Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

19 listopada 2021 r.

Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie VII Wydział Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSO Małgorzata Kosicka

Protokolant: st. sekr. sądowy Maria Nalewczyńska

po rozpoznaniu na rozprawie 19 listopada 2021 r. w Warszawie

odwołania G. M. (1)

od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W.

z 27 czerwca 2017 r., znak: (...)

o wysokość emerytury policyjnej i policyjnej renty inwalidzkiej

zmienia zaskarżone decyzje w ten sposób, że przyznaje G. M. (1) prawo do emerytury policyjnej i policyjnej renty inwalidzkiej w wysokości ustalonej przed I października 2017 r.

Sygn. akt VII U 4260/19

UZASADNIENIE

G. M. (1) 23 sierpnia 2017 r. złożyła odwołanie od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji z 27 czerwca 2017 r., nr ewid. (...) w przedmiocie ponownego ustalenia wysokości emerytury i renty inwalidzkiej od 1 października 2017 r.

W uzasadnieniu odwołania wskazała, że jest emerytką i rencistką policyjną. Wskazała, że przez cały okres służby w latach 1958-1989 wykonywała pracę jako pielęgniarka dyplomowana. Ubezpieczona podkreśliła, że w okresie służby nigdy nie pracowała na rzecz „państwa totalitarnego”. Wskazała również, że nie wykonywała żadnych czynności związanych choćby pośrednio z jakimikolwiek represjami wobec obywateli. Ubezpieczona sformułowała zastrzeżenia dotyczące nowelizacji ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy policji i innych służb mundurowych z 16 grudnia 2016 r. na tle zgodności tych przepisów z Konstytucją RP i Konwencją o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności oraz dodała, że sytuacja, w której państwo zmienia przyznane i zagwarantowane świadczenia w taki sposób, jak na mocy wskazanej ustawy, jest sprzeczne z prawem. Wskazała, że organ emerytalno-rentowy na postawie poprzedniej regulacji dokonał obniżenia jej świadczenia z 1800 zł do 1400 zł, a aktualnie została pokrzywdzona po raz drugi. Nadmieniła, że jest osobą w podeszłym wieku i schorowaną po kilku poważnych operacjach z orzeczoną pierwszą grupą inwalidzką. Dodała, że w związku z dwukrotnym obniżeniem wysokości jej emerytury i renty inwalidzkiej nie stać jej na zapewnienie sobie godziwych warunków życia. W jej ocenie, obniżenie świadczenia emerytalnego i rentowego przy jednoczesnym uznaniu, że pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, prowadzi do naruszenia prawa do zabezpieczenia społecznego, jak również ma charakter nieproporcjonalny i nie jest uzasadnione ochroną żadnych wartości, jakie mogą uzasadniać ograniczenie konstytucyjnych praw i wolności jednostki, wskazanych w treści art. 31 ust. 3 Konstytucji RP. Ubezpieczona wniosła więc o zmianę zaskarżonych decyzji poprzez przyznanie jej świadczenia emerytalnego i rentowego w dotychczasowej wysokości, ustalonej przed 1 października 2017 r. (odwołanie z 23 sierpnia 2017 r. k. 3-4 a.s.).

W odpowiedzi na odwołanie Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji wniósł o jego oddalenie i o zasądzenie od odwołującej się na swoją rzecz zwrotu kosztów zastępstwa procesowego. Organ rentowy wskazał, że zgodnie z brzmieniem art. 15c ust. 1 ustawy z 16 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. 2016 r., poz. 2270), w przypadku osoby, która pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b i która pozostawała w służbie przed dniem 2 stycznia 1999 r., emerytura wynosi:

1)  0% podstawy wymiaru - za każdy rok służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b;

2)  2,6% podstawy wymiaru - za każdy rok służby lub okresów równorzędnych ze służbą, o których mowa w art. 13 ust. 1 pkt l, la oraz 2-4.

