Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 marca 2021 roku

Sąd Okręgowy Warszawa- Praga w Warszawie III Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Konrad Gradek

Protokolant: Natalia Gornik

po rozpoznaniu w dniu 22 marca 2021 roku w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa A. F. (1), M. F. (1), D. O. (1)

przeciwko I. C., W. L. (1), J. L.

o ochronę dóbr osobistych

I.  oddala powództwo;

II.  zasądza od powodów A. F. (1), M. F. (1), D. O. (1) solidarnie na rzecz pozwanego W. L. (1) 720 (siedemset dwadzieścia) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego;

III.  zasądza od powodów A. F. (1), M. F. (1), D. O. (1) solidarnie na rzecz pozwanej I. C. 720 (siedemset dwadzieścia) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sygn. akt III C 370/20

UZASADNIENIE

Pozwem ochronę dóbr osobistych z dnia z dnia 17 marca 2020 r. (data nadania
w placówce pocztowej k. 23) powodowie A. F. (1), M. F. (1)
i D. O. (1) wnieśli o zobowiązanie pozwanych I. C., W. L. (1) i J. L. do powstrzymania się od dokonywania nowych pochówków w grobie przodków powodów, E. i M. F. (1), znajdującym się na Cmentarzu (...) (ul. (...), (...)-(...) W.), lewa strona, linia (...).

Ponad powyższe powodowie wnieśli o zobowiązanie pozwanych do powstrzymania się od otwierania przedmiotowego grobu, dokonywania jakichkolwiek prac związanych
z grobem, poza pracami porządkowymi, oraz usunięcie umieszczonych na grobie inskrypcji dotyczących osób jeszcze żyjących, tj. W. L. (1) i J. L..

Powodowie wnieśli również roszczenie pieniężne o zasądzenie solidarnie od pozwanych:

⚫

na rzecz D. O. (1) kwoty 2.098,04 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia doręczenia,

⚫

na rzecz A. F. (1) kwoty 800,00 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia doręczenia,

⚫

na rzecz M. F. (1) kwoty 800,00 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia doręczenia.

Powodowie wnieśli ponadto o zasądzenie solidarnie od pozwanych na rzecz powodów zwrotu kosztów procesu według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego oraz kosztów opłaty skarbowej od pełnomocnictw.

Uzasadniając swoje roszczenie, powodowie wskazali, że łącznie z pozwanymi – jako potomkowie E. i M. F. (1) – są dysponentami przedmiotowego grobu. Wobec powyższego, dokonywanie jakichkolwiek czynności przekraczających zwykły zarząd wymaga zgody wszystkich współdysponentów. Powodowie zarzucili, że pozwana I. C., bez konsultacji z nimi, samowolnie zdemontowała oryginalny grobowiec i w jego miejsce wykonała nowy pomnik. Ponadto pozwani W. L. (1) oraz J. L. na nowo wykonanym grobowcu umieścili dotyczącą siebie inskrypcję. Powyższe zachowania pozwanych, w ocenie powodów stanowiły oczywiste naruszenie dóbr osobistych powodów, polegających na możliwości spokojnego i swobodnego kultywowania pamięci po bliskich osobach zmarłych.

(pozew k. 3-5v).

W odpowiedziach na pozew, złożonych w dniu 25 czerwca 2020 r., pozwani W. L. (1) oraz I. C., wnieśli o oddalenie powództwa w całości. Pozwany J. L., w piśmie procesowym z dnia 30 lipca 2020 r. (data nadania w placówce pocztowej k. 123), ustosunkowując się do zobowiązania Sądu, również wniósł o oddalenie powództwa.

(odpowiedzi na pozew k. 54-66, pismo k. 118-120).

Strony podtrzymały swoje stanowiska procesowe na rozprawie poprzedzającej wydanie wyroku w sprawie.

(płyta CD z e-protokołem k. 202).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny.

