Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 lutego 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku – Wydział V Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 26 lutego 2014 r. w Gdańsku na rozprawie

sprawy z powództwa A. F., K. F. i J. F.

przeciwko Towarzystwu (...) Spółki Akcyjnej w W.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w B.

z dnia 23 sierpnia 2013 r., sygn. akt I C 485/11

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od pozwanego na rzecz każdego z powodów kwotę po 1.800 (jeden tysiąc osiemset) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Na oryginale właściwe podpisy.

Sygn. akt V ACa 908/13

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 23 sierpnia 2013 r. Sąd Okręgowy w B.:

1.  zasądził od pozwanego na rzecz małoletnich powodów: A. F. i K. F. kwoty: po 90.000 zł -na rzecz każdego z małoletnich - wraz z ustawowymi odsetkami:

-

kwoty 50.000 zł od dnia 21 stycznia 2011 r. do dnia zapłaty;

-

od kwoty 40.000 zł od dnia 10 czerwca 2013r. do dnia zapłaty;

tytułem zadośćuczynienia;

2.  zasądził od pozwanego na rzecz małoletnich powodów: A. F. i K. F. kwoty: po 90.000 zł -na rzecz każdego z małoletnich - wraz z ustawowymi odsetkami:

-

od kwoty 50.000 zł od dnia 21 stycznia 2011 r. do dnia zapłaty;

-

od kwoty 40.000 zł od dnia 10 czerwca 2013r. do dnia zapłaty;

tytułem odszkodowania za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej małoletnich powodów po śmierci ich ojca P. F.;

3.  zasądził od pozwanego na rzecz powódki J. F. kwotę 90.000 zł - wraz z ustawowymi odsetkami:

-

od kwoty 50.000 zł od dnia 21 stycznia 2011 r. do dnia zapłaty;

-

od kwoty 40.000 zł od dnia 10 czerwca 2013r. do dnia zapłaty;

tytułem zadośćuczynienia;

4.  zasądził od pozwanego na rzecz powódki J. F. kwotę 40.000 zł - wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 21 stycznia 2011 r. do dnia zapłaty;

tytułem odszkodowania za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej powódki po śmierci jej męża P. F.;

5.  zasądził od pozwanego na rzecz małoletnich powodów: A. F. i K. F. kwoty: po 1.100,51 zł tytułem ustawowych odsetek od kwoty 169 zł miesięcznej renty alimentacyjnej za okres: od 13 sierpnia 2008r. do 31 lipca 2011 r. wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 12 września 2011r.;

6.  zasądził od pozwanego na rzecz małoletnich powodów: A. F. i K. F. renty miesięczne w kwotach: po 312 zł płatne w miejsce rent w kwotach po 169 zł - za okres od 1 sierpnia 2011 r. do 31 grudnia 2011r., tj. łączne kwoty: po 1.560 zł na rzecz każdego z małoletnich powodów, tytułem skapitalizowanych rent miesięcznych za w/w okres, wraz z ustawowymi odsetkami od dnia następnego po dniu wyrokowania tj. od 24 sierpnia 2013r. do dnia zapłaty;

7.  zasądził od pozwanego na rzecz małoletnich powodów: A. F. i K. F. renty miesięczne w kwotach: po 273 zł, płatne w miejsce rent w kwotach: po 312 zł ­za okres od 1 stycznia 2012r. do 31 grudnia 2012r., tj. łączne kwoty: po 3.276 zł, na rzecz każdego z małoletnich powodów, tytułem skapitalizowanych rent miesięcznych za w/w okres, wraz z ustawowymi odsetkami od dnia następnego po dniu wyrokowania tj. od 24 sierpnia 2013r. do dnia zapłaty;

8.  zasądził od pozwanego na rzecz małoletnich powodów: A. F. i K. F. renty miesięczne w kwotach: po 523 zł, płatne w miejsce rent w kwotach: po 273 zł - za okres od 1 stycznia 2013r. do 31 sierpnia 2013r., tj. łączne kwoty: po 4.184 zł na rzecz każdego z małoletnich powodów, tytułem skapitalizowanych rent miesięcznych za w/w okres, wraz z ustawowymi odsetkami od dnia następnego po dniu wyrokowania tj. od 24 sierpnia 2013r. do dnia zapłaty;

9.  zasądził od pozwanego na rzecz małoletnich powodów: A. F. i K. F. renty miesięczne w kwotach: po 523 zł na rzecz każdego z małoletnich powodów począwszy od września 2013r. płatne w terminie do 15 dnia każdego miesiąca wraz z ustawowymi odsetkami w razie zwłoki w płatności którejkolwiek z rat;

10.  zasądził od pozwanego na rzecz powódki J. F. kwotę 900 zł tytułem zwrotu kosztów odzieży, w związku z okresem żałoby po śmierci P. F.;

11.  oddalił powództwo w pozostałym zakresie;

12.  zasądził od pozwanego na rzecz powodów solidarnie kwotę 3.617 zł tytułem zwrotu kosztów procesu;

13.  zasądził od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa Sądu Okręgowego w B. kwotę 29.162,17 zł tytułem zwrotu kosztów sądowych (opłaty sądowej od pozwu od uiszczenia, której powodowie byli zwolnieni oraz wynagrodzenia biegłych sądowych).

Podstawą tego rozstrzygnięcia były następujące ustalenia i rozważania Sądu I instancji.

(...) M. S. nieumyślnie naruszył zasady bezpieczeństwa w ruchu lądowym, w ten sposób, że kierując pojazdem marki A. po drodze publicznej błędnie przyjął, że może bezpiecznie wykonać manewr zawrócenia z prawego na lewy pas ruchu, tym samym wjechał na tor ruchu i zderzył się z będącym na lewym pasie ruchu motocyklem marki S. kierowanym przez P. F. - męża powódki J. F. i ojca powodów K. F. i A. F. -wykonującym manewr omijania kolumny pojazdów, w wyniku czego P. F. doznał licznych obrażeń ciała, w tym rozległych obrażeń (...), od którego zmarł. Sprawca wypadku był objęty przez pozwanego obowiązkowym ubezpieczeniem od odpowiedzialności cywilnej posiadacza pojazdu mechanicznego za szkody powstałe w związku z ruchem pojazdu komunikacyjnego.

P. F. i J. F. byli zgodnym małżeństwem. Wzajemnie stanowili dla siebie wsparcie. Wspólnie spędzali wolny czas. Zmarły miał także bliski kontakt z powodami, którzy za nim przepadali. Aktywnie uczestniczył w ich wychowaniu. P. F. troszczył się o swoich synów, którzy w chwili zdarzenia mieli (...).

Przed wypadkiem P. F. pracował w (...)w Ś..(...). Z tego tytułu w okresie od 1 stycznia do 13 sierpnia 2008 roku uzyskiwał przeciętne miesięczne wynagrodzenie w wysokości 2.290,60 zł netto. Za rok 2008 otrzymał także ekwiwalent (...)w kwocie 2.960,47 zł. Aby mieć większe dochody często brał nocne dyżury, Z tego tytułu jego miesięczne wynagrodzenie było powiększone o 150 zł brutto. Oprócz tego brał udział w dodatkowych obstawach imprez masowych. Z tego względu miesięcznie otrzymywał kwotę 300 zł brutto. Zmarły był osobą zaradną. Wraz ze swoim ojcem wybudował dom dla rodziny. Środki na tę inwestycję pochodziły z oszczędności zmarłego oraz jego ojca, a także z kredytu bankowego. P. F. w miarę możliwości samodzielnie wykańczał dom. Potrafił także wykonać podstawowe naprawy przy samochodzie, czy też motocyklu.

Powodowie mocno przeżyli śmierć P. F.. Członkowie rodziny pomagali im przetrwać trudne chwile. Powódka podjęła leczenie (...). Synowie zmarłego unikają tematu ojca. Nie chcą o nim rozmawiać. Przed wypadkiem byli pogodnymi chłopcami, a po zdarzeniu stali (...). Od śmierci P. F. korzystają z pomocy(...). Po zdarzeniu sytuacja finansowa powodów uległa pogorszeniu. W tym zakresie, stosownie do możliwości, pomaga im rodzina oraz znajomi. Powódka dokonała zmiany umowy kredytowej uzyskując jedną ratę konsolidacyjną możliwą przez nią do spłaty. Sprzedała także motocykl zmarłego. Środki uzyskane z tego tytułu przeznaczyła na raty kredytowe oraz na wykończenie łazienki.

Tragiczna śmierć męża spowodowała u powódki (...). Obecnie występują u niej (...), jednakże nie wpływają one znacząco na funkcjonowanie powódki w życiu codziennym. Z tego względu uszczerbek na zdrowiu wynosi 10 %. Powódka wymaga dalszej systematycznej (...)w warunkach ambulatoryjnych. Stwierdzone zaburzenia mogą mieć charakter, przejściowy, przewlekły, jak i nawracający.

