Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 marca 2022 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie I Wydział Cywilny

w składzie: Przewodniczący: sędzia Juliusz Ciejek

Protokolant: sekretarz sądowy Anna Kosowska

po rozpoznaniu w dniu 22 lutego 2022 r. w Olsztynie

na rozprawie

sprawy z powództwa G. M. i B. M.

przeciwko (...) Bank (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W.

o ustalenie i zapłatę

I.  oddala powództwo,

II.  zasądza od powodów na rzecz pozwanego kwotę 10.817 (dziesięć tysięcy osiemset siedemnaście) zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku od dnia zapłaty.

Sygn. akt I C 189/21

UZASADNIENIE

Powodowie B. M. i G. M. pozwem z dnia 15.02.2021 r. (data nadania: 16.02.2021 r.) przeciwko (...) Bank (...) S.A. (dalej: Bank) wnieśli o:

- ustalenie, ze umowa o kredyt hipoteczny nr (...)/H./2005 zawarta w dniu 20.12.2005 r. pomiędzy powodami, a pozwanym (...) Bank (...) S.A. w W. wpisanym w KRS prowadzonym przez Sąd Rejonowy dla m.st. W. pod numerem KRS (...), obecny następca prawny: pozwany (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W., wpisany w KRS prowadzony przez Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy w W. pod numerem KRS: (...) jest nieważna w całości,

- zasądzenie łącznie (ew. solidarnie) do strony pozwanej na rzecz powodów kwot 42.871,35 zł oraz 52.632,35 CHF jako zwrotu nienależnego świadczenia wpłaconego do banku tytułem rat kapitałowo-odsetkowych i pozostałych opłat (w tym odsetki karne i odsetki skapitalizowane, wynikające z zaświadczenia wystawionego powodom przez pozwany bank) od w/w nieważnej umowy kredytu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 02.02.2021 r. (lub od dnia doręczenia pozwu pozwanemu) do dnia zapłaty, ewentualnie w przypadku uznania przez Sąd, iż powodowie nie mogą dochodzić roszczenia bezpośrednio w walucie (...) (tj. kwoty 52.632,35 CHF) i zamiast tego powinni żądać roszczenia w walucie PLN: kwoty 218.350,57 zł jako zwrotu pozostałych opłat od w/w umowy kredytu, uiszczonych na rzecz pozwanego w całym okresie kredytowania wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 02.02.2021 r. do dnia zapłaty.

Nadto wnieśli o zasądzenie od pozwanego na ich rzecz zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu wskazali, że jako konsumenci zawarli z poprzednikiem prawnym pozwanego banku na formularzu umowę o kredyt hipoteczny nr (...)/H./2005. Przy zawieraniu umowy o kredyt doszło do naruszenia przez bank swobody umów i przepisów prawa. Treść umowy jest całkowicie niejednoznaczna i niezrozumiała. Treść umowy pozostaje w sprzeczności z regulaminem. Pierwotna walutą spełnienia świadczenia przez bank była waluta PLN, ostateczną walutą wykonania zobowiązania na rzecz banku była waluta PLN. W związku z czym waluta (...) miała charakter jedynie wirtualny i stosowana była wyłącznie do przeliczeń. Zawarta umowa była sprzeczna z przepisem z art. 69 ust. 1 prawa bankowego co czyni umowę nieważną na podstawie art. 58 § 1 k.c. Wadliwość umowy polega również na arbitralnym narzuceniu przez bank metody ustalania wysokości kwoty podlegającej wypłacie, zwrotowi i związku z tym wysokości odsetek. Zwarte w umowie zróżnicowanie pomiędzy kursem kupna i sprzedaży stosowane do określenia wysokości kapitału kredytu, a następnie wysokości raty rażąco naruszało interes konsumentów i dobre obyczaje. Mechanizm indeksacji stanowi niedozwoloną klauzule umowną w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. Podstawę prawną żądania zapłaty stanowi art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 1 k.c. Powodowie wskazali, że mają interes prawny w żądaniu o ustalenie ponieważ, orzeczenie w takiej sprawie może w sposób definitywny rozstrzygnąć niepewną sytuację prawną powodów.

(pozew k. 4-14)

W odpowiedzi na pozew pozwany (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W. wniósł o oddalenie powództwa w całości. Na wypadek uwzględnienia w całości lub w części roszczenia powodów w zakresie żądania zapłaty w kwocie w walucie (...), wniósł o zastrzeżenie w wyroku, iż zapłata zasądzonej należności, w zakresie poszczególnych kwot odpowiadających wysokości kolejnych rat kredytowych składających się na roszczenie strony powodowej, nastąpi w walucie polskiej według kursów średnich (...) ogłaszanych przez Narodowy Bank Polski obowiązujących każdorazowo w dniach uiszczenia na rzecz pozwanego przez stronę powodową każdej z rat kapitałowo-odsetkowych składających się na kwotę żądaną w pkt 2 petitum pozwu. Ponadto, wniósł o zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Pozwany podniósł zarzut przedawnienia roszczeń strony powodowej zawartych w pkt 2 petitum pozwu, w zakresie w jakim wnosi o zasądzenie na swoją rzecz tytułem zwrotu świadczenia nienależnego kwot uiszczonych przez nią w wykonaniu umowy o kredyt hipoteczny nr (...)/H./2005 z dnia 28 grudnia 2005 r. W uzasadnieniu pozwany wskazał, że strony zawarły ważną i zgodną z prawem oraz niezawierającą klauzul abuzywnych umowę o kredyt hipoteczny. Kredyt został udzielony w (...) oraz spłata powinna nastąpić w (...) na rachunek prowadzony dla strony powodowej w (...). Dokonywanie rozliczeń w PLN miało charakter subsydiarny i było uprawnieniem, a nie zobowiązaniem strony powodowej. To w jakiej walucie nastąpi wypłata kredytu zależało od strony powodowej. Pozwany wskazał, że umowa została zawarta w związku z prowadzeniem przez powodów działalności gospodarczej. Strona powodowa była informowana o ryzyku walutowym i ryzyku zmiennej stopy procentowej. Pozwany nie dokonywał ustalenia kursu walut w sposób dowolny. Postanowienia umowy nie naruszają dobrych obyczajów i zasady swobody umów. Natomiast treść umowy została indywidualnie negocjowana pomiędzy stronami.

