Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 maja 2021 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku V Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSA Leszek Jantowski (spr.)

Sędziowie: SA Wiesław Łukaszewski

SA Roman Kowalkowski

po rozpoznaniu w dniu 27 maja 2021 r. w Gdańsku

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa (...) Bank (...) Spółka Akcyjna w W.

przeciwko M. G. i J. G.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanych

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku

z dnia 27 listopada 2020 r., sygn. akt XV C 602/20

uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Gdańsku, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

SSA Wiesław Łukaszewski SSA Leszek Jantowski SSA Roman Kowalkowski

Na oryginale właściwe podpisy.

Sygn. akt V ACa 118/21

UZASADNIENIE

Powód (...) Bank (...) S.A. w W. domagał się orzeczenia nakazem zapłaty w postępowaniu nakazowym, by pozwani M. G. iJ. G.zapłacili powodowi kwotę 1.046.283,66 zł wraz z odsetkami umownymi w wysokości 10% rocznie od kwoty 771.028,54 zł liczonymi za okres od dnia wniesienia pozwu do dnia faktycznej zapłaty, wskazując, że w tym:

• kwota 771 028,54 zł to należność główna,

• kwota 264 796,20 zł z tytułu naliczonych odsetek umownych,

• kwota 10 458,92 zł z tytułu prowizji i opłat bankowych.

W odpowiedzi na pozew pozwani wnieśli o oddalenie powództwa w całości, podnosząc zarzut nieważności umowy kredytu mieszkaniowego (...) nr (...) z dnia 16 października 2007r.; nieważności (abuzywności) § 19 ust. 4 przedmiotowej umowy, sprzeczności wysokości zadłużenia zawartej w księgach powodowego banku z rzeczywistym stanem zadłużenia oraz braku udowodnienia wysokości roszczenia.

Wyrokiem z dnia 27 listopada 2020 r. Sąd Okręgowy w Gdańsku:

1. zasądził od pozwanych J. G. i M. G.na rzecz powoda (...) Banku (...) S.A. z siedzibą w W. kwotę 1.046.283,66 zł (jeden milion czterdzieści sześć tysięcy dwieście osiemdziesiąt trzy złote sześćdziesiąt sześć groszy) wraz z odsetkami umownymi w wysokości 10% w stosunku rocznym, nie więcej jednak niż w wysokości odsetek maksymalnych za opóźnienie, liczonymi od kwoty 771.028,54 zł za okres od dnia 19 września 2019 r. do dnia zapłaty, z tym zastrzeżeniem, że pozwanym przysługuje prawo do powoływania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczenie odpowiedzialności do nieruchomości położonej w G., dla której Sąd Rejonowy w G. prowadzi księgę wieczystą numer (...) i do wysokości hipoteki ustanowionej na rzecz powoda na przedmiotowej nieruchomości, oraz z tym ustaleniem, że spełnienie świadczenia przez pozwanych J. G.i M. G. zwalnia M. G. (1)i J. G. (1) z tego obowiązku do wysokości uiszczonej kwoty, i odwrotnie, od których kwota ta zasądzona została na rzecz powoda wyrokiem Sądu Okręgowego w Gdańsku z dnia 21 sierpnia 2020 roku w sprawie o sygnaturze akt: I C 1586/ 18,

II. oddalił powództwo w pozostałym zakresie,

III. zasądził solidarnie od pozwanych J. G. i M. G.na rzecz powoda (...) Banku (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. kwotę 63.132,00zł (sześćdziesiąt trzy tysiące sto trzydzieści dwa złote) tytułem zwrotu kosztów procesu.

Powyższe rozstrzygnięcie zostało wydane na podstawie następujących ustaleń i rozważań:

W dniu 16 października 2007 r. J. G. (1) iM. G. (1) zawarli z (...) Bankiem (...) Spółką Akcyjną z siedzibą w W. umowę kredytu mieszkaniowego (...) numer (...), na podstawie której otrzymali od powoda do dyspozycji kwotę w wysokości 946.051,55 zł na budowę domu mieszkalnego w zabudowie szeregowej położonej w G., ul. (...), działka nr (...) oraz (...) oraz refinansowanie kosztów poniesionych na budowę, sfinansowanie prowizji bankowej oraz częściowe sfinansowanie kosztów ubezpieczenia od utraty pracy i hospitalizacji, z przeznaczeniem na potrzeby własne.

W imieniu (...) S.A. działali pełnomocnicy: Z. K. (Naczelnik Wydziału (...)) oraz H. J. (Naczelnik Wydziału (...)).

Pełnomocnictwo udzielone Z. K. upoważniało go do dokonywania czynności prawnych związanych z działalnością wykonywaną przez Oddział Banku w G. - łącznie z drugą osobą w zakresie - między innymi składania oświadczeń woli w związku z czynnościami zawierania i zmiany umów kredytu, zawierania i zmiany umów o kartę kredytową, zawierania i zmiany umów wykupu wierzytelności, zawierania i zmiany umów udzielania gwarancji bankowych i poręczeń według prawa cywilnego, zawierania i zmiany umów dotyczących ustanowienia prawnych zabezpieczeń wierzytelności, wypowiadania powyższych umów, dokonywania operacji zagranicznych (polecenia wypłaty, czeki w obrocie zagranicznym, akredytywa dokumentowa, inkaso) oraz transakcji na rynku walutowym.

Pełnomocnictwo udzielone H. J. upoważniało ją do dokonywania czynności prawnych - łącznie z drugą osobą upoważnioną do składania oświadczeń woli w związku z czynnościami wykonywanymi przez Wydział (...)w zakresie między innymi zawierania umów dotyczących kredytów i innych rodzajów zaangażowania o charakterze kredytowym oraz aneksów do tych umów, w zakresie kredytów mieszkaniowych i pożyczki hipotecznej.

Umowa stanowiła także, że powód pobiera odsetki od kredytu według zmiennej stopy procentowej, w stosunku rocznym, której wysokość jest ustalana w dniu 3 rozpoczynającym pierwszy i kolejne trzymiesięczne okresy obowiązywania stawki referencyjnej, jako suma stawki referencyjnej i stałej marży. Pierwszy okres obowiązywania stawki referencyjnej może być krótszy i rozpoczyna się w dniu wypłaty kredytu albo pierwszej transzy. Koniec pierwszego okresu obowiązywania stawki referencyjnej przypada w dniu poprzedzającym ostatni dzień wymagalności kredytu i odsetek przed upływem pierwszego trzymiesięcznego okresu obowiązywania stawki referencyjnej. Kolejne trzymiesięczne okresy obowiązywania stawki referencyjnej kończą się w dniu poprzedzającym dzień, który datą odpowiada dniowi, w którym rozpoczął się poprzedni trzymiesięczny okres obowiązywania stawki referencyjnej, z uwzględnieniem zasad liczenia terminów oznaczonych w miesiącach, przewidzianych w przepisach kodeksu cywilnego. Zmiany stawki referencyjnej następują w dniu wymagalności raty spłaty kredytu i odsetek (§ 6 ust. 1 i 2 umowy).Stosownie do § 19 przedmiotowej umowy niespłacenie przez kredytobiorcę części albo całości raty w terminie umownym skutkowało tym, że należność z tytułu zaległej spłaty stawała się zadłużeniem przeterminowanym. Brak środków na rachunku przeznaczonym do spłaty, o którym mowa w § 14 ust. 1 umowy, czyli numer (...), w terminie, o którym mowa w § 14 ust. 3, - czyli posiadanie środków w pierwszym dniu każdego miesiąca kalendarzowego, skutkowało niespłaceniem raty lub zadłużenia. (...) SA zobowiązał się zawiadomić - w formie pisemnej - kredytobiorcę o kwocie należności z tytułu zaległej i kolejnej raty wysyłając przypomnienie. Przypomnienie to miało być wysyłane także do poręczycieli - w przypadku gdy zabezpieczeniem kredytu było poręczenie oraz osób będących innymi dłużnikami (...) SA z tytułu kredytu. § 19 ust. 4 przedmiotowej umowy stanowił, że za każdy dzień kalendarzowy w okresie utrzymywania się zadłużenia przeterminowanego z tytułu kredytu (...) S.A. pobiera odsetki według obowiązującej w tym okresie zmiennej stopy procentowej dla kredytów przeterminowanych i kredytów postawionych, po upływie okresu wypowiedzenia, w stan natychmiastowej wymagalności nie będących przedmiotem postępowania ugodowego, zwanej dalej „stopą procentową dla kredytów przeterminowanych”, ustalaną w uchwale Zarządu (...) S.A. Stopa procentowa dla kredytów przeterminowanych nie może być wyższa niż czterokrotność lombardowego NBP. Zmiana stopy procentowej uzależniona jest od zmiany stopy kredytu lombardowego NBP.