W związku ze śmiercią ojca powód A. F. doświadcza (...). Ponadto zachwiane zostało jego poczucie bezpieczeństwa. Utracony kontakt emocjonalny z ojcem wpływa negatywnie na kształtującą się osobowość chłopca. Wskazana jest dalsza (...). Natomiast powód K. F. jest nadal w stanie żałoby (...)w związku z silnymi negatywnymi emocjami. Brakuje mu bliskości ojca. Podobnie jak w przypadku brata zachwiane zostało jego poczucie bezpieczeństwa. Nie bez znaczenia pozostaje tutaj pogorszenie standardu życia. (...)związane z utratą ojca może mieć wpływ na kształtowanie się jego osobowości. Aktualnie nie można jednoznacznie określić rokowań w zakresie stanu zdrowia powoda K. F. na przyszłość. Jednakże również wymaga on dalszej (...)dla poprawy jakości dalszego życia.

Po przeprowadzeniu postępowania likwidacyjnego pozwany wypłacił każdemu z powodów po 30.000 zł tytułem zadośćuczynienia i po 10.000 zł tytułem odszkodowania. Ponadto przyznał rentę alimentacyjną rzecz małoletnich powodów po 169 zł miesięcznie jednocześnie wypłacając kwotę 11.830 zł tytułem skapitalizowanej renty za okres od sierpnia 2008 roku do 31 lipca 2011 roku. Dodatkowo tytułem zwrotu kosztów zakupu garnituru dla zmarłego oraz dwóch garniturów dziecięcych pozwany wypłacił powódce kwotę 800 zł.

(...)wypłaca małoletnim powodom rentę rodzinną w łącznej wysokości 885,78 zł netto.

Gdyby P. F. żył, to biorąc pod uwagę miesięczne dodatkowe służby (300 zł brutto), dyżury nocne (150 zł brutto), dodatkowe roczne wynagrodzenie (2.983,41 zł netto) oraz ekwiwalent (...)(2.960 zł netto), obecnie uzyskiwałby miesięczne wynagrodzenie w granicach kwoty 3.757 zł netto. W 2011 roku dochód rodziny na jedną osobę wynosił kwotę 1.151 zł netto miesięcznie, natomiast gdyby do zdarzenia nie doszło dochód ten wynosiłby kwotę 1.463,50 zł netto. Wówczas miesięczne dochody powódki J. F. były na poziomie kwoty 2.097 zł netto. W 2012 roku dochód na jednego członka rodziny oscylował w granicach kwoty 1.208 zł netto miesięcznie, a to ze względu na fakt, iż miesięczny dochód powódki wzrósł do kwoty 2.168,53 zł netto. Gdyby P. F. żył to wówczas za powyższy rok dochód ten wynosiłby kwotę 1.481,38 zł netto. Obecnie zaś, po znalezieniu nowej pracy, miesięczne zarobki powódki wynoszą kwotę 1.458 zł netto, zatem dochód rodziny na jedną osobę zanotował znaczny spadek do kwoty 781,26 zl netto. Biorąc pod uwagę powyższe wynagrodzenie powódki, a także ewentualne wynagrodzenie zmarłego, gdyby zdarzenie nie miało miejsca dochód ten wynosiłby kwotę 1.304 zł netto na jedną osobę.

Powyższy stan fatyczny Sąd ustalił w oparciu o przedstawione przez strony dokumenty, zeznania świadków oraz powódki J. F., a także na podstawie opinii sądowych sporządzonych w niniejszej sprawie.

Sąd uznał za wiarygodne dowody z dokumentów zebrane w sprawie, albowiem zostały sporządzone we właściwej formie, przewidzianej dla tego typu dokumentów. Były przejrzyste i jasne. Ich autentyczność nie budziła wątpliwości Sądu.

Co do zasady na walor wiarygodności zasługiwały zeznania wszystkich świadków powołanych w sprawie, albowiem były one jasne logiczne i wzajemnie się uzupełniały. Jednakże Sąd nie dal wiary świadkom w zakresie stwierdzenia, iż zmarły uzyskiwała dodatkowy dochód jako kierowca przy sprowadzaniu aut z zagranicy, gdyż ta okoliczność nie była potwierdzona żadnym dokumentem. Same twierdzenia świadków nie były wystarczające do poczynienia na ich podstawie takiego ustalenia. W pozostałym zakresie zeznania świadków dotyczące sytuacji życiowej powodów po zdarzeniu w porównaniu do tej, która miała miejsce przed wypadkiem, nie budziły wątpliwości Sądu.

Podobnie Sąd ocenił zeznania powódki J. F.. Jej twierdzenia zasługiwały na wiarę za wyjątkiem części odnoszącej się do ewentualnych dochodów zmarłego z wyjazdów za granicę celem sprowadzenia pojazdów. Same zeznania w tej części nie były przekonywujące dla Sądu. Brakowało dowodu z dokumentu potwierdzającego tę okoliczność. W pozostałej części Sąd nie znalazł podstaw do zakwestionowania zeznań powódki.

Sąd w swojej ocenie oparł się na w pełni wiarygodnych opiniach sądowych sporządzonych w niniejszej sprawie przez biegłego (...)- lek. M. J. oraz biegłego (...)- A. K.. Przedmiotowe opinie powstały na podstawie danych zawartych z akt sprawy oraz wywiadu z powodami. Ich wnioski były jasne, logiczne i wyczerpująco uzasadnione. Zostały one sporządzone zgodnie z zasadami fachowej wiedzy i doświadczeniem opiniujących. Każda z nich charakteryzuje się wysokim stopniem stanowczości w wyrażanych ocenach. Bez zastrzeżeń odnieść się należy także do sposobu motywowania przez biegłych stanowisk sformułowanych w opiniach. Ich treść pozwoliła na jednoznaczne ustalenie związku przyczynowego pomiędzy zaistniałym wypadkiem szkodą majątkową i niemajątkową doznaną przez powodów.

Sąd zważył, że w rozpoznawanej sprawie powodowie domagali się zasądzenia na ich rzecz stosownego zadośćuczynienia, odszkodowania oraz podwyższenia renty wypłacanej małoletnim powodom A. F. i K. F.. Ich roszczenia należało wywodzić z treści art. 446 § 1, 2, 3 i 4 kc.

Zadośćuczynienie przewidziane w art. 446 § 4 kc jest odzwierciedleniem w formie pieniężnej rozmiaru krzywdy, która nie zależy od statusu materialnego pokrzywdzonego. Określając jego wysokość trzeba wziąć pod uwagę wszystkie okoliczności mające wpływ na rozmiar zaistniałej krzywdy. Należą do nich przede wszystkim rodzaj i intensywność więzi łączącej pokrzywdzonego ze zmarłym, wiek pokrzywdzonego, cierpienie, ból i poczucie osamotnienia oraz pustki po śmierci najbliższego członka rodziny, stopień w jakim pokrzywdzony będzie umiał znaleźć się w nowej rzeczywistości i zdolności jej zaakceptowania (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 03.06.2011 roku, III CSK 279/10, LEX nr 898254). Rozważenie powyższych elementów w konkretnym stanie faktycznym pozwala na ustalenie sumy „odpowiedniej" w rozumieniu omawianego przepisu, co eliminuje dowolność w tym względzie.

Niewątpliwie wszystkie przesłanki określone w art. 446 § 4 kc zaistniały w niniejszej sprawie. Powodowie są najbliższymi członkami rodziny P. F., którego śmierć skutkowała wystąpieniem krzywdy w postaci cierpień natury psychicznej. Z całokształtu materiału dowodowego wynika, że rozmiar tych cierpień jest znaczny. Powódka - żona zmarłego - rozpoczęła (...)natomiast małoletni powodowie - synowie P. F. - korzystają (...). Jak zeznali świadkowie, J. F. miewa (...), zaś chłopcy nie chcą rozmawiać o ojcu, unikają tego tematu. Stali się bardziej (...). Już nie są tak radośni jak przed zdarzeniem, kiedy to byli wpatrzeni w ojca, który starał się poświęcać im swój wolny czas. Powyższe okoliczności potwierdzają że przed wypadkiem rodzina funkcjonowała prawidłowo, co przekłada się na intensywność odczuwanego bólu po nagłej i tragicznej stracie P. F.. Powyższe cierpienia potęguje także okoliczność pogorszenia się sytuacji majątkowej rodziny.

Jak wynika z opinii biegłego (...)śmierć męża spowodowała u J. F. (...)Obecnie zauważalne są u niej zaburzenia (...) o różnym charakterze, które jednak nie wpływają znacząco na codzienne funkcjonowanie. Powódka wymaga dalszej systematycznej (...)w warunkach ambulatoryjnych.

