Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 października 2021 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie V Wydział Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący: Sędzia SA Robert Obrębski

Protokolant: Małgorzata Szmit

po rozpoznaniu w dniu 7 października 2021 r. w Warszawie na rozprawie

sprawy z powództwa S. i Z.

przeciwko (...)

o zobowiązanie

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego Warszawa – Praga w Warszawie z dnia 14 maja 2021 r., sygn. akt II C 1144/19

1.  zmienia zaskarżony wyrok:

a.  w punkcie pierwszym w części w ten sposób, że końcowemu jego fragmentowi, zaczynającemu się od zapisu „- w formie wykazu…”, nadaje brzmienie: „- w formie rodzajowego wykazu tych urządzeń oraz czystych nośników, obejmującego ich nazwy i symbole”;

b.  w punkcie drugim podpunkt a) w części w ten sposób, że dopisuje na jego zakończenie zastrzeżenie: „ w zakresie w jakim informacje uzyskane w wykonaniu zobowiązania określonego w punkcie I będą ściśle pozostawać w zakresie działalności S. i Z.

2.  oddala apelację w pozostałym zakresie;

3.  znosi wzajemnie między stronami koszty postępowania apelacyjnego.

Robert Obrębski

Sygn. akt VA Ca 555/21

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 20 września 2019 r. S.oraz Z. wnieśli o zobowiązanie (...) do udzielenia informacji w formie elektronicznej o sprzedanych, jak też zaimportowanych lub wyprodukowanych przez pozwaną, w okresie od 24 października 2013 r. do 20 września 2019 r., magnetofonach, magnetowidach i innych urządzeniach wielofunkcyjnych występujących samodzielnie lub część składowa innego urządzenia oraz o czystych nośnikach służących do utrwalania w zakresie użytku osobistego utworów lub przedmiotów praw pokrewnych, które objęte są norma art. 20 ust. 1 ust. 1 pkt 1 i 3 ustawy z 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 2 czerwca 2003 r. w sprawie określenia kategorii urządzeń i nośników służących do utrwalania utworów oraz opłat od tych urządzeń i nośników z tytułu ich sprzedaży przez producentów i importerów – w formie wykazu tych urządzeń i czystych nośników i ich nazwy i symbole, liczbę sprzedanych w danej jednostkowej cenie sprzedaży egzemplarzy poszczególnych urządzeń i czystych nośników oraz ich nazwy i symbole, łączną ich liczbę. Powodowie domagali się też zobowiązania pozwanej do udostępnienia powodom w oryginale w siedzibie strony pozwanej dokumentacji finansowo – księgowej dotyczącej wymienionych urządzeń oraz nośników we wskazanym okresie, w tym dokumentację SAD, INTRASTAT, jak też faktur zakupu z ewidencją przyjęcia towaru do magazynu, faktur sprzedaży z ewidencją wydania towaru z magazynu i rejestru sprzedaży towarów według ich rodzaju uwzględniającego ich nazwy i symbole, datę sprzedaży, cenę oraz liczbę sprzedanych egzemplarzy oraz przekazanie kopii tych dokumentów w formie papierowej lub elektronicznej, sporządzonej w ogólnodostępnym i edytowanym formacie bazy danych. Jako podstawa prawna tych żądań powoływany był przez powodów art. 48 ustawy z dnia 15 czerwca 2018 r. o zbiorowym zarządzaniu prawami autorskich i prawami pokrewnymi.

Pozwana uznała opisane żądania w zakresie urządzeń zaimportowanych spoza Unii Europejskiej i wprowadzonych przez pozwaną do obrotu na obszarze Polski w postaci: samodzielnych kamer, czystych dysków twardych HDD i SSD przeznaczonych do montażu w komputerach, czystych kart pamięci nagrywarek zainstalowanych w komputerach typu notebook, desktop, allinone, drukarek, jak też czystych samodzielnych zewnętrznych dysków twardych. W pozostałym zaś zakresie wnosiła o oddalenie powództwa z powodu jego bezzasadności. Pozwana przyznała, że tylko do wymienionych urządzeń ograniczał się obowiązek prawny ponoszenia opłat wskazanych w pozwie, a tym samym udzielenia informacji na postawie art. 48 powołanej ustawy. W pozostałym zakresie obowiązek określony tymi przepisami pozwanej nie obejmował, w tym w zakresie urządzeń i nośników importowanych a ramach Unii Europejskiej. Pozwana podnosiła, że zobowiązanie objęte pozwem opartym na tym przepisie zostało sformułowane nazbyt szeroko. Jego uwzględnienie pozwoliłoby bowiem na zapoznanie się podmiotu trzeciego, działającego tylko na zlecenie powodów, z dokumentacją obrazującą wręcz pełną działalność pozwanej, w tym czynności produkcji, nabycia i sprzedaży urządzeń i nośników nieobjętych tymi obowiązkami. Naruszałoby tym samym określoną w powołanym przepisie przesłankę przedstawienia informacji i dokumentacji tylko „niezbędnej” do dochodzenia przez powodów ochrony praw twórców.