Zgodnie z umową zabezpieczeniem kredytu była hipoteka łączna zwykła w kwocie 946.051,55 zł i hipoteka łączna kaucyjna w kwocie nie większej niż 236.512,89 zł ustanowiona na pierwszym miejscu na kredytowanej nieruchomości, położonej w G. przy ulicy (...), działki numer (...) oraz (...), dla której Sąd Rejonowy w G. prowadzi księgi wieczyste (...) (które miały zostać ustanowione do 31 stycznia 2008r.).

Nieruchomość objęta księgą wieczystą numer (...) należy do pozwanych M. G.i J. G..

Jednym z warunków postawienia kredytu do dyspozycji było zawarcie przez M. G. (1)ubezpieczenia od ryzyka utraty stałego źródła dochodu. Została ona zawarta z Towarzystwem (...) S.A. Zgodnie z Ogólnymi Warunkami Ubezpieczenia kredytobiorców od ryzyka utraty pracy, całkowitej niezdolności do pracy i pobytu w szpitalu przed upływem okresu ubezpieczenia odpowiedzialność Ubezpieczyciela wobec Ubezpieczonego ustaje z dniem upływu okresu wypowiedzenia umowy kredytu (§ 5 ust. 8 pkt 7 OWU).

W dniu 4 marca 2015 r. powodowy bank wydał komunikat, zgodnie z którym od dnia 5 marca 2015r. zmianie ulega oprocentowanie między innymi kredytów preferencyjnych w złotych udzielanych w (...) S.A., dla których stopa procentowa oparta jest na stopie redyskontowej weksli oraz wysokości stopy referencyjnej, określającej minimalne oprocentowanie podstawowych operacji otwartego rynku, prowadzonych przez (...) S.A. Zgodnie z komunikatem, aktualne oprocentowanie kredytów przeterminowanych, pożyczek hipotecznych przeterminowanych dla klientów indywidualnych wynosiło 10% w stosunku rocznym.

J. G. (1) iM. G. (1) przestali spłacać zadłużenie wynikające z łączącej ich z (...) S.A. umowy kredytu mieszkaniowego, w związku z czym pismami z dnia 18 kwietnia 2016 r. powodowy bank wypowiedział im umowę kredytu z powodu niedotrzymania warunków finansowych. W rzeczonym wypowiedzeniu powód wskazał, że wymagalne zadłużenieJ. G. (1) iM. G. (1), według stanu na dzień wystawienia wypowiedzenia wynosi 33.378,16 zł i obejmuje odsetki od zadłużenia przeterminowanego w wysokości 621,53 zł; zaległe odsetki 11.718,79 zł; zaległy kapitał w wysokości 21.007,84 zł i opłaty bankowe w wysokości 30 zł. Wskazano też, że zadłużenie niewymagalne na dzień wystawienia tegoż pisma wynosi 750.928,94 zł. Zarówno J. G. (1) jak i M. G. (1) otrzymali przedmiotowe wypowiedzenia umowy w dniu 10 maja 2016r.

Po wypowiedzeniu umowy powód pismem z dnia 30 listopada 2016 r. wezwałJ. G. (1) i M. G. (1) do zapłaty, jednakże wezwania te, pomimo wysłania na prawidłowe adresy, po dwukrotnym awizowaniu powróciły do nadawcy jako niepodjęte w terminie. Z uwagi na wymagalność swojego roszczenia bank skierował przeciwkoJ. G. (1) i M. G. (1)do Sądu Okręgowego w G. pozew o zapłatę kwoty 831.132,51zł wyliczając, że należny bankowi niespłacony kapitał wynosi 771.028,54zł, zaś odsetki za okres od dnia 2 września 2015r. do 9 stycznia 2017r. wynoszą łącznie 60 103,97zł. Rozliczenie kredytu (J. G. (1) i M. G. (1)) przez bank spełniało warunki umowy kredytowej z uwzględnieniem zapisów § 7 przedmiotowej umowy i zasad rozliczenia w całym okresie objętym analizą, tj. od dnia 18 października 2007r. do 5 września 2019 r.

Sąd Okręgowy w G. wyrokiem z dnia 21 sierpnia 2020r. wydanym w sprawie I C 1586/18 uwzględnił roszczenie powoda w całości. Wyrok jest nieprawomocny.

Pismami z dnia 10 maja 2019 r. powodowy Bank wezwał pozwanego J. G. i pozwaną M. G. - jako dłużników rzeczowych - do zapłaty kwoty 1.021.276,30 zł w nieprzekraczalnym terminie 7 dni od otrzymania wezwania, z tytułu zawartej w dniu 16 października 2007 r. przez J. G. (1) i M. G. (1) z bankiem umowy kredytu mieszkaniowego. W wezwaniu wskazano, że na kwotę 1 021 276,30 zł składają się:

- niespłacony kapitał w wysokości 771 028,54 zł,

- niespłacone odsetki umowne, wyliczone wg stanu na dzień 9 maja 2017r. - 239 658,54 zł,

- oraz opłaty i prowizje w wysokości 10 589,22 zł,

W wezwaniu poinformowano dłużników rzeczowych -J. G. i pozwaną M. G. że brak zapłaty w zakreślonym terminie traktowany będzie jako ostateczna odmowa polubownego załatwienia sprawy i w konsekwencji bank, bez odrębnych wezwań skieruje sprawę na drogę sądową. Przedmiotowe wezwania zostały odebrane zarówno przez M. G. jak i J. G. w dniu 27 maja 2019 r. Wezwania pozostały jednak nieskuteczne, albowiem pozwani nie zapłacili powodowi żądanej kwoty.

W dniu 5 września 2019 r. Bank (...) S.A. z siedzibą w W. wystawił wyciąg z ksiąg bankowych numer (...), w którym stwierdzono, że na dzień jego wystawieniaM. G.i J. G. posiadają solidarnie wymagalne zadłużenie w powodowym banku - jako właściciele nieruchomości położonej w G., dla której Sąd Rejonowy w G. prowadzi księgę wieczystą o numerze (...), na której ustanowiono hipotekę umowną łączną zwykłą w kwocie 946051,55zł oraz hipotekę umowną łączną kaucyjną w kwocie 236.512,89zł tytułem zabezpieczenia umowy kredytu mieszkaniowego (...) numer (...).

Zgodnie z wyciągiem z ksiąg bankowych:

- należność główna banku wynosi 771 028,54 zł,

- odsetki za okres od dnia 9 stycznia 2017 r. do dnia 5 września 2019 r. wynoszą 264.796,20 zł (10%),

- zaś prowizje i opłaty bankowe za okres od dnia 9 stycznia 2017 r. do dnia 5 września 2019 r. wynoszą 10 458,92 zł.

Powyższy stan faktyczny Sąd I instancji ustalił na podstawie materiału dowodowego zaoferowanego przez stronę powodową niniejszego postępowania, szczegółowo opisanego przy dokonywaniu ustaleń faktycznych, wnioski wywodząc przede wszystkim w oparciu o dokumenty urzędowe i prywatne. Dokumenty prywatne Sąd ocenił zgodnie z dyspozycją przepisu art. 245 k.p.c., wskazują, że żadna ze stron nie podważała ich autentyczności. Sąd oparł się na dokumentach prywatnych znajdujących się w rozpoznawanej sprawie, ale i w sprawie toczącej się przed Sądem Okręgowym w G. I Wydziałem Cywilnym w sprawie I C 1586/18 w postaci: umowy kredytu i załączników do niej, wezwań do zapłaty z dowodami doręczenia, wypowiedzenia umowy, historii rachunku spłaty kredytu i zestawienia spłat, a także na podstawie wystawionego przez bank wyciągu z ksiąg banku. W odniesieniu do przedłożonych przez stronę powodową dokumentów prywatnych wskazał, że ich treść jest jasna i klarowna, są one opatrzone podpisami imiennymi wraz ze wskazaniem funkcji pełnionej w strukturach banku, a nadto dołączone zostały także pisemne pełnomocnictwa dla osób, które podpisywały różne dokumenty będące wykonaniem czynności bankowych.

