Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 3 kwietnia 2014 r.

Sąd Okręgowy w Bydgoszczy X Wydział Cywilny Rodzinny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 3 kwietnia 2014 r. w Bydgoszczy

na rozprawie sprawy

z powództwa małoletniego W. Z. reprezentowanego przez matkę M. H.

przeciwko T. Z.

o podwyższenie alimentów

na skutek apelacji wniesionej przez powoda

od wyroku Sądu Rejonowego w Inowrocławiu

z dnia 13 listopada 2013 roku, sygnatura akt III RC 260/13

1.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 1 i 2 w ten tylko sposób, że w miejsce kwoty 550/pięćset pięćdziesiąt/ złotych zasądza od pozwanego na rzecz małoletniego powoda kwotę 650 /sześćset pięćdziesiąt/ złotych miesięcznie i oddala powództwo w pozostałej części;

2.  oddala apelację w pozostałej części;

3.  nie obciąża pozwanego kosztami procesu za II instancję.

Sygn. akt XCa 17/14

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 13.11.2013 roku Sąd Rejonowy w Inowrocławiu zasądził od pozwanego T. Z. na rzecz małoletniego powoda W. Z. alimenty w kwocie 550 zł miesięcznie w miejsce alimentów orzeczonych wyrokiem Sądu okręgowego w Bydgoszczy z dnia (...)roku w sprawie (...), płatne do 15-tego dnia każdego miesiąca, do rąk matki dziecka M. H., z ustawowymi odsetkami na wypadek opóźnienia w płatności którejkolwiek z rat, począwszy od 01.06.2013 (punkt 1 wyroku) i oddalił powództwo w pozostałym zakresie (punkt 2 wyroku). Nadto Sąd Rejonowy nie obciążył pozwanego kosztami sądowymi, którymi obciążył Skarb Państwa (punkt 3 wyroku), a wyrokowi w punkcie 1 nadał rygor natychmiastowej wykonalności (punkt 4 wyroku).

Swoje rozstrzygnięcie Sąd Rejonowy oparł o następujące ustalenia faktyczne.

Małoletni powód W. Z. ur. (...) w B. pochodzi z rozwiązanego przez rozwód małżeństwa M. H. i T. Z.. Obowiązek alimentacyjny pozwanego został ustalony wyrokiem rozwodowym Sądu Okręgowego w (...) z dnia (...)r. na kwotę 350 zł. miesięcznie. W 2003 r., gdy Sąd Okręgowy ustalał wysokość alimentów matka małoletniego M. H. nie pracowała. Utrzymywała się z renty w kwocie 490,32 zł netto miesięcznie. Pozwany T. Z. pracował jako kierowca i operator urządzeń elektrycznych. Zarabiał 800-900 zł netto miesięcznie. Mieszkał u rodziców, utrzymywał kontakt z małoletnim powodem.

Obecnie matka małoletniego M. H. ma 40 lat. 4 lata temu miała przeszczep serca. Z tytułu całkowitej niezdolności do pracy pobiera rentę w kwocie 717 zł miesięcznie. Otrzymuje także zasiłek pielęgnacyjny w kwocie 153 zł miesięcznie. Podejmuje zatrudnienie na pół etatu i uzyskuje 904 zł miesięcznie. Dorabia także wykonując renowacje mebli dla znajomych. Korzysta z pomocy finansowej matki.

