Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 1 grudnia 2021 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie XXIII Wydział Gospodarczy Odwoławczy i

Zamówień Publicznych w składzie:

Przewodniczący: SSO Bolesław Wadowski

Sędziowie: SO Andrzej Sobieszczański

SO Magdalena Nałęcz

po rozpoznaniu w dniu 1 grudnia 2021 roku w Warszawie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy w postępowaniu upadłościowym T. B. osoby

fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej

w przedmiocie wniosku upadłego o umorzenie zobowiązań

na skutek zażalenia wierzycieli (...)spółki akcyjnej w W. i

M. M.

od postanowienie Sądu Rejonowego dla m st. Warszawy w Warszawie

z dnia 3 sierpnia 2020r. sygn. akt XIX GUp 94/19

postanawia:

oddalić oba zażalenia.

Andrzej Sobieszczański Bolesław Wadowski Magdalena Nałęcz

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 3 sierpnia 2021 r. Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy w Warszawie umorzył zobowiązania T. B. powstałe przed dniem 15 czerwca 2016 r. za wyjątkiem zobowiązań wymienionych w art. 491 ²¹ ust. 2 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe.

Zażalenie na powyższe rozstrzygnięcie wniósł wierzyciel (...) spółka akcyjna w W., zaskarżając postanowienie w całości i zarzucając mu:

1.  naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dokonanie oceny materiału dowodowego w sposób dowolny z pominięciem zasad logicznego rozumowania oraz doświadczenia życiowego i przyjęcie, że upadły wykorzystując w pełni swoje umiejętności, wiedzę oraz doświadczenie jest w stanie uzyskiwać dochód miesięczny na poziomie przeciętnego wynagrodzenia w W., które w czerwcu 2021 r. wyniosło (...) zł brutto, tj. ok. (...) zł netto, podczas gdy zebrane w sprawie dowody z dokumentów, jak i zeznania upadłego nie wskazują na taką kwotę, w szczególności wobec twierdzenia upadłego, że nie jest w podać kwoty, jaką jest w stanie w przyszłości uzyskać miesięcznie z tytułu umowy o pracę oraz umów cywilno-prawnych;

2.  naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 316 § 1 k.p.c. poprzez dokonanie oceny materiału dowodowego w sposób dowolny z pominięciem zasad logicznego rozumowania oraz doświadczenia życiowego i przyjęcie, że w aktualnej sytuacji w kraju, związanej z panującą pandemią wirusa SARS-CoV-2, z którą to pandemią wiążą się ograniczenia funkcjonowania branży kulturalno-rozrywkowej, nieuzasadnione byłoby określenie możliwości zarobkowych upadłego w wyższej kwocie (niż na poziomie przeciętnego wynagrodzenia w W., które w czerwcu 2021 r. wyniosło(...) zł brutto, tj. ok. (...) zł, podczas gdy w chwili zamknięcia rozprawy, tj. według stanu na dzień 3 sierpnia 2021 r. nie obowiązują ograniczenia funkcjonowania branży kulturalno-rozrywkowej uniemożliwiające prowadzenie przez upadłego działalności zgodnie z jego bogatym doświadczeniem w branży wydawniczej oraz przy organizowaniu wydarzeń kulturalnych, a także prowadzenie działalności w związku z wykonanymi przekładami literatury zagranicznej, wprowadzeniami do katalogów, adaptacjami sztuk teatralnych;