Sąd I instancji oparł się także na dokumencie prywatnym, jakim jest wyciąg z ksiąg banku wystawiony w dniu 5 września 2019r., z którego wynika zadłużenie pozwanych - jako dłużników rzeczowych w łącznej wysokości 1.046.283,66 zł, na które składają się następujące wartości:

- kwota 771028,54 zł to należność główna,

- kwota 264796,20 zł z tytułu naliczonych odsetek umownych,

- kwota 10458,92 zł z tytułu prowizji i opłat bankowych.

Przedstawiony przez stronę powodową wyciąg z ksiąg banku, Sąd Okręgowy ocenił na podstawie art. 245 k.p.c., mając na uwadze wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 15 marca 2021., w którym uznano, że art. 95 ust. 1 ustawy Prawo Bankowe w zakresie, w jakim nadaje moc prawną dokumentu urzędowego wyciągom z ksiąg rachunkowych banku w postępowaniu cywilnym jest niezgodny z Konstytucją. W rezultacie Sąd uznał, że przedmiotowy wyciąg z ksiąg banku posiada status dokumentu prywatnego. Aby uznać wyciąg z ksiąg banku za dokument i nadać jemu taki status, dokument powinien wskazywać wysokość zobowiązań wynikających z ksiąg bankowych, być opatrzony pieczęcią banku i być podpisany przez osoby upoważnione do składania oświadczeń majątkowych w imieniu banku. Dokument przedłożony przez powodowy bank posiada wszystkie cechy, do jakich odwołuje się art. 95 ust. 1 ustawy prawo bankowe, albowiem zawiera informację o stanie zadłużenia pozwanych w zakresie należności głównej, odsetek i opłat umownych, jest opatrzony pieczęcią banku i jest opatrzony podpisem osoby upoważnionej do składania oświadczeń w zakresie praw majątkowych banku.

Walor wiarygodności Sąd I instancji przyznał również dokumentom urzędowym, które ocenił na podstawie art. 244 § 1 k.p.c. Wśród dokumentów urzędowych mających kluczowe znaczenie dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy Sąd Okręgowy wymienił odpis księgi wieczystej numer (...) wykazujący, że nieruchomość, na której ustanowiono na rzecz powoda hipotekę łączną zwykłą w kwocie 946.051,55 zł i hipotekę łączną kaucyjną w kwocie nie większej niż 236.512,89 zł należy do pozwanych M. G.i J. G.

Sąd zwrócił uwagę, że odpis zupełny księgi wieczystej numer (...) jako dokument urzędowy korzysta z domniemania wiarygodności. W dziale IV przedmiotowej księgi wieczystej widnieje hipoteka łączna zwykła w kwocie 946.051,55 zł i hipoteka łączna kaucyjna w kwocie 236.512,89 zł ustanowiona na rzecz powoda (...) Banku (...) S.A. z siedzibą w W.. Hipoteka jako prawo jawne z księgi wieczystej w rozumieniu art. 3 ustawy o księgach wieczystych i hipotece korzysta z domniemania, że została wpisana zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym.

Sąd I instancji na rozprawie w dniu 13 listopada 2020 r. pominął dowód z przesłuchania pozwanych w charakterze strony z uwagi na nieusprawiedliwioną nieobecność J. G.i M. G. na tejże rozprawie. Sąd także zdecydował o pominięciu wniosku pozwanych o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego sądowego z zakresu rachunkowości i bankowości na okoliczność dokładnego wyliczenia zadłużenia pozwanych po wyeliminowaniu klauzuli abuzywnej zawartej w § 19 ust. 4 przedmiotowej umowy i zastąpieniu wysokości odsetek od zaległości przeterminowanych w wysokości ustalanej uchwałą zarządu (...) S.A. - odsetkami ustawowymi za opóźnienie.

W ocenie Sądu Okręgowego przedmiotowy wniosek dowodowy zmierzał jedynie do przedłużenia tego postępowania, albowiem okoliczność, na którą strona pozwana wnioskowała o opinię wskazanego biegłego została w myśl art. 235 ^{( 2)} § 1 pkt 2 k.p.c. udowodniona, zgodnie z twierdzeniem wnioskodawcy w postępowaniu toczącym się przed tut. Sądem, ale w sprawie I C 1586/18, w której pozwanymi byli dłużnicy osobiści powoda - J. G. (1)i M. G. (1). W przywołanym postępowaniu I C 1586/18 sąd dopuścił dowód z opinii biegłego sądowego z zakresu rachunkowości i bankowości, który nie tylko przedstawił aktualną wysokość odsetek maksymalnych za opóźnienie, ale przede wszystkim stwierdził, że rozliczenie kredytu zaciągniętego przez J. G. (1) i M. G. (1) spełniło warunki umowy kredytowej z uwzględnieniem zapisów § 7 tej umowy i zasad rozliczania w całym okresie objętym analizą, tj. od dnia 18 października 2007 r. do dnia 5 września 2019 r. (opinia uzupełniająca biegłego sądowego z zakresu rachunkowości i bankowości L. J., k. 298-299). Z tego też względu, na podstawie art. 235 ^{( 2)} § 1 pkt 2 i 5 k.p.c. Sąd I instancji wniosek pozwanych pominął.

Zdaniem Sądu Okręgowego roszczenie powoda (...) S.A. z siedzibą w W. zostało w sposób wiarygodny udowodnione przedłożonymi do niniejszej sprawy dokumentami, dlatego też powództwo zasadniczo zasługiwało na uwzględnienie.

W pierwszej kolejności Sąd zauważył, że właściciel nieruchomości niebędący dłużnikiem osobistym może podnieść wszystkie zarzuty, które mu przysługują osobiście przeciw wierzycielowi, chociażby zarzut dotyczący istnienia hipoteki, może też podnieść zarzuty przysługujące dłużnikowi osobistemu, w szczególności nieważności jego zobowiązania, przy czym zarzuty te może podnieść także wówczas, gdy dłużnik osobisty zrzekł się ich po ustanowieniu hipoteki.

W przedmiotowej sprawie zdaniem Sądu I instancji bezsporny pozostawał fakt zawarcia przez rodziców pozwanych - J.i M. G. (1) umowy kredytu mieszkaniowego z dnia 16 października 2007r. z powodowym bankiem.

Pozwani M. G. i J. G. w odpowiedzi na pozew podnieśli zarzut nieważności umowy z tego względu, że powód nie wykazał, aby osoby podpisujące umowę z ramienia banku, czyli Z. K. i H. J., byli umocowani do zawarcia tej umowy, a nie były to osoby upoważnione do reprezentacji banku, zgodnie z KRS spółki. Podniesiony też został zarzut nieważności (abuzywności) § 19 ust. 4 przedmiotowej umowy, sprzeczności wysokości zadłużenia zawartej w księgach powodowego banku z rzeczywistym stanem zadłużenia oraz braku udowodnienia wysokości roszczenia. J.i M. G. (1) łączyła z powodowym bankiem umowa kredytu mieszkaniowego z dnia 16 października 2007 r. Dłużnicy osobiści powoda zawarli przedmiotową umowę działając jako konsumenci. Okoliczność ta nie stanowiła przedmiotu sporu w niniejszym procesie.

