Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 kwietnia 2020 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Małgorzata Gulczyńska

Sędziowie: Jacek Nowicki

Ryszard Marchwicki

po rozpoznaniu w dniu 20 kwietnia 2020 r. w Poznaniu

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą we W.

przeciwko W. K. i K. K.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu

z dnia 15 października 2019 r. sygn. akt IX GC 200/19

1.  oddala apelację,

2.  nakazuje ściągnąć od powoda na rzecz Skarbu Państwa - Sąd Okręgowy w Poznaniu 3.985,20 zł.

Ryszard Marchwicki Małgorzata Gulczyńska Jacek Nowicki

I AGa 262/19

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy oddalił powództwo (...) Spółka Akcyjna z siedzibą we W. skierowane przeciwko W. K. oraz K. K. o zapłatę solidarnie na podstawie art. 299 k.s.h. kwoty 81.079,32 zł z odsetkami i orzekł o kosztach postępowania.

Pozwane były reprezentowane w sprawie przez kuratora ustanowionego wobec nieustalenia ich miejsca pobytu.

Sąd Okręgowy ustalił, że pozwane w okresie od 28 października 2010 r. do 12 lutego 2019 r. pełniły funkcję członków zarządu (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w P..

Dnia 28 listopada 2014 r. Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Fabrycznej we Wrocławiu w sprawie IX GNc 5658/14 wydał nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym, w którym nakazał (...) spółce z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w P. zapłacić powódce kwotę 51.807,25 zł z ustawowymi odsetkami liczonymi od kwot:

– 43.654,41 zł od 21.9.2013 r. do dnia zapłaty;

– 494,02 zł od 7.11.2013 r. do dnia zapłaty;

– 7.658,82 zł od 31.8.2013 r. do dnia zapłaty;

a nadto kwotę 4,265 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, w tym kwotę 3.600 zł tytułem kosztów zastępstwu procesowego. 9 lipca 2015 r. nakazowi nadano klauzulę wykonalności. Prowadzone przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym Poznań-Stare Miasto w P. P. B. pod sygn. Km 6173/15 postępowanie egzekucyjne z ruchomości, wierzytelności i kont bankowych spółki (...) 19 lutego 2016 r. zostało umorzone wobec bezskuteczności egzekucji. Jego koszty zostały ustalone na 23,75 zł. Nadto przyznano powódce koszty zastępstwa prawnego w postępowaniu egzekucyjnym w kwocie 900 zł. Postanowienie to zostało doręczone powódce 1 marca 2016 r.

Okoliczności faktyczne sprawy nie były sporne.

Sąd pierwszej instancji wskazał, że poczynione w sprawie ustalenia faktyczne wypełniły hipotezę art. 299 § 1 k.s.h. Nie ustalił przy tym przesłanek z art. 299 § 2 k.s.h. zwalniających pozwane z odpowiedzialności za długi spółki.

Za chybiony uznał podniesiony przez kuratora pozwanych zarzut przedawnienia. Pozew został wniesiony 15 lutego 2019 r., zatem przed upływem 3 lat od otrzymania przez powoda postanowienia o bezskuteczności egzekucji. 3 letni termin przedawnienia z art. 442 ¹ k.c., zgodnie z art. 123 § 1 pkt 1 k.c., został skutecznie przerwany wniesieniem pozwu.

W ocenie Sądu Okręgowego wierzytelność objęta pozwem nie była wymagalna, a powództwo przedwczesne. Odwołując się do dorobku judykatury Sąd uznał, że zgodnie z art. 455 k.c. warunkiem wymagalności wierzytelności było wezwanie pozwanych do zapłaty (tak m.in. wyrok SN z 25 maja 2016 r., V CSK 579/15). Nie ustalono, że wezwanie takie miało miejsce przed procesem, a doręczenie odpisu pozwu kuratorowi procesowemu pozwanych nie skutkowało wymagalnością. Kurator pozwanych, jako kurator prawa procesowego, nie był bowiem uprawniony do odbioru oświadczeń materialnoprawnych (zob. M. Sorysz w: Góra-Biaszczykowska (red), KPC. Tom I. Komentarz do art. 1-729, Warszawka 2013, s. 433 i powołane tam orzecznictwa; H. Pietrzkowski, Metodyka pracy sędziego w sprawcach cywilnych, wydanie 6, Warszawę 2012, s. 291).

Ubocznie Sąd Okręgowy podniósł, że brak wiedzy o miejscu pobytu pozwanych nie pozbawiał powódki ochrony prawnej. Powódka mogła wnieść o ustanowienie kuratora prawa materialnego (art. 184 k.r.o.), który byłby uprawniony do odbioru oświadczeń materialnoprawnych, w tym wezwania do zapłaty.