W grobowcu znajdującym się na cmentarzu służewieckim należącym do rzymskokatolickiej parafii św. K. w W., przy ul. (...), lewa strona, linia (...) spoczywają szczątki następujących osób:

⚫

małżonków E. (zm. (...) r.) i M. (zm. (...) r.) F. ;

⚫

ich dzieci: E. F. (1) (zm. (...) r.), A. F. (2) (zm. (...) r.), B. L. z d. F. (zm. (...) r.) i W. L. (2) z d. F. (zm. (...) r.) ,

⚫

męża W. L. (2) z d. F. – C. L. (zm. (...) r.),

⚫

córki W. L. (2) z d. F. i C. A. (...) (zm. (...) r.);

⚫

żony syna W. L. (2) z d. F. i C. L., pozwanego W. H. L. (zm. (...) r.).

(okoliczności bezsporne).

Fundatorami grobowca byli małżonkowie E. i M. F. (1), którzy wybudowali przedmiotową mogiłę dla pierwszej pochowanej w niej osoby – ich córki A. F. (2), która zmarła w (...) r. Była to podziemna katakumba na 9 miejsc.

(bezsporne; dowód: zaświadczenie k. 68).

W (...) r. w grobie został pochowany C. L., mąż córki małżonków E. i M. F. (1), W. L. (2). Wówczas był to grób ziemny
z betonową otoczką zwieńczoną grubymi łańcuchami otaczającymi grób. Od tego czasu nagrobkiem opiekowała się W. L. (2). Po śmierci A. (...) w (...) r., jej pochówkiem zajmowała się pozwana I. C., wnuczka W. L. (2), dla której wyżej wymieniona była ciotką. Wówczas, I. C., zgodnie z regulaminem Cmentarza Parafii (...) w W., w (...) r. opłaciła tzw. „prawo do grobu” na okres 20 lat. Stała się ona jedynym dysponentem grobowca. W tym czasie zleciła pobudowanie nowego, potrójnego nagrobka, który był bardziej okazały od poprzedniego. U zwieńczenia grobu, w jego środkowej części znajduje się okazały krzyż kamienny. Po jego obu stronach znajdują się tablice kamienne z wyrytymi nazwiskami
i imionami osób, które spoczywają w przedmiotowym grobie, ze wskazaniem lat życia oraz daty śmierci danej osoby. Koszty jego wykonania pokryła samodzielnie I. C..

(dowód: kserokopie fotografii k. 6-9; oświadczenie z dnia 13 czerwca 1998 r. k. 75; pismo z dnia 17 kwietnia 2019 r. k. 87-87v; zeznania powódki D. O. (1), pozwanej I. C. – płyta CD z e-protokołem k. 202).

W (...) r. w grobowcu została pochowana H. L., żona pozwanego W. L. (1) i matka pozwanej I. C.. Wówczas, na prośbę wyżej wymienionego, pozwana I. C. zleciła zainstalowanie na grobie transkrypcji na przedmiotowym grobie osób żyjących, tj. W. L. (1) i jego syna J. L., z uwagi na życzenie wyżej wymienionych, by po ich śmierci złożyć ich ciała w przedmiotowym grobie.

(dowód: bezsporne; oświadczenie z dnia 19 kwietnia 2016 r. k. 75; kserokopie fotografii jw.).

W lutym 2019 r. powód A. F. (1) dokonał opłaty za przedmiotowy grób na okres jednego roku, po upływie okresu opłaty za grób dokonanej przez pozwaną I. C..

(dowód: bezsporne).

Powód A. F. (1) w 2019 r. złożył do Parafii (...) (...) w W. (dalej: „Parafia”) pismo, w którym zażądał uznania jego wyłącznych roszczeń do dysponowania grobowcem.

Pismem z dnia 12 marca 2019 r. pozwana I. C. wskazała, że nie wyraża zgody na powyższe. Równocześnie pismem datowanym także na dzień 12 marca 2019 r. J. F. i A. F. (1) (siostry powodów) również nie wyraziły zgody, aby A. F. (1) był jedynym decydentem w sprawie rodzinnego grobowca.

W odpowiedzi na powyższe, Parafia wystosowała do pozwanego A. F. (1) pismo, w którym poinformowała, że z analizy dokumentów dostępnych
w Zarządzie Cmentarza wynika, że grobem od wielu lat zajmują się inni członkowie rodziny pozwanego, w szczególności I. C., która jest dysponentem grobu. Wskazano, iż wobec dokumentów i podniesionych faktów, pozwany nie może być jedynym dysponentem grobu.