Odnośnie natomiast małoletnich powodów Sąd stwierdził, że śmierć ojca przerwała istniejący szczególny stosunek emocjonalny pomiędzy nimi, co wpływa negatywnie na kształtującą się ich osobowość. Przedmiotowe zdarzenie, skutkujące doświadczeniem psychicznego cierpienia, zachwiało ich poczucie bezpieczeństwa, nie tylko w sferze psychicznej, ale także i materialnej. K. F. jest nadal w stanie żałoby (...). Zaobserwowano u niego wewnętrzne przeżywanie straty i zakłócenia (...). Natomiast w A. F. śmierć ojca wzbudziła poczucie odpowiedzialności za rodzinę. Aktualnie nie można jednoznacznie określić skutków przedmiotowego wypadku i rokowań w zakresie stanu zdrowia małoletnich powodów na przyszłość. Niewątpliwie jednak wymagają dalszej pomocy (...) dla poprawy jakości życia. Taka konkluzja wynika z opinii sporządzonych przez biegłego(...)

Mając na uwadze powyższe skutki wypadku komunikacyjnego, przede wszystkim zaś zakres i rozmiar cierpień psychicznych powodów w związku z utratą męża i ojca, intensywność więzi łączącej ich ze zmarłym, poczucie pustki, ból, fakt pogorszenia się ich komfortu życia, zdolność zaakceptowania nowej rzeczywistości, a także okoliczność wypłacenia im przez pozwanego po 30.000 zł tytułem zadośćuczynienia, Sąd uznał, iż kwoty dochodzone w niniejszym postępowaniu dla każdego z powodów z tego tytułu są „odpowiednie" w rozumieniu art. 446 § 4 kc. Uwzględniając powyższe okoliczności brak podstaw do stwierdzenia, aby kwota 90.000 zł przyznana każdemu z powodów była wygórowana, czy też nieadekwatna. Tragiczna śmierć P. F. stanowiła głęboki cios dla najbliższych członków jego rodziny. Zatem powyższa suma z perspektywy każdego z powodów spełnia kompensacyjną funkcję zadośćuczynienia pieniężnego przedstawiając tym samym ekonomicznie odczuwalną wartość.

Przechodząc do roszczenia o odszkodowanie Sąd wskazał, iż pogorszenie sytuacji życiowej, o którym mowa w art. 446 § 3 kc polega nie tylko na pogorszeniu obecnej sytuacji majątkowej, ale obejmuje także przyszłe szkody majątkowe polegające na utracie realnej możliwości polepszenia warunków życia w przyszłości, często nieuchwytne lub trudne do obliczenia, niemniej prowadzące do znacznego pogorszenia sytuacji osoby najbliższej (wyrok Sądu Apelacyjnego w B. z dnia 15 maja 2013 roku, (...), LEX nr 1324667).

Śmierć P. F. w ocenie Sądu skutkowała znacznym pogorszeniem sytuacji życiowej powodów. Miesięczne dochody zmarłego stanowiły istotny składnik rodzinnego budżetu. Brak tych środków mocno odmienił poziom życia powodów, którzy obecnie zmuszeni są korzystać z pomocy rodziny. Sąd dodał, iż pozostali oni z nie w pełni ukończonym domem, który został wybudowany przez zmarłego i jego ojca. Wcześniej P. F. samodzielnie wykonywał prace wykończeniowe, obecnie zaś nie mogą oni liczyć na jego pomoc w tym zakresie, co także generuje koszty. Ponadto powodowie zostali pozbawieni jego wsparcia na przyszłość w różnych aspektach życia, nie tylko majątkowych. Fakt ten ma przede wszystkim istotne znaczenia dla rozwoju małoletnich chłopców. Wsparcie to jest niemożliwe do wyrażenia w pieniądzu, jednakże odgrywa ono szalenie istotną rolę. Obecnie wyłącznie na barkach powódki koncentruje się obowiązek wychowania synów. Wcześniej w tym procesie aktywną rolę odgrywał jej mąż. Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności, w ocenie Sądu, precyzyjne określenie pod względem finansowym rozmiarów szkody jakiej doznali powodowie w wyniku śmierci poszkodowanego nie jest możliwe i dlatego wchodziło w grę ustalenie wyłącznie odpowiedniego odszkodowania, czyli takiego, o którym mowa w art. 446 § 3 kc. Wobec tego, uwzględniając kwoty po 10.000 zł, które zostały wypłacone przez pozwanego każdemu z powodów, Sąd uznał, że odnośnie małoletnich powodów kwoty po 90.000 zł odszkodowania najpełniej ułatwią im przystosowanie się do istniejącej sytuacji. Sumy te z obiektywnego punktu widzenia przedstawiają realne i adekwatne przysporzenie. Przede wszystkim należało mieć tutaj na względzie wiek małoletnich powodów w chwili zdarzenia. W ich przypadku brak udziału ojca w dalszym życiu może przynieść negatywne skutki w przyszłości.

Przechodząc do powódki J. F., w ocenie Sądu kwota 40.000 zł będzie stosowną kwotą odszkodowania w rozumieniu art. 446 § 3 kc, albowiem aktualnie stwierdzone u niej (...)nie wpływają znacząco na jej funkcjonowanie w życiu codziennym. Znalazła ona nową pracę i stara się w miarę swoich możliwości o stabilny byt finansowy dla synów. Podjęła także działania mające na celu umożliwienie regulowania istniejących zobowiązań zaciągniętych wspólnie z mężem, doprowadzając do ustalenia jednej raty konsolidacyjnej. Zatem uzasadnione jest stwierdzenie, że powódka stosunkowo lepiej od małoletnich dzieci poradzi sobie z faktem braku pomocy ze strony P. F. w przyszłości. Z tych względów Sąd uznał, że żądanie zasądzenia na jej rzecz kwoty 90.000 zł, w przeciwieństwie do powodów, nie zasługiwało na uwzględnienie. Nie sposób uznać, aby szkoda majątkowa w jej przypadku przybrała taki sam rozmiar jak u jej synów - jeszcze małoletnich, którzy dopiero są na progu życiowej drogi. Dlatego też, odszkodowanie dla powódki w wysokości 40.000 zł w pełni odpowiada wymogom określonym w art. 446 § 3 kc.

Następnie Sąd przeszedł do kolejnego roszczenia sformułowanego w pozwie, a mianowicie do żądania podwyższenia renty wypłacanej na rzecz małoletnich powodów. Niewątpliwie na zmarłym ciążył w stosunku do nich ustawowy obowiązek alimentacyjny. Pozwany przyznał im począwszy od dnia 1 sierpnia 2011 roku rentę w wysokości 169 zł dla każdego z powodów. Ewentualne podwyższenie kwoty renty wymagało dokonania porównania pomiędzy miesięcznym dochodem na jednego członka rodziny, gdyby nie miało miejsce zdarzenie z dnia 13 sierpnia 2008 roku a tymże dochodem uzyskiwanym obecnie. Jak wynika z dokumentów załączonych do akt, P. F. aktualnie mógłby uzyskiwać miesięczne wynagrodzenie na poziomie 2.991,48 netto. Do tego doliczyć należy dodatkowe wynagrodzenie roczne (2.983,41 zł) oraz ekwiwalent za umundurowanie (2.960 zł). Rozkładając powyższe dwie kwoty na poszczególne miesiące, do wynagrodzenia doliczyć należało kwotę 401 zł. Oprócz tego dochodzą kwoty uzyskiwane za dodatkowe służby oraz nocne dyżury, na co wskazywali świadkowie zeznający w sprawie. Po odjęciu kwoty podatku z tego tytułu poszkodowany uzyskiwał miesięcznie kwotę 365 zł. Zatem sumując powyższe wartości uznać należało, że miesięcznie P. F. uzyskiwałby dochód w granicach kwoty 3.757 zł netto. Sąd wskazał, iż zbyt daleko idące było stwierdzenie, że poszkodowany do tego czasu uzyskałby awans zawodowy. Brak w tym zakresie obiektywnych dowodów, zaś zeznania świadków stanowiły jedynie niczym niepoparte przypuszczenia. Wobec powyższego, przy ustalaniu hipotetycznego wynagrodzenia poszkodowanego nie wzięto tej okoliczności pod uwagę. Podobnie Sąd nie uwzględnił twierdzeń dotyczących uzyskiwania przez zmarłego dodatkowego wynagrodzenia za wyjazdy zagraniczne w charakterze kierowcy w celu sprowadzania pojazdów. Zeznania świadków w tym względzie nie miały swojego odzwierciedlenia w żadnym dokumencie zgromadzonym w aktach sprawy, który pozwoliłby wykazać realny dochód P. F. z tego właśnie tytułu.