Powołany przepis zawiera też obostrzenie zawarte w ust. 3, zgodnie z którym wysokość emerytury ustalonej zgodnie z ust. 1 i 2 nie może być wyższa niż miesięczna kwota przeciętnej emerytury wypłaconej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z FUS, ogłoszonej przez Prezesa ZUS. W dalszej części organ rentowy wyjaśnił, że zaskarżone decyzje zostały wydane zgodnie z zasadami obliczania wysokości emerytury i renty w art. 15c i art. 22a powyższej ustawy, w oparciu o informację o przebiegu służby ubezpieczonej nr (...), sporządzoną przez Instytut Pamięci Narodowej 24 marca 2017 r., która była wiążąca przy wydaniu decyzji. Zakład wskazał, że wydaje decyzje w przedmiocie przyznania prawa do świadczenia i jego wysokości na podstawie materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie. W myśl § 14 ust. 1 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 18 października 2004 r. w sprawie trybu postępowania i właściwości organu w zakresie zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2004 r., Nr 239, poz. 240 ze zm.), środkiem dowodowym potwierdzającym datę i podstawę zwolnienia ze służby oraz okres służby jest zaświadczenie o przebiegu służby, sporządzone na podstawie akt osobowych funkcjonariusza, wystawione przez właściwe organy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu lub Państwowej Straży Pożarnej. Natomiast zgodnie z art. 13a ust. 5 ustawy z 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin, informacja o przebiegu służby jest równoważna z zaświadczeniem o przebiegu służby sporządzanym na podstawie akt osobowych przez właściwe organy. Informacja o przebiegu służby była wiążąca dla organu emerytalno-rentowego przy wydaniu przedmiotowych decyzji. Na tej podstawie Zakład Ubezpieczeń Społecznych ponownie ustalił wysokość emerytury i renty inwalidzkiej odwołującej, wskazując że odwołanie od decyzji nie wstrzymuje wykonania decyzji (odpowiedź na odwołanie k. 5-8 a.s.).

Na wniosek Sądu Okręgowego w Warszawie, postanowieniem z 22 maja 2019 r. Sąd Apelacyjny w Warszawie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych przekazał sprawę do rozpoznania Sądowi Okręgowemu Warszawa-Praga w Warszawie na podstawie art. 44 k.p.c. (postanowienie z 22 maja 2019 r. k. 42-43 a.s.).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

G. M. (1), ur. w dniu (...), w 1959 r. ukończyła trzyletnią Szkołę (...) w P., uzyskując dyplom pielęgniarki. Ubezpieczona została przyjęta do służby 1 sierpnia 1973 r. i mianowana funkcjonariuszem w okresie służby przygotowawczej. Od początku służby ubezpieczona wykonywała pracę jako pielęgniarka w Departamencie (...) MSW za wynagrodzeniem ustalonym wg. VI grupy zaszeregowania plus dodatek za wysługę lat. Początkowo została delegowana do (...) Ośrodka (...) w B., a potem do Państwowego Sanatorium (...) w Z.. Od 21 stycznia 1975 r. pełniła funkcję starszej pielęgniarki w stopniu porucznika. Od 11 października 1975 r. zwiększono jej uposażenie do 1350 zł, a od 30 lipca 1976 r. do 1876 zł. W tym okresie ubezpieczona prowadziła ambulatorium w K. w jednostce wojskowej. Następnie, 16 sierpnia 1976 r. została mianowana funkcjonariuszem stałym. W latach 1976-1977 została przeniesiona do wykonywania pracy jako pielęgniarka przez rok w szpitalu przy ul. (...) w W.. Od 17 stycznia 1978 r. była zatrudniona jako starsza pielęgniarka na wolnym etacie starszego referenta. Następnie, 1 stycznia 1979 r. na własną prośbę została przeniesiona do Wyższej Szkoły (...) w L., gdzie była pielęgniarką ambulatoryjną w izbie chorych. W powyższej jednostce wykonywała pracę jako pielęgniarka do 17 października 1989 r. 18 października 1989 r. ubezpieczona z uwagi na stan zdrowia odeszła ze służby i przeszła na emeryturę oraz rentę inwalidzką. W trakcie służby ubezpieczona załatwiała głównie sprawy związane ze służbą zdrowia, nie wykonywała przy tym jakichkolwiek czynności operacyjnych. Przeciwko niej nie toczyło się nigdy żadne postępowanie sądowe i dyscyplinarne (zeznania odwołującej k. 78 a.s., przebieg służby – dokumentacja załączona do akt organu rentowego).