Wyrokiem z 14 maja 2021 r. Sąd Okręgowy zobowiązał stroną pozwaną do udzielenia powodom, w terminie 14 dni prawomocności wyroku, informacji w formie elektronicznej o sprzedanych, zaimportowanych lub wyprodukowanych przez pozwaną, w okresie od 24 października 2013 r. do 20 września 2019 r., magnetofonach, magnetowidach oraz innych urządzeniach wielofunkcyjnych występujących samodzielnie lub część składowa innego urządzenia oraz o czystych nośnikach służących do utrwalania w zakresie użytku osobistego utworów lub przedmiotów praw pokrewnych, które objęte są norma art. 20 ust. 1 ust. 1 pkt 1 i 3 ustawy z 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz rozporządzenia Ministra Kultury z dnia 2 czerwca 2003 r. w sprawie określenia kategorii urządzeń i nośników służących do utrwalania utworów oraz opłat od tych urządzeń i nośników z tytułu ich sprzedaży przez producentów i importerów – w formie wykazu tych urządzeń i czystych nośników i ich nazwy i symbole, liczbę sprzedanych w danej jednostkowej cenie sprzedaży egzemplarzy poszczególnych urządzeń i czystych nośników i ich nazwy i symbole, łączną ich liczbę. Sąd Okręgowy zobowiązał też pozwaną do udostępnienia powodom w oryginale w siedzibie strony pozwanej dokumentacji finansowo – księgowej dotyczącej wymienionych urządzeń oraz nośników we wskazanym okresie, w tym dokumentację SAD, INTRASTAT, oraz faktur zakupu z ewidencją przyjęcia towaru do magazynu, faktur sprzedaży z ewidencją wydania towaru z magazynu i rejestru sprzedaży towarów według ich rodzaju uwzględniającego ich nazwy i symbole, datę sprzedaży, cenę oraz liczbę sprzedanych egzemplarzy, jak również do przekazanie kopii tych dokumentów w formie papierowej lub elektronicznej, sporządzonej w ogólnodostępnym i edytowanym formacie bazy danych. Ponadto Sąd Okręgowy zasądził do pozwanej na rzecz powodów kwoty po 3487 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Na podstawie zebranych dowodów, Sąd Okręgowy ustalił okoliczności dotyczące statusu powodów jako organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi, w tym posiadania zezwolenia na zbiorowe zarządzenia tego rodzaju prawami i prawami pokrewnymi na polach eksploatacji pozostających w zakresie działania pozwanej oraz obierania opłat od urządzeń i nośników służących do utrwalania utworów – Z.na rzecz twórców, a Z. (...) – na rzecz producentów wideogramów, a ponadto dotyczące prowadzenia przez pozwaną działalności w zakresie sprzedaży hurtowej i detalicznej komputerów, urządzeń peryferyjnych, oprogramowania, sprzętu elektronicznego i telekomunikacyjnego oraz części do niego, elektrycznych artykułów użytku domowego, naprawy i konserwacji tego rodzaju sprzętu, w tym komputerów i urządzeń peryferyjnych, jak też dystrybucji komputerów, akcesoriów i towarów z szeroko pojętego sektora IT marki (...), A., L., D., H. i A. w ramach działalności handlowej prowadzonej w sklepach licznych firm, w tym N., (...), (...).pl, A., (...) i (...).

Sąd Okręgowy ponadto ustalił, że pismami z 6 września i 16 listopada 2016 r. powodowie zwracali się do pozwanej o udzielenie informacji objętych treścią żądania pozwu, jak również że z wnioskiem opartym na uchylonym później art. 105 ust. 2 w zw. z art. 20 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, który został zastąpiony art. 48 powołanej ustawy z 15 czerwca 2018 r., występowali też do pozwanej pismem z 21 marca 2017 r. Ustalone także zostało, że uzyskanie dostępu do określonych w pozwie informacji i dokumentacji jest niezbędne do tego, aby powodowie w ramach własnej działalności mogli ustalić, czy i w jakim zakresie pozwana jest obowiązana z mocy prawa do uiszczenia opłat oznaczonych art. 20 ust. 1 powołanej ustawy z 15 czerwca 2018 r., jak również że Prokuratura Rejonowa Warszawa – Praga Południe nadzoruje dochodzenie przeciwko stronie pozwanej o czyn z ar. 115 ust. 3 powołanej ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.

Oceniając znaczenie prawne dokonanych ustaleń, Sąd Okręgowy uznał, że powództwo oparte na art. 48 w zw. z art. 20 ust. 1 ustawy z 15 czerwca 2018 r. w całości zasługiwało na uwzględnienie. Sąd Okręgowy nie podzielił natomiast żadnego z zarzutów podnoszonych przez pozwaną. Wskazując na przesłanki oraz znaczenie roszczenia informacyjnego przewidzianego pierwszym z powołanych przepisów i jego związek z opłatami określonymi drugim z nim w odniesieniu do działalności obu stron, Sąd Okręgowy za wykazane uznał, że powodowie są w tej sprawie czynnie legitymowani oraz że żądaniem pozwu zostały objęte informacje i dokumenty niezbędne do ustalenia przez powodów, w jakim zakresie swojej działalności pozwana jest na podstawie drugiego z tych przepisów zobowiązana do uiszczania przewidzianych w nim opłat, a tym samym do uzyskania przez obie powodowe organizacje informacji i dokumentów niezbędnych do określenia w przyszłości zakresu żądań, z którymi powodowie mogą wystąpić w sprawie o ich zasądzenie od pozwanej na rzecz obu powodów jako organizacji zarządzających prawami uprawnionych twórców i producentów. Wszystkie informacje, a ponadto dokumenty księgowo – finansowe określone pozwem Sąd Okręgowy uznał za niezbędne w znaczeniu przyjętym w art. 48 ustawy z 15 czerwca 2008 r. Powołał się na orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego i Sądu Najwyższego, z którego wynika, że realizacja roszczenia informacyjnego w zakresie określonym w tym przepisie to uzasadniony prawem wyjątek od ogólnej zasady ochrony tajemnicy przedsiębiorstwa pozwanej, również w zakresie udostępnienia dowodów, a tym samym dopuszczalne ograniczenie działalności gospodarczej prowadzonej przez adresatów normy zawartej w powołanym przepisie, w tym pozwanej.