3.  naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dokonanie oceny materiału dowodowego w sposób dowolny z pominięciem zasad logicznego rozumowania oraz doświadczenia życiowego i przyjęcie, że kwota (...) zł netto lub więcej, stanowiąca sumę łącznych miesięcznych kosztów utrzymania upadłego i osób pozostających na jego utrzymaniu oraz zobowiązań powstałych po ogłoszeniu upadłości w ujęciu miesięcznym zgodnie z planem spłaty wierzycieli przekracza znacznie możliwości zarobkowe upadłego, podczas gdy zebrane w sprawie dowody z dokumentów, jak zeznania upadłego nie wskazują na niemożność uzyskania takiej lub wyższej kwoty, w szczególności wobec twierdzenia upadłego, że nie jest w podać kwoty, jaką jest w stanie w przyszłości uzyskać miesięcznie z tytułu umowy o pracę oraz umów cywilno-prawnych i jednocześnie podaje, że na wakacje osób pozostających na jego utrzymaniu przeznaczył jednorazowo kwotę (...) zł;

4.  naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dokonanie oceny materiału dowodowego w sposób dowolny z pominięciem zasad logicznego rozumowania oraz doświadczenia życiowego i przyjęcie, że w aktualnej sytuacji w kraju, związanej z panującą pandemią wirusa SARS- CoV-2, z którą to pandemią wiążą się ograniczenia funkcjonowania branży kulturalno- rozrywkowej, nieuzasadnione byłoby określenie możliwości zarobkowych upadłego w wyższej kwocie (niż na poziomie przeciętnego wynagrodzenia w W., które w czerwcu 2021 r. wyniosło (...) zł brutto, tj. ok. (...) zł), podczas gdy zgodnie z dowodami z dokumentów, tj. zeznaniem podatkowym za rok 2020 upadły uzyskał w roku 2020 najwyższy dochód od ogłoszenia upadłości w dniu 15 czerwca 2016 r., przekraczający ponad dwukrotnie dochód uzyskany w roku poprzedzającym, a więc 2019 r.;

5.  naruszenie art. 491 ¹⁵ § 4 pr. upadł. w zw. z art. 491 ¹⁴ § 4 pr. upadł. poprzez niewłaściwe zastosowanie w sprawie i przyjęcie, że w sprawie nie zachodzą przesłanki ustalenia planu spłaty wierzycieli wobec ograniczonych kwotowo oraz z uwagi na okoliczności SARS-CoV-2 możliwości zarobkowych upadłego, konieczności utrzymania upadłego oraz osób pozostających na jego utrzymaniu, wysokości niezaspokojonych wierzytelności oraz braku możliwości ich zaspokojenia w przyszłości;

6.  naruszenie art. 491 ¹⁶ § 1 pr. upadł. poprzez niewłaściwe zastosowanie w sprawie polegające na przyjęciu, że osobista sytuacja upadłego w oczywisty sposób wskazuje, że jest on trwale niezdolny do dokonywania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli, a w konsekwencji umorzenie zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli.

Biorąc pod uwagę powyższe skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości i orzeczenie co do istoty sprawy, tj. ustalenie planu spłaty wierzycieli. Względnie uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania oraz obciążenie kosztami postępowania zażaleniowego upadłego.

Zażalenie na powyższe postanowienie wniósł także wierzyciel M. M. domagając się jego uchylenia w całości oraz przekazania sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia, ewentualnie jego zmiany i oddalenia wniosku dłużnika o umorzenie jego zobowiązań bez ustalania planu spłaty. Zaskarżonemu postanowieniu zarzucił naruszenie art. 491 ¹⁶ ust. 1 pr. upadł. poprzez jego błędne zastosowanie, art. 491 ¹⁵ ust. 4 zdanie pierwsze ww. ustawy oraz art. 227 k.p.c. w z art. 233 k.p.c. w z art. 6 k.c. w z art. 229 pr. upadł. poprzez ich niezastosowanie, co skutkowało błędem w ustaleniach istotnych dla postępowania upadłościowego z udziałem dłużnika i w konsekwencji wydaniem zaskarżonego postanowienia.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Zażalenia nie zasługiwały na uwzględnienie.

Sąd drugiej instancji podziela poczynione przez Sąd pierwszej instancji w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia ustalenia faktyczne, ich prawną ocenę i w konsekwencji przyjmuje je za własne.