Pozwany T. Z. prowadził działalność gospodarczą. Od marca 2011 r. działalność została zawieszona, a w październiku 2012 r. zamknięta. W 2012 r. wykazał dochód w kwocie 7536 zł, tj. średnio 628 zł miesięcznie. Z dniem 25 kwietnia 2013 r. został zarejestrowany jako osoba bezrobotna. W dniu 16 czerwca 2013 r. pozwany podjął pracę jako kierowca w (...) spółka jawna R., R. na czas określony do dnia 15 grudnia 2013 r. z wynagrodzeniem minimalnym. Od dnia 15 października 2013 r. pozwany podjął zatrudnienie w Przedsiębiorstwie Handlowo - Usługowym (...) w B. jako kierowca samochodów ciężarowych w ruchu międzynarodowym z wynagrodzeniem 1600 zł brutto miesięcznie. Diety wynoszą ok. 35 € za dobę. Ma umowę na czas określony do dnia 15 stycznia 2014 r. Umowa z poprzednim pracodawcą została rozwiązana za porozumieniem stron. Aktualnie pozwany pracuje w systemie dwa tygodnie pracy na dwa tygodnie wolne. Pozwany T. Z. od 05 stycznia 2008 r. pozostaje w związku małżeńskim z A. Z., z którego pochodzi dwoje dzieci w wieku 5 lat i niespełna rok. Dzieci chodzą do przedszkola i do żłobka. Żona pozwanego pracuje jako nauczyciel języka angielskiego w szkole podstawowej i w przedszkolu. Zamieszkują w mieszkaniu stanowiącym własność teściów pozwanego i ponoszą w całości koszty jego utrzymania. Czynsz wynosi 450 zł miesięcznie, prąd 122 zł na dwa miesiące, woda 130 zł miesięcznie, multimedia 61 zł miesięcznie. Pozwany posiada mieszkanie, które zajmuje jego szwagierka, a koszty utrzymania ponoszą teściowie. Doszło do nieformalnej zamiany mieszkań. Poza tym jest współwłaścicielem nieruchomości gruntowej w (...)o pow. 0,78 ha. Wraz z żoną posiadają i użytkują dwa samochody osobowe. Nie posiada żadnych zobowiązań.

Małoletni powód zamieszkuje wraz z matką w mieszkaniu, które stanowi własność babci - matki M. A. B.. Opłaty za mieszkanie wynoszą: czynsz -500 zł miesięcznie, prąd 75 zł miesięcznie, gaz 35 zł miesięcznie, 130 zł telewizja, telefony i internet. Poza tym M. H. należy do kręgu spadkobierców po zmarłej cioci. W skład masy spadkowej wchodzi mieszkanie. Postępowanie spadkowe jest w toku. Matka powoda spłaca pożyczkę, rata wynosi 367,89 zł miesięcznie. Obecnie małoletni W. Z. ma 13 lat. Ukończył szkołę podstawową, za którą matka małoletniego płaciła 50 zł miesięcznie czesnego. Obecnie jest uczniem I klasy gimnazjum. Pobiera lekcje gry na gitarze, które kosztuję 35 zł. za godziną. Miesięczny koszt utrzymania małoletniego powoda wynosi 1000 zł miesięcznie.

Po dokonaniu powyższych ustaleń faktycznych Sąd Rejonowy ocenił wiarygodność zebranych dowodów przyznając walor wiarygodności zebranym dokumentom, a przesłuchanym stronom – w części, w której pozostają zbieżne z tymi dokumentami.