Dalej Sąd Okręgowy odwołał się do treści art. 2 ustawy o kredycie konsumenckim z dnia 20 lipca 200l r. (w wersji z dnia podpisania przez strony umowy kredytowej), zgodnie z którym przez umowę o kredyt konsumencki rozumie się umowę, na mocy której przedsiębiorca w zakresie swojej działalności, zwany dalej „kredytodawcą”, udziela lub daje przyrzeczenie udzielenia konsumentowi kredytu w jakiejkolwiek postaci. Za umowę o kredyt konsumencki uważa się w szczególności: 1) umowę pożyczki, 2) umowę kredytu w rozumieniu przepisów prawa bankowego, 3) umowę o odroczeniu konsumentowi terminu spełnienia świadczenia pieniężnego, 4) umowę, na mocy której świadczenie pieniężne konsumenta ma zostać spełnione później niż świadczenie kredytodawcy, 5) umowę, na mocy której kredytodawca zobowiązany jest do zaciągnięcia zobowiązania wobec osoby trzeciej, a konsument - do zwrotu kredytodawcy spełnionego świadczenia. Stosownie natomiast do art. 69 ust. 1 prawa bankowego (także w wersji obowiązującej w dniu podpisania przez strony umowy) przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu.

Pozwani podnieśli zarzut nieważności łączącej ich z bankiem umowy kredytu, albowiem została ona zawarta przez osoby, co do których brak jest potwierdzenia do działania w imieniu banku. W kontekście samej umowy kredytowej Sąd pierwszej instancji zauważył, że pozwani generalnie, poza § 19 ust. 4, nie kwestionowali treści umowy, a jedynie skuteczność jej podpisania ze strony banku. Po podniesieniu tegoż zarzutu przez pozwanych, powód do pisma procesowego z dnia 25 lutego 2020 r. przedstawił pełnomocnictwa dla H. J. i Z. K., z których wynika, że wskazane osoby były upoważnione do działania w imieniu i na rzecz banku. Z tego względu zarzut pozwanych jakoby umowa kredytu pozostawała nieważna należało ocenić jako chybiony. Zdaniem Sądu, nawet takich pełnomocnictw powód nie przedstawił, to stosownie do treści art. 97 k.c. w razie wątpliwości osobę czynną w lokalu przedsiębiorstwa przeznaczonym do obsługiwania publiczności poczytuje się za umocowaną do dokonywania czynności prawnych, które zazwyczaj bywają dokonywane z osobami korzystającymi z usług tego przedsiębiorstwa, bez względu na to, czy osoba czynna w lokalu przedsiębiorstwa faktycznie uzyskała od mocodawcy pełnomocnictwo do działania w jego imieniu, czy nie. Dodatkowo Sąd podkreślił, że przepis art. 97 k.c. może mieć zastosowanie do osób podpisujących w imieniu banku umowę kredytową. W odniesieniu do banków - pojęcia lokalu przedsiębiorstwa nie należy ograniczać do tzw. sali operacyjnej, lecz obejmować nim należy także inne pomieszczenia, w których obsługiwani są klienci. Ponieważ udzielanie kredytów jest typową czynnością banku, zazwyczaj dokonywaną w siedzibie jego jednostek organizacyjnych, wyłączenie domniemania, o którym mowa, musiałoby opierać się na wskazaniu konkretnych okoliczności

Zdaniem pozwanych postanowienie objęte § 19 ust. 4 przedmiotowej umowy jest przykładem niedozwolonego postanowienia umownego, albowiem wysokość odsetek od zaległości przeterminowanej jest ustalana uchwałą Zarządu powodowego banku, a to powoduje, że bank przyznał sobie prawo do samodzielnego decydowania o ich wysokości. Jest to sprzeczne z istotą zobowiązań umownych, gdzie obie strony co do zasady są sobie równe. Odesłanie to budzi wątpliwości, co do zgodności takiego zapisu z prawem, albowiem kredytobiorca nie ma żadnego wpływu na wysokość odsetek od zadłużenia przeterminowanego. Zdaniem pozwanych § 19 ust. 4 przedmiotowej umowy powinien zostać uznany za nieważny, a w jego miejsce powinien wejść zapis ustawowy o przyjęciu konstrukcji odsetek ustawowych za opóźnienie.

W zakresie abuzywności postanowienia umownego, tj. § 19 ust. 4 trzeba odwołać się do art. 385 ¹ § 1 k.p.c., zgodnie z którym postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Zgodnie z art. 385 ¹ §1 k.c. niedozwolonymi postanowieniami umownymi są klauzule umowne, które spełniają łącznie trzy przesłanki pozytywne tj.:

- zawarte zostały w umowach z konsumentami,

- kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami,

- oraz rażąco naruszają jego interesy.

Kontrola abuzywności postanowień umowy wyłączona jest zaś jedynie w przypadku spełnienia jednej z dwóch przesłanek negatywnych, to jest gdy: postanowienie umowne zostało indywidualnie uzgodnione z konsumentem oraz gdy postanowienie umowne określa główne świadczenia stron i jest sformułowane w sposób jednoznaczny.

Okolicznością bezsporną w niniejszej sprawie było to, że J. G. (1) i M. G. (1) zawarli umowę z powodowym bankiem jako konsumenci. Zatem zadaniem Sądu I instancji pozostawało dokonanie oceny, czy § 19 ust. 4 przedmiotowej umowy kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszają jego interesy. Stosownie do treści § 19 ust. 4 przedmiotowej umowy: za każdy dzień kalendarzowy w okresie utrzymywania się zadłużenia przeterminowanego z tytułu kredytu (...) S.A. pobiera się odsetki według obowiązującej w tym okresie zmiennej stopy procentowej dla kredytów przeterminowanych i kredytów postawionych, po upływie okresu wypowiedzenia, w stan natychmiastowej wymagalności nie będących przedmiotem postępowania ugodowego, zwanej dalej „stopą procentową dla kredytów przeterminowanych”, ustalaną w uchwale Zarządu (...) S.A. Stopa procentowa dla kredytów przeterminowanych nie może być wyższa niż czterokrotność lombardowego NBP. Zmiana stopy procentowej uzależniona jest od zmiany stopy kredytu lombardowego NBP.

Przy dokonywaniu oceny zapisów ww. postanowienia umownego Sąd I instancji posiłkował się sporządzoną do sprawy I C 1586/18 opinią biegłego sądowego z zakresu rachunkowości i bankowości L. J., jako przedstawiającą wiadomości specjalne, gdyż biegły dokonując analizy dokumentacji księgowej zawartej w aktach sprawy I C 1586/18 stwierdził, że dokumentacja przedstawiona przez powodowy bank nie zawiera informacji dotyczących zastosowanego przez bank oprocentowania kredytu, tak w zakresie odsetek normalnych, jak i odsetek od kapitału przeterminowanego za okres spłaty kredytu. Bank dla kredytu będącego przedmiotem opinii i także tego postępowania zastosował oprocentowanie zmienne, określone jako sumę marży banku oraz stopy referencyjnej opartej o stawkę WIBOR3M. Biegły wskazał, że dla kredytów zlotowych o zmiennym oprocentowaniu taka konstrukcja ustalania oprocentowania kredytu jest konstrukcją powszechnie stosowaną na rynku kredytów zlotowych.

Sąd dalej wyjaśnił, że odsetki umowne to odsetki, których wysokość jest oznaczona przez same strony. Zależnie od ustalonej stopy procentowej ich zastrzeżenie będzie skuteczne w całości bądź jedynie w części. W przypadku, gdy stopa odsetek umownych będzie niższa niż stopa odsetek maksymalnych, czynność prawna będzie w pełni skuteczna, jednakże jeżeli strony ustaliłyby między sobą wysokość odsetek, która przekraczałaby odsetki maksymalne, należą się wtedy jedynie odsetki maksymalne. Przepisy regulujące tę kwestię mają bowiem charakter semiimperatywny i zezwalają na modyfikację jedynie na korzyść strony chronionej takimi przepisami (w tym przypadku dłużnika). Odpowiedzią ustawodawcy na problem zastrzegania i pobierania rażąco wygórowanych odsetek była ustawa z 7 lipca 2005 r., która przywróciła w prawie cywilnym instytucję odsetek maksymalnych, których wysokość w stosunku rocznym nie mogła przekraczać czterokrotnej wysokości stopy kredytu lombardowego NBP. Ustawą tą dodano do art. 359 k.c. nowe przepisy § 21-23. Stanowiły one, że maksymalna wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej nie może w rocznym stosunku przekraczać czterokrotności wysokości stopy kredytu lombardowego ustalanej przez NBP (odsetki maksymalne). Jeżeli jednak wysokość odsetek przekracza wysokość odsetek maksymalnych, to należą się odsetki maksymalne. Przepisy te mają charakter iuris cogentis, a ich zastosowanie nie może zostać ograniczone ani też wyłączone.