Na wstępie niniejszego uzasadnienia poczynić wypada kilka uwag natury ogólnej dotyczących ratio legis postępowania upadłościowego prowadzonego wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej. Podkreślić przede wszystkim należy, że nadrzędnym celem postępowania upadłościowego konsumentów jest ich oddłużenie, tak by osoby objęte tą procedurą, powróciły do normalnego życia. Celem zatem postępowania upadłościowego prowadzonego wobec tzw. konsumentów jest umorzenie niezaspokojonych zobowiązań, a zatem w zasadzie oddłużenie konsumenta tak by umożliwić mu nowy start. Ta okoliczność winna być decydująca przy ustalaniu planu spłaty. Kwota przeznaczona na spłatę nie powinna być zatem tak oznaczona by spłata dokonywana była kosztem utrzymania siebie i swoich dzieci, prowadziłoby to bowiem do wypaczenia celu postępowania upadłościowego prowadzonego wobec konsumentów. Zwrócić należy nadto szczególną uwagę na zasadę optymalizacji wyrażoną w art. 2 ust. 1 analizowanej ustawy, która ulega modyfikacji wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej w ust. 2 tego przepisu, w którym ustawodawca wskazał, że postępowanie to należy prowadzić tak, by umożliwić umorzenie zobowiązań upadłego niewykonanych w postępowaniu upadłościowym, a jeśli jest to możliwe - zaspokoić roszczenia wierzycieli w jak najwyższym stopniu. Z redakcji tego przepisu wynika jednoznacznie, że charakter windykacyjny postępowania upadłościowego prowadzonego w stosunku do osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej traci swą rolę pierwszoplanową na rzecz funkcji oddłużeniowej. Zasadę optymalizacji oczywiście należy stosować, ale nie powinna ona być realizowana z uszczerbkiem dla oddłużeniowej funkcji upadłości konsumenckiej. Zaspokojenie roszczeń wierzycieli jest dodatkową wytyczną dla prowadzonego postępowania, ale ma być ona realizowana jedynie w miarę możliwości. Reguła zawarta w art. 2 ust. 2 pr. upadł. jest więc wskazówką dla prawidłowej wykładni przepisów zawartych w art. 491 ¹ i nast. tej ustawy w razie kolizji interesów niewypłacalnego dłużnika niebędącego przedsiębiorcą i jego wierzycieli. W każdym wypadku takiego konfliktu pierwszeństwo powinna uzyskiwać funkcja oddłużeniowa. Nie można też tracić z pola widzenia, co zostało już zasygnalizowane, że w obecnym stanie prawnym umorzenie zobowiązań dłużnika stanowi naczelny cel postępowania upadłościowego prowadzonego wobec osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej. Nie jest nim zaspokojenie wierzycieli, zatem ustawodawca dokonał znacznej zmiany priorytetów w zakresie postępowania upadłościowego prowadzonego w stosunku do konsumentów i wyznaczył inny kierunek orzekania. Co prawda umorzenie zobowiązań powinno zostać poprzedzone próbą spłacenia przynajmniej części zadłużenia w drodze fazy likwidacyjnej i fazy realizacji planu spłaty wierzycieli, niemniej jeśli te dwa mechanizmy zaspokajania wierzycieli nie mogą przynieść pożądanego rezultatu, nie mogą zatamować oddłużenia konsumenta.

Odnosząc się bezpośrednio do okoliczności rozpoznawanej sprawy stwierdzić należy, że zarzuty skarżących okazały się niezasadne.