(odpowiedź na pozew k. 57-88)

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Powodowie G. M. i B. M. w dniu 2 grudnia 2005 r. podpisali wniosek kredytowy nr (...)/H./2005 o kredyt w kwocie 200.000 zł, zaś jako walutę kredytu oznaczyli (...). Jako przeznaczenie kredytu wskazali budowę domu jednorodzinnego stanowiącego podstawowe miejsce zamieszkania wnioskodawców. W dacie złożenia wniosku powód pracował w Banku (...) S.A. na stanowisku specjalisty ds. doradcy klienta detalicznego do spraw kredytów konsumpcyjnych oraz prowadził własną działalność gospodarczą. Powód osiągał dochód w PLN. Powódka pozostawała bez zatrudnienia.

(dowód: wniosek kredytowy k. 153-154, karta informacyjna wnioskodawców – k. 157-158, zaświadczenie o zatrudnieniu k. 160, wydruk (...) dot. powoda – k. 233, przesłuchanie stron k. 334v-335v)

W dniu 28 grudnia 2005 r. powodowie G. M. i B. M. jako konsumenci zawarli z poprzednikiem prawnym pozwanego (...) Bank (...) S.A. umowę kredytu hipotecznego nr (...)/H.. Kredyt budowlano-hipoteczny Bank przyznawał w złotych lub w walucie obcej (§ 11 ust. 1 regulaminu). Zgodnie z § 1 ust. 1 umowy bank udzielił powodom kredytu w kwocie 81.579,38 CHF z przeznaczeniem na sfinansowanie kosztów budowy domu jednorodzinnego położonego w K. przy ul. (...). Umowa przewidywała, że wypłata kredytu nastąpi w transzach, które zostaną uruchomione w złotych lub w walucie kredytu, w wysokości określonej w dyspozycji uruchomienia kredytu, ale nie mniejszej niż 10% kwoty kredytu oraz nie większej niż 30% kwoty kredytu, na rachunek bankowy kredytobiorcy wskazany w dyspozycji uruchomienia kredytu (§ 3 ust. 1 lit. c umowy). Zgodnie z § 19 ust. 5 regulaminu wypłata kredytu/transzy kredytu w walucie obcej, następuje przy zastosowaniu kursu zakupu walut w Banku z dnia wypłaty kredytu/transzy kredytu.

Dla kredytów w walucie obcej, wysokość prowizji z waluty obcej na złote przeliczana jest według kursu sprzedaży dewiz w Banku według tabeli kursów obowiązującej w chwili dokonywania płatności prowizji (§ 13 ust. 6 regulaminu). Umowa przewidywała, że prowizja za udzielenie kredytu wynosi 0 CHF ( § 2 ust. 1 umowy).

Kredyt został udzielony na 420 miesięcy (§ 1 ust. 4). Zgodnie z § 6 ust. 1 i ust. 2 umowy oraz § 21 ust. 2 regulaminu spłata kapitału kredytu miała nastąpić w 407 ratach poprzez pobranie środków z rachunku bankowego nr (...). Zgodnie z § 21 ust. 3 regulaminu w przypadku kredytów w walutach obcych, raty spłaty przeliczane są na złote, według ostatniej tabeli kursów ogłoszonej przez Bank w dniu jej wymagalności, przy zastosowaniu kursu sprzedaży walut. Strony ustaliły 12 miesięczną karencję w spłacie kapitału kredytu ( § 6 ust. 3 umowy).

Kredyt był oprocentowany w skali rocznej według zmiennej stopy procentowej, odpowiadającej stopie bazowej LIBOR dla 6 miesięcznych depozytów w (...) powiększonej o stałą marże w wysokości 1,25% w okresie karencji w spłacie kapitału oraz 1% w okresie spłaty kredytu. Na dzień sporządzenia umowy stopa bazowa wynosiła 1,2417%. (§ 4 ust. 1 i 3 umowy).

W umowie zostało ustalone następujące prawne zabezpieczenie spłaty kredytu:

a)  hipoteka zwykła w kwocie 81.579,38 CHF na zabezpieczenie wierzytelności z tytułu kredytu i hipoteka kaucyjna do kwoty 5.486,29 CHF jako zabezpieczenie odsetek i innych kosztów ustanowionych na prawie własności do nieruchomości na rzecz Banku, która była sfinansowana z kredytu,

b)  cesja na Bank praw z umowy ubezpieczenia kredytowanej nieruchomości od ognia i innych zdarzeń losowych ( § 5 ust. 1 umowy).

Stosowanie do § 12 ust. 3 umowy w sprawach nieuregulowanych niniejszą umową maja zastosowanie postanowienia „Regulaminu udzielania kredytu hipotecznego dla klientów indywidualnych w (...) Bank (...) S.A.”.

Zgodnie z § 23 ust. 1 regulaminu kredytobiorca zobowiązany był do otwarcia konta ( jeżeli nie posiada) oraz do zasilania tego konta wpływami zabezpieczającymi miesięczną spłatę raty i odsetek oraz innych należności wynikających z umowy kredytu:

1)  w przypadku kredytu złotowego, konto to miało zostać wskazane w umowie kredytowej,

2)  w przypadku kredytu w walucie obcej, kredytobiorca zobowiązany był do otwarcia rachunku walutowego w walucie udzielonego kredytu i wskazania go w umowie kredytowej.