Sąd stwierdził, że powódce przysługuje niewymagalna wierzytelność w zakresie żądania głównego, tj. w kwocie 81.079,32 zł, która obejmuje kwoty objęte tytułem wykonawczym: 51.807,25 zł tytułem należności głównej, 24.083,32 zł tytułem odsetek skapitalizowanych na dzień 14 lutego 2019 r. 4.265 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego) oraz koszty jego egzekucji (23,75 zł i 900 zł).

Wyrok w części oddalającej powództwo i rozstrzygającej o kosztach kuratora zaskarżył powód, wnosząc o jego zmianę i zasądzenie od pozwanych na rzecz powódki solidarnie 81.079,32 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi:

a) od kwoty 56.996 zł od 1 marca 2016 r. do dnia zapłaty,

b) od kwoty 24.083,32 zł od dnia wytoczenia powództwa do dnia zapłaty;

oraz o zasądzenie od pozwanych solidarnie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego oraz opłaty skarbowej od pełnomocnictwa, za obie instancje według norm przepisanych.

Skarżący zarzucił:

1) naruszenie art. 455 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i uznanie, że roszczenie dochodzone przez powódkę jest niewymagalne wobec nie wezwania pozwanych do zapłaty dochodzonych kwot, podczas gdy roszczenie z art. 299 § 1 k.s.h. powstaje z dniem w jakim wierzyciel spółki dowiaduje się o braku możliwości wyegzekwowania długu z majątku spółki, a ponadto pozwane co najmniej do dnia 12 stycznia 2018 r. pozostawały członkami zarządu (...) Sp. z o.o., a więc wiedziały o niespłaconych zobowiązaniach spółki i braku majątku na ich spłatę oraz o postępowaniach egzekucyjnych toczonych przeciwko spółce, w tym o fakcie umorzenia postępowania egzekucyjnego prowadzonego z wniosku powódki, tym samym wiedziały, że w związku z tym odpowiedzialne są osobiście za spłatę niewyegzekwowanych na rzecz powódki kwot;

2) naruszenie art. 5 k.c. w zw. z art. 455 k.c. w zw. z art. 299 § 1 k.s.h. poprzez jego niezastosowanie, bo oddalenie powództwa z powodu nie wezwania pozwanych do zapłaty dochodzonych kwot pozostaje niezgodne z zasadami współżycia społecznego i nadużycie prawa przez pozwane, albowiem powódka nie może ponosić negatywnych konsekwencji nie dopełniania przez pozwane nałożonych przez nie prawem obowiązków meldunkowych i informacyjnych, jak również związanych z obowiązkiem złożenia wniosku o upadłość niewypłacalnej spółki, a ponadto pozwane co najmniej do dnia 12 stycznia 2018 r., w związku z czym wiedziały, że są osobiście za spłatę niewyegzekwowanych na rzecz powódki kwot.

Kurator pozwanych wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów postępowania.

Uznając apelację za niezasadną Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Pierwszy z zarzutów jest efektem nierozróżnienia pojęć powstania wierzytelności i jej wymagalności.

Kodeks cywilny nie definiuje pojęcia wymagalności. W judykaturze przyjmuje się, że jest to stan po upływie terminu spełnienia przez dłużnika świadczenia dobrowolnie, zgodnie z treścią zobowiązania. Dopiero wówczas wierzyciel zyskuje prawną możliwość żądania zaspokojenia przysługującej mu wierzytelności (zob. wyroki Sądu Najwyższego z 28 października 2015 r., II CSK 822/14, LEX nr 1930449 i z 28 października 2016 r., I CSK 661/15, LEX nr 2202505). Dochodzenie przed sądem roszczenia, co do którego dłużnik nie opóźnia się, jest przedwczesne i powoduje oddalenie powództwa.

Wierzytelność powstaje z chwilą zawiązania stosunku zobowiązaniowego, staje się natomiast wymagalna dopiero z upływem ustalonego przez strony terminu do spełnienia świadczenia. Jeżeli natomiast termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, to zgodnie z art. 455 k.c. jest on zależny od zachowania wierzyciela i upływa niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania zobowiązania.

Wywody powoda o wiedzy pozwanych co do swego długu wobec spółki mogą wskazywać, że w ocenie skarżącego termin spełnienia świadczenia wynika z charakteru zobowiązania.

Po pierwsze jednak, opierają się na niewykazanym dowodami założeniu, że pozwane miały rzeczywistą orientację we wszystkich sprawach spółki, w szczególności, że wiedziały, iż doszło do umorzenia postępowania egzekucyjnego, z którym to momentem powód wiąże powstanie szkody.