Sąd pierwszej instancji dokonał właściwej wykładni art. 491 ¹⁶ ust. 1 pr. upadł., zgodnie z którym sąd umarza zobowiązania upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli, jeśli osobista sytuacja upadłego w oczywisty sposób wskazuje, że nie byłby on zdolny do dokonania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli. Co prawda istotnie przepis ten wymaga aby sytuacja osobista upadłego uniemożliwiała mu dokonywanie jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli, niemniej w niniejszej sprawie analiza zebranego w sprawie materiału dowodowego prowadzi do wniosku o słuszności zastosowania normy wynikającej z art. 491 ¹⁶ ust. 1 pr. upadł. Zdaniem Sądu Okręgowego ocena sytuacji osobistej upadłego dokonana przez Sąd pierwszej instancji nie nosi znamion dowolności. Poprzez osobistą sytuację upadłego należy rozumieć np. niezdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy przy jednoczesnym braku majątku czy względy zdrowotne. Wyjątek, o którym mowa w art. 491 ¹⁶ ust.1 pr. upadł. znajdzie także zastosowanie wobec osób, które są w pełni zdolne do wykonywania pracy, ale ze względu na szczególne okoliczności osobiste nie są w stanie dokonać jakiejkolwiek spłaty, a otrzymywane dochody pozwalają wyłącznie i to z trudem na pokrycie bieżących potrzeb rodziny. Z uwagi bowiem na stan zdrowia upadłego, niedołężność, brak zdolności do pracy, sytuację rodzinną w połączeniu z nikłym źródłem przychodów, może być a priori oczywiste, że upadły nie dokona jakichkolwiek spłat. Z powyższego wyłania się konkluzja, że pojęcie „sytuacji osobistej” należy rozumieć bardzo szeroko.

Ponowna ocena przez Sąd Okręgowy sytuacji osobistej upadłego T. B. prowadzi do tożsamych wniosków, jakie wyciągnął z przedmiotowej analizy Sąd pierwszej instancji. Zarzuty skarżących w tym zakresie nie znajdują żadnego uzasadnienia. Za umorzeniem zobowiązań upadłego bez ustalania planu spłaty przemawia szereg następujących okoliczności faktycznych.

W tym miejscu wskazać jedynie można, że w myśl art. 233 § 1 k.p.c. sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według swego przekonania na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału. Przepis ten nakłada na sąd orzekający obowiązek: wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału, uwzględnienia wszystkich dowodów przeprowadzonych w postępowaniu, skonkretyzowania okoliczności towarzyszących przeprowadzeniu poszczególnych dowodów mających znaczenie dla oceny ich mocy i wiarygodności, wskazania jednoznacznego kryterium oraz argumentacji pozwalającej na weryfikację dokonanej oceny w przedmiocie uznania dowodu za wiarygodny bądź też jego zdyskwalifikowania, przytoczenia w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia dowodów, na których sąd się oparł i przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 marca 2003 r., IV CKN 1856/00, Legalis).

Wszechstronne rozważenie zebranego materiału oznacza uwzględnienie i rozważenie wszystkich dowodów przeprowadzonych w postępowaniu oraz wszystkich okoliczności towarzyszących przeprowadzeniu poszczególnych dowodów, mających znaczenie dla ich mocy i wiarygodności (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 czerwca 2003 r., V CKN 417/01). Nadto podkreślić należy, że art. 233 § 1 k.p.c. przyznaje sądowi swobodę w ocenie zebranego w sprawie materiału dowodowego.