Sąd Rejonowy ocenił, że od 2003 r. sytuacja obojga rodziców powoda uległa zmianie. Pozwany podejmował zatrudnienie, jednak wykazywał i nadal wykazuje niskie dochody. W toku postępowania zrezygnował z zatrudnienia i podjął kolejne. Ma na utrzymaniu jeszcze dwoje dzieci w wieku 5 lat i 1 roku. Jego żona pracuje. Matka powoda ma dwa regularne dochody z tytułu renty oraz wynagrodzenia, ale samodzielnie ponosi koszty utrzymania mieszkania oraz koszty swojego leczenia. Małoletni powód ma aktualnie 13 lat. Wzrosły koszty jego utrzymania, zwłaszcza z uwagi na wiek i znaczny 10-letni upływ czasu, Jednak w zakresie zmiany uzasadnionych potrzeb uprawnionego Sąd I instancji kierował się zasadami doświadczenia życiowego i średnimi kosztami utrzymania małoletnich dzieci w Polsce. W tym zakresie strona powodowa, reprezentowana przez fachowego pełnomocnika nie wykazała inicjatywy dowodowej. Nie ulega jednak wątpliwości, że z uwagi na wiek powoda, rozpoczęcie edukacji w gimnazjum wzrosły jego usprawiedliwione potrzeby. Kierując się zasadami doświadczenia życiowego oraz średnimi kosztami utrzymania małoletnich w tym wieku Sąd Rejonowy przyjął miesięczny koszt utrzymania małoletniego powoda na kwotę ok. 1000 zł. Powyższa kwota uwzględnia średnie, przeciętne koszty wyżywienia - 500 zł, koszty odzieży, kosmetyków, koszty szkolne, ewentualne zajęcia dodatkowe, koszty utrzymania mieszkania z uwzględnieniem ilości domowników powoda, koszty leczenia, itp. wskazane przez strony. Niewątpliwie jednak poziom i standard życia dziecka jest uzależniony od sytuacji materialnej jego rodziców. Wskazane wydatki nie są wygórowane, a oboje rodzice małoletniego powoda mają możliwości by zapewnić swemu synowi możliwość wszechstronnego rozwoju. Analizując ustalenia faktyczne pod kątem zastosowania normy prawnej z art. 138 krio Sąd Rejonowy doszedł do przekonania, że doszło wzrostu usprawiedliwionych potrzeb powoda, ponieważ wraz z dorastaniem dziecka zwiększają się jego potrzeby, rozwijanie zainteresowań, umiejętności dziecka, stymulowanie jego prawidłowego rozwoju często pociąga za sobą dodatkowe koszty. Odnośnie możliwości majątkowych i zarobkowych zobowiązanych do alimentacji, czyli obojga rodziców powoda. Sąd doszedł do przekonania, iż pozwany nie wykorzystuje pełni swych możliwości. Co prawda podejmuje zatrudnienie, ima się różnych prac, jednak wykazywane dochody to najniższa krajowa. Faktem powszechnie znanym jest, że kierowcy samochodów ciężarowych w ruchu międzynarodowym zarabiają o wiele więcej. Jest to praca wymagająca szczególnych kwalifikacji i doświadczenia. Tymczasem matka małoletniego powoda M. H. mimo orzeczonej całkowitej niezdolności do pracy podejmuje zatrudnienie na pół etatu i prace dorywcze.

Z uwagi na poczynione rozważania Sąd I instancji doszedł do przekonania, iż od września 2003 r. zmianie uległy usprawiedliwione potrzeby powoda oraz sytuacja obojga rodziców i dlatego postanowił częściowo uwzględnić żądanie pozwu i zwiększyć nałożony na pozwanego obowiązek alimentacyjny do kwoty 550 zł miesięcznie. Kwota ta jest adekwatna do możliwości pozwanego i usprawiedliwionych potrzeb powoda i stanowi nieco ponad połowę kosztów utrzymania małoletniego W. Z.. Jednocześnie w ocenie Sądu Rejonowego nie ma podstaw do uwzględnienia żądania w pozostałym zakresie albowiem nie zostało udowodnione by usprawiedliwione potrzeby powoda były większe lub by możliwości pozwanego pozwalały na obciążenie go kosztami utrzymania syna w większym rozmiarze i/lub by matka małoletniego nie mogła uczestniczyć w tych kosztach w podobnym zakresie.

Z uwagi na aktualną sytuację finansową pozwanego oraz częściowe uwzględnienie żądania Sąd Rejonowy nie obciążył pozwanego kosztami sądowymi. Na podstawie art. 333 § kt 1 k.p.c. wyrokowi w pkt 1 nadano rygor natychmiastowej wykonalności.

Powyższy wyrok zaskarżył w części apelacją powód, a mianowicie:

- w pkt 2 oddalającym powództwo ponad kwotę 550 zł,

- w pkt 4 w zakresie wzajemnego zniesienia kosztów zastępstwa procesowego między stronami.

Zaskarżonemu orzeczeniu zarzucił naruszenie:

a) prawa procesowego, czyli art. 233 § 1 kpc poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów przy ustalaniu okoliczności mających istotne znaczenie dla przedmiotowej sprawy i przyjęcie, że matka nie wykazała kosztów utrzymania syna, a także naruszenie art. 100 kpc poprzez uznanie, ze w sprawie uzasadnione jest wzajemne zniesienie kosztów zamiast ich zasądzenia na rzecz powoda od pozwanego stosownie do procentu wygranej sprawy;

b) prawa materialnego tj. art. 135 § 1 krio poprzez błędną jego wykładnię polegająca na uznaniu, że kwota 550 zł alimentów jest adekwatna do sytuacji majątkowej pozwanego i stanowi połowę kosztów utrzymania małoletniego, podczas gdy są one znacznie wyższe.

