Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 czerwca 2020 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 9 czerwca 2020 r. w Gdańsku

sprawy J. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

o prawo do emerytury pomostowej

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku VII Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 6 maja 2019 r., sygn. akt VII U 10/19

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. na rzecz J. K. kwotę 240,00 (dwieście czterdzieści 00/100) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za II instancję.

SSA Alicja Podlewska SSA Michał Bober SSA Lucyna Ramlo

Sygn. akt III AUa 790/19

UZASADNIENIE

J. K. wniósł odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział
w G. z 29 października 2018 roku odmawiającej mu prawa do emerytury pomostowej na podstawie art. 8 ustawy o emeryturach pomostowych.

Organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania i zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego, wskazując, iż w okresie od 1 lutego 1988 roku do 31 marca 1992 roku, od
1 kwietnia do 16 października 1993 roku i od 1 kwietnia 1998 roku do 31 grudnia 2008 roku odwołujący wykonywał pracę na stanowisku kucharza, a nie rybaka morskiego i okresy te nie mogły być zaliczone do stażu pracy w szczególnych warunkach, co skutkowało uznaniem, że nie legitymuje się on wymaganym stażem pracy w szczególnych warunkach.

Sąd Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku wyrokiem z 24 kwietnia 2019 roku zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał odwołującemu prawo do emerytury pomostowej od 13 marca 2019 roku (pkt 1), nie stwierdził odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania zaskarżonej decyzji (pkt 2) oraz zasądził od pozwanego na rzecz odwołującego kwotę 180 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (pkt 3).

Sąd Okręgowy - na podstawie zgromadzonych w sprawie dokumentów i zeznań świadków oraz ubezpieczonego - ustalił, iż J. K. w okresie od 1 lutego 1988 roku do 12 października 1994 roku był zatrudniony w Zarządzie (...) Sp. z o.o. (poprzednio Przedsiębiorstwo (...)). W zaświadczeniu
z 8 czerwca 2017 roku wskazano, że w okresach od 1 lutego 1988 roku do 31 marca 1992 roku oraz od 1 kwietnia do 16 października 1993 roku ubezpieczony wykonywał pracę na stanowisku rybaka morskiego określoną w załączniku nr 1 pkt 22 ustawy o emeryturach pomostowych.
W okresach od 5 kwietnia 1988 roku do 13 kwietnia 1988 roku oraz od 31 października 1991 roku do 5 listopada 1991 roku ubezpieczony pobierał zasiłek chorobowy. 14 lutego 2001 roku pracodawca wystawił ubezpieczonemu świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach w okresach od 1 lutego 1988 roku do 31 marca 1992 roku oraz od 1 kwietnia do 16 października 1993 roku na stanowisku młodszego kucharza - wymienioną w wykazie B dziale IV poz. 4 pkt. 19 rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 roku. Z kolei w okresie od
1 kwietnia 1998 roku do 12 marca 2019 roku ubezpieczony był zatrudniony na stanowisku rybaka morskiego-kucharza okrętowego w Przedsiębiorstwie (...) Sp. z o.o. W świadectwie pracy z 13 marca 2019 roku wskazano, że w powyższym okresie ubezpieczony wykonywał pracę w szczególnych warunkach. Ponadto 9 sierpnia 2018 roku pracodawca wystawił ubezpieczonemu świadectwo wykonywania pracy zaliczonej do pierwszej kategorii zatrudnienia, wskazując, że
w okresie od 1 kwietnia 1998 roku do 16 września 2018 roku zajmując stanowisko rybaka morskiego-kucharza okrętowego wykonywał prace określone w wykazie B Dział IV poz. 4 pkt. 19 rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 roku oraz w załączniku nr 1 pkt. 22 ustawy
o emeryturach pomostowych. W czasie tego zatrudnienia okresy od 28 maja do 24 lipca 1998 roku, od 17 do 28 lutego 2000 roku, od 29 maja do 21 czerwca 2000 roku, od 22 do 31 stycznia 2001 roku, od 31 marca do 20 kwietnia 2001 roku, od 6 do 12 marca 2006 roku, od 18 do 31 sierpnia 2008 roku, od 2 do 6 października 2008 roku, od 20 do 24 kwietnia 2009 roku, od 20 do 31 lipca 2009 roku, od 5 do 19 czerwca 2010 roku, od 2 do 7 września 2010 roku, od
6 czerwca do 17 września 2011 roku, od 21 do 27 grudnia 2011 roku, od 20 lutego do 2 marca 2012 roku, od 21 do 27 stycznia 2013 roku, od 4 do 15 kwietnia 2013 roku, od 3 do 16 czerwca 2014 roku, od 17 do 18 czerwca 2014 roku, od 23 czerwca do 4 lipca 2014 roku, od 15 do 26 września 2014 roku, od 27 października do 10 listopada 2014 roku, od 2 do 13 marca 2016 roku, od 11 do 22 kwietnia 2016 roku, od 9 do 20 maja 2016 roku, od 18 kwietnia do 1 maja 2017 roku, 2 maja 2017 roku, od 4 do 19 maja 2017 roku, od 27 do 30 grudnia 2017 roku, od 5 do 18 lutego 2018 roku, od 19 lutego do 5 sierpnia 2018 roku, od 1 listopada do 19 listopada 2018 roku oraz od 26 listopada 2018 roku do 18 lutego 2019 roku były okresami nieskładkowymi.