(dowód: umowa kredytu k. 18- 21 oraz k. 162-165, regulamin k. 22-26 oraz k. 167-170, oświadczenie o ustanowieniu hipoteki – k. 174)

Strony w dniu 28.12.2005 r. zawarły umowę rachunku bankowego w walucie PLN o numerze (...) oraz w walucie (...) o numerze (...).

(dowód: umowa rachunku bankowego – k. 28 oraz k. 172)

Dokument dyspozycji uruchomienia kredytu zawierał miejsce na wskazanie zarówno kwoty jak i waluty wypłaty kredytu.

Kredyt został wypłacony powodom w następujących transzach:

- 06.02.2006 r. w kwocie 12.442,45 CHF co w przeliczeniu stanowi kwotę 30.000 zł,

- 21.06.2006 r. w kwocie 15.687,50 CHF co w przeliczeniu stanowi kwotę 40.000 zł,

- 07.08.2006 r. w kwocie 16.616,82 CHF co w przeliczeniu stanowi kwotę 40.000 zł,

- 14.09.2006 r. w kwocie 16.423,73 CHF co w przeliczeniu stanowi kwotę 40.000 zł,

- 02.11.2006 r. w kwocie 20.408,88 CHF co w przeliczeniu stanowi kwotę 48.420,27 zł.

Łącznie na rzecz powodów została wypłacona kwota 81.579,38 CHF co w przeliczeniu stanowi kwotę 198.430,27 zł.

Wypłacone transze zostały przeliczone na PLN po kursie walutowym stosowanym przez Bank w dniu ich wypłaty.

(dowód: zaświadczenie – k. 27 oraz k. 29, pismo pozwanego – k. 221, dyspozycja uruchomienia kredytu – k. 223, 225, 227, 229, 231, )

Powodowie początkowo spłacali kredyt w PLN, a następnie w (...).

(dowód: przesłuchanie stron k. 334v, historia spłat – k. 30-34 oraz k. 271-275, historia zmian oprocentowania – k. 35 oraz k. 277, elektroniczne zestawienie operacji –k. 36, potwierdzenie przelewów – k. 37-39)

Powodowie pismem z dnia 19.01.2021 r. skierowali do pozwanego wezwanie do zapłaty kwoty 42.871 zł oraz 52 363,64 CHF w związku z nieważnością umowy.

(dowód: wezwanie do zapłaty – k. 42-43, historia rachunku klienta – k. 176-188 oraz k. 190-198 oraz k. 200-219)

Nieruchomość, której budowa została sfinansowana z udzielonego kredytu była przeznaczona na zaspokojenie własnych potrzeb mieszkaniowych powodów. Powód nie prowadził w tej nieruchomości działalności gospodarczej.

(dowód: zaświadczenie o wpisie do (...) k. 325 oraz 327, zaświadczenie REGON – 326, historia wpisu (...) k. 328-329, oświadczenie – k. 330, przesłuchanie powodów – k. 334v-335v)

Sąd zważył, co następuje:

Roszczenie powodów uznano za bezzasadne w całości. W ocenie Sądu umowa jest ważna i skuteczna, a nadto nie zawiera postanowień abuzywnych. W związku z tym, niezasadne było również roszczenie o zapłatę wywodzone z ww. podstaw.

Sąd dokonał ustaleń faktycznych w sprawie w oparciu o załączone do akt i niekwestionowane przez strony dokumenty nie stwierdzając podstaw do podważenia ich wiarygodności. Sąd oparł się również na zeznaniach powodów, jednakże nie w pełnym zakresie. Sąd nie dał wiary zeznaniom powoda G. M. w zakresie braku możliwości wypłaty kredytu w (...) (taka możliwość została wprost przewidziana w umowie) oraz spłaty w walucie kredytu (w umowie do spłaty został wskazany rachunek walutowy powodów). Zeznania powoda w tym zakresie pozostają w sprzeczności z dokumentami przedłożonymi przez obie strony umowy, zaś powodowie nie podważyli ich wiarygodności.

W dacie zawarcia umowy powód pracował w Banku (...) S.A. na stanowisku specjalisty ds. doradcy klienta detalicznego do spraw kredytów konsumpcyjnych oraz prowadził własną działalność gospodarczą. Wobec jednoznacznie brzmiących zapisów umowy, nie sposób przyjąć że został wprowadzony w błąd co do jej istoty.

Powodowie domagali się ustalenia nieważności umowy kredytowej łączącej ich z pozwanym i zapłaty z tego tytułu.

Dla oceny zasadności roszczeń powodów konieczne zatem będzie ustalenie następującej kolejności:

- dokonanie oceny, czy zawarta umowa z uwagi na jej konstrukcję jest ważna i jaki jest jej rzeczywisty charakter,

- analiza umowy w zakresie zawarcia w niej klauzul abuzywnych dot. mechanizmu denominacji ewentualnego wpływu ww. klauzul na dalszy byt prawny całej umowy bądź jej poszczególnych postanowień,

- analiza zasadności roszczenia o zapłatę.

W pierwszej kolejności wskazać należy, że powodowie wbrew twierdzeniom pozwanego mieli interes prawny w żądaniu ustalenia nieważności umowy na podstawie art. 189 k.p.c. Zgodnie z art. 189 k.p.c. można domagać się stwierdzenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, jeżeli strona ma w tym interes prawny, rozumiany jako obiektywną potrzebę usunięcia wątpliwości lub niepewności co do istnienia lub charakteru stosunku łączącego ją z inną stroną. Przyjmuje się również, że interesu w wytoczeniu powództwa o ustalenie nie ma, jeżeli swój cel strona może osiągnąć formułując dalej idące żądanie, które będzie czynić zadość jej potrzebom, np. w formie żądania zwrotu świadczeń spełnionych na podstawie nieistniejącego lub nieważnego stosunku prawnego.

