Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem zaocznym z dnia 9 września 2020 roku, sygn. akt I C 1072/18 Sąd Rejonowy w Zgierzu oddalił powództwo J. S. (1) przeciwko A. D. o uznanie za niegodnego dziedziczenia (pkt 1,) i nie obciążył powódki nieuiszczonymi kosztami sądowymi (pkt 2.).

Podstawę rozstrzygnięcia Sądu I instancji stanowiły następujące istotne ustalenia i wnioski:

W dniu 19 listopada 2014 r. zmarł K. M. – ojciec powódki. Na mocy testamentu sporządzonego w dniu 4 marca 1993 r. do całego spadku po sobie powołał córkę J. S. (1), zięcia W. S., wnuczkę K. S., wnuczkę J. S. (2) i córkę Z. D. (1) do 1/5 części spadku każdego z nich.

Matka powódki M. M. zmarła 21 lutego 1999 r. Na mocy testamentu sporządzonego w dniu 4 marca 1993 r. do całego spadku po sobie powołała córkę J. S. (1), zięcia W. S., wnuczkę K. S., wnuczkę J. S. (2) i córkę Z. D. (1) do 1/5 części spadku każdego z nich.

Siostra powódki Z. D. (2) z domu M. była osobą chorą onkologicznie (rak płuc wykryty w 2014 roku). W dniu 28 maja 2016 r. zawarła związek małżeński z wieloletnim konkubentem A. D.. W dniu 3 czerwca 2016 r. małżonkowie zawarli umowę ustanawiającą rozdzielność majątkową.

W dniu 2 maja 2017 r. Z. D. (3) została przyjęta do szpitala
w Z. z powodu nieoperacyjnej wznowy raka gruczołowego płuca lewego. Stwierdzono również złamanie trzonu L1 z niewielkim przemieszczeniem dokanałowym. Pacjentka została wypisana do domu 24 maja 2017 r. do dalszego leczenia w trybie ambulatoryjnym.

Z. D. (3) zmarła w dniu 18 czerwca 2017 r.

Matka A. D. na mocy testamentu z dnia 2 października 2008 r. powołała do całego spadku córkę A. B. i wydziedziczyła syna A. D. z powodu uporczywego niedopełniania przez niego względem spadkodawczyni obowiązków rodzinnych oraz uporczywego postępowania w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego stosownie do art. 1008 pkt 1, 3 k.c. (znęcał się psychicznie nad spadkodawczynią, nie udzielił pomocy w chorobie, obciążył spadkodawczynię długami, urządzał w jej mieszkaniu libacje alkoholowe).

Postanowieniem z dnia 29 marca 2019 r. umorzono dochodzenie w sprawie:

1.  mającego miejsce w okresie od 1 stycznia 2000 r. do 18 czerwca 2017 r. w Z.

fizycznego i psychicznego znęcania się nad Z. D. (3),
tj. o czyn z art. 27 § 1 k.k. wobec stwierdzenia, iż czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego;

2.  mającego miejsce w okresie od 1 grudnia 2004 r. do 6 czerwca 2011 r. w Z.

uporczywego nękania J. S. (1) poprzez obserwowanie, w tym za pomocą zdalnych urządzeń, podsłuchiwanie, powodowanie trzeszczenia podczas emisji audycji radiowych wzbudzające u pokrzywdzonej uzasadnione okolicznościami poczucie zagrożenia lub istotnie naruszające jej prywatność, tj. o czyn z art. 190a § 1 k.k. wobec stwierdzenia, iż czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego;

3.  mającego miejsce w okresie od 6 czerwca 2011 r. do 22 maja 2018 r. w Z.

uporczywego nękania J. S. (1) poprzez obserwowanie, w tym za pomocą zdalnych podsłuchiwanie, powodowanie trzeszczenia podczas emisji audycji radiowych wzbudzające u pokrzywdzonej uzasadnione okolicznościami poczucie zagrożenia lub istotnie naruszające jej prywatność, tj. o czyn z art. 190a § 1 k.k. wobec braku danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie popełnienia czynu zabronionego;

4.  mającego miejsce w bliżej nieokreślonym czasie, nie później niż w dniu 23 maja 2018

r. w Z. działania w krótkich odstępach czasu w wykonaniu z góry powziętego zamiaru poprzez dokonywanie kradzieży z włamaniem do domu, gdzie sprawcy
po uprzednim pokonaniu w nieustalony sposób dostawali się do wnętrza, skąd kradli nieustalone mienie o nieustalonej wartości na szkodę J. S. (1) tj. o czyn
z art. 279 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k. wobec braku danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie popełnienia czynu zabronionego;