1 października 1989 r. Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji wydał decyzję nr ewid. (...), w której przyznał odwołującej prawo do emerytury policyjnej w wysokości 214.923 „starych” zł. Jednocześnie, 6 września 1990 r. organ rentowy wydał decyzję nr ewid. (...), w której przyznał odwołującej prawo do renty inwalidzkiej w wysokości 1.120.420 „starych” zł (decyzja Dyrektora ZER MSWiA z 6 września 1990 r. i z 1 października 1989 r. k. 11-12 a.r.).

Na podstawie ustawy z 23 stycznia 2009 r. (Dz. U. z 2009r., Nr 24, poz. 245) obniżono po raz pierwszy wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury za każdy rok służby w organach bezpieczeństwa państwa do 1990 r. z 2,6% do 0,7% od 1 sierpnia 1973 r. do 15 października 1989 r. (decyzja z 23 listopada i 17 grudnia 2009 r.). Po korekcie przez IPN informacji stanowiącej podstawę tej decyzji 10 sierpnia 2010 r. ponownie ustalono odwołującej się wysokość emerytury za okres służby od 1 sierpnia 1973 r. do 31 grudnia 1978 r. i od 1 października do 15 października 1989 r. (decyzja z 10 sierpnia 2010 r.).

Rozpoznając odwołanie G. M. od decyzji z 23 listopada 2009 r. Sąd Okręgowy w Warszawie wyrokiem z 19 lutego 2013 r. w sprawie XIII U 14451/10 umorzył postępowanie dotyczące okresu pełnienia służby od 1 stycznia 1979 r. do 30 września 1989 r., zaś w pozostałym zakresie odwołanie oddalił (wyrok w a. r.)

Pismem z 24 marca 2017 r. Instytut Pamięci Narodowej poinformował Zakład Emerytalno-Rentowy MSWiA, że na podstawie posiadanych akt osobowych G. M. (1) w okresie od 1 sierpnia 1973 r. do 31 grudnia 1978 r. pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której jest mowa w art. 13b ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Służby Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (informacja o przebiegu służby z 24 marca 2017 r. – nienumerowana karta akt organu rentowego).

Po uzyskaniu informacji o przebiegu służby, organ rentowy wydał 27 czerwca 2017 r. decyzję o nr ewid. (...) o ponownym ustaleniu wysokości emerytury policyjnej G. M. (1). Wyjaśniając sposób ustalenia wysokości świadczenia emerytalnego organ rentowy wskazał, że wynosi ono 63,48% podstawy wymiaru, tj. 1737,37 zł. Jako podstawa wydania decyzji zostały wskazane przepisy art. 15c w zw. z art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2020r., poz. 723 ze zm.) oraz otrzymana z IPN informacja z 24 marca 2017 r., nr: (...) . Decyzją z tej samej daty nr (...) obniżono G. M. (1) świadczenie rentowe.

Jako podstawa wydania decyzji zostały wskazane przepisy art. 22a w zw. z art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy z 18 lutego 1994 r. Od ww. decyzji G. M. (1) złożyła odwołanie (decyzje ZER z 27 czerwca 2017 r. – nienumerowane karty akt organu rentowego, odwołanie z 23 sierpnia 2017 r. k. 3-4 a.s.).