W ocenie Sądu, co do zasady, powodowie mają interes prawny w wystąpieniu z żądaniem pozwu, a polega on na tym, że w istocie domagają się definitywnego usunięcia niepewności prawnej co do istnienia nawiązanego na podstawie umowy stosunku prawnego. Zgodnie z art. 385 ¹ k.c. skutkiem eliminacji takich postanowień nie zawsze musi być upadek całej umowy, gdyż co do zasady powinna ona obowiązywać dalej w zmienionej treści. W przypadku umowy długoterminowej, jakim jest objęta pozwem umowa kredytu, żądanie zwrotu kwot wypłaconych lub wpłaconych może wynikać z różnych przyczyn, zatem samo rozstrzygnięcie o uwzględnieniu lub oddaleniu żądania zapłaty na tle takiej umowy nie zawsze wyeliminuje wątpliwości co do jej istnienia lub treści. Taką możliwość daje natomiast rozstrzygnięcie o żądaniu ustalenia nieważności lub nieistnienia stosunku prawnego, jakim jest umowa kredytu wskutek jej upadku spowodowanego następczym powołaniem się przez kredytobiorcę – konsumenta – na niedozwolony charakter niektórych jej zapisów, względnie ustalenie, że te zapisy nie są dla niego wiążące (są bezskuteczne).

Zgodnie z treścią przepisów art. 58 § 1-3 k.c. nieważna jest czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Nieważna jest też czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana.

Kredyt udzielony powodom miał charakter kredytu walutowego. Kwota kredytu była ustalona w (...) i w zależności od wyboru kredytobiorcy wypłata mogła nastąpić w walucie (...) czy w efekcie zabiegu waloryzacyjnego przeliczona na PLN. Fakt zawarcia umowy kredytu między stronami nie był kwestionowany, natomiast już rodzaj tego kredytu oraz postanowienia umowne w nim zawarte były między stronami sporne. Sąd w zakresie treści umowy i czynności ją poprzedzających oparł się na dokumentach złożonych przez obie strony, w tym umowie kredytu, jak również zeznaniach powodów. Sąd, zatem w pierwszej kolejności odniesie się do samej umowy kredytu, która ze swej istoty charakteryzuje się skomplikowaną siatką pojęć zawartych w jej postanowieniach.

Zgodnie z art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (tj. Dz. U. z 2020 r. poz. 1896) przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności: strony umowy, kwotę i walutę kredytu, cel, na który kredyt został udzielony, zasady i termin spłaty kredytu, wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany, sposób zabezpieczenia spłaty kredytu, zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu, terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje, warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.

Zawarta przez strony 28 grudnia 2005 r. umowa jest właśnie taką umową kredytu. W wykonaniu umowy bank wydał (udostępnił) kredytobiorcy określoną sumę kredytową w (...). Kredytobiorcy zaś byli zobowiązani do zwrotu w ratach kredytowych, z odsetkami i należnościami okołoumownymi. Zawarte w niej były essentialia negoti umowy kredytowej. Bank udzielał kredytu w kwocie 81.579,38 CHF, a kredytobiorcy mieli to zwrócić uiszczając 420 miesięcznych rat kapitałowo-odsetkowych.

Oceny postanowień przedmiotowej umowy nie zmienia fakt, że kwota udzielonego kredytu mogła zostać wypłacona w walucie kredytu lub zostać przeliczona z waluty obcej na walutę PLN, ustalenie rat spłaty w walucie obcej i możliwość spłaty zarówno w walucie kredytu jak również w walucie PLN po przeliczaniu wartości konkretnych spłat dokonywanych w walucie polskiej na walutę obcą i odpowiednie do tego określanie wysokości pozostałego do spłaty zadłużenia w tej właśnie walucie ( (...)).

Zgodnie z art. 358 § 1 k.c., w jego brzmieniu w dacie zawierania umowy, zobowiązania pieniężne na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej mogły być wyrażone tylko w pieniądzu polskim z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie. Już w tej dacie art. 69 ust. 2 pkt 2 pr. bank. przewidywał możliwość zawierania umów kredytu ze wskazaniem waluty obcej, zaś wyjątek dopuszczający tego typu umowy z udziałem banków wynikał z obowiązujących wówczas przepisów ustawy z dnia 27 lipca 2002 r. – Prawo dewizowe (pr. dewiz.). Zgodnie z art. 3 ust. 1 i 3 pr. dewiz. oraz art. 1 i 2 pkt 18 pr. dewiz. dokonywanie obrotu dewizowego przez banki było dozwolone m.in. wówczas, gdy dotyczyło zawarcia umowy lub dokonania innej czynności prawnej powodującej lub mogącej powodować dokonywanie w kraju między rezydentami lub między nierezydentami rozliczeń w walutach obcych albo przeniesienie w kraju między rezydentami lub między nierezydentami własności wartości dewizowych, a także wykonywania takich umów lub czynności.

Nie ulega wątpliwości, że postanowienia umowy zawartej przez strony przewidywały rozliczenia kredytu w walucie szwajcarskiej, wypłatę kredytu w (...) lub PLN na finansowanie zobowiązań w kraju i spłatę w PLN lub (...). Tym samym umowa stron mogła powodować rozliczenia w walutach obcych i przenoszenie własności wartości dewizowych, a zatem mieściła się w ramach ustawowego zezwolenia, stanowiącego jednocześnie wyjątek od zasady wyrażonej w art. 358 § 1 k.c.

Jak już wskazano, w umowie wyraźnie określono, że wypłata kredytu nastąpi w (...) lub PLN na budowę domu mieszkalnego w Polsce. Spłata kredytu wyrażonego w (...) początkowo następowała w złotych, a następnie w frankach szwajcarskich. Oznaczałoby to, że walutą zobowiązania kredytowego był frank szwajcarski ( (...)), jednak walutą jego wykonania – zgodnie z treścią umowy – miała być waluta polska (PLN) lub waluta szwajcarska ( (...)).