Sąd Okręgowy nie podzielił też zarzutu pozwanej, jakoby obowiązek z art. 20 ust. 1 ustawy o ochronie praw autorskich i prawach pokrewnych nie mógł obejmować importowania towarów z obszaru Unii Europejskiej, czyli by w tym zakresie pozwana nie miała statusu importera. Za prawidłową Sąd Okręgowy też uznał określoną w żądaniu pozwu formę, w jakiem pozwana powinna udostępnić powodom określone w nim informacje oraz własną dokumentację. O kosztach zaś procesu Sąd Okręgowy orzekł na podstawie zasady odpowiedzialności za wynik sprawy z art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z § 8 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie. Wskazał też na przyczyny, ze względu na które nie nadał wyrokowi rygoru natychmiastowej wykonalności na podstawie art. 333 § 1 pkt 2 k.p.c., czyli w związku z częściowym uznaniem powództwa przez pozwaną, w innym jednak zakresie niż to wynikało z żądania pozwu.

Apelację od wyroku Sądu Okręgowego wniosła pozwana. Zaskarżające ten wyrok w części nieobjętej oświadczeniem o uznaniu powództwa, czyli w części uwzględniającej żądanie pozwu i orzekającej o kosztach procesu, pozwana w swej apelacji zarzuciła Sądowi Okręgowemu naruszenie art. 48 ustawy z 15 czerwca 2018 r. w zw. z art. 20 ustawy o prawach autorskich i prawach pokrewnych przez błędną wykładnię tych przepisów, polegającą na przyjęciu, jakoby powodowie, a nie pozwana, była uprawniona do dokonania oceny, jakie informacje i dokumenty są niezbędne do określenia wysokości wynagrodzenia i opłat określonych w tym drugim przepisie oraz czy nośniki i urządzenia importowane, produkowane oraz sprzedawane przez pozwaną podlegają określonej w nim opłacie, z przeoczeniem też reguły z art. 6 k.c., zgodnie z którą to powodowie powinni udowodnić, że treść informacji i dokumentów podanych w pozwie wypełnia przesłankę niezbędności, która została przewidziana art. 20 drugiej z powołanych ustaw, a tym samym też pozostawienie takiej oceny wyłącznie powodom, wynikające z pominięcia, że tej kategorii ocena należy do sądu orzekającego i nie powinna przekraczać informacji i dokumentów wypełniających wskazaną przesłankę, a tym samym przeoczenie, że wyrok uwzględniający zbyt szerokie żądanie nie powinien obejmować takich informacji i dokumentów, które jej nie wypełniają, ewentualnie przeoczenie, że dokonanie takiej oceny przez powodów nie powinno być dowolne, lecz powinno zostać oparte na rzetelnym przeanalizowaniu okoliczności, jak też na zasadach proporcjonalności, współmierności i celowość, zwłaszcza wobec pominięcia ze strony Sądu Okręgowego, że arbitralną selekcję wymaganych informacji oraz dokumentów będzie przeprowadzać podmiot trzeci działający na zlecenie, nie zaś bezpośrednio działające po stronie czynnej organizacje zbiorowego zarządzania prawami twórców i producentów, a tym samym poprzez uznanie tej przesłanki za „pozorną” z przeoczeniem jej znaczenia i intencji ustawodawcy i z narażeniem interesów pozwanej jako przedsiębiorcy. Apelacja pozwanej została też oparta na zarzucie naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 20 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych poprzez nieuprawnione przyjęcie, że przewidzianej w tym przepisie opłacie podlegają też czynności nabycia urządzeń i nośników na terenie Unii Europejskiej, wynikające z pominięcia, że nie są to czynności importu w rozumieniu tego przepisu. Na podstawie opisanych zarzutów pozwana wnosiła o zmianę zaskarżonego wyroku w całości poprzez oddalenie żądania powodów oraz obciążenie powodów całością poniesionych kosztów procesu za obie instancje. Na podstawie art. 380 k.p.c. domagała się również przeprowadzenia na rozprawie apelacyjnego dowodów z zeznań świadków, które zostały pominięte przez Sąd Okręgowy.

W odpowiedzi na apelację powodowie wnosili o jej oddalenie i obciążenie strony pozwanej całością poniesionych kosztów w postępowaniu apelacyjnym według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja zasługiwała na częściowe uwzględnienie. Niektóre argumenty w niej powołane, na uzasadnienie zarzutu naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 48 ustawy z dnia 15 czerwca 2018 r. o zbiorowym zarządzaniu prawami autorskimi i prawami pokrewnymi, zwłaszcza w odniesieniu do zakresu dokumentów, które Sąd Okręgowy uznał za „niezbędne” w rozumieniu przyjętym w tym przepisie, były bowiem uzasadnione. Bezzasadny był natomiast zarzut naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 20 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Ustalenia, na których Sąd Okręgowy oparł zaskarżony wyrok, były w zasadzie poprawne i wystarczające do rozstrzygnięcia o zasadności powództwa opartego na art. 48 ustawy z 15 czerwca 2018 r. Zostały przy tym oparte przede wszystkim za treści dokumentów złożonych przez strony, jak też na częściowym przyznaniu zdarzeń i innych okoliczności, które miały dla tej sprawy znaczenie, także przy czynności częściowego uznania przez pozwaną żądania pozwu, jednak wyłącznie w zakresie oznaczonych rodzajowo urządzeń i nośników, i z wyłączeniem takich, które przez stronę pozwaną były nabywane w istotnym dla sprawy okresie na obszarze Unii Europejskiej. Żadne z ustaleń Sądu Okręgowego nie zostało w istocie podważone w apelacji. Zawarte w niej zarzuty dotyczyły bowiem określenia znaczenia tych okoliczności, które w zasadzie nie były sporne, dla poprawnego zastosowania w tej sprawie powołanych przepisów, w tym określenia informacji i dokumentów pod kątem ich „niezbędności” dla zakresu przyszłej sprawy, z jaką powodowie będą mogli wystąpić w przyszłości w ramach ochrony praw twórców, jak również producentów, których interesy będą mogli reprezentować w procesie o zasądzenie od pozwanej należnych opłat z art. 20 ust. 1 drugiej z powołanych ustaw, jak też określenia, od jakich urządzeń takie opłaty są pobierane, w tym czy jego zakres obejmuje też urządzenia i nośniki nabywane przez pozwaną na obszarze Unii Europejskiej. Istotna dla oceny zasadności powództwa i apelacji była więc ocena znaczenia prawnego okoliczności w zasadzie niespornych. Wszystkie ustalenia Sądu Okręgowego zostały przyjęte przez Sąd Apelacyjny za faktyczną podstawę rozstrzygnięcia o zasadności apelacji, która częściowo była uzasadniona.