Sąd ustalił powyższy stan faktyczny na podstawie materiału dowodowego zgromadzonego w aktach sprawy, w tym w aktach organu rentowego. Dokumenty, na których sąd oparł swoje ustalenia, zasługiwały w całości na uwzględnienie. Ich wiarygodności nie kwestionowała zarówno odwołująca, jak i organ rentowy, a zatem okoliczności wynikające z treści tych dokumentów, należało uznać za udowodnione. Dodatkowo podstawę ustaleń faktycznych w sprawie stanowiły zeznania odwołującej się G. M. (1). Zostały one ocenione jako spójne i logiczne, a nadto jako korespondujące z treścią dokumentów, wobec czego nie budziły wątpliwości i zostały ocenione jako wiarygodne.

Sąd zważył, co następuje:

Sąd podziela powszechnie uznaną i powielaną w szeregu uchwał, rezolucji i stanowisk organów narodowych i międzynarodowych potrzebę potępienia reżimów komunistycznych, jak i konieczność demontażu dziedzictwa tego totalitarnego ustroju, która powinna znaleźć wyraz również w likwidacji przywilejów nabytych przez osoby, które ten zbrodniczy system tworzyły i umacniały.

Odwołania G. M. (1) od decyzji organu rentowego z 27 czerwca 2017 r., nr ewid. (...) i nr ewid. (...) są uzasadnione.

Na wstępie podkreślić należy, że ubezpieczona kwestionowała możliwość uznania, aby służba, jaką pełniła w okresie od 1 sierpnia 1973 r. do 31 grudnia 1978 r., była wykonywana na rzecz państwa totalitarnego. Podnosiła przy tym szereg zarzutów sprzeczności zastosowanego przepisu art. 15c o art. 22a ustawy z 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2020 r., poz. 723 ze zm.) - dalej jako ustawa zaopatrzeniowa - z normami Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej oraz przepisami Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności.

Powołane, zastosowane wobec ubezpieczonej, przepisy wprowadzono na mocy art. 1 ustawy nowelizującej z 16 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. 2016 r., poz. 2270), zwanej dalej ustawą zmieniającą i jest to już druga regulacja powodująca obniżenie emerytur, a teraz także rent inwalidzkich osobom, które pełniły „służbę w organach bezpieczeństwa PRL”. Obecnie pojęcie to zastąpiono pojęciem „służby na rzecz państwa totalitarnego”, art. 15c wskazuje bowiem, że w przypadku osoby, która pełniła „służbę na rzecz totalitarnego państwa” i która pozostawała w służbie przed 2 stycznia 1999 r., emerytura wynosi: 0% podstawy wymiaru - za każdy rok tej służby, a poza tym, emerytury nie podwyższa się zgodnie z treścią art. 15 ust. 2 i 3 ustawy nowelizowanej, jeżeli okoliczności uzasadniające podwyższenie wystąpiły w związku z pełnieniem służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b. Jednocześnie ustawodawca wprowadził ograniczenie, zgodnie z którym wysokość emerytury ustalonej zgodnie z art. 15c ust. 1 i 2 nie może być wyższa niż miesięczna kwota przeciętnej emerytury wypłaconej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Sąd zważył przy tym, że w rozwiązaniach poprzedzających ustawę nowelizującą z 16 grudnia 2016 r., przyjętych wcześniej w ustawie z 23 stycznia 2009 r. (Dz. U. z 2009r., Nr 24, poz. 245) obniżono odwołującej po raz pierwszy wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury za każdy rok służby w organach bezpieczeństwa państwa do 1990 r. z 2,6% do 0,7%.