Zarzut przekroczenia swobodnej oceny dowodów, skutkującej błędnymi ustaleniami faktycznymi może być skuteczny tylko wtedy, gdy skarżący wykaże przekroczenie swobody sędziowskiej poprzez rozumowanie sprzeczne z regułami logiki bądź doświadczeniem życiowym (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 17 kwietnia 2015 r., I ACa 1501/14, Legalis, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 2002 r. IV CKN 859/00, Legalis). Samo stwierdzenie o wadliwości dokonanych ustaleń faktycznych, odwołujące się do stanu faktycznego, który w przekonaniu skarżącego odpowiada rzeczywistości, nie jest więc wystarczające. Konieczne jest bowiem wykazanie, że sąd uchybił zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego, gdyż tylko takie uchybienie może być przeciwstawione uprawnieniu sądu do dokonywania swobodnej oceny dowodów. Co więcej wskazać należy, iż nawet jeżeli z określonego materiału dowodowego można wywnioskować inną wersję wydarzeń, lecz sąd wyprowadził wnioski logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym, to ocena sądu nie narusza reguł swobodnej oceny dowodów (art. 233 § 1 k.p.c.) i musi się ostać (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 19 czerwca 2008 r., sygn. akt I ACa 180/08, LEX nr 468598, wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 17 czerwca 2016 r., I ACa 193/16, Legalis; wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 3 września 1969 roku, w sprawie PR 228/69, niepublikowany; z dnia 7 stycznia 2005 roku, w sprawie IV CK 387/04, opublikowany w LEX nr 177263; z dnia 15 kwietnia 2004 roku, w sprawie IV CK 274/03, opublikowany w LEX nr 164852).

W ocenie Sądu odwoławczego, Sąd Rejonowy bardzo szczegółowo i wnikliwie zbadał sytuację osobistą i zdrowotną upadłego jak i przeprowadził postępowanie dowodowe na okoliczności ustalenia możliwości zarobkowych upadłego. Sam upadły był kilkakrotnie słuchany, podobnie syndyk miał możliwość zajęcia stanowiska, a nadto zgromadzono znaczny materiał dowodowy w postaci dokumentów.

Uwypuklić należy fakt, że upadły jest osobą w sile wieku, zdrową i nieposiadająca żadnych ograniczeń w podejmowaniu pracy zarobkowej. Z wykształcenia jest polonistą. Upadły początkowo prowadził działalność wydawniczą, którą z czasem poszerzył otwierając księgarnie i kawiarnię. W ramach pracy zawodowej zajmował się on również wykonywaniem przekładów literatury zagranicznej, wprowadzaniami do katalogów, adaptacjami sztuk teatralnych oraz opracowywaniem koncepcji festiwalu w H.. Z powyższego wynika, że dotychczasowa aktywność zawodowa upadłego była związana z szeroko pojętą branżą kulturalno-rozrywkową. Jak ustalił sąd rejonowy upadły aktualnie jest zatrudniony w spółce (...) sp. z o.o. na podstawie umowy o pracę na część etatu za wynagrodzeniem wynoszącym (...) zł miesięcznie. Ponadto uzyskuje dochód z tytułu umów o dzieło i umów zleceń zawieranych z Fundacją (...). Łącznie T. B. uzyskuje z tytułu ww. umów o pracę, dzieło i zlecenie ok. (...) zł miesięcznie. Ponadto upadły osiąga dochód z tytułu praw autorskich. Przed ogłoszeniem upadłości T. B. utrzymywał się z prowadzonej działalności gospodarczej, uzyskując dochody w wysokości od (...) zł do (...) zł miesięcznie.