Roszczenie informacyjne uregulowane w art. 48 ustawy z 15 czerwca 2018 r. spełnia funkcję pomocniczą, subsydialną w stosunku do roszczeń właściwych, w ramach których organizacje zbiorowego zarządzania prawami autorskim oraz pokrewnymi, działają we własnym imieniu, mogą dochodzić ochrony praw tych twórców i producentów, których interesy reprezentują, w tym opłat określonych art. 20 ust. 1 ustawy o ochronie praw autorskich i prawach pokrewnych. Do tego bowiem, aby mogły określić zakres, w tym wielkość, takich roszczeń, w tym wskazanych opłat, muszą uzyskać informacje, które mogą zostać udzielone przez podmioty zobowiązane do spełnienia świadczeń będących przedmiotem roszczeń tego rodzaju, w tym wskazanych opłat. Tylko bowiem potencjalni dłużnicy co do tego rodzaju roszczeń dysponują pełnymi informacjami dotyczącymi ich własnej działalności. Informacjami tymi nie dysponują natomiast takie organizacje, które są czynnie legitymowane w zakresie dochodzenia wskazanych roszczeń.

Zarzuty apelacji dotyczące naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 48 ustawy z 15 czerwca 2018 r. koncentrowały się wokół przekazania powodom prawa co do przeprowadzenia oceny, które z informacji objętych żądaniem pozwu powinny zostać uznane za „niezbędne” w rozumieniu przyjętym we wskazanym przepisie, czyli uchylenia się przez Sąd Okręgowy od dokonania takiej oceny. Uzasadniony w ten sposób zarzut naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 48 powołanej ustawy był uzasadniony częściowo, przede wszystkim w odniesieniu do dokumentacji, która została opisana, za żądaniem pozwu, w drugim punkcie wyroku objętego apelacją pozwanej, w niewielkim zaś stopniu, pominiętym zresztą we wnioskach apelacji, również w punkcie pierwszym.

Poza sporem pomiędzy stronami pozostawało, że pozwana jest podmiotem prowadzącym na szeroką skalę działalność w zakresie sprzedaży, importowania i produkcji urządzeń i nośników wskazanych tylko rodzajowo w pozwie, zwłaszcza że w odniesieniu do niektórych kategorii z nich, powództwo zostało uznane przez pozwaną. Już z tego powodu roszczenie informacyjne oparte na art. 48 powołanej ustawy należało uznać za usprawiedliwione co do samej jego zasady. Sporny zaś pomiędzy stronami okazał się tylko jego zakres. Nie sposób więc było uznać, że Sąd Okręgowy powinien był w dalej idącym zakresie wyegzekwować od strony powodowej ciężar dowodu w zakresie dotyczącym „niezbędnych” informacji, a częściowo też dokumentacji opisanej w punkcie drugim zaskarżonego wyroku. W sprawie tego rodzaju organizacje działające po stronie czynnej nie mogły wręcz tego wymagania wypełnić bez uzyskania od pozwanej informacji dotyczących rodzajowego zestawienia urządzeń i nośników, które importowała, sprzedawała i produkowała pozwana w istotnym dla sprawy okresie, który za żądaniem pozwu został oznaczony przez Sąd Okręgowy w zaskarżonym wyroku. Specyfika tego rodzaju sprawy polegała ponadto na braku potrzeby wykazywania przez stronę czynną, interesy których twórców i producentów są w niej reprezentowane przez powodowe organizacje. Co więcej, bez uzyskania pełnego, rodzajowego wykazu tych urządzeń i nośników, które w tym okresie były przez pozwana sprzedawane, importowane i produkowane, powodowie nie byli w stanie podać, interesy jakiej grupy twórców i producentów mogą być w tej sprawie, a następnie w procesie o zapłatę opłat z art. 20 ust. 1 i 3 drugiej z powołanych ustaw, reprezentowane przez powodowe organizacje. Pierwotne znaczenie należało więc przypisać udzieleniu przez pozwaną pełnej informacji we wskazanym zakresie, czyli zobowiązanie pozwanej do przedłożenia powodom takich informacji w formie rodzajowego wykazu tych urządzeń i czystych nośników, obejmującego ich nazwy i symbole. Dysponując takim zestawieniem, w zakresie swojego działania, obie powodowe organizacje będą mogły określić, jakich twórców i producentów interesy mogą w drugiej z tych spraw reprezentować, jak również od jakich urządzeń i nośników pozwana obowiązana jest uiścić opłatę przewidzianą powołanym przepisem. W przekonaniu Sądu Apelacyjnego, udzielenie przez pozwaną takiej informacji, czyli przestawienie powodom rodzajowego wykazu tych urządzeń oraz czystych nośników, obejmującego ich nazwy i symbole, nie powinno naruszać istotnych interesów pozwanej, w tym tajemnicy jej przedsiębiorstwa, z tej mianowicie, też oczywistej przyczyn, że chodzi w gruncie rzeczy o przekazanie powodom danych dotyczących pełnego zakresu oferty działalności handlowej wykonywanej przez pozwaną w istotnym dla sprawy okresie, w zakresie produkcji i sprzedaży swoich albo nabytych od innym podmiotów urządzeń i nośników, czyli informacji takiej treści, którą pozwana w tym okresie przekazywała dobrowolnie i szeroko swoim potencjalnym klientom, a w gruncie rzeczy wszystkim uczestnikom obroty w tej branży.