Zarówno Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 20 stycznia 2010 r. (sygn. Kp 6/09), jak i Europejski Trybunał Praw Człowieka 14 maja 2013 r. (15189/10, Lex nr 1324219) uznały wówczas, że nowe rozwiązania nie nałożyły na tę grupę emerytów nadmiernego obciążenia i dotyczyły jedynie praw nabytych niesłusznie, a więc nie można skuteczne kwestionować ich konstytucyjności. W przywołanym orzeczeniu Europejski Trybunał Praw Człowieka podkreślił również, że rozpatrywał już sprawy, w których pojawiał się problem uprzywilejowanej pozycji w sferze praw emerytalnych członków elity komunistycznej i policji politycznej w krajach postkomunistycznych oraz potwierdził prawo ustawodawcy chcącego wyeliminować niesprawiedliwe lub nadmierne świadczenia z ubezpieczeń społecznych, dążącego do likwidacji przywilejów byłych funkcjonariuszy reżimów totalitarnych do tego rodzaju działań. Równocześnie Trybunał zwrócił uwagę, że podjęte środki nie mogą być nieproporcjonalne. Rozważania jakie zostały poczynione przez Trybunał Konstytucyjny oraz Europejski Trybunał Praw Człowieka na gruncie poprzedniej „ustawy dekomunizacyjnej” będą pomocne także i przy ocenie niniejszej sprawy, właśnie z uwzględnieniem faktu, że mamy do czynienia z kolejnym swoistym rozliczaniem się z osobami arbitralnie uznanymi za służące państwu totalitarnemu. Organ rentowy wydał zaskarżone decyzje w oparciu o przepisy wprowadzone na mocy wspomnianego art. 1 ustawy zmieniającej. W uzasadnieniu do projektu tej ustawy wskazano, że ma ona na celu wprowadzenie rozwiązań zapewniających w pełniejszym zakresie zniesienie przywilejów emerytalnych związanych z pracą w aparacie bezpieczeństwa PRL przez ustalenie na nowo świadczeń emerytalnych i rentowych osobom pełniącym służbę na rzecz totalitarnego państwa w okresie od 22 lipca 1944 r. do 31 lipca 1990 r. Stwierdzono również, że emerytury i renty osób pełniących służbę ustalono na znacznie korzystniejszych zasadach wynikających z ustawy zaopatrzeniowej, w stosunku do osób pobierających te świadczenia na podstawie ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Zdaniem sądu, ustawa zaopatrzeniowa, jak też wydane na jej podstawie decyzje, zasadnie budzą wątpliwości odnośnie ich zgodności z zasadą godności jednostki, zasadą rządów prawa, zasadą równości, czy zasadą proporcjonalności, z uwagi na ich wydanie po niemal 27 latach od transformacji ustrojowej oraz z zasadą sądowego wymiaru sprawiedliwości. Ustawa zaopatrzeniowa wprowadza w art. 13b oraz art. 15c i art. 22a odpowiedzialność zbiorową i swoim zakresem podmiotowym obejmuje, bez wyjątków, wszystkich byłych funkcjonariuszy organów bezpieczeństwa państwa, niezależnie od ich postawy patriotycznej, etycznomoralnej, rodzaju wykonywanych czynności, czy zajmowanego stanowiska. Tego rodzaju regulacje zaprzeczają istocie zasady rządów prawa. Zasada ta oznacza obowiązek władz publicznych traktowania osób w sposób adekwatny i proporcjonalny do ich postawy, zasług i przewinień. Niedopuszczalne zatem jest zastosowanie jakichkolwiek represji w stosunku do osób tylko za to, że pracowały lub służyły w okresie poprzedzającym zmianę ustroju państwa polskiego. Nawet uznanie, że niektóre instytucje funkcjonujące przed tą zmianą działały w sposób budzący dziś poważne wątpliwości prawne i moralne, nie uprawnia prawodawcy do stwierdzenia, że wszystkie osoby tam zatrudnione były przestępcami. W tym też kontekście, zdaniem sądu, działania ustawodawcy polegające na arbitralnym obniżeniu wysokości emerytury i renty ubezpieczonej trudno jest uzasadnić dążeniem do jakiegokolwiek słusznego celu leżącego w interesie publicznym. Zastosowanie nowego wskaźnika emerytury i renty miało bowiem charakter automatyczny, bez uwzględnienia faktycznie wykonywanych obowiązków, jak również pełnionej funkcji przez odwołującą. Ustawa zmieniająca w gruncie rzeczy zadziałała bez rozróżnienia pomiędzy funkcjonariuszami, którzy w rzeczywistości dopuścili się czynów przestępczych i tymi, którzy jedynie należeli do personelu technicznego.