Sąd ustalając dochód powódki J. F. za lata 2011 i 2012 oparł się na danych zawartych w przedłożonych przez nią zeznaniach o wysokości osiągniętego dochodu w powyższych latach podatkowych (PIT-36). Dokonując analizy tych zeznań, biorąc pod uwagę wartości zawarte w poszczególnych rubrykach będące jej dochodem, dochodem małoletnich dzieci, a odejmując od tego kwoty ustalone jako zobowiązania podatkowe, Sąd określił jej średni miesięczny dochód netto za wskazane lata kolejno na kwotę 2.097 zł oraz kwotę 2.168,53 zł. Zatem w 2011 roku, gdyby poszkodowany żył, dochód na jednego członka rodziny wyniósłby kwotę 1.463,50 zł (3.757 zł + 2.097 zł = 5.854 : 4 osoby), natomiast w rzeczywistości wynosił on kwotę 1.151 zł. Wartość ta ustalona została w oparciu o dane zawarte w dokumencie PIT-36 w następujący sposób: zsumowano dochody powódki oraz małoletnich powodów (31.061,05 zł + 14.112,44 zł = 45.173,49 zł), następnie od uzyskanej kwoty odjęto kwotę podatki (2.523 zł) oraz odjęto wypłaconą powodom przez pozwanego rentę za ten rok, począwszy od sierpnia (1.183 zł). Tak otrzymaną wartość podzielono przez dwanaście miesięcy, a następnie przez trzy osoby (41.467,49 zł : 12 : 3 = 1.151 zł). Wobec tego za okres od 1 sierpnia do 31 grudnia 2011 zamiast kwot po 169 zł pozwany winien wypłacać każdemu z małoletnich powodów kwoty po 312 zł (1.463,50 zł - 1.151 zł) tytułem renty.

W kolejnym roku, gdyby przedmiotowy wypadek komunikacyjny nie miał miejsca, dochód na jedną osobę oscylowałby w granicach kwoty 1.481,38 zł (3.757 zł + 2.168,53 zł = 5.925,53 : 4 osoby). Jednakże faktycznie wyniósł on kwotę 1.208 zł. Mechanizm uzyskania tej kwoty był identyczny jak w przypadku poprzedniego roku, z tymże Sąd bazował na danych zawartych w dokumencie PIT-36 za 2012 rok. I tak, kwota 47.018,95 zł to dochód ogółem (32.125,43 zł - powódka + 14.893,52 zł - małoletni powodowie). Tę wartość pomniejszyć należało o należny podatek, a następnie podzielić przez 12 miesięcy i kolejno przez trzy osoby (47.018,95 - 3.528 = 43.490,95 : 12 : 3 = 1.208 zł). Tym samym za rok 2012 pozwany winien wypłacać A. F. i K. F. kwotę po 273 zł (1.481,38 zł - 1.208 zł) tytułem renty.

Aktualne renty wypłacana małoletnim powodom od 2013 roku winny wynosić po 523 zł dla każdego z nich. Wartość ta została ustalona przez Sąd w następujący sposób: obecne wynagrodzenie za pracę powódki wynosi 1.458 zł netto miesięcznie. Gdyby poszkodowany żył łączne dochody miesięczne rodziny wynosiłyby kwotę 5.215,48 zł, co na osobę daje kwotę 1.304 zł (3.757,48 zł + 1.458 zł = 5.215,48 zł : 4). Jednakże faktycznie łączny dochód na trzyosobową rodzinę jest znacznie niższy i wynosi kwotę 2.343,78 zł (1.458 zł + 885,78 -renta z ZUS), co na osobę daje kwotę zaledwie 781,26 zł. Wartość ta jest o 523 zł mniejsza od hipotetycznego dochodu rodziny na jednego członka, gdyby przedmiotowe zdarzenie nie miało miejsca. Sąd zasądził powyższą kwotę na rzecz zarówno A. F., jak i K. F. za okres od stycznia do sierpnia 2013 roku, ,oraz począwszy od września 2013 roku tytułem bieżących rent.

Sąd wskazał, iż zasługiwało na uwzględnienie roszczenie o zapłatę kwot po 1.100,51 zł na rzecz każdego z małoletnich powodów tytułem odsetek ustawowych od przyznanej im przez pozwanego renty w wysokości po 169 zł. Skoro pozwany na podstawie decyzji z dnia 6 lipca 2011 roku wypłacił powodom skapitalizowaną rentę za okres od sierpnia 2008 roku do 31 lipca 2011 roku w kwocie 11.830 zł, to powinien uiścić za powyższe 35 miesięcy odsetki ustawowe, albowiem w ten sposób potwierdził swoje opóźnienie.

Przechodząc do ostatniego roszczenia zawartego w pozwie Sąd stwierdził, iż powódka nie udowodniła w całości wysokości szkody w postaci zakupu odzieży żałobnej w związku ze śmiercią P. F.. Oczywiście, trudno jest wymagać od powódki, aby kompletowała rachunku świadczące o zakupie takiej odzieży. Niewątpliwie jednak poniosła koszty z tego tytułu. W kręgu kulturowym, w którym funkcjonują powodowie, w okresie bezpośrednio po śmierci osoby najbliższej tradycyjnie nosi się ubrania o ciemnej kolorystyce na znak przeżywanej żałoby. Zjawisko to jest oczywiste i głęboko osadzone w świadomości społecznej. Wobec tego Sąd, po rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy, przy uwzględnieniu wypłaconej przez pozwanego kwoty 800 zł jako zwrot kosztów zakupu garnituru dla zmarłego i garniturów dla małoletnich powodów, w oparciu o treść art. 322 kpc uznał, że z tego tytułu pozwany winien zapłacić powódce J. F. dodatkowo kwotę 900 zł., jako zwrot zakupu pozostałej ciemnej odzieży żałobnej w postaci: swetrów, płaszcza i zimowych kurtek. Powyższa kwota była najbardziej realna i możliwa do wydatkowania na ten cel przez powódkę biorąc pod uwagę jej sytuację finansową po śmierci męża. Z tego względu nie było podstaw do przyjęcia, iż na zakup odzieży żałobnej dla siebie i swoich dzieci wydatkowała ona aż kwotę 2.700 zł.

Mając powyższe na uwadze, Sąd na podstawie art. 446 § 4 kc zasądził od pozwanego na rzecz małoletnich powodów: A. F. i K. F. kwoty: po 90.000 zł - na rzecz każdego z nich - wraz z ustawowymi odsetkami:

-

od kwoty 50.000 zł od dnia 21 stycznia 2011 roku do dnia zapłaty;

-

od kwoty 40.000 zł od dnia 10 czerwca 2013 roku do dnia zapłaty;

tytułem zadośćuczynienia (punkt 1 wyroku). Początkowy termin naliczania odsetek od kwoty 50.000 zł stanowi dzień wydania decyzji przez pozwanego o przyznaniu powodom kwot po 20.000 zł tytułem odszkodowania i zadośćuczynienia. Kwoty te w żaden sposób nie mogły wyczerpywać roszczeń powodów. Pozwany wówczas dysponował już materiałem dowodowym świadczącym o takim stanie rzeczy. Dlatego też zasadnym było przyjęcie, że od powyższego dnia pozwany pozostawał w opóźnieniu, tym bardziej że terminy określone w art. 817 kc dawno już zostały przekroczone. Początkowy termin naliczania odsetek od kwoty 40.000 zł ustalony został na dzień rozszerzenia powództwa w tym zakresie przez powodów.

Na mocy art. 446 § 3 kc Sąd zasadził od pozwanego na rzecz małoletnich powodów: A. F. i K. F. kwoty po 90.000 zł - na rzecz każdego z nich -wraz z ustawowymi odsetkami:

-

od kwoty 50.000 zł od dnia 21 stycznia 2011 roku do dnia zapłaty;

-

od kwoty 40.000 zł od dnia 10 czerwca 2013 roku do dnia zapłaty;

tytułem odszkodowania za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej małoletnich powodów po śmierci ojca P. F. (punkt 2 wyroku). Początkowe terminy naliczania odsetek od powyższych kwot zostały ustalone jak wyżej.

W oparciu o treść art. 446 § 4 kc Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powódki J. F. kwotę 90.000 zł - wraz z ustawowymi odsetkami:

-

od kwoty 50.000 zł od dnia 21 stycznia 2011 roku do dnia zapłaty;

-

od kwoty 40.000 zł od dnia 10 czerwca 2013 roku do dnia zapłaty;

tytułem zadośćuczynienia (punkt 3 wyroku). Daty naliczania odsetek ustawowych zostały ustalone identycznie jak wyżej.

Na podstawie art. 446 § 3 kc Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powódki J. F. kwotę 40.000 zł - wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 21 stycznia do dnia zapłaty tytułem odszkodowania za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej powódki po śmierci męża P. F. (punkt 4 wyroku). Początkowa data naliczania odsetek została ustalona zgodnie z wyjaśnieniem zawartym do punkt 1 sentencji wyroku.

Na mocy art. 481 kc Sąd zasądził od pozwanego na rzecz małoletnich powodów: A. F. i K. F. kwoty po 1.100,51 zł tytułem odsetek ustawowych od kwoty 169 zł miesięcznej renty alimentacyjnej za okres od 13 sierpnia 2008 roku do 31 lipca 2011 roku wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 12 września 2011 roku (punkt 5 wyroku). Początkowy termin naliczania odsetek został ustalony na dzień doręczenia pozwu stronie pozwanej.