(dowód: pisma z dnia 12 marca 2019 r. k. 85-86, pismo z dnia 17 kwietnia 2019 r.
k. 87-87v).

Pismem z dnia 22 października 2019 r., skierowanym do Parafii, powód A. F. (1) wskazał, iż nie wyraża zgody na otwieranie grobu, dokonywanie jakichkolwiek nowych pochówków w grobie, przenoszenie w inne miejsce szczątków znajdujących się w grobie, dokonywanie jakichkolwiek modyfikacji istniejącego grobowca poza pracami porządkowymi. Ponadto wezwał I. C. do niezwłocznego usunięcia umieszczonych danych identyfikacyjnych osób jeszcze żyjących.

(dowód: pismo z dnia 22 października 2018 r. k. 17-18, k. 89-90).

W odpowiedzi na powyższe, pismem z dnia 17 grudnia 2019 r., Parafia poinformowała, że jeżeli zostanie złożony wniosek o otwarcie grobu, przeniesienie szczątków, czy też modyfikacje grobowca, osoby zainteresowane zostaną o tym zawiadomione i wezwane do zajęcia stanowiska. Parafia wskazała również, że nie może odmówić pochówku osobom uprawnionym, z kolei inskrypcje W. L. (1)
i J. L. zostały umieszczone przez osoby uprawnione do dysponowania grobem.

(dowód: pismo z dnia 17 grudnia 2019 r. k. 91).

Powodowie pismem z dnia 20 grudnia 2019 r. wystosowali do pozwanych wezwanie do zaniechania naruszania dóbr osobistych, wskazując, iż nie wyrażają zgody na otwieranie przedmiotowego grobu, dokonywanie nowych pochówków w grobie, przenoszenie w inne miejsce szczątków znajdujących się w grobie, dokonywanie jakichkolwiek modyfikacji istniejącego grobowca, poza pracami porządkowymi i renowacją grobowca istniejącego
w obecnej formie. Równocześnie w przedmiotowym piśmie powodowie wezwali W. L. (1) i J. L. do usunięcia inskrypcji znajdujących się na przedmiotowym grobie dotyczących ich osób.

(dowód: pismo k. 15-16).

Powód A. F. (1) w dniu 20 lutego 2020 r. uzyskał skierowanie do pracowni diagnostycznej psychologa z uwagi na rozpoznanie u niego zaburzeń adaptacyjnych.

(dowód: kserokopia skierowania k. 10-11).

Powódka D. O. (1) korzystała psychoterapii indywidualnej od października 2019 r. W styczniu 2020 r. korzystała z porady psychiatrycznej. W okresie od 19 grudnia 2019 r. do 6 stycznia 2020 r. przebywała na zwolnieniu lekarskim i nie świadczyła pracy.

(dowód: faktura k. 12, zaświadczenie lekarskie k. 13, formularz ZUS ZLA k. 14).

W połowie lat dziewięćdziesiątych przeciwko M. F. (2) toczyło się postępowanie karne o składanie fałszywych zeznań. Powodowie zarzucają, że było one zorganizowane przez pozwanego W. L. (1), celem zmniejszenia udziału M. F. (2) w wysokości 1/6 masy spadkowej po E. F. (2). Postępowanie karne zakończyło się prawomocnym uniewinnieniem M. F. (2). Tym samym nie doszło do zmniejszenia jego udziału spadkowego przynależnemu wyżej wymienionemu.

(bezsporne).

W grobowcu położonym na cmentarzu W.-(...), ufundowanym również przez E. F. (2), spoczął jego zmarły syn W., który był ożeniony z C. F.. Po śmierci męża C. F. zawarła małżeństwo z jego młodszym bratem L. F.. Małżonkowie C. i L. F. spoczęli
w grobowcu na cmentarzu W.-(...). Również syn M. F. (2) i jego żona H. F. (rodzice powodów) spoczęli w przedmiotowym grobowcu.