W ocenie Sadu I instancji, wskazania wymaga, że przedmiotowa umowa kredytu z dnia 16 października 2007 r. w zakresie odnoszącym się do ustalenia oprocentowania podlega rygorom ustawy kodeks cywilny art. 359 i art. 481 k.c., zatem strony umowy mogły ustalić pomiędzy sobą zapłatę odsetek w innej wysokości niż odsetki ustawowe, musiały jednak pamiętać by ustalone w ten sposób odsetki nie były wyższe niż odsetki maksymalne. Jeżeli wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej przekracza wysokość odsetek maksymalnych, wierzycielowi należą się odsetki maksymalne. Do końca 2015 r., zgodnie z powyższym, wysokość odsetek maksymalnych wynikających z czynności prawnej wynosiła czterokrotność wysokości stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego. Zgodnie z ustawą z dnia 9 października 2015 r. o zmianie ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, ustawy kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw, od początku 2016 r. maksymalna wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej została powiązana z odsetkami ustawowymi określonymi według nowego wzoru i nie może w stosunku rocznym przekraczać dwukrotności wysokości odsetek ustawowych. Aktualnie zatem maksymalna wysokość odsetek umownych wynosi 10% w skali roku. Zgodnie z ustawą z dnia 9 października 2015r. o zmianie ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, ustaw kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw, także od 1 stycznia 2016r. obowiązują nowe zasady ustalania wysokości odsetek za opóźnienie. Zgodnie z art. 481 § 1 k.c. jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Do końca 2015 r. obowiązywała zasada, zgodnie z którą jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była z góry oznaczona, wierzycielowi należały się odsetki ustawowe. Jednakże, gdy wierzytelność była oprocentowana według stopy wyższej niż stopa ustawowa, wierzyciel mógł żądać odsetek za opóźnienie według tej wyższej stopy. Dyskusyjne natomiast było to, czy ta wyższa stopa odsetek za opóźnienie mogła przekraczać wysokość odsetek maksymalnych czy też nie. Według zasad obowiązujących po wprowadzeniu ustawy z dnia 9 października 2015 r. o zmianie ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, ustawy kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw, jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie została z góry oznaczona, wierzycielowi należą się odsetki ustawowe za opóźnienie w wysokości równej sumie stopy referencyjnej NBP i 5,5 punktów procentowych (art. 481 § 2 k.c.). Tak ustalone odsetki za opóźnienie wynoszą obecnie 7% w skali roku. Jednakże w drugim zdaniu wskazanego artykułu jest mowa o tym, że gdy wierzytelność jest oprocentowana według stopy wyższej, wierzyciel może żądać odsetek za opóźnienie według tej wyższej stopy, tyle że maksymalna wysokość odsetek za opóźnienie nie może w stosunku rocznym przekraczać dwukrotności wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie (art. 481 § 21 k.c.). Oznacza to, że w tej chwili wysokość odsetek maksymalnych za opóźnienie nie może przekraczać 14 % w stosunku rocznym. Jeżeli wysokość ta pozostaje jednak wyższa, wierzycielowi, zgodnie z powyższymi rozważaniami, należą się odsetki maksymalne za opóźnienie.

Mając na uwadze powyższe, Sąd I instancji zważył, że co prawda w przedmiotowym postanowieniu umownym pozostawiono zarządowi powodowego banku ustalanie w uchwale stopy procentowej dla kredytów przeterminowanych, jednakże nie może umykać, że w dalszej części postanowienia § 19 ust. 4 umowy jest mowa, że stopa procentowa dla kredytów przeterminowanych nie może być wyższa niż czterokrotność kredytu lombardowego NBP. Wskazano też, że zmiana stopy procentowej uzależniona jest od zmiany stopy kredytu lombardowego NBP. Dodatkowo też, rozpoznając ten zarzut zgłoszony przez stronę pozwaną, nie można tracić z pola widzenia przedłożonej uchwałę numer (...) zarządu banku z dnia 4 marca 2015 r. oraz komunikat (...) S.A. z dnia 4 marca 2015 r. informujący o zmianie oprocentowania, albowiem wyniosło ono, zgodnie z omawianymi dokumentami - w przedmiotowej umowie - 10% w skali roku. Oceniając zatem przedmiotowe zapisy trzeba mieć na uwadze, że aktualnie wysokość odsetek maksymalnych za opóźnienie nie może przekraczać 14 % w stosunku rocznym. Przyjęta przez powodowy bank, zarówno w § 19 ust. 4, jak i uchwale zarządu (...) S.A. numer (...) z dnia 4 marca 2015r. oraz komunikacie (...) S.A. z dnia 4 marca 2015 r. stopa procentowa odsetek pozostawała zgodna z obowiązującymi przepisami, zatem nie sposób przyjąć, że komentowane uregulowania kształtowały czy też kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszają jego interesy.

W rezultacie zdaniem Sądu pierwszej instancji zarzut pozwanych jakoby wiarygodność wyciągu z ksiąg banku została obalona był chybiony i to nie tylko mając na uwadze powyższe rozważania dotyczące odsetek. Oceniając ten zarzut Sąd Okręgowy posiłkował się bowiem sporządzoną na potrzeby postępowania przeciwko dłużnikom osobistym powoda w sprawie I C 1586/18, opinią biegłego sądowego z zakresu rachunkowości. W postępowaniu I C 1586/18 dłużnicy osobiści J. G. (1) i M. G. (1) podnieśli zarzut sprzeczności wysokości zadłużenia pozwanych, uwidocznionego w księgach banku. Jednakże biegły sądowy w sporządzonej przez siebie opinii stwierdził, że rozliczenie kredytu przez powodowy bank spełnia warunki umowy kredytowej z uwzględnieniem zapisów § 7 tej umowy i zasad rozliczenia w całym okresie objętym analizą, czyli od 18 października 2007 r. do dnia 5 września 2019 r. Zatem zdaniem Sądu Okręgowego powód przedstawił wszelkie dostępne mu dowody na okoliczność istnienia i wysokości zadłużenia pozwanych, co na tych ostatnich nakładało obowiązek wykazania, że dowody te nie odpowiadają prawdzie. Zgodnie z art. 6 k.c. to na pozwanym bowiem spoczywa obowiązek wykazania, że spłacił zadłużenie w wyższym zakresie niż przedstawia tę okoliczność powód. Ani dłużnicy osobiści ze sprawy I C 1586/18, ani pozwani w niniejszej sprawie nie zdołali tego wykazać. Dlatego też Sąd I instancji uznał, że roszczenie powodowego banku zostało udowodnione w całości i ma on pełne prawo domagać się zwrotu kwoty, która jest objęta treścią pisemnej umowy kredytu.

Materialnoprawną podstawą wywiedzionego przez powoda roszczenia jest art. 65 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece, w brzmieniu sprzed dnia 20 lutego 2021 r., zgodnie z którym w celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności można nieruchomość obciążyć prawem, na mocy którego wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości bez względu na to, czyją stała się własnością, i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości (hipoteka). Zatem wierzyciel hipoteczny jest uprawniony do zaspokojenia się z obciążonej nieruchomości bez względu na to, kto stał się jej właścicielem po obciążeniu hipoteką. Zmiana właściciela nieruchomości obciążonej w wyniku czynności prawnej pozostaje bez wpływu na dalsze istnienie hipoteki, każdy bowiem kolejny właściciel staje się z mocy prawa dłużnikiem hipotecznym. Przepis ten przyznaje wierzycielowi hipotecznemu uprawnienie do wytoczenia przeciwko dłużnikowi hipotecznemu, nie będącemu dłużnikiem osobistym, powództwa o świadczenie - celem umożliwienia prowadzenia egzekucji z obciążonej nieruchomości. Wierzyciel hipoteczny w celu przeprowadzenia egzekucji z nieruchomości musi wcześniej uzyskać tytuł wykonawczy, więc tylko roszczenie o zapłatę skierowane przeciwko dłużnikowi hipotecznemu zapewnia realizację jego uprawnień przewidzianych przez prawo. Wierzycielowi hipotecznemu przysługuje jedna wierzytelność, której zaspokojenia może dochodzić zarówno od dłużnika osobistego, jak i od dłużnika rzeczowego. Dłużnik osobisty odpowiada całym swoim majątkiem, zaś odpowiedzialność dłużnika rzeczowego jest ograniczona do nieruchomości, ale tak dłużnik osobisty, jak i dłużnik rzeczowy odpowiadają za jedną wierzytelność.