Do obowiązków ubezpieczonego w w/w okresach zatrudnienia należało: zaopatrzenie kutra w niezbędny sprzęt przed wypłynięciem, wybieranie ryb z siatek, zabezpieczenie i pakowanie ryb do skrzynek, wydawanie siatek, sprzątanie pokładu oraz przygotowywanie posiłków dla załogi kutra. Załoga kutra liczyła 7-8 osób, a jeden rejs trwał od dwóch dni do dwóch tygodni. Wszyscy oprócz mechanika wykonywali czynności związane z połowem ryb. Ubezpieczony musiał uzyskać takie same certyfikaty i przejść jednakowe szkolenia jak pozostali członkowie załogi. Ubezpieczony tak jak inni członkowie załogi otrzymywał dodatek uzależniony od ilości złowionych ryb. Ubezpieczony przygotowywał 3 posiłki dziennie dla załogi. Kuter wypływał o godz. 5.00, śniadanie odbywało się o godz. 8.00, natomiast pora obiadu uzależniona była od częstotliwości połowu w ciągu dnia, kolacja była zazwyczaj o godz. 18.00.

Sąd Okręgowy wskazał, że do przesłanek przyznania prawa do emerytury pomostowej określonych w art. 8 ustawy o emeryturach pomostowych należy wykonywanie przez okres co najmniej 10 lat prac w szczególnych warunkach wymienionych w punkcie 20, 22 i 32 załącznika nr 1 tej ustawy, spełnienie warunków z art. 4 pkt 1, 4-7 ustawy oraz ukończenie 55 lat życia
w przypadku mężczyzny. W punkcie 22 załącznika nr 1 do ustawy pomostowej zostały wymienione prace rybaków morskich. Rozporządzenie Rady Ministrów z 7 lutego 1983 roku, które w swoim załączniku zawiera określenie: „prace rybaków morskich” i wymienia je w dwóch odrębnych pozycjach - w wykazie A, Dziale VIII (w Transporcie i łączności) pod pozycją 9 oraz
w Wykazie B, Dziale IV (Prace rożne) pod pozycją 4. W przypadku prac rybaków morskich, dla ustalenia, jakiego rodzaju prace ustawodawca zaliczył do poszczególnych wykazów, konieczne jest posłużenie się resortowymi wykazami stanowisk, które jakkolwiek nie stanowią samodzielnej podstawy przyznania indywidualnych uprawnień, posiadają jednak charakter informacyjny, techniczno-porządkujący i uściślający, w szczególności wówczas, gdy w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia nie wymienia się określonych stanowisk, lecz operuje się pojęciem ogólnym. W zarządzeniu nr 24 Ministra – Kierownika Urzędu Gospodarki Morskiej z 15 sierpnia
z 1983 roku w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach w zakładach resortu gospodarski morskiej do wykazu B zostały zaliczone prace rybaków morskich w służbie pokładowej, a do wykazu A prace rybaków morskich w służbie mechanicznej, zgodnie
z podziałem wynikającym z § 58 i § 62 ust. 1 i § 64 ust. 3 rozporządzenia Ministra Żeglugi z 30 października 1971 rok w sprawie kwalifikacji zawodowych członków załóg polskich statków morskich (Dz.U. nr 33, poz. 299 ze zm.), w § 54, 58 i 61 ust. 3 rozporządzenia Ministra - Kierownika Urzędu Gospodarki Morskiej z 17 sierpnia 1983 roku w sprawie kwalifikacji zawodowych członków polskich statków morskich (Dz.U. nr 52, poz. 232 ze zm.), w § 26, 27, 30 i 31 rozporządzenia z 23 maja 1992 roku Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej w sprawie kwalifikacji zawodowych i składu załóg polskich statków morskich (Dz.U. nr 49, poz. 227 ze zm.) oraz § 38 i § 49 rozporządzenia Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z 24 sierpnia 2000 roku w sprawie wyszkolenia i kwalifikacji zawodowych, pełnienia wacht oraz składu załóg statków morskich o polskiej przynależności (Dz.U. nr 105, poz. 1117). Sąd Okręgowy wskazał nadto, że w art. 3 pkt 3 ustawy z 23 maja 1991 roku o pracy na morskich statkach handlowych (Dz.U. nr 61, poz. 258) wskazano, że marynarzem lub rybakiem jest osoba posiadająca morskie kwalifikacje zawodowe, stwierdzone zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie ustawy
z 9 listopada 2000 roku o bezpieczeństwie morskim (Dz.U. nr 109, poz. 1156), a więc każdy członek załogi kutra rybackiego dopuszczony do pracy na morzu, w tym również mechanik czy motorzysta. Zgodnie natomiast z art. 3 lit. b rozporządzenia Rady /WE/ nr 1198/2006 z 27 lipca 2006 roku w sprawie Europejskiego Funduszu Rybackiego (Dz. U. UE L 223 z 15 sierpnia 2006 roku, str. 1) rybak to osoba, której zajęciem - uznanym przez państwo członkowskie, jest zawodowe rybactwo na pokładzie czynnego statku rybackiego, co przy uwzględnieniu angielskiej i francuskiej wersji językowej można przetłumaczyć jako „osoba zatrudniona, zaangażowana
w profesjonalne, zawodowe rybactwo” czy „każda osoba wykonująca rybactwo”. Sąd ten dodał również, że zawód „rybak rybołówstwa morskiego” (kod 622301) znajduje się w opisie klasyfikacji zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy z 2014 roku wynikającej z rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy oraz zakresu jej stosowania z (tekst jednolity Obwieszczenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z 28 grudnia 2017 roku w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu. Dz.U.
z 2018 roku poz. 227) opracowanej przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej w oparciu
o Międzynarodowy Standard Klasyfikacji Zawodów ISCO-08. Wynika z niego, że rybak ten jako członek załogi statku rybackiego łowi ryby na łowiskach morskich i oceanicznych, na sprzedaż lub w celu regularnych dostaw do hurtu, organizacji handlowych czy na targowiska. (podkreślenie SO). Do jego zadań zawodowych należy przygotowywanie i naprawianie sieci oraz innych urządzeń rybackich i sprzętu, sterowanie kutrem na teren połowu i z powrotem oraz w czasie połowu, zakładanie przynęt, zastawianie sieci i ich holowanie, czyszczenie, mrożenie lub solenie ryb na kutrze lub na brzegu; dostarczanie złowionych ryb na rynek; wykonywanie innych zadań, związanych z podanymi wyżej, nadzorowanie innych pracowników.