Ponadto nie należy pomijać faktu, że zgodnie z art. 10 ust. 1 i 2 ustawy zaopatrzeniowej prawo do emerytury i renty policyjnej nie przysługuje funkcjonariuszowi skazanemu prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo umyślne lub przestępstwo skarbowe umyślne, ścigane z oskarżenia publicznego, popełnione w związku z wykonywaniem czynności służbowych i w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej, albo za przestępstwo określone w art. 258 kodeksu karnego lub wobec którego orzeczono prawomocnie środek karny pozbawienia praw publicznych za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, które zostało popełnione przed zwolnieniem ze służby. Jednak w takim przypadku prawomocnie skazanemu przestępcy przysługuje świadczenie na ogólnych zasadach obowiązujących w powszechnym systemie emerytalnym. Przytoczony przepis wskazuje, że ustawa zmieniająca wprowadziła pozasądową zbiorową odpowiedzialność za nieokreślony czyn z naruszeniem prawa jednostki do sądu i sprawiedliwego procesu. Obniżono określonym podmiotom emerytury i renty w sposób bardziej niekorzystny, niż jest to obecnie dopuszczalne nawet wobec funkcjonariuszy prawomocnie skazanych przez sąd za popełnione przestępstwa. Ci ostatni funkcjonariusze mogą zostać pozbawieni świadczeń emerytalnych przysługujących funkcjonariuszom służb mundurowych przez obniżenie ich do poziomu przysługującego w ramach powszechnego systemu emerytalnego.

Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji wydał zaskarżone decyzje jedynie na podstawie informacji o przebiegu służby ubezpieczonej sporządzonej przez Instytut Pamięci Narodowej z dnia 24 marca 2017 r. Ten dokument stanowił podstawę obniżenia emerytury policyjnej i policyjnej renty inwalidzkiej. Wymaga przy tym podkreślenia, że ww. dokument treściowo ogranicza się jedynie do stwierdzenia, że ubezpieczona pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której jest mowa w art. 13b ustawy zaopatrzeniowej od 1 sierpnia 1973 r. do dnia 31 grudnia 1978 r. Treść dokumentu nie precyzuje, na jakiej dokładnie podstawie służba ubezpieczonej została zakwalifikowana jako służba na rzecz państwa totalitarnego. W tym kontekście, sąd zwraca uwagę na pogląd wyrażony w postanowieniu Sądu Najwyższego z 9 grudnia 2011r. (II UZP 10/11) – który też w całości podziela – zgodnie z którym sąd ubezpieczeń społecznych, rozpoznający sprawę w wyniku wniesienia odwołania od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. w sprawie ponownego ustalenia (obniżenia) wysokości emerytury policyjnej byłego funkcjonariusza Służby Bezpieczeństwa, nie jest związany treścią informacji o przebiegu służby w organach bezpieczeństwa państwa przedstawionej przez Instytut Pamięci Narodowej zarówno co do faktów (ustalonego w tym zaświadczeniu przebiegu służby), jak i co do kwalifikacji prawnej tych faktów (zakwalifikowania określonego okresu służby jako służby w organach bezpieczeństwa państwa). Z tego wynika, że ustalenia faktyczne i interpretacje prawne Instytutu Pamięci Narodowej nie mogą wiązać też sądu rozpoznającego przedmiotową sprawę.