Z drugiej strony, analizując treść rozstrzygnięcia zawartego w punkcie pierwszym zaskarżonego wyroku, w tym dokonując w tym zakresie porównania z danymi opisanymi w punkcie drugim, dotyczącym udostępnienia dokumentacji finansowo - księgowej, mając właśnie na uwadze przesłankę „niezbędności” z art. 48 ustawy z 15 czerwca 2018 r., jak też potrzebę ochrony interesów pozwanej w uzasadnionym zakresie, Sąd Apelacyjny nie dostrzegł potrzeby, aby ten wykaz musiał obejmować jednostkową cenę poszczególnych urządzeń i nośników, jak również by zawierał dane dotyczące liczby sprzedanych po tej cenie urządzeń oraz czystych nośników, a tym bardziej łączną liczbę sprzedanych w tej cenie tego rodzaju produktów. Każda z tych informacji może zostać bowiem ustalona przez powodów na podstawie dokumentacji opisanej w punkcie drugim zaskarżonego wyroku, zakres których został jednak istotnie ograniczony przez Sąd Apelacyjny. Do ustalania, z jakiego rodzaju urządzeniami związany być może obowiązek z art. 20 ust. 1 drugiej z powołanych ustaw, a tym samym do określenia interesy jakich twórców i producentów mogą być w procesie o zapłatę chronione ze strony obu powodowych organizacji, nie jest potrzebne ani ustalenie ceny, ani też liczby jednostkowej i łącznej urządzeń i czystych nośników zbytych, zaimportowanych i wyprodukowanych przez pozwaną w istotnym dla sprawy okresie, lecz tylko uzyskanie informacji dotyczących rodzajowego ich oznaczenia ze wskazaniem ich nazwy i symboli. Chodzi bowiem o określenie zakresu przedmiotowego takiej ochrony i wskazanie podmiotów, na rzecz których może ona zostać udzielona w przyszłej sprawie o zapłatę, nie zaś o określenie jej kwotowego wymiaru. Do tego celu wykorzystana być może, w przekonaniu Sądu Apelacyjnego, dokumentacja opisana w punkcie drugim zaskarżonego wyroku, której zakres nazbyt szeroko w nim został podany, z naruszeniem art. 48 ustawy z 15 czerwca 2018 r. Wymagał więc istotnej korekty, która została wykonana przez Sąd Apelacyjny. Z opisanego powodu, końcowy zakres zobowiązania opisanego w punkcie pierwszym wyroku objętego apelacją, zaczynający się od zapisu „- w formie wykazu” został istotnie skrócony. Pominąć bowiem z podanych powodów należało informacje dotyczące cen jednostkowych oraz liczby sprzedany urządzeń i nośników przez pozwaną w istotnym dla sprawy okresie. Poza sporem bowiem pomiędzy stronami nawet pozostawało, że wśród takich urządzeń i nośników znajdą się również takie, które albo nie będą objęte opłatą przewidzianą art. 20 ust. 1 drugiej z powołanych ustaw, albo też będą pochodzić od twórców i producentów, do reprezentowania interesów których żadna z powodowych organizacji nie została upoważniona. W ramach częściowego uwzględnienia apelacji pozwanej, uznając w tym zakresie za zasadny zarzut naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 48 ustawy z 15 czerwca 2018 r., końcowej części rozstrzygnięcia zawartego w punkcie pierwszym wyroku objętego apelacją, rozpoczynającego się do zapisu „-w formie wykazu” została ze stron Sądy Apelacyjnego nadana taka treść: „w formie rodzajowego wykazu tych urządzeń oraz czystych nośników, obejmującego ich nazwy i symbole”.

