Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 16 lutego 2022 roku

Sąd Okręgowy w Sieradzu I Wydział Cywilny

w następującym składzie:

Przewodniczący: Sędzia Elżbieta Zalewska – Statuch

po rozpoznaniu w dniu 16 lutego 2022 roku w Sieradzu

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z wniosku A. K.

z udziałem B. W., G. W., E. W. (1)

o dział spadku i zniesienie współwłasności

na skutek apelacji wnioskodawczyni

od postanowienia Sądu Rejonowego w Łasku

z dnia 19 października 2021 roku, sygn. akt I Ns 556/20

postanawia:

1.  oddalić apelację;

2.  ustalić, że każdy zainteresowany ponosi koszty postępowania apelacyjnego w zakresie przez siebie wydatkowanym.

Sygn. akt I Ca 4/22

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem Sąd Rejonowy w Łasku, w sprawie z wniosku A. K. z udziałem B. W., G. W., E. W. (1) o dział spadku i zniesienie współwłasności, ustalił, że w skład spadku
po S. W., co do którego stwierdzenie nabycia spadku nastąpiło postanowieniem Sądu Rejonowego w Łasku z 4 lutego 1998 roku sygnatura akt I Ns 57/98, J. W. (1), co do którego stwierdzenie nabycia spadku nastąpiło postanowieniem Sądu Rejonowego w Łasku z 11 maja 2021 roku sygnatura akt I Ns 556/20, A. W. (1), co do której stwierdzenie nabycia spadku nastąpiło postanowieniem Sądu Rejonowego w Łasku z 27 lutego 2020 roku sygnatura akt I Ns 292/17, wchodzi zabudowana działka gruntu o numerze ewidencyjnym (...) o powierzchni 0,1414 ha, położona w Ł.
przy ulicy (...), obręb (...), gmina Ł., powiat (...), województwa (...), objęta księgą wieczystą o numerze (...) (pkt 1) oraz dokonał działu spadków opisanych w punkcie 1 postanowienia i zniesienia współwłasności działki opisanej w punkcie 1 postanowienia w ten sposób, że przyznał przedmiotową działkę na wyłączną własność uczestnikowi postępowania E. W. (1) (pkt 2), zasądził
od uczestnika postępowania E. W. (1) na rzecz wnioskodawczyni A. K. 10000 zł tytułem spłaty, płatną w terminie 7 dni od uprawomocnienia się niniejszego postanowienia z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w razie uchybienia terminu płatności (pkt 3) oraz ustalił, że każdy zainteresowany ponosi koszty niniejszego postępowania w zakresie dotychczas wydatkowanym (pkt 4).

Powyższe orzeczenie zapadło w oparciu o następujące ustalenia i wnioski, których istotne elementy przedstawiają się następująco:

Spadkodawca S. W. zmarł w 27 listopada 1988 r. w Ł.. Postanowieniem z 4 lutego 1988 r. wydanym w sprawie sygn. akt I Ns 57/98 Sąd Rejonowy w Łasku stwierdził, ze spadek po S. W., synu W. i J.
na podstawie ustawy nabyli: jego żona A. W. (1) w 5/20 części oraz jego dzieci A. W. (2), B. W., J. W. (2), G. W. oraz E. W. (1) po 3/20 części każdy z nich.

Spadkodawca J. W. (2) zmarł w 8 października 2004 r. w Ł.. Postanowieniem z 11 maja 2021 r. wydanym w sprawie sygn. akt I Ns 556/20 Sąd Rejonowy w Łasku stwierdził, że spadek po J. W. (2), synu S. i A. na podstawie ustawy nabyli: jego matka A. W. (1) w 1/2 części oraz jego rodzeństwo B. W., G. W., E. W. (1) oraz A. K. po 1/8 części każdy z nich oraz umorzył postępowanie w zakresie spadku o stwierdzenie nabycia spadku
po S. W..

Spadkodawczyni A. W. (1) zmarła w 21 kwietnia 2017 r. w Ł.. Postanowieniem z 27 lutego 2020 r. wydanym w sprawie sygn. akt I Ns 292/17 Sąd Rejonowy w Łasku stwierdził, że spadek po A. W. (1) zd. N., córce J.
i M., na podstawie ustawy nabyły jej dzieci: B. W., G. W., E. W. (1) oraz A. K. po 1/4 części każdy z nich.