W aktualnym stanie prawnym Sąd Najwyższy również wyraził swój pogląd. W sprawie o sygn. akt III UZP 1/20 podjął w składzie 7-osobowym uchwałę 16 września 2020 r., w której stwierdził, że kryterium „służby na rzecz totalitarnego państwa” określone w art. 13b ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej powinno być oceniane na podstawie wszystkich okoliczności sprawy, w tym także na podstawie indywidualnych czynów i ich weryfikacji pod kątem naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka.

Wprawdzie powołana uchwała zapadła w sprawie indywidualnej, ale pogląd prawny, jaki wyraził Sąd Najwyższy, sąd podziela. To z kolei oznacza, że w analizowanym przypadku stwierdzenie o pełnieniu przez G. M. (1) służby na rzecz totalitarnego państwa w okresie od 1 sierpnia 1973 r. do 31 grudnia 1978 r. nie może być dokonane wyłącznie na podstawie informacji Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (kryterium formalnej przynależności do służb), lecz na podstawie wszystkich okoliczności sprawy, w tym także na podstawie indywidualnych czynów i ich weryfikacji pod kątem naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka służących reżimowi komunistycznemu (art. 13b ust. 1 w związku z art. 13a ust. 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r.). W tym kontekście Sąd Najwyższy w motywach powołanej uchwały zwrócił również uwagę, że pozbawienie sądu ubezpieczeń społecznych prawa do przeprowadzenia interpretacji przepisu art. 13b ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej naruszałoby wprost art. 45 ust. 1 Konstytucji RP. Sąd Najwyższy uznał, że rolą sądu powszechnego jest w szczególności ustalenie długości okresu i miejsca pełnienia służby oraz stanowiska i stopnia służbowego strony odwołującej. Przy tym istotne jest również ustalenie indywidualnych czynów konkretnej osoby pod kątem zweryfikowania, czy naruszały one podstawowe prawa i wolności człowieka.

Uwzględniając powołane poglądy, sąd przeprowadził postępowanie dowodowe, na podstawie którego ustalił, że w przypadku G. M. (1) nie zachodziły okoliczności pozwalające na zakwalifikowanie jej służby w okresie od 1 sierpnia 1973 r. do 31 grudnia 1978 r. jako służby na rzecz państwa totalitarnego. Zebrany w sprawie materiał dowodowy, zdaniem sądu, nie daje podstaw do ustalenia, że ubezpieczona swoimi działaniami w jakikolwiek sposób naruszyła prawa człowieka podczas służby w ww. okresie, bądź też że popełniła jakiekolwiek przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego, czy prywatnego. Sąd zwrócił przy tym uwagę, że zgodnie z treścią art. 13b ust. 1 pkt 4 i ust. 5 lit. b i e ustawy zaopatrzeniowej – co prawdopodobnie stanowiło podstawę negatywnej kwalifikacji służby odwołującej przez IPN – za służbę na rzecz totalitarnego państwa uznaje się służbę od 22 lipca 1944 r. do 31 lipca 1990 r. m.in. w jednostkach Milicji Obywatelskiej, a także w służbach i jednostkach organizacyjnych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, ich poprzedniczkach i odpowiednikach terenowych, jak również w komórkach wypełniających zadania Służby Bezpieczeństwa, w tym w Departamencie (...) oraz w Wyższej Szkole (...) w L.. W przypadku G. M. (1), jak wynika z jej zeznań potwierdzonych dokumentacją z przebiegu służby, przez cały okres służby, tj. od 1 sierpnia 1973 r. do 31 grudnia 1978 r. wykonywała pracę w służbie medycznej, pełniąc obowiązki starszej pielęgniarki. Od początku służby ubezpieczona wykonywała pracę jako pielęgniarka w Departamencie (...) MSW za wynagrodzeniem ustalonym wg. VI grupy zaszeregowania plus dodatek za wysługę lat. Początkowo została delegowana do (...) Ośrodka (...) w B., a potem do Państwowego Sanatorium (...) w Z.. Od 21 stycznia 1975 r. pełniła funkcję starszej pielęgniarki w stopniu porucznika. W tym okresie ubezpieczona prowadziła ambulatorium w K. w jednostce wojskowej. Następnie, 16 sierpnia 1976 r. została mianowana funkcjonariuszem stałym. W latach 1976-1977 została przeniesiona do wykonywania pracy jako pielęgniarka przez okres roku w szpitalu przy ul. (...) w W.. Z kolei od 17 stycznia 1978 r. była zatrudniona jako starsza pielęgniarka na wolnym etacie starszego referenta. Następnie, 1 stycznia 1979 r. na własną prośbę została przeniesiona do Wyższej Szkoły (...) w L., gdzie była pielęgniarką ambulatoryjną w izbie chorych. W powyższej jednostce wykonywała pracę jako pielęgniarka do 17 października 1989 r. Informacje uzyskane na podstawie dokumentów zawartych w aktach sprawy, jak i wynikające z zeznań odwołującej nie pozwalają zatem na ustalenie, że odwołująca w latach 1973-1978 dopuściła się jakichkolwiek naruszeń prawa m.in. poprzez uczestnictwo w praktykach bezprawia. Ubezpieczona nigdy też nie była karana dyscyplinarnie, a wobec niej nie toczyło się żadne postępowanie sądowe w związku z popełnieniem jakiegokolwiek przestępstwa.