5.  mającego miejsce w okresie od 18 czerwca 2017 r. do 23 maja 2018 r. w Z.

przywłaszczenia mienia należącego do Z. D. (3) w postaci domu mieszkalnego o wartości nie mniejszej niż 10.000 zł, tj. o czyn z art. 284 § 1 k.k. wobec stwierdzenia, iż czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie zebranych dowodów uznanych za wiarygodne. Sąd pominął wnioski dowodowe zgłoszone przez powódkę w piśmie
z 28 kwietnia 2020 r. pkt 1-4 (k. 243) jak i dowód z przesłuchania świadków jako zmierzające do przedłużenia postępowania, gdyż żaden z tych wniosków nie zmierzał do wykazania istotnych w sprawie okoliczności.

W ustalonych okolicznościach faktycznych Sąd Rejonowy uznał powództwo za nieuzasadnione i nieudowodnione. Sąd ten stwierdził, że instytucja niegodności dziedziczenia przewidziana w art. 928 k.c. dotyczy enumeratywnie wymienionych przypadków. Powódka nie udowodniła, aby pozwany dopuścił się ciężkiego przestępstwa przeciwko jej siostrze. W szeregu pism kierowanych do Sądu powódka podnosiła zarzuty przeciwko pozwanemu dotyczące braku opieki przez pozwanego nad jej siostrą i nękania samej powódki, jednakże nie stanowią one podstawy do zastosowania instytucji niegodności dziedziczenia, tym bardziej, że w żadnym zakresie nie zostały udowodnione. Postępowanie karne zainicjowane przez powódkę w sprawie mającego miejsce w okresie od 1 stycznia 2000 r. do 18 czerwca 2017 r. w Z. fizycznego i psychicznego znęcania się nad Z. D. (3), tj. o czyn z art. 27 § 1 k.k. oraz mającego miejsce w okresie od 18 czerwca 2017 r. do 23 maja 2018 r. w Z. przywłaszczenia mienia należącego do Z. D. (3) w postaci domu mieszkalnego o wartości nie mniejszej niż 10.000 zł, tj. o czyn z art. 284 § 1 k.k. zostało umorzone wobec stwierdzenia, iż czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego.

O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art. 102 k.p.c.

Apelację od opisanego wyroku wywiodła powódka, zaskarżając orzeczenie w zakresie punktu 1. i zarzucając naruszenie praw powódki przez narażenie na roszczenia ze strony pozwanego, wywodzone ze spadkobrania, naruszenie prawa procesowego poprzez oddalenie wniosków dowodowych, nieuwzględnienie opinii wydanej przez biegłego lekarza na podstawie dokumentacji medycznej zawartej w aktach, z której wynika, że Z. D. (3) w miesiącach kwiecień, maj, czerwiec 2017 roku była bliska śmierci z powodu progresji choroby nowotworowej i nieodniesienie jej do faktów w postaci zachowania pozwanego sprzecznego z zasadami współżycia społecznego, ze szczególnym okrucieństwem, przy dążeniu do czerpania różnorakich korzyści dla siebie.

W konkluzji skarżąca wniosła o uchylenie kwestionowanego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpatrzenia Sądowi Rejonowemu w Zgierzu.

Sąd Okręgowy zważył:

Apelacja nie jest zasadna.

Wstępnie należy odnotować, że ustalenia Sądu Rejonowego jako prawidłowe Sąd Okręgowy podziela, przyjmując je za własne i czyniąc podstawą rozstrzygnięcia w sprawie.

Wobec opisowo sformułowanych w apelacji zarzutów, przyporządkowując ich treść normom prawa procesowego i materialnego, przyjąć należy, że powódka nie zgadza się z oceną materiału dowodowego, przeprowadzoną przez Sąd Rejonowy u podstaw zaskarżonego wyroku, pominięciem wniosków dowodowych, co pozwala skonkretyzować ten zarzut jako dotyczący naruszenia art. 233 § 1 k.p.c.

Wbrew jednak wywodom apelacji, Sąd Rejonowy w zgodzie z dyrektywami art. 233 § 1 k.p.c. ocenił zgromadzony materiał dowodowy, nadając właściwą rangę poszczególnym dowodom i konkludując, że żaden z nich nie potwierdził stanowiska skarżącej.