Wskazując na te zarzuty skarżący domagał się:

- zmiany zaskarżonego wyroku w pkt 1 i 2 poprzez zasądzenie od pozwanego 800 zł miesięcznie alimentów poczynając od wytoczenia powództwa,

- zmiany zaskarżonego wyroku w pkt 4 poprzez zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów zastępstwa procesowego w oparciu o zasadę stosunkowego rozdzielenia kosztów.

W uzasadnieniu apelacji skarżący podał, że bezzasadny jest zarzut Sądu I instancji iż strona powodowa nie wykazała kosztów utrzymania małoletniego. Sad ten przyjął za niekwestionowane wyżywienie dziecka na poziomie 500 zł i utrzymanie mieszkania na 500 zł miesięcznie. Nadto niesporne były wydatki na lekcje gry na gitarze w kwocie 140-200 zł miesięcznie. Już te wydatki dają ok. 1000 zł miesięcznie, a do tego dochodzą wydatki na odzież, kosmetyki, środki czystości, szkołę, leczenie i inne – kino, spotkania ze znajomymi. Z uwagi na powyższe ustalona przez Sąd I instancji kwotę 1000 zł jako koszt utrzymania małoletniego powoda skarżący uważa za dowolną. Nadto w apelacji wskazano, że przed udzieleniem zabezpieczenia pozwany dobrowolnie łożył na naukę gry na gitarze, a syn częściej u niego przebywał. Obecnie pozwany zaprzestał dobrowolnych wydatków na zajęcia dodatkowe dziecka, co sprawia, że podwyższenie alimentów do 550 zł w zasadzie nie zmienia nic w sytuacji finansowej powoda. Zasądzenie wyższej kwoty alimentów nie będzie stanowiło dla pozwanego większego obciążenia. Nadto zdaniem skarżącego Sąd I instancji winien był przyznać mu wynagrodzenie w części, w jakiej wygrał sprawę.

W odpowiedzi na apelację pozwany domagał się oddalenia apelacji i zasądzenia od powoda na swoją rzecz kosztów postępowania odwoławczego według norm przepisanych. Pozwany podkreślił w uzasadnieniu pisma, że utrzymuje z dzieckiem stały kontakt, zabiera je na weekendy połączone z noclegiem, przekazuje drobne kieszonkowe. Pozwany przypomniał, ze posiada jeszcze 2 dzieci na utrzymaniu, wskazał ponoszone wydatki, jak również powołał się na okres swojego bezrobocia w okresie od 25.04.2013 do 15.06.2013 roku.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje.

Apelacja zasługiwała na częściowe uwzględnianie.

Sąd Okręgowy podziela ustalenia faktyczne Sądu Rejonowego i przyjmuje je za własne, także wraz z ustaleniem że kwota 1000 zł pokrywa usprawiedliwione koszty utrzymania małoletniego powoda – za wyjątkiem wydatków na cele mieszkaniowe, które wynoszą dalsze ok. 300 zł miesięcznie (tj. połowę kosztów utrzymania mieszkania ustalonych przez Sąd Rejonowy). Przyjęte przez Sąd Rejonowy kryterium oceny tych kosztów w postaci zasad doświadczenia życiowego oraz średnich kosztów utrzymania małoletnich w tym wieku uznać należy za prawidłowe i zgodne z regułami art. 233 § 1 kpc. Dla skuteczności zarzutu naruszenia art. 233 § 1 kpc niezbędne jest wskazanie przyczyn, które dyskwalifikują postępowanie sądu w zakresie ustaleń. Skarżący powinien zwłaszcza wskazać, jakie kryteria oceny zostały naruszone przez sąd przy analizie konkretnych dowodów, uznając brak ich wiarygodności i mocy dowodowej lub niesłuszne im taką moc przyznając zob. postanowienie SN z dnia 23 stycznia 2001 r., IV CKN 970/00, Lex nr 52753, wyrok SN z dnia 6 lipca 2005 r., III CK 3/05, Lex nr 180925 (Henryk Dolecki Komentarz do art.233 Kodeksu postępowania cywilnego w: Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom I. Artykuły 1-366. Lex 2011, wydanie I). Skarżący w sposób ewidentny takich wad nie wskazał powołując się jedynie na dowolność ustaleń Sądu I instancji, co czyni postawiony zarzut niezasadnym.