Nie został natomiast podzielony prze Sąd Apelacyjny zarzut, jakoby to sądy orzekające w tej sprawie miały na etapie rozstrzygania o zasadności powództwa opartego na art. 48 ustawy z 15 czerwca 2018 r. przesądzić, które konkretne z tych urządzeń i nośników, które były sprzedawane, importowane lub produkowane w istotnym dla sprawy okresie, podlegały opłacie przewidzianej art. 20 drugiej z powołanych ustaw, a tym bardziej by na przeszkodzie do uwzględnienia żądania opartego na pierwszym z tych przepisów stało to, że czynności faktycznej oceny tych urządzeń i nośników pod kątem ich podlegania temu obowiązkowi mogłyby być przez powodów zlecone innym podmiotom, na ściśle komercyjnych zresztą zasadach. Z żadnego przepisu nie wynika bowiem, aby czynności zmierzającego do dokonania tych ustaleń, a nawet wyliczenia wielkości dochodzonych roszczeń w oparciu o uzyskaną dokumentację, musiały być wykonywane osobiście przez pracowników takich organizacji. Wystarczające jest ich określenie w wyroku jako wierzycieli w zakresie zobowiązania dotyczącego nałożenia na pozwaną ściśle określonego obowiązku udzielanie stronie czynnej „niezbędnych informacji”, bez oznaczenie sposobu ich wykorzystania, w tym samodzielnego wykorzystania tego rodzaju danych. Z ogólnych reguł działania w zakresie własnej działalności zaś wynika, że taka organizacja może się w tym zakresie posłużyć podmiotem trzecim posiadającym odpowiednie kwalifikacje. Jak zaznaczono, ograniczenie zakresu tego obowiązku do powinności przekazania powodom tylko rodzajowego wykazu urządzeń i czystych nośników, bez oznaczenie cen i liczby egzemplarzy po nich sprzedanych w istotnym dla sprawy okresie, skutkuje ponadto tym, że podmiot trzeci nie będzie miał możliwości zapoznania się z takimi danymi w zakresie tych urządzeń i czystych nośników, co do których wynik takiej oceny może wykazać, że obowiązek uiszczenia opłaty przewidzianej art. 20 drugiej z powołanych ustaw nie dotyczy urządzeń i nośników danego rodzaju albo że zostały one nabyte przez pozwaną od twórców i producentów, interesy których nie mogą być chronione ze strony organizacji działających w tej sprawie po stronie czynnej. Nie ma więc, w przekonaniu Sądu Apelacyjnego, istotnego zagrożenia co do naruszenia istotnych interesów, w tym tajemnicy przedsiębiorstwa pozwanej, poprzez udostępnienie tak ogólnych informacji podmiotom trzecim przez powodowe organizacje, w tym w istocie pokrywających się z ogólna ofertą, którą pozwana kierowała do swoich klientów w tym okresie. W zakresie więc, w jakim apelacja pozwanej przenosiła skorygowane przez Sąd Apelacyjny, w opisany sposób, zobowiązanie dotyczące udzielenia przez pozwaną wskazanych informacji w formie rodzajowego wykazu urządzeń i czystych nośników, obejmującego ich nazwy i symbole, sprzedanych, zaimportowanych i wyprodukowanych przez pozwaną w okresie oznaczonym w treści zaskarżonego wyroku, z tych powodów nie zasługiwała na uwzględnienie. Została więc w tej części oddalona przez Sąd Apelacyjny.

Apelacja pozwanej zasługiwała na uwzględnienie w większym stopniu w zakresie dotyczącym zobowiązania opisanego w punkcie drugim wyroku Sądu Okręgowego, dotyczącym udostępnienia dokumentacji finansowo – księgowej, w tym dokumentów rodzajowo oznaczonych, przy czym częściowo również z tych powodów, które ogólnie tylko zostały podane na uzasadnienie zarzutu naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 48 ustawy z 15 czerwca 2018 r. Nie zostały jednak przez skarżącą w pełni wyłożone, a nawet dostrzeżone. Chodziło jednak o poprawność zastosowania tego przepisu na tle okoliczności sprawy, czyli o taki element oceny, który Sąd Apelacyjny obowiązany był uwzględnić nawet z urzędu, niezależnie od tego, czy został on dostrzeżony przez skarżącą i należycie uzasadniony w treści jej apelacji. W zakresie zobowiązania dotyczącego udostępnienia dokumentacji Sąd Okręgowy dopuścił się poważniejszego naruszenia powołanego przepisy, a tym samym zbyt zaingerował w interesy pozwanej związane z ochroną tajemnicy przedsiębiorstwa skarżącej, ponad zakres wynikający powołanego przepisu, przez nazbyt szerokie określenie „niezbędnych” dokumentów, które pozwana powinna udostępnić powodom na potrzeby uzyskania szczegółowych informacji mających istotne znaczenie dla określenia kwotowego wymiaru roszczeń, które będą mogły być dochodzone w przyszłej sprawie o zapłatę.

Naruszenie art. 48 ustawy z 15 czerwca 2018 r. we wskazanym zakresie ze strony Sądu Okręgowego wynikało niewątpliwie z nieuprawnionego przyjęcia, za żądaniem powodów, że realizacja roszczenia informacyjnego przewidzianego w tym przepisie może się odbywać tylko poprzez jednorazowe działanie pozwanej jako strony zobowiązanej do wypełnienia obowiązku skonkretyzowanego przez Sąd Okręgowy, czyli w sposób dokładnie zbieżny z przedmiotowym zakresem tej części świadczenia pozwanej, które zostało opisane w punkcie pierwszym wyroku objętego apelacją. Założenie to było jednak nieuprawnione. Z przepisu tego takie ograniczenie nie wynika literalnie. Patrząc natomiast przez pryzmat znaczenia tej instytucji, która w tym przepisie została uregulowana, w tym dostrzegając istotne różnie pomiędzy znaczeniem ogólnych informacji o rodzaju nabywanych oraz sprzedawanych przez dłużnika towarów a szczegółowymi danymi wynikającymi z dokumentacji księgo – finansowej, za szczególnie uzasadnione okolicznościami sprawy należało uznać podzielenie świadczenia wypełniającego roszczenie tego rodzaju na dwa różne etapy działania dłużnika i wierzyciela w tym szczególnym stosunku prawnym. Potrzeba dokonania takiego podziału została dostrzeżone w orzecznictwie, w szczególności w wyroku Sądu Apelacyjnego z 7 lipca 2021 r., który został wydany w sprawie IA Ca 180/21, Zaprezentowany w tej sprawie sposób zastosowania art. 48 ustawy z 15 czerwca 2021 r. został podzielony przez Sąd Apelacyjny na potrzeby rozstrzygnięcia o zasadności apelacji wniesionej w sprawie niniejszej. Co więcej, okoliczności tej sprawy, w porównaniu do żądania w niej zgłoszonego, tym bardziej skazywały na potrzebę podzielenia czynności związanych z wykonaniem przez pozwaną świadczenia przewidzianego w treści tego przepisu na dwa różne etapy o odmiennym zakresie przedmiotowym, jak na tle jej okoliczności można założyć.