(dowód: zeznania powódki D. O. jw.).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie powołanych dowodów oraz bezspornych twierdzeń stron, w oparciu o następującą ocenę zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego.

Część faktów Sąd ustalił na podstawie dokumentów. Sąd dał wiarę dokumentom prywatnym na okoliczności określone dyspozycjami art. 245 k.p.c. Dowody z dokumentów zostały uznane za wiarygodne, mając na względzie art. 229 k.p.c. i 230 k.p.c. Żadna ze stron nie kwestionowała ich prawdziwości i autentyczności. Okoliczności wykazane wskazanymi powyżej dokumentami były bezsporne. Dowody te nie wzbudziły wątpliwości Sądu, co do czasu i miejsca ich powstania. Podkreślić należy, że część dokumentów została złożona nie
w oryginałach, lecz kserokopiach (niepotwierdzonych za zgodność z oryginałami), jednak brak jest podstaw by uznać, że nie stanowią one wiernego odzwierciedlenia ich treści. Dokumenty te nie były kwestionowane przez strony postępowania. Okoliczności sprawy wykazane dokumentami były co do zasady bezsporne. Wobec powyższego Sąd uznał przedmiotowe dokumenty za wiarygodne.

Stan faktyczny został ustalony także w oparciu o zeznania stron.

Sąd w trybie art. 302 § 1 k.p.c. ograniczył dowód z przesłuchania stron, ograniczając go do przesłuchania powodów D. O. (1) i A. F. (1) oraz pozwanej I. C. (płyta CD z e-protokołem k. 202). Podejmując powyższą decyzję, Sąd kierował się względami ekonomiki procesowej, mając na uwadze niestawiennictwo współuczestników występujących zarówno po stronie powodowej, jak i stronie pozwanej.

W ocenie Sądu obie strony zeznawały co do zasady w sposób wiarygodny. Ogólny stan faktyczny był bezsporny, a strony różniły się w istocie oceną i interpretacją zdarzeń dotyczących kwestii związanych z przedmiotową sprawą.

Na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2 i 5 k.p.c., Sąd pominął dowód z zeznań świadków R. F., J. F., W. K. na okoliczności wskazane w pkt. 5 odpowiedzi na pozew – vide k. 60v-61. Okoliczności będące przedmiotem powyższych dowodów w większości były bezsporne między stronami, jak również zostały wykazane za pomocą dowodów z dokumentów – m.in. pochodzących od Parafii zarządzającej cmentarzem, na którym znajduje się przedmiotowy grób.

Równocześnie w oparciu o art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c., pominięciu podlegał dowód
z zeznań świadka H. F. na okoliczności wskazane w pkt. 4 pisma procesowego z dnia 3 sierpnia 2020 r. – vide k. 129v; wobec tego, iż okoliczności te są nieistotne dla rozstrzygnięcia sprawy, której istotną jest ustalenie, czy doszło do naruszenia dóbr osobistych powodów.

Sąd zważył, co następuje.

Powództwo podlegało oddaleniu.

Zgodnie z treścią art. 23 k.c. dobra osobiste człowieka pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach.

Stosownie do treści art. 24 § 1 k.c., ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności żeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny. Zgodnie z treścią art. 448 k.c. w razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny, niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia.

Mając na względzie powyższe regulacje prawne, Sąd zobligowany był w pierwszej kolejności ustalić, czy doszło do naruszenia dobra osobistego, a następnie ustalić czy działanie osoby naruszającej dobro osobiste było bezprawne. Przy czym jako bezprawność należy rozumieć zachowanie sprzeczne z porządkiem prawnym lub zasadami współżycia społecznego.

Dowód, że dobro osobiste zostało zagrożone lub naruszone, ciąży na osobie poszukującej ochrony prawnej na podstawie art. 24 k.c. Natomiast na tym, kto podjął działanie zagrażające dobru osobistemu innej osoby lub naruszające to dobro, spoczywa ciężar wykazania, że nie było ono bezprawne. Powyższe wynika z ogólnej reguły rozkładu ciężaru dowodu statuowanej przepisem art. 6 k.c., zgodnie z którym ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne, oraz z brzmienia art. 24 k.c., który statuuje domniemanie bezprawności naruszenia dobra osobistego.