Spadkodawca S. W. na prawach wspólności majątkowej małżeńskiej był wraz z żoną A. W. (1) współwłaścicielem zabudowanej nieruchomości, składającej się z działki nr (...) o pow. 0,1414 ha, położonej w Ł. przy ulicy (...), obręb (...), objętej księgą wieczystą o nr (...).

Od śmierci A. W. (1) na nieruchomości objętej księgą wieczystą numer (...) nikt nie mieszka, jest ona zaniedbana. Od tego czasu też wnioskodawczyni oraz uczestnicy pozostają w konflikcie.

Wnioskodawczyni A. K. ma 49 lat. Na stałe mieszka w M., gmina S.. Z tytułu świadczenia pracy zarobkowej uzyskuje dochód w wysokości około 3000 zł netto miesięcznie. Jej mąż zarabia około 12000 zł netto miesięcznie. Posiada oszczędności w kwocie 50000 zł. Jest zdolna do spłaty w kwocie 30000 zł w terminie 3 dni

Uczestnik E. W. (1) ma 54 lata. Na stałe mieszka we W., gmina Ł.. Z tytułu świadczenia pracy zarobkowej uzyskuje dochód w wysokości 3000 zł brutto miesięcznie. Jego żona od listopada 2017 r. prowadzi działalność gospodarczą, uzyskując z tego tytułu dochód w wysokości około 4000 zł netto miesięcznie. Posiada oszczędności w kwocie około 5000 – 6000 zł. Jest zdolny do spłaty 10000 zł w terminie 7 dni. Suma uznań na rachunku bankowym o nr (...), należącym do I. W. oraz E. W. (1), na dzień 6 października 2021 r. wynosiła
23926,29 zł

Uczestnicy B. W. oraz G. W. mają odpowiednio 66 lat oraz 56 lat. Ich zdaniem nieruchomość objęta księgą wieczystą numer (...) powinna zostać przyznana na wyłączną własność E. W. (1), ponieważ taka była wola ich matki.

Żaden z uczestników postępowania nie kwestionował wartości objętej księgą wieczystą numer (...) nieruchomości.

Stan faktyczny ustalono na podstawach wskazanych w nawiasach.

Sąd wskazał, że działka nr (...) o pow. 0,1414 ha, położona w Ł. przy ulicy (...), obręb (...), objęta księgą wieczystą o numerze (...) była przedmiotem majątkowej wspólności małżeńskiej S. W. i A. W. (1), podnosząc jednocześnie, iż zgodnie z art. 43 § 1 kro udział każdego
ze spadkodawców w majątku wspólnym małżeńskim wynosi ½, zaś przy uwzględnieniu udziałów wynikających z postanowień o stwierdzeniu nabycia spadku po S. W., J. W. (2) oraz A. W. (1), przedmiotowa nieruchomość obecnie stanowi współwłasność wnioskodawczyni oraz uczestników postępowania
w częściach równych, tj. po 1/4 części.

Z tego względu zdaniem sądu w jednym postępowaniu należy dokonać działu spadków po S. W., A. W. (1) oraz po J. W. (2)
i zniesienia współwłasności objętej księgą wieczystą nr (...) nieruchomości.

Zwrócono następnie uwagę na art. 680 do 689 k.p.c. oraz art. 210 k.c. w zw.
z art. 1035 k.c. i art. 211 do 216 k.c. i stwierdzono m.in., że jeżeli między wartością utworzonych części rzeczy a wielkością udziałów występują różnice, wartość poszczególnych udziałów może być wyrównana poprzez dopłaty pieniężne, zaś w razie przyznania rzeczy wspólnej jednemu (lub kilku) ze współwłaścicieli pozostali otrzymują wartość swych udziałów pod postacią spłat w pieniądzu.

Sąd zauważył, że w niniejszej sprawie nie budziła sporu okoliczność,
że nieruchomość, które wchodziła w skład spadków nie nadawała się do podziału, w związku z czym, zgodnie z treścią ww. przepisów, dopuszczalną możliwością w ramach działu spadku, było przyznanie rzeczy wspólnej jednemu ze spadkobierców.