W pierwszym etapie strona pozwana powinna więc przekazać powodom pełną informację o sprzedawanych, importowanych i produkowanych w istotnym dla sprawy okresie urządzeniach i czystych nośnikach, czyli o pełnej swej ofercie adresowanej wówczas do swoich klientów – w formie rodzajowego ich wykazu, obejmującego ich nazwy i symbole. Dysponując takim wykazem, samodzielnie lub przy pomocy podmiotów trzecich, działających na zlecenie, obie organizacje działające po stronie czynnej powinny we własnym zakresie, bez udziału strony pozwanej, a tym bardziej sądów obu instancji, ustalić, z jakimi urządzeniami oraz nośnikami wiązać się może obowiązek uiszczenia opłat przewidzianych art. 20 drugiej z powołanych ustawy, a tym samym również ustalić, ochrony praw jakich twórców (...) i producentów ( (...)) mogą dochodzić w przyszłej sprawie o ich zasądzenie. Za prawdopodobne można przyjąć, opierając się na stanowiskach stron i doświadczeniu orzeczniczym Sądu Apelacyjnego w takich sprawach, że w istotnej części wskazane urządzenia i nośniki nie będą objęte tym obowiązkiem lub że będą pochodzić od producentów, do ochrony interesów których powodowie nie są uprawnieni. Ocena uzyskanych w ten sposób informacji pozostawać jednak powinna w kompetencji powodów, nie zaś strony pozwanej, która nie dysponuje w tym zakresie właściwymi informacjami, ani też do sądów orzekających w tej sprawie, które nie mogą nawet tej oceny przeprowadzić bez znajomości danych tego rodzaju, ani też zakresów uprawnień powodów do dochodzenia ochrony tych praw i interesów właściwych twórców i producentów. Odmienny pogląd, który został zaprezentowany w apelacji na uzasadnienie zarzutu naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 48 ustawy z 15 czerwca 2018 r. nie zasługiwał z tych przyczyn na uwzględnienie. Uprawniona do podania zakresu żądania dochodzonego w takiej sprawie o zapłatę jest wyłącznie strona powodowa, czyli właściwa organizacja do ochrony praw twórców, nie zaś pozwany, ani też sądy orzekającej w sprawach tej kategorii. W procesie zaś o roszczenie informacyjnej nie może zostać, w sposób zwłaszcza wiążący sąd właściwy do orzekania w sprawie o zapłatę, przesądzona ani zasada odpowiedzialności z takiego tytułu, ani wysokość należnej opłaty albo innego świadczenia.

W drugim etapie wykonania świadczenia w ramach realizacji roszczenia informacyjnego z art. 48 ustawy z 15 czerwca 2018 r., konkluzje uzyskane przez powodów na podstawie informacji przekazanych przez pozwaną w wykonaniu jego pierwszego etapu, również w formie rodzajowego zestawienia utworów i czystych nośników, w zakresie których może powstać roszczenie pieniężne z art. 20 drugiej z powołanych ustaw, powodowie powinni przekazać pozwanej, którą można było zobowiązać do udostępnienia szczegółowej dokumentacji opisanej w punkcie drugim zaskarżonego wyroku, jednakże wyłącznie w odniesieniu do tych urządzeń i czystych nośników, dochodzenie roszczeń pieniężnych związanych z którymi będzie pozostawać w zakresie działalności prowadzonej przez powodów, z wyłączeniem wszystkich innych urządzeń i nośników, które w tym zakresie nie będą się mieścić, mimo że zostały objęte wykazem, który w pierwszym etapie tej czynności został przez pozwaną przekazany powodom. Potrzeba wprowadzenia tego rodzaju ograniczenia wynika z konieczności właściwego zastosowania w tej sprawie normy zawartej w powołanym przepisie, czyli uzyskania skutku, który w wystarczającym, lecz uzasadnionym zakresie będzie realizować uprawnienia powodów, które w tym przepisie zostały przewidziane, i który zarazem pozwoli na udzielenie możliwej ochrony pozwanej, w tym w zakresie ochrony tajemnicy przedsiębiorstwa prowadzonego przez pozwaną. W zakresie bowiem, w którym zostanie przez powodów podane, że obrót konkretnymi urządzeniami i nośnikami nie pozostaje w zakresie działalności prowadzonej przez powodów, czyli że nie jest objęty obowiązkiem uiszczenia opłaty przewidzianej art. 20 drugiej z ustawy albo że chodzi o towary wytwarzane i sprzedawane przez producentów, ochrona interesów których nie należy do uprawnień powodowych organizacji, nie będzie można uznać informacji zawartych w dotyczących ich dokumentach księgowych za „niezbędne” w rozumieniu przyjętym w art. 48 ustawy z 15 czerwca 2018 r. Nie ma więc żadnego powodu, aby pozwana została zobowiązana do przedłożenia powodom takich dokumentów, ocena których nie będzie pozostawać w zakresie ich działalności na rzecz ochrony praw twórców i producentów. Odmienny pogląd Sądu Okręgowego naruszał w opisanym zakresie powołany przepis i prowadził do nadmiernej ingerencji zaskarżonym wyrokiem w chronione prawem interesy pozwanej, bez jakiejkolwiek też korzyść dla powodów w zakresie dochodzenia wskazanych roszczeń pieniężnych na rzecz właściwych twórców i producentów. Nie zasługiwał z podanych powodów na aprobatę Sądu Apelacyjnego. Częściowo uwzględniając w opisanym zakresie apelację pozwanej, Sąd Apelacyjny w części zmienił zaskarżony wyrok w punkcie drugim przez dopisanie na jego zakończenie zastrzeżenia: „w zakresie w jakim informacje uzyskane w punkcie I będą ściśle pozostawać w zakresie działalności S. i Z.”, tj. także w pełnym zakresie, w którym pozwana uznała częściowo powództwo przed Sądem Okręgowym. Wnosiła mimo to o zmianę zaskarżonego wyroku przez oddalenie powództwa w całości, pozbawiając tym samy znaczenia swoje oświadczenie o częściowym uznaniu powództwa. Z tych samych przyczyn, tyle że zaprezentowanym a contrario, Sąd Apelacyjny nie doszukał się podstaw do uwzględnienia apelacji pozwanej w pozostałym zakresie dotyczącym naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 48 ustawy z 15 czerwca 2018 r.