Dobra wyszczególnione w przepisie art. 23 k.c. nie stanowią zamkniętego katalogu dóbr osobistych podlegających ochronie prawnej na podstawie art. 24 k.c. Jednym z dóbr osobistych niewymienionych w art. 23 k.c. jest prawo do kultywowania pamięci po bliskiej osobie zmarłej. Prawo do kultywowania pamięci po osobie zmarłej, obok uprawnienia do pochowania jej zwłok, ich ekshumacji lub przeniesienia, składa się na tzw. prawo do grobu, obejmujące szereg uprawnień, związanych zarówno z pochówkiem, wystawieniem nagrobka
i wykonywaniem zwyczajowo przyjętych czynności, związanych z kultywowaniem pamięci
o zmarłym (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 grudnia 2015 r., sygn. akt V CSK 201/15, Lex nr 2004215; uchwała Sądu Najwyższego z dnia 7 grudnia 1970 r., sygn. akt III CZP 75/70, OSNCP, z. 7-8 z 1971 r., poz. 127; uchwała Sądu Najwyższego z dnia 2 grudnia 1994 r., sygn. akt III CZP 155/94, OSNC, z. 3 z 1995 r., poz. 52; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 listopada 2002 r. sygn. akt II CKN 980/2000, OSNC, z. 3 z 2004 r., poz. 42).

Do czasu pochówku, prawo do grobu ma charakter wyłącznie majątkowy. Z chwilą pochowania w grobie zwłok ludzkich, powstają samodzielne i niezależne od siebie prawa każdej osoby bliskiej zmarłego do kultywowania pamięci (Wyrok Sądu Apelacyjnego
w Gdańsku z dnia 22 września 2009 r., sygn. akt I ACa 573/09, Lex 784239). Wówczas prawa majątkowe tracą swoją odrębność, nie mogą być przedmiotem wyłącznego korzystania
u rozporządzania ze strony dotychczasowego ich podmiotu, z uwagi na powstanie praw do grobu przysługujących pozostałym uprawnionym, których źródłem jest fakt powiązań rodzinnych z osobą pochowaną w grobie. Prawo do grobu w takiej sytuacji przysługuje łącznie wszystkim osobom najbliższym zmarłego – każda z tych osób jest współuprawniona
i wszystkie mają równe prawa.

Dobro osobiste polegające na prawie do kultu osoby najbliższej, w tym do urządzenia nagrobka i dysponowania grobem, przysługuje wszystkim bliskim zmarłego. Jest niezależne od tego kto zawarł z umowę z zarządcą cmentarza, uiścił opłaty za grób, ani też od tego kto sfinansował nagrobek (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 31 października 2017 r., I ACa 1582/16).

Strona powodowa w przedmiotowej sprawie nie wykazała, by pozwani podejmowali działania, które w jakimkolwiek stopniu spowodowałyby naruszenie dóbr osobistych powodów związanych z ich prawem do grobu i kultywowaniem pamięci o zmarłych przodkach.

Na wstępie rozważań dotyczących przedmiotowej sprawy, wskazać należy, że dochodzone przez stronę powodową roszczenie ma swoją genezę w wieloletnim konflikcie rodzin powodów i pozwanych, który twa od połowy lat dziewięćdziesiątych, a wynika
z kwestii związanych ze spadkiem po zmarłym E. F. (2). Konflikt ten, zarzuty kierowane przez powodów w kierunku pozwanych i narosłe przez lata animozje, spowodowały, że niechęć, jaką wzbudzają w powodach pozwani, była główną przyczyną, dla której powodowie złożyli pozew w sprawie.