Zgodnie z odpisem księgi wieczystej pozwani M. G. i J. G. są właścicielami nieruchomości położonej w G., opisanej księgą wieczystą (...). Na nieruchomości stanowiącej własność pozwanych, została ustanowiona hipoteka umowna łączna zwykła w wysokości 946.051,55zł oraz hipoteka umowna łączna kaucyjna w wysokości 236.512,89zł na zabezpieczenie kredytu udzielonego przez stronę powodową M. G. (1)i J. G. (1) zaś hipoteki te zostały wpisane do księgi wieczystej i jak wynika z treści przedłożonego do akt sprawy wypisu z tejże księgi nie zostały dotychczas wykreślone. Zatem pozwaniM.i J. G. są dłużnikami rzeczowymi powoda (...) S.A. Pomimo wysłania dłużnikom osobisty wezwań do zapłaty i wypowiedzenia umowy kredytowej, zadłużenie nie zostało przez nich spłacone i powód zmuszony był wystąpić na drogę postępowania sądowego przeciwko tym dłużnikom. Ostateczne przedsądowe wezwanie do zapłaty z dnia 10 maja 2019 r. zostało skierowane także w stosunku do dłużników rzeczowych, jednakże do dnia wniesienia pozwu nie uiścili na rzecz powoda kwoty wierzytelności zabezpieczonej hipoteką.

Dalej Sąd Okręgowy odwołał się do treści art. 319 k.p.c., zgodnie z którym jeżeli pozwany ponosi odpowiedzialność z określonych przedmiotów majątkowych albo do wysokości ich wartości, Sąd może, nie wymieniając tych przedmiotów ani ich wartości, uwzględnić powództwo zastrzegając pozwanemu prawo do powołania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczenie odpowiedzialności. Tym samym odpowiedzialność pozwanych jako dłużników rzeczowych winna być ograniczona do nieruchomości położonej w G., dla której w Sądzie Rejonowym w G. jest prowadzona księga wieczysta numer (...) i do wysokości hipoteki ustanowionej na rzecz powoda. W orzecznictwie ugruntowany jest pogląd, że właściciel nieruchomości, który nie jest dłużnikiem osobistym, odpowiada tylko z nieruchomości i chociaż sam nie zaciągał długu, jest dłużnikiem i na nim spoczywa obowiązek zaspokojenia wierzyciela, a egzekucja może być skierowana wyłącznie do obciążonej nieruchomości, co powinno znaleźć wyraz w wyroku. W związku z tym, sąd uwzględniając powództwo, na podstawie art. 65 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece w zw. z art. 69 ust. 1 prawa bankowego zw. z art. 319 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c. w punkcie I sentencji wyroku zasądził od pozwanych M. G. i J. G. na rzecz powoda (...) S.A. z siedzibą w W. kwotę 1.046.283,66 zł wraz z odsetkami umownymi w wysokości 10% w stosunku rocznym, nie więcej jednak niż w wysokości odsetek maksymalnych za opóźnienie, liczonymi od kwoty 771.028,54 zł za okres od dnia 19 września 2019r. do dnia zapłaty, ze wskazaniem powyższego zastrzeżenia, oddalając powództwo z powodu owego zastrzeżenia, na podstawie ww. przepisów w pozostałym zakresie w punkcie II wyroku.

Odwołując się do judykatury Sądu Najwyższego Sąd Okręgowy wyjaśnił, że odpowiedzialność in solidum zachodzi wtedy, gdy wierzyciel może dochodzić roszczenia od kilku osób, na podstawie odrębnych stosunków prawnych, jakie go łączą z poszczególnymi podmiotami, zaś spełnienie świadczenia przez jednego z dłużników w całości lub w części zwalnia odpowiednio pozostałych, lecz nie ma podstawy do przyjęcia solidarnego charakteru odpowiedzialności dłużników z uwagi na brak jej ustawowego lub umownego źródła (art. 369 k.c.). Nabycie własności nieruchomości obciążonej hipoteką powoduje przejście odpowiedzialności rzeczowej na nabywcę (art. 79 ust. 1 u.k.w.h.), wówczas ponosi on odpowiedzialność in solidum z dłużnikiem osobistym, w zakresie wynikającym z ustanowionej hipoteki. Odpowiedzialność in solidum jest odmianą solidarności. Z tego rodzaju odpowiedzialnością, określaną też jako solidarność nieprawidłowa, niewłaściwa, pozorna albo przypadkowa, mamy do czynienia wówczas, gdy istnieje kilka zobowiązań odrębnych, w których dłużnicy mają spełnić na rzecz tej samej osoby, będącej ich wierzycielem, identyczne świadczenie, a jego spełnienie powoduje wygaśnięcie roszczenia wierzyciela w stosunku do innych dłużników. Dzieje się tak ze względu na fakt, iż odpada przedmiot roszczenia, jeżeli interes wierzyciela został już zaspokojony. Wierzyciel może dochodzić tego samego świadczenia od kilku dłużników, na podstawie tytułów wynikających z odrębnych stosunków prawnych łączących go z każdym z tych dłużników, ale równocześnie brak jest podstawy do przyjęcia solidarnej odpowiedzialności dłużników stosownie do art. 366-378 k.c. Cechą odróżniającą odpowiedzialność in solidum od zobowiązań solidarnych jest brak wspólnego przepisu ustawy lub jednej czynności prawnej kreujących taką formę odpowiedzialności. Każdy z dłużników odpowiada na innej podstawie prawnej, natomiast za tym by wierzyciel otrzymał tylko jedno świadczenie przemawiają względy słuszności.

W świetle powyższego Sąd Okręgowy w punkcie I sentencji wyroku dodał także ustalenie, że spełnienie świadczenia przez pozwanych J. G. i M. G. zwalnia M. G. (1) i J. G. (1)z tego obowiązku do wysokości uiszczonej kwoty, i odwrotnie, od których kwota ta zasądzona została na rzecz powoda wyrokiem Sądu Okręgowego w Gdańsku z dnia 21 sierpnia 2020r. w sprawie o sygnaturze akt I C 1586/18.

O żądaniu w przedmiocie odsetek ustawowych Sąd I instancji orzekł na podstawie art. 359 k.p.c. w zw. z art. 481 § 1 k.c. Sąd przyjął, że roszczenie stało się wymagalne, jak wskazywał powód, co najmniej od dnia wniesienia pozwu, tj. od 19 września 2019r., dlatego też od tego dnia sąd zasądził odsetki umowne w wysokości 10% w stosunku rocznym, dodając zastrzeżenie, że nie więcej jednak niż wysokość odsetek maksymalnych za opóźnienie.

Na podstawie cytowanych powyżej przepisów Sąd Okręgowy w pozostałym zakresie oddalił powództwo, uznając, że zastrzeżenia zawarte w punkcie I wyroku niejako „umniejszają” żądanie powodowego Banku, albowiem ustanawiają granice roszczeń powoda.