Sąd w myśl art. 446 § 2 kc zasądził od pozwanego na rzecz małoletnich powodów: A. F. i K. F. renty miesięczne w kwotach: po 312 zł, płatne w miejsce rent w kwotach po 169 zł - za okres od 1 sierpnia 2011 roku do 31 grudnia 2011 roku, to jest łączne kwoty: po 1.560 zł na rzecz każdego z małoletnich powodów, tytułem skapitalizowanych rent miesięcznych za wyżej wymieniony okres, wraz z ustawowymi odsetkami od dnia następnego po dniu wyrokowania, to jest od 24 sierpnia 2013 roku do dnia zapłaty (punkt 6 wyroku).

Na podstawie tego samego przepisu Sąd zasądził od pozwanego na rzecz małoletnich powodów renty miesięczne w kwotach: po 273 zł, płatne w miejsce rent w kwotach p o312 zł - za okres od 1 stycznia 2012 roku do 31 grudnia 2012 roku, to jest łącznie kwoty po 3.276 zł, na ich rzecz, tytułem skapitalizowanych rent miesięcznych za wyżej wymieniony okres, wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 24 sierpnia do dnia zapłaty (punkt 7 wyroku).

Następnie Sąd, kierując się nadal art. 446 § 2 kc, zasądził od pozwanego na rzecz małoletnich powodów: A. F. i K. F. renty miesięczne w kwotach: po 523 zł, płatne w miejsce rent w kwotach: po 273 zł - za okres od 1 stycznia 2013 roku do 31 sierpnia 2013 roku, to jest łącznie kwoty: po 4.184 zł na rzecz każdego z nich, tytułem skapitalizowanych rent miesięcznych za wyżej wymieniony okres, wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 24 sierpnia 2013 roku do dnia zapłaty (punkt 8 wyroku).

Tytułem bieżącej renty Sąd zasądził od pozwanych na rzecz małoletnich powodów: A. F. i K. F. renty miesięczne w kwotach po 523 zł, na rzecz każdego z nich począwszy od września 2013 roku płatne w terminie do 15 dnia każdego miesiąca wraz z ustawowymi odsetkami w razie zwłoki w płatności którejkolwiek z rat (punkt 9 wyroku).

Na podstawie art. 446 § 1 kc Sąd zasądził od pozwanego na rzecz J. F. kwotę 900 zł tytułem zwrotu kosztów odzieży, w związku z okresem żałoby po śmierci P. F. (punkt 10 wyroku).

W pozostałym zakresie Sąd oddalił powództwo (punkt 11 wyroku).

Zgodnie z art. 98 § 1 kpc strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu). Pozwany w przeważającym zakresie przegrał niniejszą sprawę, wobec tego Sąd na podstawie powyższego przepisu i 6 pkt 6 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (tekst jednolity - Dz. U. 2013 r., poz. 490) zasądził od niego na rzecz powodów solidarnie kwotę 3.617 zł tytułem zwrotu kosztów procesu (punkt 12 wyroku). Sąd nie znalazł podstaw do zasądzenia kosztów procesu oddzielnie na rzecz każdego z powodów, albowiem wywodzili oni swoje roszczenia z tej samej podstawy faktycznej i prawnej. Zatem ich reprezentowanie nie sprawiało pełnomocnikowi dodatkowych trudności. Do tego stwierdzić trzeba, że sprawa w gruncie rzeczy nie była skomplikowana.

W myśl art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tekst jednolity - Dz. U. 2010 r. Nr 90, poz. 594 ze zm.) Sąd zasądził od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa Sądu Okręgowego w B. kwotę 29.162,17 zł tytułem zwrotu kosztów sądowych, na które składały się opłata sądowa od pozwu, od uiszczenia której zwolnieni byli powodowie oraz wynagrodzenie biegłych sądowych (punkt 13 wyroku).

Pozwany zaskarżył wyrok apelacją w zakresie:

I.  w pkt. 1 co do przyznanej małoletnim powodom A. F. i K. F. kwocie zadośćuczynienia - zaskarżeniu podlega przyznana ww. małoletnim powodom kwota zadośćuczynienia w łącznej wysokości 80.000 zł, tj. ponad zasądzoną kwotę 50.000 zł (pierwotne żądanie przed rozszerzeniem pozwu) dla każdego z ww. małoletnich powodów ,

II.  w pkt. 2 co do przyznanej małoletnim powodom A. F. i K. F. kwocie odszkodowania za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej - zaskarżeniu podlega przyznana ww. małoletnim powodom kwota odszkodowania w łącznej wysokości 100. 000 zł, tj. ponad zasądzoną kwotę 40.000 zł (pierwotne żądanie przed rozszerzeniem pozwu) dla każdego z ww. małoletnich powodów ,

III.  w pkt. 3 co do przyznanej powódce J. F. kwocie zadośćuczynienia - zaskarżeniu podlega przyznana powódce kwota zadośćuczynienia w wysokości 40.000 zł, (pierwotne żądanie przed rozszerzeniem pozwu) tj. ponad zasądzoną kwotę 50.000 zł dla powódki,

IV.  w pkt. 4 co do przyznanej powódce J. F. kwocie odszkodowania za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej - zaskarżeniu podlega przyznana powódce kwota odszkodowania w wysokości 20. 000 zł, tj. ponad zasądzoną kwotę 20.000 zł dla powódki

V.  całość zasądzonych na rzecz powodów odsetek od wszystkich zasądzonych na rzecz powodów kwot tytułem zarówno całego dochodzonego przez nich zadośćuczynienia oraz odsetek tytułem całego dochodzonego przez nich stosownego odszkodowania z tytułu znacznego pogorszenia się ich sytuacji życiowej tj.

a) w pkt. 1 w zakresie przyznanych małoletnim powodom A. F. i K. F. odsetek ustawowych liczonych od całości zasądzonej na ich rzecz kwoty 180.000 zł tytułem zadośćuczynienia, zasądzonymi wraz z odsetkami od kwoty 50.000 zł już od dnia 21.01.201 lr do dnia zapłaty oraz od kwoty 40.000 zł już od dnia 10.06.2013r do dnia zapłaty - zaskarżeniu podlega łączna kwota 35.830,00 zł stanowiąca wysokość zasądzonych odsetek liczonych od kwoty 50.00 zł od 21.01.201 lr. do dnia wyrokowania tj. do 23.08.2013r. oraz od kwoty 40.000 zł od 10.06.2013 (rozszerzenia powództwa) do dnia wyrokowania tj. do 23.08.2013r.

b) w pkt. 2 w zakresie przyznanych małoletnim powodom A. F. i K. F. odsetek ustawowych liczonych od całości zasądzonej na ich rzecz kwoty 180.000 zł tytułem odszkodowania za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej, zasądzonymi z odsetkami od kwoty 40.000 zł już od dnia 21.01.201 lr do dnia zapłaty oraz od kwoty 50.000 zł już od dnia 10.06.2013r do dnia zapłaty - zaskarżeniu podlega łączna kwota 29.626 ,00 zł stanowiąca wysokość zasądzonych odsetek liczonych od kwoty 40.00 zł od 21.01.201 lr. do dnia wyrokowania tj. do 23.08.2013r. oraz od kwoty 50.000 zł od 10.06.2013 (rozszerzenia powództwa) do dnia wyrokowania tj. do 23.08.2013r. w pkt. 3 w zakresie przyznanych powódce J. F. odsetek ustawowych liczonych od całości zasądzonej na jej rzecz kwoty 180.000 zł tytułem zadośćuczynienia, zasądzonymi wraz z odsetkami od kwoty 50.000 zł już od dnia 21.01.201 lr do dnia zapłaty oraz od kwoty 40.000 zł już od dnia 10.06.2013r do dnia zapłaty - zaskarżeniu podlega łączna kwota 17.915,00 zł stanowiąca wysokość zasądzonych odsetek liczonych od kwoty 50.00 zł od 21.01.201 lr. do dnia wyrokowania tj. do 23.08.2013r. oraz od kwoty 40.000 zł od 10.06.2013 (rozszerzenia powództwa) do dnia wyrokowania tj. do 23.08.2013r.

w pkt. 4 w zakresie przyznanych powódce J. F. odsetek ustawowych liczonych od całości zasądzonej na jej rzecz kwoty 40.000 zł tytułem odszkodowania za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej, zasądzonymi od przyznanej kwoty 40.000 zł wraz z odsetkami już od dnia 21.01.2011r do dnia zapłaty - zaskarżeniu podlega kwota 13.477 ,00 zł stanowiąca wysokość zasądzonych odsetek liczonych od całej zasądzonej na rzecz powódki z tego tytułu kwoty 40.000 zł od 21.01.2011r. do dnia wyrokowania tj. do 23.08.2013r. w pkt. 12 i 13 w całości,

Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił naruszenie:

1) art. 446 §4 k.c. (w zw. z 445 § 1 k.c.) poprzez jego błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie co skutkowało wadliwą oceną prawną oraz naruszeniem ogólnych kryteriów ustalania wysokości zadośćuczynienia poprzez wygórowane przyznanie na rzecz powodów A., K. i J. F. kwot zadośćuczynienia w dodatkowej wysokości po 40.000 zł tj.(łącznie 120.000 zł), które to kwoty są nieadekwatna i wygórowane zważywszy na okoliczności sprawy,

2) art. 446 §3 k.c. poprzez jego błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie co skutkowało wadliwą oceną prawną poprzez wygórowane przyznanie na rzecz małoletnich powodów A. i K. F. kwot po 50.000 zł (łącznie 100.000 zł) oraz na rzecz powódki J. F. kwoty 20.000 zł jako kwot wygórowanych i niewykazanych w okolicznościach sprawy, a zwłaszcza niewykazania kwalifikowanej przesłanki znacznego pogorszenia się sytuacji życiowej powodów,

3) art. 481 § 1 k.c. w zw. z art. 446 §4 k.c. (i 445 § 1 k.c.) poprzez bezpodstawne przyjęcie, że zasądzone na rzecz powodów kwoty zadośćuczynienia (po.90.000 zł) należą się każdemu z powodów wraz z odsetkami liczonymi od całości zasądzonej na ich rzecz łącznej kwoty wysokości 270.00 zł (3 x 90.000 zł) tj. od kwot : 50.000 zł już od dnia 21.01.2011r do dnia zapłaty oraz od 40.000 zł już od dnia 10.06.2013r do dnia zapłaty, a nie w stosunku do każdego z powodów dopiero od daty wyrokowania tj. od dnia 23.08.2013r. - co jest pozbawione zarówno uzasadnienia prawnego i faktycznego w okolicznościach niniejszej sprawy,

4) art. 481 § 1 k.c. w zw. z art. 446 §3 k.c. poprzez bezpodstawne przyjęcie, że zasądzone na rzecz powodów kwoty odszkodowań z tytułu znacznego pogorszenia się ich sytuacji życiowej (po 90.000 zł w przypadku małoletnich powodów oraz 40.000 zł w przypadku J. F.) należą się każdemu z powodów wraz z odsetkami liczonymi od całości zasądzonej na ich rzecz łącznej kwoty wysokości 220.00 zł (2 x 90.000 zł + 1 x 40.000 zł) zł tj. od kwot zasądzonych na rzecz małoletnich powodów : 40.000 zł już od dnia 21.01.2011 r do dnia zapłaty oraz od 50.000 zł już od dnia 10.06.2013r do dnia zapłaty oraz zasadzonego odszkodowania na rzecz J. F. kwoty 40.000 zl już od dnia 21.01.201 lr. do dnia zapłaty - a nie w stosunku do każdego z powodów od daty wyrokowania tj. od dnia 23.08.2013r., co jest pozbawione zarówno uzasadnienia faktycznego w okolicznościach niniejszej sprawy,

5) art. 233 k.p.c. poprzez brak wszechstronnej oceny i analizy zebranego w sprawie materiału, a w szczególności dowolności oceny wniosków wynikających z zeznań powódki J. F. oraz przedłożonych przez stronę powodową dokumentów niewykazujących kwalifikowanego (znacznego) pogorszenia się sytuacji życiowej powodów - zwłaszcza w aspekcie materialnym

6) art. 316 § 1 k.p.c. poprzez bezzasadne zasądzenie na rzecz wszystkich powodów kwot zadośćuczynienia oraz odszkodowania z tytułu znacznego pogorszenia się ich sytuacji życiowej wraz z żądanymi odsetkami ustawowymi zgodnie z bezzasadnym żądaniem powodów tj. zarówno już od dnia 21.01.2011 jak i już od 10.06.2013r., a nie dopiero od daty wyrokowania tj. od dnia 23.08.2013r.,

7) z ostrożności procesowej (prawdopodobnie pomyłka) naruszenie art. 321 § 1 k.p.c. poprzez zasądzenie ponad żądanie pozwu w zakresie odsetek od nieprawidłowych kwot tytułem stosownego odszkodowania określonych w pkt.2 sentencji skarżonego orzeczenia zasądzonych na rzecz małoletnich powodów

8) art. 328 § 2 k.p.c. poprzez brak wskazania i pełnego wyjaśnienia obu podstaw (prawnej i faktycznej) zasądzenia wysokości zadośćuczynienia oraz odszkodowania z tytułu znacznego pogorszenia się sytuacji życiowej powodów w tym odsetek ustawowych już od dat żądanych w pozwie i jego rozszerzeniu w dniu 10.06.2013r. - a nie do daty wyrokowania zgodnie z art. 316 § 1 k.p.c. a które to obie podstawy winny być jednocześnie zastosowane i uzasadnione w rozstrzygnięciu niniejszej sprawy.

Wskazując na te zarzuty wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w pkt. 1 , 2 , 3 i 4 poprzez:

a)  oddalenie powództwa powodów w zaskarżonej części w zakresie zarówno nieadekwatnego zadośćuczynienia jak i niewykazanego odszkodowania z tytułu znacznego pogorszenia sytuacji życiowej oraz solidarne zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego kosztów procesu według norm przepisanych,

b)  zasądzenie wszelkich ewentualnych z odsetek ustawowych od zasądzonych kwot zarówno tytułem zadośćuczynienia jak i tytułem znacznego pogorszenia sytuacji życiowej powodów dopiero od daty wyrokowania tj. od dnia 23.08.2013r. do dnia zapłaty oraz solidarne zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych,

2.  zmianę zaskarżonego wyroku co do kosztów procesu określonych w pkt. 12 i 13 poprzez ich solidarne zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego z uwzględnieniem kosztów postępowania apelacyjnego wg. norm przepisanych lub obciążenie nimi Skarbu Państwa,

ewentualnie o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy Sądowi 1 instancji do ponownego rozpatrzenia przy uwzględnieniu kosztów postępowania odwoławczego z powodu nie rozpoznania istoty sprawy w zakresie wysokości zadośćuczynienia oraz przyczynienia się poszkodowanego do szkody z pominięciem zarzutów merytorycznych pozwanego w tym zakresie.

Powodowie w odpowiedzi na apelację wnieśli o oddalenie apelacji i zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

Sąd Apelacyjny podziela dokonane przez Sąd Okręgowy ustalenia faktyczne i rozważania w zakresie oceny materiału dowodowego oraz podstawy prawnej rozstrzygnięcia, przyjmując je za podstawę także własnego rozstrzygnięcia i odwołuje się do nich bez potrzeby ich powtarzania. Sąd Apelacyjny przedstawił poniżej jedynie nieco odmienną argumentację dotyczącą roszczenia odszkodowawczego, co jednak nie miało wpływu na treść zaskarżonego wyroku.

Zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. może być usprawiedliwiony tylko w tych wyjątkowych okolicznościach, w których treść uzasadnienia orzeczenia uniemożliwia całkowicie dokonanie oceny toku wywodu, który doprowadził do wydania orzeczenia lub w przypadku zastosowania prawa materialnego do niedostatecznie jasno ustalonego stanu faktycznego (orzeczenie SN z dnia 16 października 2009 r., I UK 129/09). W ocenie Sądu Apelacyjnego Sąd Okręgowy wydając zaskarżony wyrok wskazał podstawę faktyczną rozstrzygnięcia oraz przedstawił wywód prawny przemawiający za uznaniem zasądzonej kwoty za „odpowiednią”. Okoliczność, że kwota ta jest kwestionowana przez skarżącego nie uzasadnia zasadności tego zarzutu, gdyż treść uzasadnienia pozwala na zweryfikowanie wywodu przeprowadzonego przez Sąd pierwszej instancji.

Skarżący naruszenie art. 233 k.p.c. wywodzi z dowolności oceny wniosków wynikających z zeznań powódki oraz przedłożonych przez nią dokumentów niewykazujących znacznego pogorszenia sytuacji życiowej powodów. Tak sformułowany zarzut jest o tyle bezzasadny, że skarżący nie podważa wiarygodności zeznań oraz przedłożonych dokumentów, a jedynie wywodzi z tych dowodów odmienne wniosku natury prawnej odnoszące się do wysokości zasądzonego odszkodowania na podstawie art. 446 § 3 k.c. Stąd też ocena zasadności kwot zasądzonych na tej podstawie zostanie przedstawiona w dalszej części rozważań.