Kwestia naruszenia dóbr osobistych przez pozwanych, była wywodzona przez powodów z następujących okoliczności:

⚫

działania pozwanych mają na celu dokonanie nowych pochówków
w przedmiotowym grobowcu, co doprowadzi do zbezczeszczenia szczątków;

⚫

pochowanie w grobowcu W. L. (1), jako osoby „niegodnej” uniemożliwi pozwanym kultywowanie pamięci po przodkach;

⚫

zdemontowanie oryginalnego grobowca ufundowanego przez zmarłych E.
i M. F. (3) bez jakichkolwiek konsultacji z powodami;

⚫

umieszczenie na nowo wykonanym grobowcu inskrypcje dotyczące żyjących W. L. (1) i J. L., którzy planują zostać pochowani w przedmiotowym grobie.

Odnosząc się do pierwszej kwestii podnoszonej przez stronę powodową wskazać należy, że w żaden sposób nie zostało wykazane, że ewentualne otwarcie grobu przez pozwanych będzie wiązać się ze zbeszczeszczeniem znajdujących się w nim szczątków.
W swoich zeznaniach pozwana I. C. wskazała, iż w trakcie budowy pomnika
w (...) r. szczątki znajdujące się w grobowcu zostały przeniesione na lewą stronę grobowca. Wówczas jak zeznała pozwana jedynymi szczątkami znajdującymi się w grobie były kości piszczelowe i czaszka po zmarłej w (...) r. W. L. (2). Dysponując powszechną wiedzą w zakresie rozkładu ciał zmarłych oczywistym jest, że po ok. 10 latach od zgonu zachowują się jedynie kości czaszki, miednicy i piszczele. Kolejne lata powodują również rozpad także i tych szczątków. W sytuacji, gdy w grobie, w którym uprzednio pochowani byli zmarli, dokonuje się kolejnego pochówku, szczątki spoczywające w grobie przesuwa się albo składa się je do małej skrzynki. Jest to praktyka powszechnie stosowana. Tak też uczyniono w (...) r., kiedy to powódka I. C. organizowała pochówek A. (...). Czynność ta została przeprowadzona przez odpowiednie służby, z zachowaniem odpowiednich procedur. Tym samym nie sposób uznać by w jakimkolwiek zakresie doszło wówczas do zbeszczeszczenia szczątków znajdujących się w grobowcu. Równocześnie dokonane wówczas czynności wskazują, że ponowne naruszanie szczątek znajdujących się
w grobowcu nie będzie konieczne do pochowania pozwanych W. L. (1)
i J. L..

Pamięć o spoczywających zmarłych i chęć oddania im należytego szacunku została poza tym uwydatniona przez pozwanych poprzez postawienie nowego, bardziej okazałego nagrobka, na którym wyryto imiona, nazwiska, lata życia oraz daty śmierci zmarłych osób, które spoczywają w przedmiotowym grobie.

Równocześnie, nie zostało przez powodów wykazane w jaki sposób, poprzez zmianę nagrobka i umieszczenie na nim inskrypcji doszło do uniemożliwienia powodom kultywowania pamięci osób zmarłych. Brak jest uzasadnienia dla konstatacji, że wybudowanie przez pozwanych nagrobka utrudniło, czy uniemożliwiło powodom pielęgnowanie pamięci prapradziadków. Powodowie w żaden sposób nie wskazali, by nowy nagrobek w jakikolwiek sposób sprzeciwiał się kultowi i pamięci o osobach E.
i M. F. (1). Działania pozwanych wskazują raczej na chęć podtrzymania pamięci o zmarłych spoczywających w grobowcu – również o zmarłych prapradziadkach powodów – poprzez zapewnienie należytego wyglądu rodzinnemu grobowcu. Prapradziadkowie powodów są również wstępnymi pozwanych (bliższymi pokoleniowo dla pozwanego W. L. (1)). Załączone przez powodów zdjęcia grobowca wskazują, że został on wykonany w sposób powszechnie przyjęty dla tego typu grobowców rodzinnych. Nie zawiera on żadnych elementów, które w jakikolwiek sposób umniejszałyby czci spoczywających w nim osób. Nazwiska zmarłych E. i M. F. (1)
w sposób godny zostały wypisane na płycie nagrobnej. Znajdują się w jej górnej części, zostały pod nimi wyryte lata życia zmarłych, a także daty śmierci. Nowy nagrobek jest bardziej okazały i nowoczesny. Przytaczane przez powodów zachowania pozwanych w żaden sposób nie świadczą o tym by dążyli oni w jakiejkolwiek formie do bezczeszczenia pamięci
o zmarłych prapradziadkach pozwanych. Fakt, że część rodziny wykonała nagrobek w formie, która nie odpowiada pozwanym nie jest jednoznaczny z szarganiem pamięci osób zmarłych spoczywających w grobie.