O kosztach procesu Sąd I instancji orzekł na podstawie art. 98 §1 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 k.p.c. zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu. Sąd mając na uwadze wynik przedmiotowego postępowania w całości obciążył nimi solidarnie pozwanych. Powód poniósł koszty procesu w łącznej wysokości 63.132 zł. Na kwotę tę składały się: opłata od pozwu w wysokości 52.315zł oraz koszty zastępstwa procesowego w wysokości 10.800zł ustalone w oparciu o § 7 ust. 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. z 2015, poz. 1800 z póżn. zm.) oraz opłata skarbowa od pełnomocnictwa w wysokości 17zł. Zatem w punkcie II sentencji wyroku sąd zasądził od pozwanych solidarnie na rzecz powoda kwotę 63.132 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Apelację od powyższego wyroku wywiedli pozwani, zaskarżając go w całości. Zaskarżonemu wyrokowi zarzucili:

1) nierozpoznanie istoty sprawy poprzez zaniechanie merytorycznego zbadania w całości, czy umowa kredytu mieszkaniowego/(...) nr (...) z dnia 16.10.2007 r. zawiera niedozwolone klauzule umowne (klauzule abuzywne), w szczególności:

a) § 6 i 7 umowy, albowiem oprocentowanie kredytu ma następować na podstawie zmiennej stawki referencyjnej. Oznacza to, że wysokość oprocentowania kredytu została wyraźnie wskazana tylko w trakcie zawierania umowy, a bank jest upoważniony do zmiany stawki referencyjnej. Mamy do czynienia więc z dokładnie taką samą sytuacją, jak w § 19 ust. 4 umowy, gdzie Bank dowolnie i w sposób władczy ustala stawkę procentową zadłużenia, co stanowi postanowienie nieważne umowy tzw. „klauzulę abuzywną”.

b) §16 pkt 1 umowy poprzez zastrzeżenie, że dokonywane przez Kredytobiorcę wpłaty zalicza się na spłatę zadłużenia w pierwszej kolejności na „koszty Banku”, w sytuacji gdy umowa nie definiuje o jakie koszty chodzi, co stanowi postanowienie nieważne umowy tzw. „klauzulę abuzywną”.

2) naruszenie przepisów postępowania, które miało wpływ na treść zaskarżonego wyroku, a mianowicie art. 235 ² § 1 pkt 2 i 5 k.p.c. , art. 278 § 1 k.p.c., art. 365 § 1 k.p.c. poprzez pominięcie na rozprawie w dniu 13 listopada 2020 r. wniosku dowodowego pozwanych o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego ds. rachunkowości i bankowości zawarty w punkcie 4 odpowiedzi na pozew i poprzestanie na przeprowadzeniu dowodu z opinii biegłego jaka została dopuszczona w sprawie I C 1586/18 Sądu Okręgowego w G., podczas gdy ustalenia faktyczne poczynione w sprawie I C 1586/18 nie są wiążące dla Sądu w niniejszej sprawie, gdyż wyrok zapadły w sprawie I C 1586/18 został zaskarżony apelacją, której zarzucono m.in., że Sąd w tamtej sprawie wadliwie ustalił wysokość zadłużenia pozwanych, bowiem biegły dokonywał wyliczenia wysokości zadłużenia uwzględniając abuzywne postanowienia umowne.

3) naruszenie prawa materialnego poprzez jego niezastosowanie, a mianowicie art. 38 k.c., 58 § 1 k.c., art. 60 k.c. oraz art. 368 § 1 k.s.h., art. 373 § 1 k.s.h. poprzez przyjęcie, że powód wypowiedział pozwanym umowę kredytu mieszkaniowego/(...) nr (...) z dnia 16.10.2007 r. podczas gdy oświadczenie woli powoda z dnia 18.04.2016 r. o wypowiedzeniu umowy kredytu jest nieważne w całości albowiem nie przedłożono pełnomocnictw upoważniających osoby podpisane na wypowiedzeniu do składania oświadczeń woli w imieniu powoda

4) naruszenie prawa materialnego poprzez jego niezastosowanie, a mianowicie art. 58 § 1 k.c., art. 385 ^{( 1)} § 1 k.c. poprzez uwzględnienie powództwa podczas gdy zachodzi nieważność umowy, a mianowicie § 19 ust. 4 umowy kredytu mieszkaniowego/(...) nr (...)z dnia 16.10.2007 r. zawiera klauzulę abuzywną, polegającą na tym, iż Bank dowolnie i w sposób władczy ustala stawkę procentową zadłużenia przeterminowanego w Uchwale Zarządu (...) SA i w sposób władczy kształtuje treść zobowiązania.

5) naruszenie prawa materialnego poprzez jego niezastosowanie, a mianowicie art. 58 § 1 k.c., art. 385 ¹ § 1 k.c. poprzez uwzględnienie powództwa podczas gdy zachodzi nieważność umowy, a mianowicie § 6 i 7 umowy zawiera klauzulę abuzywną, polegającą na tym, iż oprocentowanie kredytu ma następować na podstawie zmiennej stawki referencyjnej. Oznacza to, że wysokość oprocentowania kredytu została wyraźnie wskazana tylko w trakcie zawierania umowy, a bank jest upoważniony do zmiany stawki referencyjnej. Mamy do czynienia więc z dokładnie taką samą sytuacją jak w § 19 ust. 4 umowy, gdzie Bank dowolnie i w sposób władczy ustala stawkę procentową zadłużenia, co stanowi postanowienie nieważne umowy tzw. „klauzulę abuzywną”.

6) naruszenie prawa materialnego poprzez jego niezastosowanie, a mianowicie art. 58 § 1 k.c., art. 385 ¹ § 1 k.c. poprzez uwzględnienie powództwa podczas gdy zachodzi nieważność umowy, a mianowicie §16 pkt 1 umowy zawiera klauzulę abuzywną poprzez zastrzeżenie, że dokonywane przez Kredytobiorcę wpłaty zalicza się na spłatę zadłużenia w pierwszej kolejności na „koszty Banku”, w sytuacji gdy umowa nie definiuje o jakie koszty chodzi, co stanowi postanowienie nieważne umowy tzw. „klauzulę abuzywną”.

W oparciu o powyższe skarżący wnieśli o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Gdańsku, ewentualnie zmianę tego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powoda na rzecz każdego z pozwanych zwrotu kosztów procesu w tym zwrotu kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył co następuje:

Apelacja była uzasadniona w takim zakresie, w jakim skutkowała koniecznością uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.

Przechodząc do poszczególnych zarzutów apelacji za trafne należało uznać zarzuty naruszenia przepisów prawa procesowego, to jest art. 235 ² § 1 pkt 2 i 5 k.p.c. oraz art. 278 § 1 k.p.c.

Jak wynika z protokołu rozprawy z dnia 13 listopada 2020 r. (k.308) Sąd pierwszej instancji pominął wniosek pozwanych o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego sądowego z zakresu rachunkowości i bankowości na okoliczność dokładnego wyliczenia zadłużenia pozwanych. W uzasadnieniu zaskarżonego wyroku (strona 9- 10 uzasadnienia, k.326 – 326 v) Sąd Okręgowy wyjaśnił, że „przedmiotowy wniosek dowodowy zmierzał jedynie do przedłużenia postępowania, albowiem okoliczność, na którą strona pozwana wnioskowała o opinię wskazanego biegłego została w myśl art. 235 ^{( 2)} § 1 pkt 2 k.p.c. udowodniona, zgodnie z twierdzeniem wnioskodawcy w postępowaniu toczącym się przed Sądem Okręgowym w G. w sprawie I C 1586/18, w której pozwanymi byli dłużnicy osobiści powoda - J. G. (1) i M. G. (1)”. Sąd pierwszej instancji wyjaśnił dalej, że „w sprawie I C 1586/18 tamtejszy Sąd dopuścił dowód z opinii biegłego sądowego z zakresu rachunkowości i bankowości, który nie tylko przedstawił aktualną wysokość odsetek maksymalnych za opóźnienie, ale przede wszystkim stwierdził, że rozliczenie kredytu zaciągniętego przez J. G. (1)i M. G. (1) spełniło warunki umowy kredytowej z uwzględnieniem zapisów § 7 tej umowy i zasad rozliczania w całym okresie objętym analizą, tj. od dnia 18 października 2007 r. do dnia 5 września 2019 r. (opinia uzupełniająca biegłego sądowego z zakresu rachunkowości i bankowości L. J., k. 298-299)”.

Jak wynika z uzasadnienia zaskarżonego wyroku, opinia biegłego sądowego L. J. byłą podstawą dokonanych w niniejszej sprawie ustaleń faktycznych (vide: strona 6- 7 uzasadnienia).