Uwzględniając posiadane przez upadłego wykształcenie, a także dotychczasową ścieżkę jego kariery słusznie Sąd Rejonowy przyjął, że uzyskiwane przez niego dochody nie odpowiadają jego możliwością zarobkowym. Trafność powyższego wniosku uwypukla to, że upadła nie legitymuje się orzeczeniem o choćby czasowej, częściowej niezdolności do pracy. Nadto pod jego wyłączną opieką nie pozostają małoletnie dzieci, czy też wymagający stałej opieki dorośli członkowie rodziny. Nic nie stoi zatem na przeszkodzie, aby upadły podjął pracę w pełnym wymiarze, przynoszącą dochody na poziomie średniego wynagrodzenia za pracę, tj. ok.(...) zł netto. Zauważyć przy tym należy, że upadły w przeszłości uzyskiwał dochody na takim poziomie, co świadczy o tym, że jest to wynagrodzenie realne, a przede wszystkim rynkowe, dla osoby legitymującej się takim dorobkiem zawodowym. Nie sposób przy tym zgodzić się ze skarżącymi, że możliwości zarobkowe upadłego są znacznie wyższe niż wskazana przez Sąd Rejonowy kwota. Jak słusznie bowiem wskazał Sąd I instancji, możliwość uzyskania przez upadłego wyższych zarobków jest aktualnie ograniczona przez sytuację epidemiologiczną związaną z pandemią SARS-CoV-2. Pamiętać należy, że przez znaczny czas wiele instytucji kulturalnych z uwagi na obostrzenia została zamknięta. Wprawdzie po okresie całkowitego lockdownu ograniczenia związane z działalnością kulturalno-rozrywkową były stopniowo zmniejszane, niemniej do tej pory w tej branży istnieje wiele restrykcji, co niewątpliwie rzutuje zarówno na ilość wakatów, jak i oferowane wynagrodzenia. Nie można też tracić z pola widzenia tego, że z uwagi na kolejne fale zachorowań, wysoce prawdopodobnym jest powrócenie do poprzednio funkcjonujących ograniczeń. To zaś przekłada się na niestabilną sytuację na rynku pracy, w szczególności właśnie w branży, w której pracuje upadły. Z tych względów słusznie Sąd Rejonowy wywiódł, że ustalenie możliwości zarobkowych upadłego na wyższym poziomie obecnie nie znajduje uzasadnienia.

W ślad za Sądem Rejonowym należy wskazać, że upadły jest zobowiązany do świadczenia alimentacyjnego na rzecz małoletnich dzieci w łącznej kwocie (...) zł miesięcznie. Oczywistym jest również, że upadły musi także wydatkować na własne utrzymanie. Szacując koszty utrzymania na minimalnym poziomie, tj. na poziomie minimum socjalnego należy przyjąć, że upadły winien dysponować miesięcznie kwotą (...) zł. Sumując te kwoty Sąd I instancji doszedł do trafnego wniosku, że przy wykorzystaniu swoich możliwości zarobkowych upadły i tak nie będzie w stanie zgromadzić nawet minimalnej kwoty na poczet spłaty wierzycieli, tym bardziej, że w ramach planu spłaty wierzycieli należałoby jeszcze uwzględnić zobowiązanie powstały po ogłoszeniu upadłości (przede wszystkim zaległości alimentacyjne). Tym samym, aby mogło dojść do ustalenia planu spłaty wierzycieli upadłyby musiałby miesięcznie dysponować kwotą przewyższająca (...). Suma ta jednak znacznie przekracza ustalone możliwości T. B.. Zasadnie zatem Sąd Rejonowy wskazał, że ewentualne ustalenie jakiegokolwiek planu w niniejszym postępowaniu nie będzie miało dla wierzycieli realnej wartości ekonomicznej a ustalenie planu spłaty nawet w minimalnej wysokości spowoduje albo kolejną pętlę zadłużenia albo doprowadzić w trybie art. 491 ^{( 20)} pr. upadł. do zniweczenia całej procedury upadłościowej.

Zdaniem składu orzekającego, całokształt materiału dowodowego, jak i w szczególności cel postępowania upadłościowego konsumentów przemawia za zaakceptowaniem rozstrzygnięcia Sądu pierwszej instancji.

Ostatecznie podkreślenia wymaga, że kwestia ustalenia planu spłaty należy do dyskrecjonalnej władzy sędziowskiej i jest w znacznym stopniu uznaniowa. Niemniej jednak
w niniejszym stanie faktycznym sytuacja osobista upadłego w sposób oczywisty wskazuje, że nie byłby on w stanie dokonywać jakichkolwiek spłat na rzecz wierzycieli w ramach ustalonego planu spłaty.

Mając na uwadze powyższe, na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c.
w zw. z art. 491 ² ust. pr. upadł. w zw. z art. 229 pr. upadł., Sąd Okręgowy oddalił zażalenia.

Andrzej Sobieszczański Bolesław Wadowski Magdalena Nałęcz