Po drugie, kwestie charakteru roszczeń do przedstawionych w niniejszej sprawie wyczerpująco omówił Sąd Najwyższy w powołanym zarówno przez powoda w uzasadnieniu pozwu, jak i przez Sąd Okręgowy w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia, wyroku z 25 maja 2016 r., V CSK 579/15 (LEX nr 2087130). Sąd Apelacyjny podziela wyrażony w tym wyroku pogląd, że roszczenia wobec członków zarządu o odszkodowanie z art. 299 k.s.h. mają charakter bezterminowych i termin ich spełnienia nie wynika z właściwości zobowiązania. Określenie terminu ich spełnienia i wyznaczenie stanu opóźnienia dłużnika następuje zgodnie z art. 455 k.c. Niezbędne jest zatem wezwanie dłużnika do spełnienia świadczenia, a termin zapłaty przypada niezwłocznie po otrzymaniu tego wezwania.

Chybione jest odwoływanie się do poglądów co do terminu przedawnienia roszczeń wynikających z art. 299 § 1 k.s.h. Odpowiedzialność członków zarządu wywodząca się z tego przepisu ma charakter deliktowy i przedawnia się na podstawie art. 4421 k.c. Przepis ten, odmiennie niż art. 120 § 1 k.c., nie wiąże początku biegu terminu przedawnienia z wymagalnością roszczenia.

Podsumowując, wierzytelność powoda wobec członkiń zarządu spółki powstała z chwilą, kiedy egzekucja wobec spółki okazała się bezskuteczna. Był to bowiem moment powstania w majątku powoda szkody, o której mowa w art. 299 § 1 k.s.h.

Dzień doręczenia postanowienia o umorzeniu postępowania egzekucyjnego wyznacza początek terminu przedawnienia roszczenia z art. 299 § 1 k.s.h., ponieważ wówczas spełniła się przesłanka powzięcia przez powoda wiedzy o szkodzie i osobie zobowiązanej do jej naprawienia – zgodnie z art. 442 ¹ § 1 k.c.

Postawienie wierzytelności w stan wymagalności wymagało jednak – zgodnie z art. 455 k.c. – wezwania pozwanych do spełnienia świadczenia, do czego nie doszło.

Podnosząc zarzut naruszenia art. 5 k.c. skarżący zdaje się wywodzić, że za uwzględnieniem powództwa przemawiają zasady współżycia społecznego. Uregulowanie art. 5 k.c. nie może być jednak podstawą – samodzielną, lub uzupełniającą – uwzględnienia powództwa. Przepis ten stwarza możliwość obrony przed zasądzeniem świadczenia znajdującego podstawę w stosunku prawnym, lecz w okolicznościach konkretnej sprawy naruszającego zasady współżycia społecznego. Zgodnie z ugruntowanym w orzecznictwie Sądu Najwyższego stanowiskiem, służy wyłącznie ochronie osoby zobowiązanej i nie może być samodzielną podstawą nabycia praw podmiotowych, te bowiem wywodzą się ze stanowiących je norm prawa materialnego (zob. wyroki z: 21 maja 2015 r., IV CSK 549/14, LEX nr 1786758; 28 kwietnia 2000 r., II CKN 258/00, LEX nr 52556; 5 marca 2002 r., I CKN 934/00, LEX nr 54371).

Sąd Apelacyjny dostrzega nietypowość sytuacji w niniejszej sprawie. Zazwyczaj bowiem, jak prawidłowo wskazał Sąd pierwszej instancji, roszczenie staje się wymagalne najpóźniej w toku postępowania, w wyniku doręczenia odpisu pozwu. Słusznie jednak Sąd Okręgowy wskazał, że ustanowienie kuratora dla nieznanego z miejsca pobytu wywołuje jedynie skutki procesowe. W płaszczyźnie materialno-prawnej powód mógł skorzystać z uprawnień wynikających z art. 184 k.c. W apelacji nie przedstawiono argumentów, które podważałby poparty orzeczeniami w innych sprawach i stanowiskiem doktryny pogląd Sąd pierwszej instancji.

Ocena skutków zaniedbań przez pozwane ujawnienia właściwych adresów w KRS jest w niniejszej sprawie zbędna, skoro skarżący nie twierdził, aby przez 3 lata poprzedzające wytoczenie powództwa kierował do pozwanych wezwanie do zapłaty na adresy ujawnione w rejestrze.

Z powyższych względów, na podstawie art. 385 k.p.c. oddalono apelację.

O kosztach sądowych orzeczono na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. nr 167 poz. 1398 z późn. zm.).

Ryszard Marchwicki Małgorzata Gulczyńska Jacek Nowicki