Wprawdzie zgodnie z art.278 ¹ k.p.c. wprowadzonym do polskiej procedury cywilnej z dniem 7 listopada 2019 r. na podstawie ustawy z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz innych ustaw (Dz.U. z 2019 r. poz.1469), „Sąd może dopuścić dowód z opinii sporządzonej na zlecenie organu władzy publicznej w innym postępowaniu przewidzianym przez ustawę”, jednakże w ocenie Sądu Apelacyjnego nadal zachowała swoją aktualność wypracowana w judykaturze i doktrynie praktyka, zgodnie z którą dopuszczenie przez sąd dowodu z opinii sporządzonej w innej sprawie nie oznacza, że nie podlega ona trybowi postępowania realizującemu w postępowaniu sądowym zasady bezpośredniości (art.235 k.p.c.) i kontradyktoryjności. Innymi słowy, każda ze stron winna mieć możliwość zapoznania się z treścią takiej opinii, tak aby mieć możliwość odniesienia się do zagadnień będących przedmiotem opinii i jej wniosków, w tym aktualności podstawy faktycznej przyjętej w opinii i jej zakresie, a także innych czynników, jak kompetencje biegłego, zastosowane metody i techniki pracy, kompletność i sposób analizy oraz argumentacji. (zob. T. Żyznowski [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom I. Artykuły 1–366, red. T. Wiśniewski, Warszawa 2021, art. 278(1); zob. także uzasadnienie wyroku z dnia 16 czerwca 1967 r., III PRN 9/67, OSPiKA z 1968 r. Nr 12, poz. 263, wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 12 marca 2018 r., I ACa 994/17, LEX nr 2497254, uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 27 marca 2019 r., III CSK 213/18, LEX nr 2640577).

Skoro zatem Sad pierwszej instancji zamierzał skorzystać z opinii biegłego sądowego L. J. sporządzonej w innej sprawie, która toczyła się przed Sądem Okręgowym w Gdańsku – w której przecież pozwani nie występowali w charakterze stron – winien był doręczyć odpisy tej opinii stronom w niniejszym postępowaniu, celem umożliwienia ustosunkowania się do niej w kontekście podstawy faktycznej żądania dochodzonego w niniejszym postępowaniu. Podkreślenia przy tym wymaga, że Sąd pierwszej instancji – wbrew wykładni językowej art.278 ¹ k.p.c. – nie wydał postanowienia o dopuszczeniu dowodu z przedmiotowej opinii. Nie wystarczało dołączenie jej do akt sprawy jako dokumentu, gdyż opinia taka podlega ocenie według kryteriów z art.233 § 1 k.p.c. jak dowód z opinii biegłego wydany przez sąd meriti w konkretnej sprawie. Na marginesie należy podkreślić, że oddalając wniosek dowodowy pozwanych o powołanie biegłego sądowego Sąd pierwszej instancji wadliwie odwołał się do treści art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c., zgodnie z którym „Sąd może w szczególności pominąć dowód mający wykazać fakt bezsporny, nieistotny dla rozstrzygnięcia sprawy lub udowodniony zgodnie z twierdzeniem wnioskodawcy”; wykładnia językowa przepisu prowadzi do wniosku, że oddalenie wniosku dowodowego – z powołaniem się na wykazanie faktu „udowodnionego zgodnie z twierdzeniem wnioskodawcy” – nie odnosi się do sytuacji, gdy strona wnioskująca dowód chce udowodnić okoliczności przeciwne, aniżeli wynikające z twierdzeń drugiej strony podzielonych przez Sąd, a tak przecież było w niniejszej sprawie. Sąd Okręgowy przyjął bowiem za wykazane twierdzenia powodowego banku odnośnie do wysokości zadłużenia, podczas gdy zgłoszony wniosek dowodowy zmierzał do zakwestionowania tych twierdzeń (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 lipca 1965 r., II CR 493/64, OSNPG 1965/12/62).

Powyższe uchybienia zdaniem Sądu Apelacyjnego doprowadziły do wniosku, że Sąd Okręgowy nie rozpoznał istoty sprawy. W judykaturze za utrwalone należ uznać stanowisko, że pojęcie nierozpoznania istoty sprawy interpretowane jest jako wadliwość rozstrzygnięcia, polegająca na wydaniu przez sąd pierwszej instancji orzeczenia, które nie odnosi się do tego, co było przedmiotem sprawy, bądź na zaniechaniu zbadania przez ten Sąd materialnej podstawy żądania albo oceny merytorycznych zarzutów strony przy bezpodstawnym przyjęciu, że istnieje przesłanka materialnoprawna lub procesowa unicestwiająca roszczenie (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 grudnia 2017 r. IV CZ 90/17, LEX nr 2428798 i tam powołane orzecznictwo). Nierozpoznanie istoty sprawy zachodzi również w przypadku dokonania przez sąd pierwszej instancji oceny prawnej żądania bez ustalenia podstawy faktycznej, co wymagałoby poczynienia kluczowych ustaleń po raz pierwszy w instancji odwoławczej. W takiej sytuacji uzasadnione jest uchylenie orzeczenia ze względu na respektowanie uprawnień stron, wynikających z zasady dwuinstancyjności postępowania sądowego. (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 grudnia 2017r. IV CZ 90/17, LEX nr 2428798, uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 8 marca 2017 r., IV CZ 130/16, LEX nr 2269094).

Przenosząc to na grunt niniejszej sprawy, jak słusznie zauważył Sąd Okręgowy pozwani M. G. i J. G. w odpowiedzi na pozew podnieśli między innymi zarzut sprzeczności wysokości zadłużenia zawartej w księgach powodowego banku z rzeczywistym stanem zadłużenia oraz braku udowodnienia wysokości roszczenia, także w kontekście zarzutu nieważności (abuzywności) § 19 ust. 4 przedmiotowej umowy. Nie podzielając tych zarzutów Sąd pierwszej instancji odwoływał się między innymi do opinii biegłego sądowego L. J., wyjaśniając, że „biegły sądowy w sporządzonej przez siebie opinii stwierdził, że rozliczenie kredytu przez powodowy bank spełnia warunki umowy kredytowej z uwzględnieniem zapisów § 7 tej umowy i zasad rozliczenia w całym okresie objętym analizą, czyli od 18 października 2007 r. do dnia 5 września 2019 r.” (vide: strona 15 uzasadnienia, k.329).

Skoro zaś Sąd Okręgowy uchybił wyżej wskazanym przepisom postępowania uniemożliwiając pozwanym odniesienie się do opinii biegłego sądowego, a z drugiej strony poczynił ustalenia na podstawie tej opinii, w ocenie Sadu Apelacyjnego za trafny należało uznać zarzut skarżących nierozpoznania istoty sprawy, jakkolwiek w innym kontekście, aniżeli wskazany przez pozwanych w apelacji. Nierozpoznanie istoty sprawy polegało in casu na ocenie zarzutów merytorycznych dotyczących wysokości zadłużenia na podstawie dowodów, które nie zostały prawidłowo wprowadzone do postępowania i nie mogły stanowić podstawy ustaleń faktycznych w sprawie.

Powyższe skutkowało uznaniem, że zaskarżone rozstrzygnięcie wydane zostało przedwcześnie, co jednocześnie powoduje, że przedwczesne byłoby odniesienie się do pozostałych zarzutów naruszenia prawa materialnego podniesionych w apelacji.

Z tych też względów Sąd Apelacyjny na podstawie wyżej cytowanych przepisów oraz art. 386§4 k.p.c. orzekł jak w sentencji.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Okręgowy winien – jeżeli opinia biegłego sądowego L. J. w sprawie I C 1586/18 Sądu Okręgowego w G. miałaby być podstawą ustaleń faktycznych w sprawie – umożliwić stronom w prawidłowej formie procesowej zapoznanie się z tą opinią, a jeżeli jest ona stronom znana, ustosunkowanie się do jej treści, tak aby uczynić zadość zasadzie bezpośredniości (art.235 k.p.c.). Dopiero po wyczerpaniu postępowania dowodowego i poczynieniu stosownych ustaleń faktycznych winien merytorycznie ocenić wszystkie zarzuty merytoryczne (materialnoprawne) podniesione przez stronę pozwaną, w tym związane z zarzutami nieważności umowy kredytowej oraz skuteczności i ważności wypowiedzenia umowy.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 108 §2 k.p.c., pozostawiając rozstrzygnięcie o nich Sądowi I instancji w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie.

SSA Wiesław Łukaszewski SSA Leszek Jantowski SSA Roman Kowalkowski

Na oryginale właściwe podpisy.