Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 grudnia 2021 r.

Sąd Apelacyjny we Wrocławiu II Wydział Karny w składzie:

Przewodniczący sędzia SA Jarosław Mazurek

Sędziowie: SA Jerzy Skorupka (spr.)

SA Wiesław Pędziwiatr

Protokolant: Wiktoria Dąbrowicz

przy udziale prokuratora Prokuratury (...) Zbigniewa Jaworskiego

po rozpoznaniu 8 grudnia 2021 r.

sprawy wnioskodawcy A. D.

o zadośćuczynienie i odszkodowanie

na skutek apelacji wniesionej przez wnioskodawcę

od wyroku Sądu Okręgowego we Wrocławiu

z 25 sierpnia 2021 r. sygn. akt III Ko 309/21

I.  zaskarżony wyrok utrzymuje w mocy;

II.  stwierdza, że wydatki związane z postępowaniem odwoławczym ponosi Skarb Państwa.

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy we Wrocławiu wyrokiem z 25 sierpnia 2021:

I.  na podstawie art. 8 ust. 4 i art. 11 ust. 1 ustawy z 23.02.1991 roku o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu państwa polskiego zasądził od skarbu państwa na rzecz A. D. 1800 zł tytułem uzupełniającego odszkodowania wraz z ustawowymi odsetkami za zwłokę od dnia uprawomocnienia się wyroku,

II.  na podstawie art. 8 ust. 4 i art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 23.02.1991 o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu państwa polskiego zasądził od skarbu państwa na rzecz A. D. 149.914 zł tytułem uzupełniającego zadośćuczynienia wraz z ustawowymi odsetkami za zwłokę od dnia uprawomocnienia się wyroku,

III.  oddalił dalej idące żądanie wnioskodawcy.

Wyrok ten zaskarżyła pełnomocnik wnioskodawcy r. pr. A. B. w części, to jest co do punktu I i II co do odsetek oraz co do punktu III w zakresie w jakim oddala dalej idące żądanie odszkodowania ponad kwotę 1800 zł oraz o zadośćuczynienie, to jest ponad kwotę 149.914 zł na rzecz wnioskodawcy za jego szkodę i krzywdy za niewątpliwie niesłuszne pozbawienie wolności w związku z działalnością na rzecz niepodległego bytu państwa polskiego.

Skarżąca zarzuciła obrazę przepisów prawa materialnego i procesowego to jest:

1.  art. 8 ust. 1 i 4 w zw. z ar. 11 ust. 1 ustawy lutowej w zw. z art. 445§1 i 2 KC oraz art. 448 KC przez błędną ich wykładnią skutkującą bezzasadnym oddaleniem w części wniosku o zasądzenie dodatkowego zadośćuczynienia za krzywdę doznaną przez A. D. na skutek skazania go wyrokiem Sądu Śląskiego Okręgu Wojskowego we Wrocławiu z 25.10.1982, SoW 1027/82, zmienionym przez wyrok Sądu Najwyższego z 10.12.1982, Rw 1091/82 pomimo, że zasady słuszności przemawiają za uwzględnieniem wniosku w pełnym zakresie, gdyż uzupełniająca kwota zadośćuczynienia zasądzona przez sąd pierwszej instancji jawi się jako rażąco niska oraz niewspółmierna do rozmiaru doznanych przez wnioskodawcę krzywd i cierpień, ich intensywności i nieodwracalnego charakteru, zaś okoliczności te przemawiają za zasądzeniem na rzecz wnioskodawcy zadośćuczynienia w wyższej wysokości,

2.  art. 8 ust. 1 i 4 ustawy lutowej w zw. z art. 445§1 KC przez błędne ich zastosowanie skutkujące uznaniem, że w okolicznościach sprawy sumą odpowiednią uzupełniającego zadośćuczynienia za krzywdę doznaną przez A. D. jest kwota 150.464 zł, gdy sąd pierwszej instancji nie uwzględnił we właściwy sposób wszystkich istotnych okoliczności, które w sposób wyjątkowy miały wpływ na wymiar krzywdy wnioskodawcy, a w konsekwencji na wysokość zadośćuczynienia, to jest okoliczności osadzenia i warunków, w jakich wnioskodawca odbywał izolację, długotrwałości izolacji to jest 220 dni, braku kontaktów z rodziną, zastraszania i bicia, skutków zdrowotnych i psychicznych osadzenia, obawy o dalszą przyszłość, zdrowie i życie, złych warunków bytowych w trakcie pozbawienia wolności, konsekwencji dla zdrowia, skali maltretowania, co doprowadziło do poczucia rażącej niesprawiedliwości przez wnioskodawcę dodatkowo na skutek zasądzenia powyżej wskazanej symbolicznej kwoty zadośćuczynienia wysokości niewspółmiernie niskiej w stosunku do rozmiaru krzywdy doznanej przez wnioskodawcę,

3.  art. 8 ust. 1 i 4 ustawy lutowej w zw. z art. 445 KC oraz art. 448 KC przez ich błędną wykładnię i nieuwzględnienie we właściwy sposób wszystkich istotnych okoliczności, które miały wpływ na wymiar krzywdy A. D., a zwłaszcza poczucia rażącej niesprawiedliwości z powodu niesłusznego pozbawienia go wolności w związku z działalnością niepodległościową warunków, w jakich wówczas przebywał, pośrednio – niepewności co do rzeczywistego okresu pozbawienia wolności, sposobu w jaki był traktowany, to jest wielokrotnie przesłuchiwany przez funkcjonariuszy i traktowany ordynarnie, tęsknoty związanej z rozłąką rodzinną, zwolnienia go z pracy uwagi na działalność niepodległościową i braku znalezienia nowego zatrudnienia na podobnym stanowisku oraz ciągłej inwigilacji, a w konsekwencji nieprawidłowe oddalenie wniosku o zadośćuczynienia w dalej dochodzonym w zakresie,

4.  art. 8 ust. 1 ustawy lutowej w zw. z art. 445 KC przez błędną ich wykładnię skutkującą nieprawidłowym sposobem szacowania zadośćuczynienia za krzywdę doznaną przez A. D. na skutek przymusowego umieszczenia w izolacji, przez przemnożenie liczby dni izolacji, to jest 220 dni razy 733,93 zł, gdy szacowanie odpowiedniego zadośćuczynienia nie powinno polegać na mechanicznym przeliczeniu powyższej wartości, ale na uwzględnieniu całokształtu okoliczności sprawy, w szczególności krzywdy doznanej przez represjonowanie go, co w ocenie skarżących przełożyło się na zaniżenie przyznanego zadośćuczynienia,

5.  art. 7 KPK przez dowolną ocenę dowodów i wyciągnięcie z materiału dowodowego wniosków sprzecznych z zasadami logicznego rozumowania, doświadczenia życiowego i wskazaniami wiedzy, a w konsekwencji błędne przyjęcie, że zasądzona kwota zadośćuczynienia jest odpowiednią, gdy w istocie jest nieadekwatną do okoliczności sprawy, w tym wynikających z zeznań wnioskodawcy, skutkiem czego było zasądzenie zaniżonej w stosunku do znacznego rozmiaru krzywdy wnioskodawcy kwoty uzupełniającego zadośćuczynienia, co prowadzi do poczucia rażącej niesprawiedliwości A. D.,

6.  art. 105 KPK przez nie sprostowanie z urzędu oczywistej omyłki rachunkowej i nie wpisanie w miejsce omyłkowo wskazanej kwoty zadośćuczynienia, to jest 149.914 zł kwoty zgodnie z uzasadnieniem tego wyroku to jest 150.464 zł,

II. obrazę przepisów prawa materialnego i procesowego, to jest:

a)  art. 445 KC w zw. z art. 361 KC w zw. z art. 552§1 i 4 KPK przez błędną ich wykładnię i niezastosowanie polegającą na błędnym oddaleniu wniosku w części odnośnie do kwoty 1080 zł z tytułu szkody doznanej przez wnioskodawcę na skutek niesłusznego pozbawienia wolności i ustanowienia obrońcy, gdy sąd ograniczył się jedynie do polemiki co do zasady dochodzonej przez wnioskodawcę sumy pieniężnej z tytułu odszkodowania w pełnym zakresie,

b)  art. 558 KPK w zw. z art. 322 KPC przez ich niezastosowanie, gdy z ustaleń faktycznych dokonanych przez sąd pierwszej instancji wynika, że wnioskodawca w okresie jego uwięzienia doznał szkody w wysokości wskazanej w złożonym wniosku, a ponadto wnioskodawca wykazał podstawy do zasądzenia pełnej kwoty odszkodowania.

Ponadto zarzucono obrazę przepisów prawa materialnego, to jest art. 481 KC przez jego niezastosowanie i nieprzyznanie od zasądzonych sum odsetek ustawowych za opóźnienie liczonych od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty, pomimo że takie żądanie zostało zgłoszone we wniosku o zadośćuczynienia i odszkodowania.

We wniosku odwoławczym skarżąca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku przez zasądzenie na rzecz wnioskodawcy dalszej kwoty 1.154.455 zł tytułem uzupełniającego zadośćuczynienia za doznaną krzywdę wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty oraz dalszej kwoty 1080 zł tytułem odszkodowania za doznaną szkodę wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku co do punktu III i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Sąd apelacyjny we Wrocławiu zważył co następuje. Apelacja jest bezzasadna. Zarzuty i wnioski apelacji nie mogą być uwzględnione, gdyż żądanie wnioskodawcy pozbawione jest podstawy prawnej.

Postanowieniem Sądu Śląskiego Okręgu Wojskowego z 5.03.1993 r., Żo 40/93 A. D. uzyskał zadośćuczynienie w wysokości 8.000.000 zł i odszkodowanie w wysokości 15.944.400 zł za oczywiście niesłuszne tymczasowe aresztowanie w sprawie SoW 1027/82, w której został uznany za winnego przestępstwa z art. 48 ust. 2, 3 i 4 w zw. z art. 46 ust. 1 dekretu Rady Państwa z 12.12.1981 r. o stanie wojennym, za co wymierzono mu karę roku i 6 miesięcy pozbawienia wolności oraz karę dodatkową pozbawienia praw publicznych na 2 lata.

Orzeczenie o zasądzeniu odszkodowania i zadośćuczynienia za niesłuszne tymczasowe aresztowanie nie było zaskarżone przez A. D.. Nie było też kwestionowane w trybie nadzwyczajnych środków zaskarżenia. Orzeczenie to jest prawomocne formalnie ( res iudicata) oraz materialnie ( ne bis in idem). Wywołuje zatem taki stan rzeczy, że niedopuszczalne jest orzekanie po raz drugi „o to samo”. Wymienione orzeczenie może być wzruszone jedynie za pomocą nadzwyczajnych środków zaskarżenia w postaci kasacji bądź wznowienia prawomocnie zakończonego postępowania sądowego.

We wniosku z dnia 8.06.2021 r. A. D. domagał się zasądzenia uzupełniającego odszkodowania i zadośćuczynienia za niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie w wysokości przeszło 1.300.000 zł. Uwzględniając w części to żądanie Sąd Okręgowy we Wrocławiu zasądził na jego rzecz odszkodowanie i zadośćuczynienie na podstawie art. 8 ust. 4 i art. 11 ust. 1 ustawy z 23.02.1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu państwa polskiego, w sytuacji, gdy wymienione przepisy nie stanowią podstawy prawnej do zasądzenia na rzecz wnioskodawcy żądanego (uzupełniającego) odszkodowania i zadośćuczynienia.

Zważyć zatem należy, że warunkiem uzyskania odszkodowania i zadośćuczynienia za działalność na rzecz niepodległego bytu państwa polskiego jest stwierdzenie nieważności orzeczenia, o którym mowa w art. 1 ust. 1 i 2 ustawy lutowej. W wypadku A. D. warunek ten został spełniony, gdyż na skutek rewizji nadzwyczajnej Sąd Najwyższy wyrokiem z dnia 18.10.1991 r., WRN 103/91 uniewinnił A. D. od popełnienia czynów z art. 48 ust. 2, 3 i 4 w zw. z art. 46 ust. 1 dekretu Rady Państwa z 12.12.1981 r. o stanie wojennym. Wymieniony wyrok został wydany pod rządem ustawy lutowej, która została uchwalona w dniu 23 lutego 1991 r. Zatem, stosownie do art. 2 ust. 1 ustawy lutowej, uniewinnienie A. D. przez Sąd Najwyższy w trybie rewizji nadzwyczajnej należy uznać za równoznaczne ze stwierdzeniem nieważności orzeczenia, o którym mowa w art. 1 ust. 1 i 2 ustawy lutowej. Ewentualny wniosek o stwierdzenie nieważności wyroku Sądu Śląskiego Okręgu Wojskowego we Wrocławiu z dnia 25.10.1982 r., SoW 1027/82, sąd powinien pozostawić bez rozpoznanie, zgodnie z art. 7 ust. 1 ustawy lutowej. Celem tej ustawy jest wszak ujednolicenie postępowań zmierzających do uwolnienia od niesłusznego skazania lub wydania niesłusznego orzeczenia o umorzeniu postępowania z innych przyczyn niż określone w art. 17§1 pkt 1 i 2 KPK wobec osoby represjonowanej za działalność na rzecz niepodległego bytu państwa polskiego. Z przepisu art. 12 ustawy lutowej wynika wszak, że sprawy o czyny lub z powodu działalności określonej w art. 1, w których do dnia wejścia ustawy w życie nie rozpoznano wniesionej rewizji nadzwyczajnej lub złożonego wniosku o wznowienie postępowania, powinny zostać przekazane sądowi właściwemu według przepisów niniejszej ustawy, celem stwierdzenia nieważności takich orzeczeń. Wynika stąd, że ww. ustawa nie dopuszczała możliwości prowadzenia postępowania o stwierdzenie nieważności orzeczenia w innym trybie, niż określonym w tej ustawie. W rozpoznawanej sprawie, prokurator zamiast rewizji nadzwyczajnej powinien zatem wystąpić z wnioskiem o stwierdzenie nieważności wyroku Sądu Śląskiego Okręgu Wojskowego we Wrocławiu z dnia 25.10.1982 r., SoW 1027/82 (art. 3 ust. 1 ustawy lutowej). W tej kwestii SN wyraził pogląd, że niezrozumiałe byłoby, gdyby na skutek rewizji nadzwyczajnej wniesionej przed wejściem w życie ustawy lutowej, uprawnione osoby były pozbawione możliwości dochodzenia roszczeń odszkodowawczych na podstawie tej ustawy, ograniczając się do odszkodowania i zadośćuczynienia na podstawie przepisów kodeksowych (zob. wyr. SN z dnia 23.01.2019 r., V KK 11/18).

Dalej należy zważyć, że stosownie do art. 8 ust. 1 ustawy lutowej, osobie, wobec której stwierdzono nieważność orzeczenia albo wydano decyzję o internowaniu w związku z wprowadzeniem w dniu 13.12.1981 r. w Polsce stanu wojennego, przysługuje od Skarbu Państwa odszkodowanie za poniesioną szkodę i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę wynikłe z wydania lub wykonania orzeczenia albo decyzji. W razie śmierci tej osoby uprawnienie to przechodzi na małżonka, dzieci i rodziców.

Po wydaniu przez Sąd Najwyższy wskazanego wcześniej wyroku uniewinniającego, A. D., na podstawie art. 487§4 KPK z 1969 r. wystąpił z wnioskiem o zasądzenie odszkodowania i zadośćuczynienia za niesłuszne tymczasem aresztowanie. Sąd Śląskiego Okręgu Wojskowego we Wrocławiu postanowieniem z 5.03.1993 r., Żo 40/93 uwzględnił ten wniosek, zasądzając podane wcześniej wartości.

Odnotować więc należy, że stosownie do art. 11 ust. 1 ustawy lutowej przepis art. 8 ma odpowiednie zastosowanie również wobec osób, co do których zachodzą przesłanki do stwierdzenia nieważności orzeczenia, jeżeli oskarżonego uniewinniono lub postępowanie umorzono z powodów, o których mowa w art. 17§1 pkt 1 i 2 KPK i nie zostało prawomocnie zasądzone odszkodowanie i zadośćuczynienie, a osoby te były zatrzymane lub tymczasowo aresztowane. Przepis art. 11 ust. 1 ustawy lutowej umożliwia zatem dochodzenie odszkodowania i zadośćuczynienia przez osoby, które zostały uniewinnione w drodze nadzwyczajnych środków zaskarżenia, byleby orzeczenie uniewinniające zostało wydane przed wejściem w życie ustawy lutowej w wersji pierwotnej bądź zmienionej ustawą z 19.09.2007 r. Warunkiem zastosowania przepisu art. 11 ust. 1 ustawy lutowej jest zatem brak prawomocnego orzeczenia o odszkodowaniu i zadośćuczynieniu w stosunku do osoby, która była zatrzymana lub tymczasowo aresztowania, a co do której występują przesłanki do uznania, że czyn, za który została skazana podpada pod art. 1 ust. 1 ustawy lutowej (por. wyr. SA w Lublinie z 9.04.2009 r., II AKa 50/09). Dodać należy, że art. 8 ust. 1 ustawy lutowej obejmuje zakresem normowania wszelkie orzeczenia o uniewinnieniu lub umorzeniu postępowania, niezależnie od tego, czy zostały wydane w tzw. zwykłym trybie, czy na skutek wniesienia nadzwyczajnych środków zaskarżenia, jak w rozpoznawanej sprawie.

Odczytując zatem przepis art. 8 ust. 1 ustawy lutowej, należy powiedzieć, że reguluje on sytuację, w której:

⚫

zachodzą przesłanki do stwierdzenia nieważności orzeczenia, ale nie może być ono orzeczone z powodu wydania orzeczenia o uniewinnieniu lub umorzeniu postępowania na podstawie art. 17§1 pkt 1 i 2 KPK, a nadto,

⚫

nie zostało prawomocnie zasądzone odszkodowanie i zadośćuczynienie, a dane osoby były zatrzymane lub tymczasowo aresztowane (por. wyr. SN z dnia 23.01.2019 r., V KK 11/18).

W rozpoznawanej sprawie, czyn, za który A. D. został skazany wyczerpuje co prawda kryteria określone w art. 1 ust. 1 ustawy lutowej, ale uzyskał on odszkodowanie i zadośćuczynienie w związku z niesłusznym tymczasowym aresztowaniem. Tym samym, przepis art. 8 ust. 1 ustawy lutowej nie ma zastosowania w stosunku do A. D..

Pozostaje więc do rozważenia kwestia dopuszczalności zasądzenia na rzecz A. D. odszkodowania i zadośćuczynienia na podstawie art. 8 ust. 4 ustawy lutowej, jak przyjął sąd pierwszej instancji. Zważyć zatem należy, że w przepisie art. 8 ust. 4 ustawy lutowej określona została norma, stosownie do której, przepis ust. 1 art. 8 nie ma zastosowania, jeżeli w wyniku rewizji nadzwyczajnej, kasacji lub wznowienia postępowania prawomocnie zasądzono odszkodowanie, chyba że za jego zastosowaniem przemawiają względy słuszności. Wykładnia wymienionego przepisu wymaga uświadomienia, że w systemie prawa represyjnego występują dwa reżimy prawne uzyskania odszkodowania i zadośćuczynienia. Pierwsze, które można określić mianem kodeksowego, uregulowane w przepisach rozdziału 58 Kodeksu postępowania karnego. Drugie, które można określić mianem rehabilitacyjnego, uregulowane w przepisach art. 8 i następne ustawy lutowej.

Z przepisu art. 8 ust. 4 ustawy lutowej wynika więc, że uniewinnienie lub umorzenie postępowania przed wejściem w życie tej ustawy wobec osób, co do których zachodzą przesłanki do stwierdzenia nieważności orzeczenia, musi prowadzić do uzyskania odszkodowania i zadośćuczynienia, ze względu na szczególny charakter działalności tych osób, ale tylko wtedy, jeżeli nie uzyskały one w ogóle odszkodowania i zadośćuczynienia, a były zatrzymane lub tymczasowo aresztowane. Sąd Najwyższy wyraził zaś pogląd, że art. 8 ust. 4 ustawy lutowej dotyczy tylko jednej sytuacji, tj. przeprowadzenia przed wejściem w życie tej ustawy bądź jej zmiany z września 2007 r. postępowania w trybie rewizji nadzwyczajnej, kasacji lub wznowienia postępowania oraz uzyskania w następstwie tych postępowań prawomocnego orzeczenia zasądzającego odszkodowanie (por. wyr. SN z dnia 23.01.2019 r., V KK 11/18). Przenosząc tą uwagę na grunt rozpoznawanej sprawy należy powiedzieć, że A. D. uzyskał prawomocne odszkodowanie i zadośćuczynienie pod rządem ustawy lutowej. Przepis art. 8 ust. 4 tej ustawy nie ma więc zastosowania.

W takim stanie rzeczy należy stwierdzić, że żądanie zasądzenia uzupełniającego (dodatkowego) odszkodowania i zadośćuczynienia za oczywiście niesłuszne tymczasowe aresztowanie jest niedopuszczalne z mocy prawa. Na rzecz wnioskodawcy prawomocnie zasądzono odszkodowanie i zadośćuczynienie z tego tytułu wyrokiem Sądu Okręgowego we Wrocławiu z 5.03.1993 r., Żo 40/93 i niedopuszczalne jest orzekanie po drugi raz (na nowo) w tej samej sprawie. Podstawy prawnej zasądzenia dodatkowego odszkodowania nie stanowi przepis art. 8 ust. 4 ustawy lutowej, a uwagi zawarte w apelacji w tej kwestii wynikają z wadliwej wykładni normy wyrażonej w tym przepisie oraz bezrefleksyjnego cytowania wybranych orzeczeń SN i sądów powszechnych. Pomija się zaś te orzeczenia, w których wyraźnie wskazano, że przepis art. 8 ust. 4 ustawy lutowej dotyczy sytuacji, w której zasądzono odszkodowanie w wyniku rewizji nadzwyczajnej, kasacji lub wznowienia postępowania – na podstawie przepisów Kodeksu postępowania karnego, bądź w postępowaniu cywilnym, jeszcze przed wejściem w życie ustawy lutowej.

Mając na względzie wymienione okoliczności, orzeczono, jak na wstępie.