Opierając się o zasady doświadczenia życiowego oraz powszechną znajomość cen artykułów niezbędnych do codziennej egzystencji Sąd Okręgowy przyjął, że na koszt utrzymania małoletniego powoda oprócz niekwestionowanych wydatków na żywność i naukę gry na gitarze (min.140 zł miesięcznie) składają się wydatki na odzież w kwocie 150 zł, środki czystości i higieny ok. 80 zł, szkołę (podręczniki, przybory, opłaty szkolne, składki itp.) – ok. 80 zł w stosunku miesięcznym, rozrywkę (kino, książka, czasopismo itp.) – 50 zł miesięcznie, co łącznie daje 1000 zł miesięcznie, a więc kwotę wynikającą z ustaleń Sądu I instancji. Niesłusznie natomiast na stronie 5 uzasadnienia orzeczenia (k.112) Sąd Rejonowy przyjął koszt utrzymania powoda na 1000 zł łącznie z kosztem utrzymania mieszkania, choć w ustaleniach faktycznych osobno przyjął koszt utrzymania małoletniego na 1000 zł, a osobno wyliczył koszty utrzymania mieszkania, które małoletni powód zajmuje z matką (str. 3 i 4 u góry uzasadnienia k. 111-111v). Ponieważ jednak ustalenia faktyczne są prawidłowe nie trzeba było dokonywać ich korekty.

Nie zmieniają prawidłowości ustaleń faktycznych nowe dowody przedłożone na rozprawie odwoławczej w postaci umowy zlecenia (k. 133-137), decyzji Starosty (...) (k. 138), z których wynika, że poprzednia umowa o pracę na okres próbny wygasła, pozwany zarejestrował się jako bezrobotny i podjął zatrudnienie na zlecenie jako kierowca w transporcie międzynarodowym na 2 tygodnie za wynagrodzeniem 878 zł brutto i diety po 35 £ za każdy dzień w trasie. Poprzednio pozwany bowiem pracował za wynagrodzeniem miesięcznym 1600 zł brutto i diety 35 € za wyjazd w trasę, a jeździł 2 tygodnie i 2 tygodnie był w domu. Obecne wynagrodzenie 878 zł brutto za 2 tygodnie pracy nie odbiega więc od poprzedniej stawki zasadniczej, natomiast diety są wyższe. Przedłożone dokumenty uznano za całkowicie wiarygodne, gdyż są jasne, czytelne, nie noszą żadnych śladów manipulacji w ich treść, a nadto nie były kwestionowane. Wskazać przy tym należy, ze Sąd Rejonowy w uzasadnieniu swego wyroku wskazał, że pozwany ima się różnych prac, a wykazuje wynagrodzenie w wysokości najniższej krajowej pensji, przy czym powszechnie znane jest, że kierowcy w transporcie międzynarodowym zarabiają o wiele więcej, z uwagi na szczególne kwalifikacje i doświadczenie (k. 112), a Sąd Okręgowy tę konstatację w pełni podziela.