Jednocześnie wskazać należy, że zgodnie z zasadą kontradyktoryjności obowiązującą w procesie cywilnym, to na stronach postępowania ciąży obowiązek udowodnienia swoich twierdzeń poprzez prezentowanie materiału dowodowego na ich poparcie. W myśl art. 232 k.p.c. to strony są obowiązane wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne. Zasada kontradyktoryjności i dowodzenia swoich twierdzeń obowiązuje również w odrębnym postępowaniu w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych (wyrok Sądu Najwyższego z 9 grudnia 2008 r., I UK 151/08). Zaskarżenie decyzji organu rentowego nie powoduje zmiany w rozkładzie ciężaru dowodu. Jednocześnie wskazać trzeba, że w sytuacji, gdy zmiana decyzji organu rentowego następuje niejako z inicjatywy organu, to na organie spoczywa powinność udowodnienia faktów, z których wywodzi skutki prawne w postaci zmiany decyzji. Tymczasem w przedmiotowej sprawie organ rentowy nie wykazał się inicjatywą dowodową i nie zakwestionował argumentów przedstawionych przez stronę odwołującą się, a dotyczących zadań wykonywanych w latach 1973-1978. Stanowisko w zakresie oceny przebiegu służby odwołującej oparł wyłącznie na informacji Instytutu Pamięci Narodowej, nie czyniąc zadość obowiązkowi dowodzenia, o którym była mowa.

Sąd zwrócił też uwagę na fakt, że odwołującej obniżeniu świadczenie w 2009 r. z uwagi na służbę w organach bezpieczeństwa państwa – po upływie kolejnych niespełna 8 lat świadczenie emerytalne odwołującej się obniżono ponownie za ten sam okres służby, w oparciu o przesłankę służby na rzecz państw totalitarnego.

Wobec powyższego, sąd zważył, że w przypadku odwołującej przepisy ustawy zmieniającej z 16 grudnia 2016 r. nie mogły mieć zastosowania. W ocenie sądu, biorąc pod uwagę, że w toku procesu nie ujawniono żadnych dowodów przestępczej działalności G. M. (1), zarzut współudziału w bezprawiu w okresie pełnienia służby w latach 1973-1978, bez badania indywidualnej winy i popełnionych czynów, uzasadnia naruszenie zasady godności wobec odwołującej. Stwierdzając brak podstaw do zastosowania art. 15c i art. 22a ustawy zaopatrzeniowej, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., sąd zmienił zaskarżone decyzje z 27 czerwca 2017 r., nr ewid. (...) i nr ewid. (...) w sposób określony w sentencji wyroku.