Istota umowy sprowadzała się zatem do zobowiązania Banku, że postawi do dyspozycji kredytobiorców kwotę w (...) lub pewną kwotę w PLN, która w dacie wypłaty stanowić miała równowartość kwoty wyrażonej dokładnie w (...), zaś powodowie zobowiązali się spłacać w (...) lub PLN równowartość rat kredytu wyrażonych w (...) według wartości takiej raty na dzień spłaty. Wybór waluty zarówno wypłaty jak i spłaty kredytu zależał od kredytobiorcy. Nie był warunkowany klauzulami nieobiektywnymi i wykluczającymi roszczenie o wypłatę w walucie typu „za zgodą banku”.

Umowa stron zawiera zatem elementy przedmiotowo istotne, które mieszczą się w konstrukcji umowy kredytu bankowego i jako takie stanowią jej w pełni dopuszczalny oraz akceptowany przez ustawodawcę wariant. Umowa taka jest nadto dopuszczalna na podstawie art. 353 ¹ k.c., zgodnie z którym strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Istota umowy stron polegała bowiem na stworzeniu przez Bank możliwości wykorzystania przez powodów równowartości określonej kwoty pieniędzy lub kwoty wskazanej w umowie z obowiązkiem zwrotu w określonym czasie takiej równowartości, przy czym w przypadku spłaty w PLN miernikiem tych wartości pozostawać miał kurs waluty szwajcarskiej do waluty polskiej. Zauważyć trzeba, że w przypadku wypłaty i spłaty kredytu w walucie PLN, ryzyko zmiany kursu waluty przyjętej jako miernik wartości świadczenia z zasady może wywoływać konsekwencje dla obu stron – w przypadku podwyższenia kursu podwyższając wartość kredytu w PLN, którą miał oddać do dyspozycji Bank, a nadto podwyższając jego wartość, którą miał spłacać kredytobiorca, a w przypadku obniżenia kursu - obniżając wysokość tych świadczeń. W konsekwencji trudno uznać, aby konstrukcja umowy kredytu walutowego, w którym kredytobiorca decydował w jakiej walucie zostanie wypłacony kredyt oraz w jakiej walucie będzie odbywała się jego spłata, była w swej zasadzie sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego. Ryzyko takiego ukształtowania stosunku prawnego obciąża bowiem obie strony.

Niemniej, powodowie podnieśli zarzut, że postanowienia umowne dotyczące mechanizmu obliczania wzajemnych zobowiązań w sposób określony w umowie są abuzywne, a w konsekwencji skutkują obiektywnym brakiem możliwości wykonywania umowy.

Zgodnie z art. 385 ¹ k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, które kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami lub rażąco naruszając jego interesy, nie są wiążące, jeżeli nie zostały uzgodnione indywidualnie. Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (§ 1). Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu, co w szczególności odnosi się do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (§ 3). Zgodnie z utrwalonym już orzecznictwem „wszelkie klauzule sporządzone z wyprzedzeniem będą klauzulami pozbawionymi cechy indywidualnego uzgodnienia i okoliczności tej nie niweczy fakt, że konsument mógł znać ich treść”, przy czym uznanie, że treść danego postanowienia umownego została indywidualnie uzgodniona wymagałoby wykazania, że „konsument miał realny wpływ na konstrukcję niedozwolonego (abuzywnego) postanowienia wzorca umownego”, a „konkretny zapis był z nim negocjowany” (wyrok SA w Warszawie z 14 czerwca 2013 r. w sprawie VI ACa 1649/12 ; wyrok SA Warszawa z dnia 15 maja 2012 r. w sprawie VI ACa 1276/11, wyrok SA w Poznaniu z 6 kwietnia 2011 r. w sprawie I ACa 232/11).

W związku ze stanowiskiem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej ( (...)), zajętym w wyroku z dnia 3 października 2019 r. w sprawie (...)na tle wykładni dyrektywy (...), i podtrzymanym tam poglądem dotyczącym natury klauzul wymiany (czyli dotyczących kursów walutowych stosowanych do rozliczeń umów kredytowych), które wprowadzając do umów kredytowych ryzyko kursowe, określają faktycznie główny przedmiot umowy (pkt 44 powołanego wyroku), należy przyjąć, że postanowienia umowy stron w tym zakresie, jeżeli nie zostały sformułowane jednoznacznie, podlegają kontroli w celu stwierdzenia, czy nie mają charakteru niedozwolonego (art. 385 ^{( 1)} § 1 zd. drugie k.c.). W przypadku uznania ich za niedozwolone, a tym samym za niewiążące kredytobiorcę, który zawiera umowę jako konsument, konieczne staje się również rozważenie skutków tego stanu rzeczy.

Nie ulega wątpliwości, że powodowie zawarli umowę jako konsumenci w rozumieniu art. 22 ¹ k.c. Pozwany w toku postępowania kwestionował konsumencki charakter zawartej umowy, niemniej jednak postępowanie dowodowe nie wykazało aby zawarta umowa kredytu miała związek z działalnością gospodarczą powoda. Środki z kredytu pozwoliły powodom na sfinansowanie inwestycji jaką była budowa domu, który miał zaspokoić ich własne potrzeby mieszkaniowe. Powód nie prowadził działalności gospodarczej pod adresem ul. (...) w K., a informacja taka w (...) znalazła się na skutek błędu wynikającego z migracji danych (k.328-329). Powód G. M. zeznał „ chcieliśmy wziąć kredyt na budowę domu, z przeznaczeniem na cele mieszkaniowe. Nie mieliśmy własnego mieszkania.(…) Nigdy nie prowadziłem działalności gospodarczej pod adresem (...). Nigdy nie odliczałem żadnych kosztów tego domu jako elementów działalności gospodarczej. Adres domu nie był tez podawany jako adres do korespondencji. Nie chciałem używać tego adresu dla celów działalności gospodarczej. Kiedyś przy prowadzeniu działalności gospodarczej trzeba było podać miejsce zamieszkania przedsiębiorcy. Przy migracji baz gminny (...) ten adres prze migrował się i pojawił się jako adres działalności on został później skorygowany przez organ rejestrowy” (k. 334v-335). W związku z powyższym, uznać należy że powodowie zawierając umowę kredytu działali jako konsumenci. Tym samym należy dokonać dalszej analizy kwestionowanych postanowień w kontekście art. 385 ¹ k.c.