Oceniając zasadność apelacji w zakresie, w jakim kwestionuje ona wysokość zasądzonego zadośćuczynienia, należy przywołać utrwalone w orzecznictwie zapatrywanie, że korygowanie przez sąd odwoławczy wysokości zasądzonej kwoty zadośćuczynienia możliwe jest wówczas, gdy stwierdza się oczywiste i rażące naruszenia ogólnych kryteriów ustalanie wysokości zadośćuczynienia (por. przykładowo wyroki Sądu Najwyższego z dnia z dnia 5 grudnia 2006 r., II PK 102/06, z dnia 18 listopada 2004 r., I CK 219/04 z dnia 30 października 2003 r., IV CK 151/02, z dnia 7 listopada 2003 r., V CK 110/03, z dnia 9 lipca 1970 r., III PRN 39/70). W ramach kontroli instancyjnej nie jest natomiast możliwe wkraczanie w sferę swobodnego uznania sędziowskiego. O oczywistym i rażącym naruszeniu zasad ustalania „odpowiedniego" zadośćuczynienia mogłoby świadczyć przyznanie zadośćuczynienia wręcz symbolicznego zamiast stanowiącego rekompensatę doznanej krzywdy, bądź też kwoty wygórowanej, prowadzącej do niestosownego wzbogacenia się tą drogą.

Sąd Apelacyjny podziela pogląd wyrażony w orzecznictwie, że na rozmiar krzywdy wywołanej śmiercią bliskiej osoby mają przede wszystkim wpływ: dramatyzm doznań osoby bliskiej, poczucie osamotnienia i pustki, cierpienia moralne i wstrząs psychiczny wywołany śmiercią osoby najbliższej, rodzaj i intensywność więzi łączącej pokrzywdzonego ze zmarłym, wystąpienie zaburzeń będących skutkiem tego odejścia (np. nerwicy, depresji), roli w rodzinie pełnionej przez osobę zmarłą, stopień w jakim pokrzywdzony będzie umiał się znaleźć w nowej rzeczywistości i zdolności jej zaakceptowania, leczenie doznanej traumy, wiek pokrzywdzonego (por wyrok Sądu Apelacyjnego w L. z dnia 16 października 2012 r., (...)).

Przenosząc te ogólne rozważania na grunt niniejsze sprawy trzeba stwierdzić, że skarżący nie przedstawił przekonywujących argumentów, które wskazywałyby na to, że kwota zadośćuczynienia jest w okolicznościach niniejszej sprawy rażąco wygórowana. Na ustalenie wysokości należnego stronie zadośćuczynienia nie ma wpływu wysokość kwot uzyskanych przez uprawnionego na podstawie innych tytułów prawnych związanych z danym zdarzeniem będącym źródłem szkody. Nie jest zatem uprawnionym sumowanie kwot przyznanych tytułem zadośćuczynienia, odszkodowania czy renty. Pomimo bowiem jednego źródła, każda z tych kwot rekompensuje uprawnionemu innego rodzaju straty. Na intensywność bólu przeżywanego w związku ze stratą osoby bliskiej nie ma zatem wpływu wysokość przyznanego odszkodowania czy renty.

Prawdą jest, że z upływem czasu cierpienia psychiczne powinny maleć. Nie oznacza to jednak, że na wysokość należnego stronie zadośćuczynienia ma wpływ to, w jakim terminie po zdarzeniu wystąpi z żądaniem przyznania należnego zadośćuczynienia. Wystarczającym jest, aby nastąpiło w okresie nieobjętym przedawnieniem. Zwrócić należy uwagę, że osoby szczególnie intensywnie przeżywające śmierć osoby bliskiej na ogół występują ze stosownymi roszczeniami dopiero po upływie znacznego okresu czasu po tragicznym dla nich zdarzeniu. Nie może to jednak skutkować tym, że będą one w gorszej sytuacji od tych osób, które z roszeniami występują bezpośrednio po zdarzeniu. Zadośćuczynienie przyznawane jest jednorazowo, a więc musi ono odzwierciedlać doznane cierpienie psychiczne wywołane danym zdarzeniem, bez względu na to, w jakim okresie czasu realizowane jest roszczenie.

Zauważyć należy, iż śmierć P. F. nastąpiła, gdy małżonkowie rozpoczęli budowę domu, a dzieci miały(...). Oznacza to, że powodowie nie mogli cieszyć się nowo wybudowanym domem żyjąc w pełnej rodzinie. Zamiast tego, niejako na starcie wspólnego gospodarstwa domowego, powódka musiała przejąć na siebie ciężar wykończenia i utrzymania domu, zaś powodowie zostali pozbawieni ojca w tak ważnym okresie jak dojrzewanie. Dowody z przeprowadzonych badań (...) powodów potwierdzają, że śmierć P. F. była dla nich silnym przeżyciem. Stwierdzony u powódki uszczerbek na zdrowiu wynoszący 10%, choć nie jest decydujący dla określenia wysokości zadośćuczynienia, potwierdza zasadność zasądzonej na jej rzecz z tego tytułu kwoty. Sąd Apelacyjny, odmiennie niż skarżący przyjmuje, że większy zakres doznanego uszczerbku na zdrowiu mógłby jedynie uzasadniać większy rozmiar krzywdy, i tym samym przemawiać za wyższym zadośćuczynieniem. Z kolei w przypadku A. i K. F. trzeba mieć na uwadze, że śmierć ojca nastąpiła w momencie kształtowania się ich osobowości.

Oczywistym jest, że żadna kwota nie będzie właściwa i nie wyrazi cierpienia wywołanego utratą bliskiej osoby. Dla osoby uprawnionej każda kwota będzie zbyt mała, zaś dla osoby zobowiązanej każda kwota może wydawać się nadmiernie wygórowana. Nie mniej jednak praktyka orzecznicza wypracowała zasady określania wysokości zadośćuczynienia przez odniesienie jego wysokości w rozsądnych, uwzględniających polskie realia granicach, do rozmiaru przeżywanej krzywdy. Zmierzenie rozmiaru doznanej krzywdy nie jest możliwe, gdyż krzywda stanowi subiektywne przeżycie danej osoby. Niezbędne jest wszakże odniesienie wysokości żądanej kwoty do konkretnych, obiektywnych okoliczności faktycznych w danej sprawie. Sąd Okręgowy uzasadniając zasądzoną kwotę, przedstawił wszystkie okoliczności faktyczne, które miały wpływ na jej wysokość. Zdaniem Sądu Apelacyjnego ocena ta spełnia te kryteria, tym bardziej że skarżący nie zakwestionował skutecznie ustaleń faktycznych, w oparciu o które kwota ta została zasądzona.

W ocenie Sądu Apelacyjnego nie zasługuje na uwzględnienie także zarzut naruszenia art. 446 § 3 k.c.

W obecnym stanie prawnym osoba będąca najbliższym członkiem rodziny zmarłego może niezależnie dochodzić dwóch roszczeń, a mianowicie na podstawie art. 446 § 3 k.c. odszkodowania, jeżeli wskutek śmierci nastąpiło znaczne pogorszenie jej sytuacji życiowej oraz na podstawie art. 446 § 4 k.c. zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. Rodzi to konieczność wyraźnego oddzielenia szkody majątkowej od krzywdy niemajątkowej.

Roszczenie o odszkodowanie z tytułu znacznego pogorszenia sytuacji życiowej najbliższych członków rodziny zmarłego było przedmiotem regulacji art. 446 § 3 k.c. od początku obowiązywania kodeksu cywilnego. W judykaturze i doktrynie ukształtowało się stanowisko, że chociaż należy przy zasądzaniu tego odszkodowania uwzględniać całokształt okoliczności wpływających na sytuację życiową najbliższych zmarłego, to jednak kompensata ta ma służyć naprawieniu szkody majątkowej (por. uchwała SN (7) z 26 października 1970 r., III PZP 22/70, OSN 1971, nr 7-8, poz. 120; A. Cisek (w:) E. Gniewek, Komentarz, 2008, art. 446, nb 10; W. Czachórski (w:) System prawa cywilnego, t. III, cz. 1, s. 678; Z. Radwański, A. Olejniczak, Zobowiązania, 2008, nb 655; M. Safjan (w:) K. Pietrzykowski, Komentarz, t. I, 2005, art. 446, nb 13-16; odmiennie Z. Masłowski (w:) Komentarz, t. II, 1972, s. 1120 i n.). Odszkodowanie, o którym mowa w art. 446 § 3 k.c. wymaga wykazania, że wskutek śmierci osoby bliskiej nastąpiło znaczne pogorszenie się sytuacji życiowej poszkodowanego. Nie chodzi więc o jakąkolwiek zmianę tej sytuacji, lecz o zmianę istotną. Nadto przyznane z tego tytułu odszkodowanie ma być „stosowne”, co oznacza konieczność indywidualizowania zakresu świadczenia należnego na tej podstawie. Oczywiście ścisłe, pieniężne określenie rozmiarów tych szkód jest niemożliwe i dlatego wchodzi w grę przyznanie „stosownego odszkodowania”. Należy przy tym pamiętać, że odszkodowanie ma wyrównać te szkody, które nie ulegają uwzględnieniu przy zasądzeniu renty.