Powodowie sprzeciwiają się pochowaniu w przedmiotowym grobie W. L. (1), który w ich ocenie jest osobą „niegodną” spoczywania w ich grobie rodzinnym. Twierdzenia te wywodzili z okoliczności, które miały miejsce jeszcze w połowie lat dziewięćdziesiątych i wynikały ze sporu jaki toczył wyżej wymieniony z ojcem powodów M. F. (2), który polegał na kwestiach związanych z wysokością udziałów spadkowych po E. F. (2).

Powodowie w żaden sposób nie wykazali, by powyższe okoliczności w jakikolwiek sposób wpłynęły na negatywne relacje między W. L. (1) a M. F. (2). Pozwana I. C. zaprzeczyła, jakoby wyżej wymienione osoby żywiły przed śmiercią w stosunku do siebie jakiekolwiek negatywne emocje. Z kolei twierdzenia strony powodowej nie zostały udowodnione. W tej kwestii istniało tzw. „słowo przeciwko słowu”, nie wykazane żadnym innym dowodem, w związku z powyższym nie została ona uznana za kwestię udowodnioną. Co więcej, nawet jeżeli wyżej wskazane osoby łączyły chłodne relacje, wzajemne animozje, czy nawet otwarta wrogość, wskazać należy, że w przedmiotowym grobowcu nie spoczywa M. F. (2). Tym samym nawet jeżeli W. L. (1) dopuścił się wobec niego jakiś niewłaściwych zachowań – co należy wskazać z całą mocą, nie zostało udowodnione – nie stoi to na przeszkodzie jego pochówku w przedmiotowym grobie, albowiem w żaden sposób nie kalałoby to pamięci M. F. (2). Powodowie nie wskazali, by „osoba niegodna”, za jaką uznają W. L. (1), ową „niegodność” zaprezentowała wobec osoby E. F. (2), spoczywającego w grobowcu.

Wszyscy zmarli członkowie rodziny F. od linii córki E. i M. F. (1) W. L. (2) (z d. F.) – będącej matką pozwanego W. L. (1) i babką pozwanych I. C. i J. L. – byli chowani w grobie na Cmentarzu (...). Natomiast zmarli członkowie rodziny F. od linii syna E. i M. L. – będącego dziadkiem powodów – byli chowani na Cmentarzu W.-(...). Dlatego też uznać należy, że ta gałąź rodziny, do której należą pozwani, w sposób naturalny związana jest emocjonalnie
z grobem położonym na Cmentarzu (...). Tam bowiem spoczywają szczątki bezpośrednio najbliższych osób dla pozwanych, tj. żony, siostry, matki, rodziców, dziadków. Natomiast najbliższymi osobami tam spoczywającymi dla pozwanych są prapradziadkowie,
a zatem przodkowie znacznie bardziej odlegli. Jest tym samym naturalne, że pozwani mają pełne prawo by zostać pochowanym w rzeczonym grobowcu, gdzie spoczywa ich najbliższa rodzina.

Umocowanie pozwanych do miejsca pochówku osoby zmarłej, oraz o tym, kto może zostać pochowany w istniejącym grobie, reguluje ustawa o cmentarzach i chowaniu zmarłych. Zgodnie z art. 10 prawo do pochowania zwłok ludzkich ma najbliższa pozostała rodzina osoby zmarłej, a mianowicie: pozostały małżonek, krewni zstępni, krewni wstępni, krewni boczni do 4 stopnia pokrewieństwa, powinowaci w linii prostej do 1 stopnia. Podkreślić również należy, że Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 11 listopada 1976 r. (II CR 415/76, niepubl.) wyraźnie zaznaczył, że pierwszeństwo w pochowaniu zwłok mają małżonek i dzieci zmarłego. Tym samym postępowanie pozwanych wynikało z realizacji ich praw do rzeczonego grobu. Równocześnie pozwani kierowali się nie tyle przepisami obowiązującego prawa, czy orzeczeniami sądowymi, ale istniejącą w ich gałęzi rodziny tradycją, związaną
z pochówkami najbliższej dla pozwanych rodziny generacyjnej w przedmiotowym grobie, jak i łączących ich z osobami tam spoczywającymi więzami rodzinnymi.