Powodowie kwestionowali następujące postanowienia:

- wypłata kredytu nastąpi w transzach, które zostaną uruchomione w złotych lub w walucie kredytu, w wysokości określonej w dyspozycji uruchomienia kredytu, ale nie mniejszej niż 10% kwoty kredytu oraz nie większej niż 30% kwoty kredytu, na rachunek bankowy kredytobiorcy wskazany w dyspozycji uruchomienia kredytu (§ 3 ust. 1 lit. c umowy).

- wypłata kredytu/transzy kredytu w walucie obcej, następuje przy zastosowaniu kursu zakupu walut w Banku z dnia wypłaty kredytu/transzy kredytu (§ 19 ust. 5 regulaminu).

- dla kredytów w walucie obcej, wysokość prowizji z waluty obcej na złote przeliczana jest według kursu sprzedaży dewiz w Banku według tabeli kursów obowiązującej w chwili dokonywania płatności prowizji (§ 13 ust. 6 regulaminu).

- spłata kapitału kredytu miała nastąpić w 407 ratach poprzez pobranie środków z rachunku bankowego nr (...) (§ 6 ust. 1 i ust. 2 umowy oraz § 21 ust. 2 regulaminu),

- w przypadku kredytów w walutach obcych, raty spłaty przeliczane są na złote, według ostatniej tabeli kursów ogłoszonej przez Bank w dniu jej wymagalności, przy zastosowaniu kursu sprzedaży walut (§ 21 ust. 3 regulaminu).

Konieczne jest zatem ustalenie czy opisane wyżej postanowienia dotyczą świadczeń głównych stron czy tylko się do nich pośrednio odnoszą.

Przez „główne” świadczenia stron rozumiano przede wszystkim te, które są objęte postanowieniami przedmiotowo istotnymi danej umowy nazwanej (tak też M. Jagielska, Niedozwolone klauzule; M. Bednarek, P. Mikłaszewicz, w: System PrPryw, t. 5, 2019, s. 804; ponadto wyr. SN z 8.6.2004 r., I CK 635/03, Legalis; wyr. SA w Warszawie z 29.12.2010 r., VI ACa 403/10, Legalis). W praktyce oznaczać to będzie najczęściej postanowienia "określające" cenę albo wynagrodzenie (przede wszystkim wysokość), na co przepis wprost wskazuje, oraz "określające" świadczenie wzajemne przedsiębiorcy (towar, usługę). Przy ustalaniu, czy dane postanowienie określa "główne" świadczenie strony, zwłaszcza w przypadku umów nienazwanych, za użyteczne należy uznać dokonane w polskiej doktrynie rozróżnienie świadczeń "głównych" i "ubocznych" (zob. np. R., O. , Zobowiązania 2014, s. 49). Na tej podstawie wypadnie np. uznać, że postanowienie dotyczące odsetek należnych w przypadku opóźnienia zapłaty ceny nie "określa" świadczenia głównego w postaci ceny, tylko dotyczy świadczenia ubocznego. Podobnie rzecz się przedstawia, gdy chodzi o klauzule, których zastosowanie wywiera wpływ na wysokość świadczenia "głównego", np. klauzule waloryzacyjne (tak M. Jagielska, Niedozwolone klauzule; M. Bednarek, P. Mikłaszewicz, w: System PrPryw, t. 5, 2019, s. 806; zob. też post. SN z 6.1.2005 r., III CZP 76/04, Prok. i Pr. 2005, Nr 11, poz. 40; uchw. SN z 29.6.2007 r., III CZP 62/07, OSNC 2008, Nr 7–8, poz. 87; wyr. SA w Warszawie z 16.1.2019 r., V ACa 814/17, Legalis; odmiennie K. Zagrobelny, w: Gniewek, Machnikowski, Komentarz KC 2017, s. 743). Zakres zastosowania wyłączenia ogranicza także, fakt posłużenia się przez ustawodawcę terminem "postanowienie określające główne świadczenie", a nie "dotyczące" takiego świadczenia. Ten ostatni termin wydaje się szerszy. Nie jest zatem zasadne stawianie znaku równości między tymi terminami (tak Ł. , Ochrona 2001, s. 99); zob. też wyr. (...) z 30.4.2014 r. (C-26/13, Á. K. i H. R. v. (...) , EU:C:2014:282). Powyższe oznacza, że sformułowanie "postanowienia określające główne świadczenia stron" należy co do zasady rozumieć wąsko (por. wyr. SA w Łodzi z 20.7.2017 r., I ACa 1512/15, orzeczenia.ms.gov.pl; wyr. SN z 8.6.2004 r., I CK 635/03, L.; wyr. SA w Katowicach 20.12.2017 r., I ACa 538/17, L.. Ponadto zob. wyr. SN z 8.11.2012 r., I CSK 49/12, L., oraz wyr. SN z 4.11.2011 r., I CSK 46/11, L., w których przyjęto, że zasięg pojęcia "świadczenie główne" musi być zawsze ustalany in casu z uwzględnieniem wszystkich postanowień oraz celu zawieranej umowy) (patrz: KC T. I red. Pietrzykowski 2020, wyd. 10/Popiołek).