Z kolei celem roszczenia o zadośćuczynienie przewiedzianego w art. 446 § 4 k.c. jest naprawienie krzywdy niemajątkowej wyrządzonej przez spowodowanie śmierci członka rodziny. Jak trafnie stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 12 września 2013 r. w sprawie IV CSK 87/13, roszczenie to nie jest zależne od pogorszenia sytuacji życiowej osoby bliskiej w wyniku śmierci bezpośrednio poszkodowanego, lecz ma na celu złagodzenie cierpienia psychicznego wywołanego śmiercią osoby najbliższej i pomoc członkom jego rodziny w dostosowaniu się do zmienionej sytuacji życiowej.

Przenosząc te ogólne rozważania na grunt niniejszej sprawy należy stwierdzić, iż w świetle obecnie obowiązujących przepisów błędny jest argument Sądu Okręgowego przytoczony na poparcie wysokości zasądzonego odszkodowania, że powodowie zostali pozbawieni wsparcia ojca na przyszłość także w aspektach niemajątkowych życia. Nie ulega wątpliwości, że śmierć ojca miała swoje konsekwencje zarówno w sferze dóbr niematerialnych powodów, jak i dóbr materialnych powodując znaczne pogorszenie się ich sytuacji życiowej. Pogorszenie sytuacji życiowej w rozumieniu art. 446 § 3 k.c. obejmuje szkody obecne i przyszłe, jednak tylko takie, które dają się ocenić materialnie. Natomiast kompensata krzywdy w aspektach niemajątkowych życia znajduje swój wyraz w wysokości zasądzonego zadośćuczynienia. Jednak pomimo tego zastrzeżenia Sąd Apelacyjny uznał, iż Sąd Okręgowy w świetle ustalonych w sprawie okoliczności faktycznych prawidłowo ustalił wysokość należnego powodom odszkodowania. Dla oceny tej nie ma znaczenia tak eksponowana w apelacji kwestia wysokości dochodów małżonków F. i tego, a jakim stopniu śmierć P. F. wpłynęła na wysokość dochodu przypadającego na jednego członka rodzina. Ta kwestia była bowiem przedmiotem rozważań Sądu pierwszej instancji w odniesieniu do wysokości należnej małoletnim powodom renty, nie może być więc brana pod uwagę przy określaniu wysokości należnego odszkodowania. Oceniając zatem kwestię wysokości roszczenia odszkodowawczego dochodzonego przez powodów na podstawie art. 446 § 3 k.c. przede wszystkim należy mieć na uwadze to, że po śmierci męża na powódkę spadł ciężar ponoszenia wydatków związanych z wykończeniem domu oraz spłatą zaciągniętego na budową kredytu hipotecznego, a także koszty eksploatacyjne domu. Nie można pomijać tego, że P. F. znaczną część prac wykonywał samodzielnie, co znacznie redukuje koszty wykończenia domu. Niewątpliwie także samodzielne utrzymanie domu przez kobietę wymaga zwiększonych wydatków, gdyż część prac wokół domu wymaga wysiłku fizycznego. Niewątpliwie też łatwiej jest utrzymać dom pełnej rodzinie, niż ma to miejsce w przypadku wdowy. P. F. był człowiekiem pracowitym, zaradnym, cenionym przez współpracowników oraz członków rodziny. Te pozytywne cechy charakteru miały też swoje przełożenie na sytuację materialną jego żony i dzieci. Zaangażowanie w pracę zawodową, w tym podejmowanie prac dodatkowych oraz samodzielne wykonywanie części prac budowlanych i wykończeniowych domu, przyczyniało się bowiem do polepszenia warunków materialnych rodziny. W przeciwnym wypadku nie byłoby możliwe wybudowanie domu, w gruncie rzeczy z niewysokiej pensji. Należy przy tym mieć na uwadze, że dom nie został do chwili śmierci P. F. całkowicie wykończony. Biorąc pod uwagę pracowitość i zaradność P. F., w pełni uzasadnione jest przekonanie, że gdyby nie jego nagła śmierć, dom już dawno byłyby wykończony i w całości zamieszkany, a jego rodzina mogłaby się od dawna w pełni cieszyć urokami mieszkania we własnym domu. Wykończenie i utrzymanie domu wymagało i wymaga znacznych nakładów finansowych, a te nie mogą być pokrywane z kwot przyznanych tytułem zadośćuczynienia czy renty. Nie ulega też wątpliwości, że synowie P. F. mogliby liczyć nie tylko na zaspokojenie ich bieżących potrzeb dnia codziennego (co znalazło swój wyraz w wysokości renty) ale także na pomoc finansową ojca przy starcie w dorosłe życie. Pogorszenie sytuacji życiowej, o którym mowa w art. 446 § 3 k.c. polega bowiem nie tylko na pogorszeniu obecnej sytuacji materialnej, ale obejmuje także przyszłe szkody majątkowe polegające na utracie realnej możliwości polepszenia warunków życia w przyszłości, często nieuchwytne lub trudne do obliczenia niemniej prowadzące do znacznego pogorszenia sytuacji życiowej osoby najbliższej. W obecnych realiach ekonomicznych łatwiej jest wejść w dorosłe życie dzieciom wychowywanym w pełnej rodzinie, niż wychowywanym wyłącznie przez jednego z rodziców, na którego spadł ciężar samodzielnego utrzymania domu i spłaty kredytów. Powodowie nie mogą ponosić konsekwencji zmiany ich sytuacji życiowej wywołanej śmiercią P. F., za którą odpowiedzialność ponosi sprawca ubezpieczony przez pozwanego. To właśnie te aspekty pogorszenia sytuacji materialnej powodów rzutują na należnego im odszkodowania. Na wysokość tę nie może mieć natomiast wpływu kwota zasądzonego na ich rzecz zadośćuczynienia, gdyż ma ono rekompensować jedynie cierpienia psychiczne, a nie pogorszenie się ich sytuacji życiowej. Choć trudno dokładnie wyliczyć wysokość poniesionej z tego tytułu przez powodów szkody obecnej i przyszłej, to jednakże w ocenie Sądu Apelacyjnego w przedstawionych wyżej okolicznościach zasądzone z tego tytułu na ich rzecz kwoty nie są wygórowane.

Chybione są zarzuty skarżącego kwestionujące ustalony przez Sąd Okręgowy termin początkowy odsetek od zasądzonych roszczeń. Sąd Apelacyjny nie podziela poglądu prezentowanego przez pozwanego, że odsetki winny być zasądzone od daty wyrokowania. Sąd Apelacyjny rozpoznający niniejszą sprawę podziela bowiem dominujące w orzecznictwie Sądu Najwyższego zapatrywanie, że w wypadku zadośćuczynienia i odszkodowania uprawniony może żądać zasądzenia odsetek w zasadzie od chwili zgłoszenia żądania. Zarówno odszkodowanie, jak i zadośćuczynienie za krzywdę stają się bowiem wymagalne po wezwaniu obowiązanego do spełnienia świadczenia odszkodowawczego - art. 455 § 1 k.c. Od tej chwili biegnie termin do odsetek za opóźnienie - art. 481 § 1 k.c. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 lutego 2010 r., II CSK 434/09 oraz powołane tam orzecznictwo). Wysokość zadośćuczynienia i zadośćuczynienia zależy bowiem od rozmiaru doznanej krzywdy czy szkody. Wprawdzie ocena tego rozmiaru dokonywana jest przez sąd po przeprowadzeniu postępowania dowodowego, nie zmienia to jednak faktu, iż poszkodowany doznał krzywdy lub szkody w związku z danym zdarzeniem. Dla ustalenia wysokości zadośćuczynienia i odszkodowania za miarodajny należy więc przyjąć okres, w którym poszkodowany doznał krzywdy lub szkody, a nie moment jej określenia w wyniku przeprowadzonego postępowania dowodowego. Nie ma przy tym przeszkód, aby obowiązany wypłacił należne świadczenia bez oczekiwania na wynik postępowania sądowego. Kwestionowanie zasadności dochodzonego roszczenia lub samej tylko jego wysokości przez zobowiązanego, nie może rodzić niekorzystnych skutków dla uprawnionego. Dla wzmocnienia powyższej argumentacji warto przywołać trafną tezę zawartą w wyroku Sądu Apelacyjnego w W. z dnia 28 października 2011 r.,(...): " Obecnie funkcja odszkodowawcza odsetek przeważa nad ich funkcją waloryzacyjną. Zasądzenie odsetek od daty wyrokowania prowadzi w istocie do ich umorzenia za okres sprzed daty wyroku i stanowi nieuzasadnione uprzywilejowanie dłużnika, skłaniając go niekiedy do jak najdłuższego zwlekania z opóźnionym świadczeniem pieniężnym, w oczekiwaniu na orzeczenie sądu, znoszące obowiązek zapłaty odsetek za wcześniejszy okres".

W tym stanie rzeczy nie podzielając wskazanych wyżej zarzutów apelacji ani argumentacji zgłoszonej na jej poparcie, na podstawie art. 385 k.p.c. oddalono apelację pozwanego.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. i art. 108 § 1 k.p.c. w zw. z § 6 pkt 7 w zw. z § 12 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. 2013.490 j.t.).