Analizując dokonane ustalenia faktyczne Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, że słuszny jest zarzut apelacji naruszenia art. 135 § 1 krio poprzez błędną jego wykładnię polegająca na uznaniu, że kwota 550 zł alimentów jest adekwatna do sytuacji majątkowej pozwanego i stanowi połowę kosztów utrzymania małoletniego. Jak już wskazano łączne koszty utrzymania małoletniego powoda – wraz z udziałem w wydatkach mieszkaniowych – to kwota ok. 1300 zł, a nie 1000 zł. Nadto matka małoletniego powoda pomimo całkowitej niezdolności do pracy podejmuje zatrudnienie za kwotę 904, 50 zł brutto (560 zł netto k. 22), co przy rencie w wysokości 717 zł i zasiłku pielęgnacyjnym 153 zł daje łączna kwotę 1430 zł netto. Pozwany jako osoba całkowicie zdrowa i zdolna do pracy zarabia 878 zł brutto za 14 dni pracy i po 35 £ diety za każdy dzień w trasie, co daje ok. 600 zł netto i 2450 zł z diet za 14 dni pracy, czyli ok. 3000 zł netto za 2 tygodnie pracy. Żona pozwanego zarabia 2500 zł miesięcznie. Łączny dochód rodziny pozwanego to ok. 5500 zł miesięcznie, a na utrzymaniu jest 2 dzieci w wieku 5 lat i 1 rok. Małoletni powód ma natomiast niecałe 14 lat i koszt jego utrzymania jest wyższy niż koszt utrzymania młodszych dzieci pozwanego. Matka małoletniego powoda nie może zwiększyć swojego udziału ekonomicznego w jego utrzymaniu, gdyż i tak pracuje pomimo przeciwwskazań zdrowotnych i uznania jej za osobę całkowicie niezdolną do pracy. Z tych przyczyn Sąd Okręgowy uznał, że kwota 550 zł alimentów nie jest adekwatna do możliwości zarobkowych pozwanego i podwyższył ją do wysokości 650 zł miesięcznie na mocy art. 386 § 1 kpc w zw. z art. 138 krio i art. 135 § 1 krio. Przypomnieć przy tym należy, że ostatnie alimenty w wysokości 350 zł były ustalone w 2003 roku, a więc blisko 11 lat temu, a powód dobrowolnie zwiększył swój udział w utrzymaniu dziecka jedynie opłacając grę na gitarze (a i tego zaprzestał po udzieleniu zabezpieczenia w sprawie).

W pozostałym zakresie żądanie podwyższenia alimentów do kwoty 800 zł nie zasługiwało na uwzględnienie. Wprawdzie kwota taka byłaby adekwatna do usprawiedliwionych kosztów utrzymania dziecka, jednakże nie leży w możliwościach zarobkowych pozwanego, który ma na utrzymaniu obecnie już 3 dzieci. Pozostałe dzieci pozwanego nie mogą znaleźć się w gorszej sytuacji finansowej niż małoletni powód. Skoro i pozwany i jego żona pracują to wydatki ponoszone na opłacenie przedszkola (150-180 zł miesięcznie), czy żłobka (270-280 zł miesięcznie) uznać należy za całkowicie usprawiedliwione, a nawet konieczne. Nadto ponoszą koszty utrzymania mieszkania, jakie zajmują – łącznie ok. 700 zł miesięcznie. Po dokonaniu tych niezbędnych wydatków w wysokości ok. 1150 zł w rodzinie pozwanego pozostaje 4350 zł. Po odliczeniu alimentów na powoda – 3700 zł miesięcznie na 4 osobową rodzinę. Matka małoletniego powoda dysponować będzie kwotą 1430 zł swoich dochodów i 650 zł alimentów, czyli 2080 zł. Po wydatkach na cele mieszkaniowe w kwocie ok. 650 zł (albo ok. 530 zł miesięcznie bez dopłat za ogrzewanie) miesięcznie pozostanie jej na utrzymanie 2 osób 1430 zł. Stopa życiowa małoletniego powoda będzie więc zbliżona do stopy życiowej jego ojca i małoletniego rodzeństwa przyrodniego. Z tych powodów apelacja w tej części została oceniona jako bezzasadna i została oddalona na mocy art. 385 kpc.

Oceniając zarzut naruszenia art. 100 kpc Sąd Okręgowy zważył, że powód dochodził podwyższenia alimentów z kwoty 350 zł do 800 zł, a wiec o 450 zł. Alimenty zostały podwyższone wyrokiem sądu I instancji do kwoty 550 zł, czyli o 200 zł, co uzasadniało zastosowanie art. 100 kpc, gdyż powód wygrał proces w 45%, a pozwany w 55%. Apelacja w tej części jest zatem również bezzasadna i została oddalona na mocy art. 385 kpc.

W postępowaniu odwoławczym Sąd Okręgowy orzekł o kosztach procesu na mocy art. 102 kpc, gdyż wprawdzie powód wygrał apelację w 40%, to jednak sytuacja materialna pozwanego uzasadnia zastosowanie dobrodziejstwa wynikającego z tego przepisu. Pozwany nie pozostaje w stosunku zatrudnienia, pracuje na zlecenie, ma na utrzymaniu 3 małoletnich dzieci.