W związku ze stanowiskiem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej ( (...)), zajętym w wyroku z dnia 3 października 2019 r. w sprawie (...)na tle wykładni dyrektywy (...), i podtrzymanym tam poglądem dotyczącym natury klauzul wymiany (indeksacyjnych), które wprowadzając do umów kredytowych ryzyko kursowe, określają faktycznie główny przedmiot umowy (pkt 44 powołanego wyroku), postanowienia w tym zakresie podlegają kontroli w celu stwierdzenia, czy nie mają charakteru niedozwolonego, jeżeli nie zostały sformułowane jednoznacznie (art. 385 ^{( 1 )}§ 1 zd. drugie k.c.). W przypadku uznania ich za niedozwolone konieczne staje się również rozważenie skutków tego stanu rzeczy.

Przechodząc do oceny postanowień wskazywanych przez powodów jako niedozwolone, wskazać należy, na trzy grupy postanowień tj. dotyczące wypłaty kredytu, spłaty kredytu oraz prowizji od udzielonego kredytu.

W zakresie wypłaty kredytu wskazać należy, na następujące postanowienia:

- § 3 ust. 1 lit. c umowy „wypłata dokonana będzie w transzach, po spełnieniu warunków określonych w ust. 4, w następujący sposób:

c) Bank uruchomi transze kredytu, w złotych lub w walucie kredytu, w wysokości określonej w dyspozycji uruchomienia kredytu, ale nie mniejszej niż 10% kwoty kredytu oraz nie większej niż 30% kwoty kredytu, na rachunek bankowy kredytobiorcy wskazany w dyspozycji uruchomienia kredytu ”,

- § 19 ust. 5 regulaminu „wypłata kredytu/transzy kredytu w walucie obcej, następuje przy zastosowaniu kursu zakupu walut w Banku z dnia wypłaty kredytu/transzy kredytu”.

Przede wszystkim wskazać należy, jak to już podkreślano, że powodowie zawierając umowę kredytu byli uprawnieni do wyboru waluty, w jakiej miała nastąpić wypłata kredytu i decyzji w tym zakresie nie musieli podejmować w chwili podpisania umowy, lecz dopiero przy złożeniu dyspozycji wypłaty. Powodowie mogli otrzymać kwotę kredytu w (...) i dokonać w zależności od swoich potrzeb wymiany środków na walutę PLN lub zdecydować się na wypłatę kredytu w PLN. Regulamin wskazywał, że w przypadku wybory waluty wypłaty w PLN zastosowanie znajdzie kurs zakupu waluty obowiązujący w Banku z dnia wypłaty kredytu. Powodowie mogli dokonać we własnym zakresie porównania kursu waluty oferowanego przez Bank oraz kantory i dokonać wybory, który będzie dla nich korzystniejszy. Powodom, nie zostało przedstawione jedno rozwiązanie polegające na narzuceniu przez Bank własnego kursu waluty. Powodowie mieli wybór i ich decyzją było, to że skorzystali z możliwości wypłaty w PLN godząc się na to, że będzie miał zastosowanie kurs stosowany przez Bank. Pomimo, że powodowie zdecydowali się na wypłatę w PLN i zastosowanie kursu waluty obowiązującego w Banku, to trudno uznać, że pozwany Bank dokonywał ustaleń dowolnie – bez żadnych ograniczeń. Mimo, że nie zostało wyjaśnione w umowie w jaki sposób bank ustala kurs waluty, to ramy ustalania kursu waluty były ograniczone wartością kredytu do wypłaty i zależały od decyzji powodów. Umowa stanowiła bowiem, że wypłata kredytu w złotych lub w walucie kredytu, w wysokości określonej w dyspozycji uruchomienia kredytu, ale nie mniejszej niż 10% kwoty kredytu oraz nie większej niż 30% kwoty kredytu, na rachunek bankowy kredytobiorcy wskazany w dyspozycji uruchomienia kredytu”. Pozwany bank nie miał wpływu na to z której opcji kredytobiorcy skorzystają.

Wypłata kredytu na budowę domu w transzach jest typowym rozwiązaniem. Ustalenie ograniczeń ilościowych - minimalnej i maksymalnej wysokości transzy nie jest rozwiązaniem abuzywnym. Tak więc, wobec bezwarunkowej możliwości wypłaty transzy kredytu w (...), wybór wypłaty w PLN był tylko jedną z dostępnych równolegle opcji.

Tak więc postanowienia dotyczące wypłaty kredytu zawarte w umowie z dnia 28.12.2005 r. nie naruszają interesu powodów w żadnym stopniu oraz nie są one sprzeczne z dobrymi obyczajami.

Kolejna grupa kwestionowanych postanowień dotyczyła spłaty kredytu:

- § 6 ust. 2 umowy „ Kredytobiorca zobowiązany jest do spłaty należności związanych z udzielonym kredytem na prowadzone przez Bank konto kredytobiorcy nr (...)”,

- § 21 ust. 2 regulaminu „ Spłaty rat i odsetek następują (…) poprzez pobranie środków z rachunku wskazanego w umowie kredytowej, bez odrębnej dyspozycji posiadacza rachunku”,

- § 21 ust. 3 regulaminu „w przypadku kredytów w walutach obcych, raty spłat przeliczane są na złote, według ostatniej tabeli kursów ogłoszonej przez Bank w dniu jej wymagalności, przy zastosowaniu kursu sprzedaży walut”.