Sąd nie miał wątpliwości w zakresie ustalenia sposobu działu spadku (spadków)
jak i przyznaniu nieruchomości na rzecz uczestnika E. W. (1) z obowiązkiem spłaty na rzecz wnioskodawczyni A. K..

Z uwagi na możliwości płatnicze wnioskodawczyni A. K. oraz uczestnika E. W. (1) za takim sposobem działu spadków oraz zniesienia współwłasności przemawia to, iż uczestnik ma większość udziałów w przedmiotowej nieruchomości (w sumie 3/4).

Stwierdzono zatem, ze przy takim sposobie działu spadków i zniesienia współwłasności – w myśl art. 212 § 2 k.p.c. – zasądzono od uczestnika na rzecz wnioskodawczyni spłatę w wysokości odpowiadającej wartości udziału wnioskodawczyni
we współwłasności nieruchomości, tj. 10000 zł, określając termin uiszczenia spłaty
na podstawie art. 212 § 3 k.p.c., w celu umożliwienia uczestnikowi zobowiązanemu do spłaty przygotowanie odpowiedniej sumy.

Sąd nie zasądził od uczestnika spłaty na rzecz uczestników B. W. oraz G. W., ponieważ nie wnosili oni o zasądzenie spłaty.

O kosztach postępowania orzeczono na podstawie art. 520 § 1 k.p.c.

Apelację od powyższego postanowienia złożyła wnioskodawczyni, która zaskarżyła

postanowienie w całości zarzucając naruszenie art. 212 § 2 k.c. poprzez jego błędne zastosowanie oraz naruszenie art. 5 k.c. poprzez jego niezastosowanie.

W oparciu o tak sformułowane zarzuty skarżąca wniosła o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez dokonanie działu spadku po S. W., zmarłym
27 listopada 1988 roku w Ł., po J. W. (2) zmarłym 8 października 2004 roku
w Ł. i po A. W. (3) z domu N. zmarłej 21 kwietnia 2017 roku w Ł. i zniesienie współwłasności w ten sposób że przyznać na wyłączoną własność wnioskodawczyni A. K. nieruchomość zabudowana budynkiem mieszkalnym położonym w miejscowości Ł., przy ul. (...), oznaczona jako działka
o nr ewidencyjnym 49, obręb (...) Ł.-miasto o powierzchni 0,1414 ha, dla której w Sądzie Rejonowym w Łasku V Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzona jest księga wieczysta
o numerze (...) - z obowiązkiem spłaty na rzecz uczestnika postępowania E. W. (1) 50000 zł oraz zasądzenie od uczestnika postępowania E. W. (1) na rzecz wnioskodawczyni A. K. kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego przed sądem II instancji
od zaskarżonej części postanowienia oraz przeprowadzenie dokumentacji fotograficznej dołączonej do niniejszej apelacji.

W odpowiedzi na apelację uczestnik postepowania wniósł o oddalenie apelacji
i o nieobciążenie go kosztami.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie jest zasadna.

Sąd Okręgowy po analizie materiału dowodowego zgromadzonego w niniejszej sprawie i zarzutu apelacji wraz z jego uzasadnieniem, uznał, że ustalenia faktyczne i ocena prawna przedstawiona przez Sąd pierwszej instancji w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia w pełni zasługują na akceptację.

Dlatego też Sąd Okręgowy ustalenia faktyczne, jak i zapatrywania prawne, Sądu Rejonowego przyjął jako własne, stąd też nie zachodzi potrzeba ich powtarzania (wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 9 marca 2006 r. I CSK 147/2005 Orzecznictwo Sądów w sprawach (...) poz. 28 str. 3).

Podzielić należy stanowisko Sądu Rejonowego w zakresie sposobu zniesienia współwłasności nieruchomości stanowiącej przedmiot postępowania.

Podkreślić należy, że podział rzeczy w naturze jest preferowany przez ustawodawcę i najczęściej stosowany, jako najpełniej odpowiadający interesom współwłaścicieli. Rzecz, która nie daje się podzielić natomiast, może być stosownie do okoliczności albo przyznana jednemu ze współwłaścicieli z obowiązkiem spłaty pozostałych (art. 212 § 2 k.c.), albo kilku współwłaścicielom, jeśli jest to uzasadnione i wyrażą oni zgodę na taki sposób zniesienia współwłasności.