Na uwzględnienie w całości nie zasługiwał natomiast zarzut dotyczący art. 20 ust. 1 drugiej z powołanych ustaw, w tym w odniesieniu do problemu, który sprowadzał się do ustalenia, czy obowiązkiem uiszczenie opłaty określonej w tym przepisie objęte są też czynności sprowadzenia przez pozwaną do Polski urządzeń i nośników, które zostały nabyte na terenie innych państw Unii Europejskiej. W apelacji strona pozwana powołała się tylko na jeden wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 21 lutego 2012 r., wydany w sprawie IA Ca 11/12, w motywach którego została udzielona odpowiedź negatywna na to pytanie, czyli korzystna dla strony pozwanej. W odpowiedzi powodowie powołali się na przeważający nurt w orzecznictwie, które przywoływali, czyli że również od takich czynności opłaty tego rodzaju powinny być pobierane. W składzie rozpoznającym apelację złożoną w tej sprawie Sąd Apelacyjny przychylił się do drugiego, dominującego poglądu, jednakże równocześnie wyraża zapatrywanie, że to zagadnienie prawne podlegać powinno ocenie w sprawie o zapłatę skonkretyzowanych kwotowo opłat, w tym naliczonych od jednostkowych transakcji, czyli że takiej oceny nie należy jednak dokonywać w sprawie o roszczenie informacyjne, w tym narzucać taką ocenę w sposób wyprzedzający sądom właściwym do rozpoznania sprawy o zapłatę takiej kategorii roszczenia pieniężnego, a tym bardziej rozstrzygać w ten sposób takiego rodzaju rozbieżności, które jednak w orzecznictwie się pojawiły. Uznać w efekcie należało, że jeśli z takimi czynnościami powodowie łączą powstanie wskazanego obowiązku, stanowisko to znajduje potwierdzenie w rozbieżnym orzecznictwie, w sprawie o roszczenie informacyjne nie można było przesądzić o bezzasadności też części roszczenia pieniężnego. Należało więc również w tym zakresie żądanie oparte na art. 48 ustawy z 15 czerwca 2018 r. uwzględnić, aby powodowie mogli i w tym zakresie z obliczonym roszczeniem pieniężnym wystąpić do właściwego sądu dla sprawy o zasądzenie. Ocena merytorycznej zasadności tej części żądania opartego na art. 20 ust. 1 drugiej z powołanych ustaw powinna zostać bowiem pozostawiona sądom właściwym do rozstrzygnięcia o jego zasadności. Nie może być wyprzedzająco prezentowana przez sądy orzekające w sprawie o roszczenie informacyjne, czyli w sposób pozbawiający powodowe organizacje prawa do tego, aby pozyskać materiał właściwy do ustalenia odpowiedniej wysokości także opisanej części roszczenia, a tym samym również jego dochodzić we właściwym postępowaniu o jego zasądzenie. Zarzut naruszenia przez Sąd Okręgowy tego przepisu w opisanym zakresie nie zasługiwał więc na uwzględnienie.

Dodać na koniec należy, że wbrew argumentacji podanej na uzasadnienie apelacji strony pozwanej, uwzględnienie powództwa opartego na art. 48 ustawy z 15 czerwca 2018 r. w zw. z art. 20 ust. 1 drugiej z powołanych ustaw w części nieskorygowanej przez Sąd Apelacyjny w ramach częściowego uwzględnienia tej apelacji, w żadnej mierze nie oznacza pozostawienia powodom zupełnej swobody oraz arbitralności w zakresie dokonywania oceny zmierzającej do ustalenie, które z czynności sprzedaży, importu i produkcji spornych urządzeń i nośników przez pozwaną w istotnym dla sprawy okresie podleją obowiązkowi uiszczenia opłaty przewidzianej drugim z powołanych przepisów. Taka ocena może bowiem zostać przeprowadzona z zachowaniem zasad obiektywizmu i z poszanowaniem prawa, jednakże wyłącznie w sprawie o zapłatę takich roszczeń pieniężnych. Roszczenie informacyjne zachowuje bowiem charakter pomocniczy. W subsydiarny sposób należy również oceniać zakres kognicji sądów rozpoznających sprawy dotyczące takich roszczeń informacyjnych. Dodać też należy, że sposób i zakres wykonania przez pozwaną zmienionych w instancji odwoławczej świadczeń niepieniężnych, czyli przedstawienia w pierwszym etapie informacji w formie rodzajowego tylko wykazu spornych urządzeń i czystych nośników, w drugim zaś dokumentacji tych czynności, które opisanej opłacie podlegają, może zostać poddany weryfikacji na podstawie art. 1050 k.p.c., czyli ze strony sądu rejonowego działającego jako organ egzekucji tego rodzaju świadczeń niezastępowalnych, i może być oceniany w granicach jego kompetencji. Apelacja zaś nie zawierała zarzutów dotyczących rozstrzygnięcia przez Sąd Okręgowy o kosztach procesu. Nie mogła więc zostać w tej części uwzględniona.

Częściowe uwzględnienie apelacji, w tym w znacznym zakresie co do punktu drugiego zaskarżonego wyroku, a w mniejszym co do punktu pierwszego, uzasadniało wzajemne zniesienie pomiędzy stronami kosztów postępowania apelacyjnym, o czym Sąd Apelacyjny orzekł na postawie art. 100 k.p.c.

Robert Obrębski