Przypomnieć należy, że powodowie zawarli z pozwanym umowę rachunku bankowego w walucie PLN o numerze (...) oraz w walucie (...) o numerze (...) (k. 28 oraz k. 172). Powodowie na dzień zawarcia umowy kredytu dysponowali dwoma rachunkami bankowymi tj. w PLN oraz walutowym w (...). W umowie powodowie jako rachunek bankowy spłaty wskazali rachunek walutowy w (...), a nie ten w PLN. W związku z tym, dokonali wyboru, że spłata będzie odbywać się w walucie kredytu. Natomiast, jeżeli spłata miałaby odbywać się w złotych wówczas zastosowanie miały mieć tabele kursowe obowiązujące w Banku. W związku z tym kredytobiorca miał wybór czy dokonuje spłaty bezpośrednio w walucie kredytu czy też w złotych, a kwota ta będzie przeliczona na (...). Podobnie, jak w przypadku wypłaty kredytu powodowie mieli wybór w zakresie waluty spłaty kredytu i na dzień zawarcia umowy kredytowej posiadali rachunki bankowe w obu walutach, a więc nie był to pozorny wybór lecz faktyczna możliwość oferowana przez Bank. Skoro powodowie mieli rzeczywistą możliwość wybory waluty spłaty, a więc mogli dokonywać spłaty w walucie (...) (dokonać wymiany waluty w wybranym przez siebie kantorze i wpłacić środki na rachunek bankowy) albo w walucie PLN na warunkach oferowanych przez Bank, to brak jest tu sprzeczności z dobrymi obyczajami czy też naruszenia interesów konsumenta.

Ostatnia grupa kwestionowanych postanowień dotyczyła prowizji:

- § 13 ust. 6 regulaminu „dla kredytów w walucie obcej, wysokość prowizji z waluty obcej na złote przeliczana jest według kursu sprzedaży dewiz w Banku według tabeli kursów obowiązującej w chwili dokonywania płatności prowizji”.

W tym wypadku również powodowie powoływali się na tabelę kursów, co do której nie znali mechanizmu jej tworzenia, zarzucając przy tym Bankowi dowolność w tym zakresie. Jednak, należy w tym miejscu wskazać, na § 2 ust. 1 umowy, który stanowi, że „Kredytobiorca zobowiązany jest do zapłaty prowizji bankowej w wysokości 0 CHF, najpóźniej w dniu pierwszego uruchomienia. Istotne znaczenie ma również § 12 ust. 3 umowy, w którym wskazano, że w sprawach nieuregulowanych niniejszą umową mają zastosowanie postanowienia „Regulaminu udzielania kredytu hipotecznego dla klientów indywidualnych w (...) Bank (...) S.A”. Wprost wynika z tego zapisu, że postanowienia regulaminu stanowią uzupełnienie umowy i znajdują zastosowanie dopiero wówczas, gdy umowa danej kwestii nie regulowała. W przypadku powodów, kwestia prowizji została uregulowana w umowie i wynosiła 0 CHF. W tym stanie rzeczy zapis regulaminu zawarty w § 13 ust. 6 nie dotyczył obowiązków powodów, a więc nie może on podlegać ocenie pod względem abuzywności, skoro to postanowienie regulaminu nie wiązało stron umowy.

Mając na uwadze powyższe, wskazać należy, że kwestionowane przez powodów postanowienia nie spełniają przesłanek określonych w art. 385 ¹§ 1 k.c. Bezwarunkowa możliwość wypłaty i spłaty kredytu bezpośrednio w (...) pozbawiała bank możliwości nadużycia swojej pozycji poprzez dowolne ustalanie kursów waluty. Kredyt spełniał wszystkie wymagane cechy kredytu walutowego, a opcja wypłaty bądź spłaty w PLN była tylko alternatywą z której kredytobiorcy mogli skorzystać jeśli chcieli. Postanowienia umowne są jednoznaczne, nie sposób uznać ich za sprzeczne z dobrymi obyczajami oraz nie naruszają interesów powodów, a na pewno nie w sposób rażący. Pamiętać należy, że umowa kredytu jest umową odpłatną, funkcjonuje w obrocie gospodarczym i bank udzielający kredytu otrzymuje wynagrodzenie od kredytobiorcy za to, że ten korzysta z jego kapitału. Jeżeli bank określa zasady kredytu w sposób jasny, precyzyjny, a postanowienia te nie wiążą się z wyzyskiem jednej strony umowy, uznać należy że taka umowa może skutecznie funkcjonować.

Wobec niewykazania prze powodów wadliwości kwestionowanej umowy, a tym samym niespełnienia przesłanek wskazanych w przepisach art. 189 k.p.c. w zw. z art. 58 k.c. w zw. z art. art. 385 ¹ k.c., Sąd oddalił powództwo o ustalenie nieważności umowy kredytu, o czym orzekł w pkt I sentencji wyroku.

Z uwagi na powyższe, umowa zawarta między stronami jest ważna i skuteczna. Tym samym świadczenia powodów na rzecz pozwanego znajdowały podstawę w zawartej umowie, co oznacza, że brak jest podstawy prawnej i faktycznej do żądania przez nich zwrotu kwot uiszczonych rat kredytu. Wobec nie spełnienia przesłanek wskazanych w art. art. 410 § 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c. Sąd oddalił w całości powództwo o zapłatę, tak co do roszczenia głównego jak i ewentualnego, o czym orzekł jak w punkcie I sentencji wyroku.

Sąd oddalił wniosek o zawieszenie postępowania z uwagi na fakt, iż wniosek ten prowadził jedynie do wydłużenia postępowania. Dotychczasowe orzecznictwo sądów powszechnych oraz Trybunały Sprawiedliwości Unii Europejskiej pozwoliło na rozpoznanie niniejszej sprawy. Wbrew twierdzeniom pozwanego, nie występują tu tak istotne zagadnienia prawne, które nie podlegałyby już ocenie sądów krajów oraz zagranicznych.

O kosztach orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c. zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu, poprzez obciążanie powodów obowiązkiem ich zwrotu na rzecz pozwanego w całości. Koszty procesu po stronie pozwanego obejmowały uiszczoną opłatę skarbową za pełnomocnictwa (17 zł), wynagrodzenie pełnomocnika (radcy prawnego) w stawce wynikającej z § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (10.800 zł).

Z tego względu Sąd zasądził od powodów na rzecz pozwanego kwotę 10.817 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty, o czym orzekł jak w punkcie II sentencji wyroku.