Nie można wykluczyć, że w toku postępowania więcej niż jeden ze współwłaścicieli wniesie o przyznanie właśnie jemu rzeczy ze spłatą na rzecz pozostałych współwłaścicieli.
W takiej sytuacji sąd musi dokonać wyboru, komu należy przydzielić rzecz lub prawo.
W ramach zniesienia współwłasności poprzez przyznanie rzeczy jednemu ze współwłaścicieli z obowiązkiem spłaty na rzecz pozostałych współwłaścicieli ustawodawca nie przewidział jednak nawet przykładowego katalogu przesłanek warunkujących wybór współwłaściciela, któremu rzecz ma być przyznana na własność, pozostawiając tą decyzję w zakresie kompetencji orzekającego w sprawie Sądu.

Z uwagi na brak wynikających z ustawy wytycznych, podjęcie przez Sąd decyzji
o tym komu z zainteresowanych należy przyznać nieruchomość, winno być poprzedzone oceną interesów uprawnionych osób. Biorąc pod uwagę, że wnioskodawczyni oznaczyła wartość nieruchomości na kwotę 40 000 zł i nie została ona zakwestionowana przez uczestników postępowania to ocena możliwości finansowych współwłaścicieli ograniczona jest do poziomu kwot, których wysokość nie stanowi większego obciążenia.

Wnioskodawczyni żądając przyznania jej nieruchomości nie wyjaśniła powodów dla których sąd miałby udzielić ochrony takiemu rozstrzygnięciu.

Natomiast uczestnicy zdecydowanie takiemu rozwiązaniu oponowali, zgodnie wskazując osobę, której nieruchomość należy przyznać i przekazując swe udziały bratu,
a jako argument wskazywali potrzebę realizacji woli zmarłej matki, która chciała by nieruchomość pozostała w rękach E. W. (2). E. J. deklarował spłatę wnioskodawczyni w terminie 7 dni od uprawomocnienia się orzeczenia. Posiadania możliwości takiej spłaty przez brata wnioskodawczyni nie negowała.

Z tego względu Sąd uznał, że właściwym kryterium wyboru będzie kryterium większościowego udziału we współwłasności.

Przypomnieć należy, iż uczestnik postepowania po przekazaniu mu przez braci udziałów w toku postępowania dysponuje udziałami w wielkości 3/4 całości, zaś wnioskodawczyni udziałem w wielkości jedynie 1/4.

Powoływany w apelacji argument niematerialny w postaci sentymentu do nieruchomości mógłby podlegać rozważaniu jako inne kryterium w przypadku równości praw do nieruchomości lub w sytuacji w której takiego samego argumentu nie mogliby użyć pozostali współwłaściciele. Wnioskodawczyni nie wyjaśnia też na podstawie czego wywodzi, że uczestnik któremu nieruchomość została przyzna nie ma żadnych sentymentów skoro chęć posiadania przez niego tejże nieruchomości motywowana była realizacją życzenia zmarłej matki, potwierdzonej treścią własnoręcznego testamentu, którego ważność wnioskodawczyni skutecznie zakwestionowała powołując się na brak zdolności matki do złożenia ważnego testamentu. Na marginesie podnieść należy, iż wnioskodawczyni powołuje się wolę zadbania o nieruchomość i na swój do niej sentyment w sytuacji w której jej faktycznym zamiarem jest rozdysponowanie prawem do nieruchomości i przysporzenie do majątku córki, która z kolei nie ma żadnych praw do tejże nieruchomości.

Reasumując: Sąd Rejonowy wyjaśnił powody dla których dokonał wyboru konkretnej osoby współwłaściciela, któremu nieruchomość została przyznana, zastosowane kryterium na umocowanie w ustalonym przez Sąd stanie faktycznym. Decyzja sądu pierwszej instancji nie jest dowolną i mieści się w zakresie przynależnych sądowi uprawnień. Przywołać w tym miejscu należy postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 marca 2003 r. (IV CKN 13/01): Ocena okoliczności, które - zgodnie z art. 212 § 2 k.c. w zw. z art. 1035 k.c. - decydują o przyznaniu rzeczy jednemu ze współspadkobierców, należy do Sądów rozpoznających sprawę merytorycznie i Sąd kasacyjny mógłby ją zakwestionować tylko wtedy, gdyby była rażąco błędna lub oparta na stwierdzeniach oczywiście sprzecznych
z dokonanym ustaleniami.

Taka sytuacja w przedmiotowej sprawie nie występuje, więc Sąd Okręgowy zaakceptował wybór dokonany przez sąd pierwszej instancji.

Podejmując taką decyzję Sąd Okręgowy miał również na względzie, że w aktach sprawy I Ns 292/17 Sądu Rejonowego w Łasku o stwierdzenie nabycia spadku na k. 45 znajduje się wniosek z 13 lipca 2017 roku złożony przez apelującą o ustanowienie pełnomocnika z urzędu motywowany niemożnością poniesienia jego wynagrodzenia bez uszczerbku dla utrzymania koniecznego dla niej i jej rodziny. Wnioskodawczyni powoływała się na zadłużenie 117 000 zł i obowiązek jego spłaty kwotami po 700 zł miesięcznie, a więc przez 167 miesięcy, czyli 14 następnych lat, a więc do 2031 roku, pozostawanie bez pracy, kłopoty zdrowotne, brak dochodów po stronie męża, udzielanie jej pomocy finansowej przez osoby trzecie. Deklarowanie więc w postępowaniu apelacyjnym możliwości jednorazowej płaty kwotą 50 000 z w ciągu 7 dni od uprawomocnienia się orzeczenia należało uznać za dowolne, niepoparte jakimkolwiek dowodem potwierdzającym możliwość posiadania przez apelującą deklarowanych możliwości spłaty uczestnika. Brak było więc możliwości uznania jej propozycji za poważną i należycie wykazaną.

Nie doszło również do naruszenia art. 5 k.c., gdyż przepis ten nie znajduje w sprawie zastosowania.

Dla porządku przypomnieć trzeba, że ww. przepis może być stosowany w formie zarzutu wobec uczestników obrotu prawnego, który czyni ze swego prawa użytek sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub zasadami współżycia społecznego. Zawarte w nim klauzule generalne nie mogą zaś stanowić źródła prawa podmiotowego (postanowienie Sądu Najwyższego z 26 października 2017 r., II CSK 7/17, Lex nr 2427134). Ponadto dopuszczalność stosowania art. 5 k.c. w sprawie o zniesienie współwłasności lub dział spadku rozważana jest w orzecznictwie jedynie w odniesieniu do dopuszczalności oddalenia wniosku w przedmiocie zniesienia współwłasności
lub działu spadku z uwagi na sprzeczność działu z zasadami współżycia społecznego przy czym akcentuje się, że ochrona prawna na podstawie art. 5 k.c., z uwagi na jego wyjątkowy charakter musi być uzasadniona istnieniem okoliczności rażących i nieakceptowanych w świetle powszechnie uznawanych w społeczeństwie wartości, a takim bez wątpienia nie jest sam fakt przyznania spornej nieruchomości na rzecz uczestnika postępowania, a nie na rzecz wnioskodawczyni.

Bez wątpienia uczestnikowi nie można także postawić zarzutu czynienia ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego.

Działanie uczestnika postępowania zmierzające do przejęcia całej nieruchomości
w której ma większość udziałów, z odpowiednią spłatą na rzecz wnioskodawczyni ma umocowanie w przepisach prawa.

Sąd Okręgowy pominął także zgłoszony w apelacji wniosek dowodowy na podstawie
art. 235 ² § 1 pkt 2, 3 i 5 k.p.c. uznając, że kwestia trudności zbycia nieruchomości sąsiednich ze sporną nieruchomością nie ma jakiegokolwiek związku z przedmiotem niniejszego postępowania.

Wobec niezasadności podniesionych w apelacji zarzutów i niestwierdzenia naruszenia przez Sąd Rejonowy przepisów materialnoprawnych, apelacja wnioskodawczyni podlega oddaleniu w oparciu o art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 520 § 1 k.p.c. uznając, iż każdy zainteresowany ponosi koszty postępowania apelacyjnego w zakresie dotychczas przez siebie wydatkowanym, gdyż wszyscy uczestniczy postępowania byli
w równym stopniu zainteresowani wynikiem postępowania, a ich interesy były wspólne, gdyż zmierzały do uporządkowania stosunków majątkowych po spadkodawcach.