W kontekście kultywowania pamięci o zmarłych przodkach należy poczynić następującą konstatację. Okoliczność, iż w danym grobowcu spoczywają odlegli prapradziadkowie i kolejne pokolenia rodziny wyrażają wolę, by zostać pochowanym
w danym grobowcu nie może zostać uznane za beszczeszczenie ich pamięci, czy uniemożliwienie części rodziny kultywowania ich pamięci. Przeciwnie, w ocenie Sądu zachowanie takiego łańcucha pokoleń, które kolejno spoczywają w grobowcu, przyczyni się niewątpliwie do podtrzymania w danej rodzinie pamięci o zmarłych przodkach. Jest bowiem naturalną rzeczą, że w pamięci kolejnych pokoleń zacierają się więzi ze zmarłymi pradziadami, a kultywowanie ich pamięci z czasem wygasa i ich groby po 20 latach są likwidowane. Fakt, że w danym grobie spoczną kolejne pokolenia rodziny przyczyni się do podtrzymania pamięci o zmarłych przodkach. Tym samym kultywowanie pamięci po E.
i M. F. (1) będzie łatwiejsze, jeżeli ciągłość pokoleniowa zmarłych spoczywających w przedmiotowym grobowcu pozostanie zachowana.

Obecnie powodowie mają pełne prawa do kultywowania pamięci o przodkach E.
i M. F. (1). Zmarli spoczywają w miejscu, w którym został postawiony nowoczesny, większy, odnowiony nagrobek. Grób jest stale pielęgnowany, czyszczony, regularnie uprzątany. Opiekuje się nim rodzina E. i M. F. (1). Nazwiska wyżej wymienionych zmarłych są godnie wyeksponowane na nowym nagrobku. Prawo do kultywowania przez powodów pamięci po zmarłych nie jest kwestionowane przez pozwanych. Powodowie mogą odwiedzać grób i kultywować przy nim obrzędy religijne oraz stosownie do tradycji okazywać pamięć bliskim zmarłym.

Mając na względzie powyższe ustalenia, jak również zgłoszone roszczenie pieniężne, należy podkreślić, że przedłożone dokumenty medyczne, mające wykazać wpływ działań pozwanych na stan zdrowia powódki D. O. (1) i A. F. (1), w żaden sposób nie udowodniły powyższego. Powódka D. O. (1) korzysta z psychoterapii od października 2019 r., a pozwany A. F. (1) uzyskał skierowanie do pracowni diagnostycznej psychologa w lutym 2020 r. Natomiast powoływane przez powodów zdarzenia, w których dopatrywali się naruszenia ich dóbr osobistych miały miejsce w (...) r.
i (...) r. Okoliczności te przeczą twierdzeniom, by pomiędzy wyżej wskazanymi wydarzeniami istniał związek przyczynowo-skutkowy.

Tym samym wszelkie zarzuty powodów w zakresie naruszenia ich dóbr osobistych przez pozwanych nie znajdują potwierdzenia w zgromadzonym materiale dowodowym sprawy. Powodowie w żaden sposób nie wykazali naruszenia ich dóbr osobistych przez pozwanych. Wobec nie wykazania przez powodów podstawowej przesłanki odpowiedzialności pozwanych wynikającej z art. 24 § 1 k.c., tj. naruszenia dóbr osobistych, kwestia ich ewentualnej bezprawności nie wymagała analizy.

O kosztach procesu orzeczono w trybie art. 108 § 1 k.p.c. w zw. z art. 98 k.p.c. § 1 i 3 k.p.c., zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik sprawy. Wysokość kosztów zastępstwa procesowego została ustalona na podstawie § 8 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie.