Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Rejonowy dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi oddalił powództwa H. M. i A. M. (1) przeciwko J. K. o zapłatę zadośćuczynienia oraz orzekł o kosztach postępowania.

(wyrok wraz z uzasadnieniem k. 327 – 337).

Wydanie zaskarżonego wyroku zostało poprzedzone decyzją sądu pierwszej instancji o ograniczeniu rozprawy do zbadania zagadnienia wstępnego w związku z tym, że sporna jest między stronami zasada odpowiedzialności (postanowienie k. 318).

Apelację od wyroku sądu pierwszej instancji wnieśli powodowie. Powód A. M. (1) zaskarżył wyrok w całości, wnosząc o jego uchylenie, ewentualnie o przeprowadzenie postępowania dowodowego i zasądzenie na rzecz powoda zgodnie z żądaniem pozwu.

Powód sformułował zarzuty:

- naruszenia art. 415 § 1 K.c. poprzez jego błędną wykładnię, która doprowadziła do oddalenia roszczeń powoda, a która polegała na uznaniu, że pozwanej nie można postawić zarzutu winy ani uznać, aby jej działania były bezprawne w sytuacji, gdy to samo zachowanie pozwanej przez ten sam skład sądu zostało uznane za bezprawne z uwagi na brak zgody właścicieli na działania pozwanej naruszające prawo własności;

- naruszenie art. 415 § 1 K.c. poprzez jego błędną wykładnię, polegającą na uznaniu, iż zachowanie pozwanej nie nosi znamion bezprawności ani winy, skoro pozwana nie wszczęła awantury, nie obraziła, nie znieważyła powodów, podczas gdy działania (sformalizowane) na podstawie decyzji administracyjnej nie legalizuje naruszeń własności i nie wyklucza bezprawności tego działania;

- naruszenie art. 5 K.c. poprzez jego niezastosowanie i błędną wykładnię i w konsekwencji nieprawidłowe uznanie, że pozwana nie naruszyła porządku prawnego ani norm społecznie akceptowanych, podczas gdy zachowanie pozwanej, polegające na wielokrotnym występowaniu z wnioskami o zgodę na wejście na teren nieruchomości powodów oraz o nałożenie grzywny w celu przymuszenia do udostępnienia terenu, by ocieplić styropianem wiatrołap, powodowało ewidentne naruszenie porządku prawnego i norm społecznie akceptowanych oraz stanowiło nadużycie przysługujących jej uprawnień;

- naruszenie art. 445 K.c. poprzez jego niezastosowanie i błędną wykładnię wynikającą z uznania, że powodowi nie należy się zadośćuczynienie w sytuacji, gdy roszczenie jest uzasadnione;

- naruszenie art. 223 K.p.c. poprzez dokonanie dowolnej, a nie swobodnej oceny zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, a w konsekwencji błędne i sprzeczne z zasadami logicznego rozumowania i doświadczenia życiowego uznanie, że:

a. pozwana nie działała bezprawnie, podczas gdy w tym samym składzie w sprawie o sygnaturze III C 72/15 sąd dokonał diametralnie odmiennej oceny tego samego stanu faktycznego i materiału dowodowego, stwierdzając wówczas, że zachowanie pozwanej było bezprawne,

b. pozwana o spornych granicach dowiedziała się już po postawieniu wiatrołapu, podczas gdy pozwana dowiedziała się o przekroczeniu granicy najpóźniej w chwili posadowienia drewnianego stelaża,

c. powodowie podnieśli kwestię granic jak już wiatrołap stał, podczas gdy powodowie podnieśli tę kwestię w trakcie budowy wiatrołapu, zwracając się do pozwanej, by wstrzymała budowę do czasu wykonania opracowania przez geodetę,

d. pozwana działała w granicach prawa i zgodnie z zasadami współżycia społecznego, podczas gdy zachowanie pozwanej, która powiadomiona o możliwości przekroczenia granicy, nie zweryfikowała – mimo że pisemnie zobowiązywała się do tego i kontynuowała budowę, świadczy o złej woli i bezprawności jej działania,

e. pozwana nie planuje ocieplać wiatrołapu od strony powodów, podczas gdy wnioski o zgodę na wejście na teren nieruchomości powodów i o nałożenie grzywny na powodów miały na celu przymuszenie ich do udostępnienia terenu na wykonanie czynności ocieplenia wiatrołapu od ich strony;

- naruszenie art. 233 K.p.c. poprzez dokonanie dowolnej oceny zgromadzonego materiału dowodowego i niezasadne, niezgodne z zasadami doświadczenia życiowego pominięcie faktu, iż decyzja o pozwoleniu na budowę zezwalała pozwanej na posadowienie wiatrołapu w granicach jej nieruchomości, w związku z tym pozwana przed budową powinna była dokonać wytyczenia geodezyjnego miejsca posadowienia wiatrołapu, czego zaniechała, fakt ten jest istotny, ponieważ zaniedbania w zakresie wytyczenia geodezyjnego wiatrołapu spowodowały przekroczenie granicy nieruchomości powodów;

- naruszenie art. 233 K.p.c. poprzez dokonanie dowolnej oceny zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego w postaci zeznań świadka A. M. (2), podczas rozprawy w dniu 11 września 2018 i niezasadne przyjęcie, iż świadek stwierdził, że na jednej ze spraw sądowych była propozycja przeprowadzenia mediacji, ale jej teściowie nie zgodzili się na nią, podczas gdy z wypowiedzi świadek wynikało, iż teściowie zawsze byli otwarci na polubowne rozwiązanie sporu, nie było chęci ze strony państwa K., a mediacja dotyczyła nakazu zapłaty za kary umowne pozwanej spowodowane przestojem firmy budowlanej wtedy, gdy powodowie nie udostępnili swojej posesji na ocieplenie wiatrołapu styropianem, w następstwie powyższego sąd niezasadnie stwierdził, że po stronie powodowej brak było woli pojednania;

- naruszenie art. 327 K.p.c. poprzez jego niezastosowanie i w konsekwencji niewskazanie przez sąd w uzasadnieniu wyroku dowodów, na których się oparł i przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej,

- naruszenie art. 102 K.p.c. poprzez jego niezastosowanie i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kwoty 2.417 zł tytułem zwrotu kosztów procesu w sytuacji, gdy z uwagi na skomplikowany i nietypowy charakter sprawy uzasadnione i słuszne było nieobciążanie go jakimikolwiek kosztami na rzecz pozwanej (apelacja k. 352 – 357).

Powódka H. M. w swojej apelacji zaskarżyła wyrok sądu pierwszej instancji w całości. Wnosiła o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, alternatywnie o przeprowadzenie uzupełniającego postępowania dowodowego i zmianę wyroku poprzez uwzględnienie powództwa w całości. Zaskarżonemu wyrokowi apelująca zarzuciła:

- naruszenie przepisów prawa materialnego, to jest art. 415 § 1 K.c. poprzez jego błędną wykładnię skutkującą uznaniem, iż nie można przypisać winy pozwanej za skutki wskazywane przez powodów z uwagi na brak cech bezprawności jej czynów, w sytuacji gdy ustalenia stanu faktycznego pozwalają na przypisanie pozwanej winy i świadczą o bezprawności jej działań;

- naruszenie przepisów postępowania, mające wpływ na wynik sprawy, to jest:

art. 233 K.p.c. polegające na przekroczeniu zasad swobodnej oceny dowodów, to jest błędne uznanie, iż zachowania pozwanej są zgodne z prawem i normami społecznymi, podczas gdy pozwana wybudowała wiatrołap niezgodnie z decyzją administracyjną (wykroczyła bowiem poza granice nieruchomości), dokonała bezprawnego, bez zgody powodów naruszenia ich prawa własności; dotychczas nie wykonała prawomocnego orzeczenia sądu nakazującego usunięcie wiatrołapu; w zakresie ustalenia, iż pozwana działała w granicach prawa pominięcie okoliczności, iż decyzja o wyrażeniu zgody na budowę wiatrołapu określała, że obiekt ten może powstać w granicach nieruchomości, co obligowało pozwaną do ustalenia tych granic i upewnienia się, że wiatrołap jest stawiany zgodnie z decyzją administracyjną; nielogiczne i sprzeczne z dokumentami oraz zeznaniami świadków ustaleni, iż to powodowie doprowadzili do powstania i eskalacji sporu między stronami; nieprawidłowe ustalenie momentu, w którym pozwana powzięła wiedzę o przekroczeniu granicy swojej nieruchomości; błędne ustalenie, iż powodowie zgłosili zarzut nieprawidłowości i przekroczenia granicy w momencie, gdy wiatrołap był już postawiony;

- naruszenie art. 365 § 1 K.p.c. poprzez poczynienie w przedmiotowej sprawie ustaleń warunkujących odpowiedzialność pozwanej w sposób odmienny, niż wynikający z prawomocnego wyroku wydanego przez tożsamy skład sądu w sprawie III C 72/15

- naruszenie art. 102 K.p.c. poprzez jego niezastosowanie wobec powódki w sytuacji, gdy sytuacja materialna i życiowa H. M., a także charakter niniejszej sprawy uzasadniają nieobciążanie powódki kosztami procesu (apelacja k. 401 – 406).

Sąd Okręgowy zważył:

Apelacje powodów okazały się zasadne i skutkowały uchyleniem zaskarżonego orzeczenia.

Rozważania merytoryczne dotyczące treści rozstrzygnięcia należy poprzedzić spostrzeżeniem, że postępowanie sądu pierwszej instancji zostało ograniczone do zbadania kwestii wstępnej, związanej z zasadą odpowiedzialności. Sąd Rejonowy ograniczył badanie sprawy do stwierdzenia, że w zachowaniu pozwanej nie można dopatrzyć się ani bezprawności ani winy. Odmienne zapatrywanie na te kwestie sądu odwoławczego musiało skutkować uchyleniem zaskarżonego orzeczenia, gdyż tym samym nastąpiła sytuacja nierozpoznania istoty sprawy, którą była zasada odpowiedzialności pozwanej i jej zakres.

Rozważania merytoryczne należy z kolei zacząć od zbadania trafności zarzutów związanych z prawem procesowym i ustaleniem stanu faktycznego sprawy. Zarzuty te okazały się częściowo, choć w niewielkim zakresie, trafne. Z przekroczeniem zasad swobodnej oceny dowodów sąd pierwszej instancji ustalił bowiem, że pozwana o naruszeniu granicy między sąsiadującymi nieruchomościami dowiedziała się dopiero po wzniesieniu budowli, podczas gdy dokumenty sprawy w postaci dziennika budowy potwierdzają okoliczność, że budowla była wznoszona do 29 sierpnia 2013 roku, tymczasem już 24 sierpnia 2013 roku powodowie pisemnie wskazywali pozwanej, że naruszyła granice ich nieruchomości, powołując się na wyniki badań geodezyjnych. Sprzecznie z zasadą swobodnej oceny dowodów sąd pierwszej instancji przyjął również okoliczność, że pozwana nie ma zamiaru ocieplać wiatrołapu, podczas gdy przecież pozwana wielokrotnie podejmowała zmierzające do tego czynności, a sprawa niniejsza została zainicjowana wniesieniem powództwa wzajemnego w sprawie wywołanej żądaniem pozwanej zapłaty kwoty pieniężnej właśnie w związku z niewpuszczeniem jej ekipy mającej ocieplić wiatrołap.

Powyższe ustalenia faktyczne mają jednak znaczenie drugorzędne dla rozstrzygnięcia sprawy. W tym zakresie znacznie ważniejsze jest dopuszczenie się przez sąd pierwszej instancji obrazy prawa materialnego w postaci art. 415 K.c., trafnie wytknięte we wniesionych apelacjach.

Rozważana w tym zakresie należy poprzedzić spostrzeżeniem, że podstawa faktyczna powództwa została sprecyzowana w tej sprawie w piśmie pełnomocnika z urzędu powódki, wniesionym bezpośrednio po jej ustanowieniu – i nie podlegała następnie modyfikacji. Powodowie wywodzą zatem swoje roszczenia z faktów „negatywnych działań pozwanej polegających na bezprawnym korzystaniu przez pozwaną z części nieruchomości należącej do powódki poprzez wybudowanie na tym terenie wiatrołapu” (pismo procesowe k. 140). Stąd też ustalenia i rozważania sądu pierwszej instancji dotyczące tego, czy też zachowania pozwanej były w jakichś sposób wulgarne, niegrzeczne, konfliktogenne w znaczeniu potocznym – były nie tyle wadliwe, co bezprzedmiotowe. Rozstrzygnięcie sprawy zależy od oceny, czy po pierwsze zachowania pozwanej polegające na korzystaniu przez nią z nieruchomości powodów były bezprawne i zawinione, po drugie, czy powodowie doznali z tego powodu szkody opisanej przez nich w pozwie i po trzecie, czy pomiędzy działaniem pozwanej a szkodą powodów istnieje normalny związek przyczynowy.

Sąd pierwszej instancji ograniczył się jedynie do badania tej pierwszej kwestii, błędnie dochodząc do wniosku, że w zachowaniu pozwanej nie można dopatrzeć się bezprawności i winy. Wadliwość wniosku sądu pierwszej instancji wynikła zapewne po części na skutek błędnego rozpoznania podstawy faktycznej powództwa i błędnym oraz bezowocnym poszukiwaniu po stronie pozwanej jakichś zachowań o charakterze negatywnym w potocznym rozumieniu tego słowa. Tymczasem rozpoznanie sprawy zgodnie z podstawą faktyczną podaną przez stronę powodową prowadzi do wniosku o bezprawności działania pozwanej i jej winie. Jest to tym wyraźniejsze, że prawidłowe przywołanie podstawy faktycznej powództwa czyni aktualnymi i prawidłowymi rozważania faktyczne zawarte w uzasadnieniu wyroku III C 72/15, wydanego przez Sąd Rejonowy w tym samym składzie, co wydający zaskarżone orzeczenie. W wyroku III C 72/15, poddanym kontroli instancji odwoławczej i uznanym za prawidłowy, sąd trafnie ustalił, że wzniesienie i utrzymywanie budowli w postaci wiatrołapu stanowiło bezprawną ingerencję pozwanej w prawo własności powodów i nakazał usunięcie tejże – poprzez rozebranie budowli. Powyższego spostrzeżenia nie podważa okoliczność, że w momencie rozpoczynania budowy pozwana mogła pozostawać w dobrej wierze co do tego, że wznosi wiatrołap w granicach swojej nieruchomości. Jeszcze przed zakończeniem budowy dysponowała ona bowiem wiarygodnymi informacjami o naruszeniu przez nią granicy, co najmniej od września 2013 roku potwierdzonymi czynnością wznowienia znaków granicznych dla nieruchomości. Jednocześnie można postawić pozwanej zarzut winy, rozumianej w prawie cywilnym jako możliwość uniknięcia zachowania niezgodnego z prawem; nie ma w tej sprawie żadnych okoliczności wyłączających albo ograniczających winę pozwanej.

Po przesądzeniu, iż sąd pierwszej instancji wadliwie ograniczył rozpoznanie sprawy do kwestii bezprawności i zawinienia pozwanej oraz wadliwie ocenił te aspekty zachowania pozwanej, sąd odwoławczy uchylił zaskarżone orzeczenie i przekazał sprawę sądowi pierwszej instancji do ponownego rozstrzygnięcia oraz orzeczenia o kosztach instancji odwoławczej. Sąd pierwszej instancji zaniechał bowiem na skutek ograniczenia zakresu rozpoznania sprawy zbadania jej istoty, czyli przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanej.

Ponownie rozpoznając sprawę sąd przeprowadzi zaoferowane przez stronę powodową dowody na okoliczność istnienia i zakresu szkody po stronie powodów oraz związku przyczynowego. W przypadku bowiem ustalenia, iż po stronie powodowej w istocie powstała szkoda opisana w pozwie, czego na obecnym etapie sprawy nie można jeszcze przesądzić, konieczne będzie szczególnie wnikliwe zbadanie, czy szkoda taka pozostaje w normalnym związku przyczynowym z zachowaniem pozwanej. Jest to obecnie element sprawy wysoce wątpliwy, pozwana bowiem naruszyła w niewielkim zakresie (choć przez długi okres) granice nieruchomości powodów, co miało spowodować daleko idące skutki zdrowotne. Związek pomiędzy zachowaniem pozwanej wskazanym jako podstawa faktyczna powództwa a wystąpieniem negatywnych skutków zdrowotnych jawi się jako wysoce wątpliwy. Nie sposób jednak ani odrzucić, ani też potwierdzić wniosku o normalności związku przyczynowego pomiędzy zachowaniem pozwanej a ewentualnym skutkiem doznanym przez powodów bez przeprowadzenia wnioskowanych przez stronę powodową dowodów w postaci opinii biegłych.

Z powyższych przyczyn orzeczono jak w sentencji, na podstawie art. 386 § 4 K.p.c.