Rozpoznając, na podstawie art. 380 k.p.c. zastrzeżenie apelacji co do zasadności oddalenia przez Sąd I instancji wniosku dowodowego, oznaczonego przez powódkę nr 11a/36a (k.243), należy uznać, że nie zasługuje ono na uwzględnienie. Okoliczności tam podnoszone, które miałyby podlegać dowodzeniu, a które sprowadzały się do uzyskania informacji o alimentowaniu pozwanego, uzyskiwaniu przez niego dochodów i upoważnienia przez spadkodawczynię obcej osoby do dysponowania rachunkiem oszczędnościowym nie stanowią okoliczności istotnych z punktu widzenia żądania pozwu. Natomiast przywołany we wniosku testament Sąd Rejonowy uczynił okolicznością faktyczną wydanego wyroku.

Twierdzenie zaś o nieodniesieniu opinii medycznej do faktów dowodzących, że pozwany uporczywie postępuje przeciwko zasadom współżycia społecznego, należy uznać za nieuprawnione. Sąd nie posiada kompetencji do wnioskowania o przyczynach progresji choroby nowotworowej u spadkodawczyni, zwłaszcza w kontekście zachowania osób trzecich.

Odnosząc się do instytucji niegodności dziedziczenia, przewidzianej w art. 928 k.c., trzeba najpierw wskazać, że myśl art. 929 k.c. uznania spadkobiercy za niegodnego może żądać każdy, kto ma w tym interes. Z żądaniem takim może wystąpić w ciągu roku od dnia, w których dowiedział się o przyczynie niegodności, nie później jednak niż przed upływem lat trzech od otwarcia spadku. Powódka posiada legitymację czynną do wystąpienia z niniejszym żądaniem, jej interes prawny przejawia się w dążeniu do ustalenia właściwego kręgu spadkobierców po zmarłym ojcu, do którego zalicza się również siostra powódki, a żona pozwanego, po której on będzie objęty dziedziczeniem ustawowym.

Wedle regulacji zawartej w art. 928 k.c., spadkobierca może być uznany przez sąd za niegodnego, jeżeli dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy, podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności lub umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, przerobił go lub podrobił albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego. Katalog przyczyn niegodności wymieniony w art. 928 k.c. jest katalogiem zamkniętym (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi, sygn. akt: I ACa 1176/12 , lex nr 1311987, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 grudnia 1999 r., sygn. akt: II CKN 627/98 , lex nr 1231370).

W ramach analizowanej przyczyny niegodności dziedziczenia, na którą powołuje się skarżąca, czyniąc kilka uwag natury ogólnej, trzeba przypomnieć, że ustawodawca w art. 928 § 1 pkt 1 k.c. stanowi, że niegodność dziedziczenia zachodzi w razie dopuszczenia się przez spadkobiercę umyślnego ciężkiego przestępstwa. Żadne z tych określeń nie zostało w kodeksie cywilnym zdefiniowane. Ustawodawca zawarł w art. 7 k.k. definicję legalną przestępstwa, wskazując, że jest nim zbrodnia albo występek. Wobec obowiązywania definicji legalnej pojęcia przestępstwa, w imię dążenia do spójności wewnątrz systemu polskiego prawa, a także z uwagi na naturalną przynależność tej kwestii do materii prawa karnego, należy opowiedzieć się za stosowaniem definicji przestępstwa zawartej w kodeksie karnym do oceny, czy doszło do popełnienia przestępstwa, prawnie relewantnej na gruncie art. 928 § 1 pkt 1 k.c. W braku zdefiniowania w kodeksie cywilnym pojęcia umyślności (popełnienia przestępstwa), przy dokonywaniu interpretacji art. 928 § 1 pkt 1 k.c. posługującego się tym pojęciem, także sięgnąć należy w tym zakresie do kodeksu karnego, którego normy stanowią, że zbrodnia może być popełniona tylko umyślnie, a występek umyślnie lub – jeśli ustawa tak stanowi – także nieumyślnie (art. 8 k.k.), a przy tym z umyślnym popełnieniem czynu zabronionego mamy do czynienia wtedy, gdy sprawca ma zamiar jego popełnienia, tj. chce go popełnić albo przewidując możliwość jego popełnienia, na to się godzi (art. 9 § 1 k.k.). Z unormowań kodeksu karnego nie da się jednak zaczerpnąć, jeśli chodzi o trzeci z elementów, opisu czynu wskazanego w art. 928 § 1 pkt 1 k.c., tj. jeśli chodzi o to, że przestępstwo ma być „ciężkie”, bowiem takiej kategorii kodeks karny nie przewiduje (ani nie czyni tego żadna inna ustawa). W związku z tym przyjąć należy, że dokonanie oceny, czy dane przestępstwo można zakwalifikować jako ciężkie, pozostaje sądowi orzekającemu w procesie o uznanie spadkobiercy za niegodnego, który musi rozważyć za każdym razem okoliczności konkretnego przypadku. Sąd cywilny dokonuje zatem samodzielnie oceny, czy przestępstwo jest przestępstwem „ciężkim”. Jeżeli spadkobierca nie został skazany w postępowaniu karnym, sąd cywilny może samodzielnie ustalić fakt popełnienia przestępstwa.

Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 28 lutego 2020 r. V CSK 485/19 wyraził zapatrywanie, że: „u podstaw instytucji niegodności dziedziczenia leżą względy natury etycznej, nie godzi się bowiem, by ten który zwraca się przeciwko spadkodawcy następnie po nim dziedziczył. Niegodność dziedziczenia występuje w sytuacjach wyjątkowych, kiedy postępowanie spadkobiercy jest tak dalece naganne, że uzasadnia odsunięcie go od dziedziczenia po określonym spadkodawcy i traktowanie tak, jakby nie dożył otwarcia spadku (art. 928 § 2 KC). Działanie spadkobiercy musi być umyślne, przestępstwo „ciężkie” i skierowane przeciwko spadkodawcy. W grę mogą wchodzić różne rodzaje przestępstw w tym przeciwko rodzinie i opiece. W toku sprawy o uznanie spadkobiercy za niegodnego sąd jest związany prawomocnym wyrokiem skazującym (art. 11 KPC). Sąd cywilny dokonuje natomiast samodzielnej oceny czy przestępstwo jest przestępstwem „ciężkim”.

2. Przestępstwo znęcania fizycznego i psychicznego nad spadkodawcą (art. 207 § 1 KK) polegającego na wszczynaniu awantur, ubliżaniu słowami powszechnie uznanymi za wulgarne i obelżywe, poniżaniu i ośmieszaniu, izolowaniu od otoczenia, uniemożliwianiu mu kontaktu z bliskimi, szarpaniu, popychaniu, biciu rękami po twarzy, pięściami po ciele oraz kopaniu jest przestępstwem „ciężkim” w rozumieniu art. 928 § 1 pkt 1 KC.”

W ustalonych okolicznościach faktycznych w sprawie powódka starała się wykazać popełnienie przez pozwanego ciężkiego przestępstwa umyślnego w stosunku do Z. D. (3), w postaci znęcania się fizycznego i psychicznego nad spadkodawczynią, czemu jednak nie sprostała, a wywody apelacji w tym zakresie stanowią wyłącznie polemikę ze stanowiskiem Sądu Rejonowego, zaprezentowanym w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku. Co więcej, twierdzenia powódki o niegodnym, sprzecznym z zasadami współżycia społecznego zachowaniu się pozwanego względem spadkodawczyni nie zostały poparte żadnym dowodem, stanowią gołosłowne, jednostronne oceny skarżącej, nie poddające się weryfikacji. Apelująca próbuje wykazać, że spadkodawczyni, która pozostawała z pozwanym w wieloletnim konkubinacie, zawarła z nim związek małżeński już jako schorowana, umierająca osoba, wyłącznie pod naporem pozwanego, chcącym uzyskać w przyszłości korzyści majątkowe z dziedziczenia. Apelująca obwinia również pozwanego o znęcanie się nad jej siostrą, przyczynienie się do jej śmierci poprzez trwanie w stanie zależności alkoholowej, nieudzielenie pomocy w chorobie, brak opieki oraz w namawianiu do kradzieży mienia ojca spadkodawczyni.

Dochodzenia karne, w sprawie fizycznego i psychicznego znęcania się nad Z. D. (3), przywłaszczenia mienia należącego do Z. D. (3) w postaci domu mieszkalnego, zakończyły się umorzeniem.

Powódka zaś nie przedstawiła żadnych dowodów na poparcie zgłaszanych tez, których analiza stanowiłaby podłoże do oceny charakteru zachowania pozwanego w kontekście znamion czynu zabronionego (art. 6 k.c. w zw. z art. 232 k.p.c.).

Z przedstawionych względów, niezasadna apelacja polegała oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.