Tymczasem odwołujący jako członek załogi kutra rybackiego, pełnił obowiązki kucharza oraz rybaka, tj. wykonywał czynności związane z zaopatrzeniem kutra w niezbędny sprzęt przed wypłynięciem, wybieranie ryb z siatek, zabezpieczenie i pakowanie ryb do skrzynek, wydawanie siatek, sprzątanie pokładu oraz przygotowywanie posiłków dla załogi kutra. Ubezpieczony wykonywał zatem pracę związaną bezpośrednio z łowieniem i wstępnym przetwórstwem ryb. Załoga statku otrzymywała dodatki za dużą ilość złowionych ryb. Zatem wszyscy członkowie załogi zainteresowani byli szybkim i efektywnym wykonywaniem czynności połowu ryby i jego obróbki, bowiem przekładało się to na czas przebywania na morzu oraz otrzymywany zarobek. Należy zważyć, że ubezpieczony posiadał również książeczkę żeglarską jak inni rybacy, oraz musiał przechodzić tożsame szkolenia i uzyskiwać te same certyfikaty co rybacy. Przeprowadzone postępowanie dowodowe, w tym szczególnie zeznania świadków
i ubezpieczonego, potwierdziły że na małej jednostce, przy niewielkiej obsadzie osobowej, nie było możliwości wykonywania tylko pracy kucharza, bowiem praca związana z przygotowaniem posiłku charakter dodatkowy i ubezpieczony wykonywał ją wtedy, gdy nie było czynności związanych z połowem ryb lub w przerwach.

W ocenie Sądu Okręgowego wymienione w pkt 22 załącznika nr 1 do ustawy pomostowej „prace rybaków morskich” nie mogą ograniczać się tylko do stanowiska rybaka, albowiem obejmują one także prace wykonywane na statku rybackim przez innych członków załogi zatrudnionych – w tym także na stanowisku kucharza. Sąd ten podkreślił, że podziela pogląd Sądu Najwyższego wrażony w wyroku z 24 stycznia 2014 roku (III UK 33/13, Legalis nr 797027), iż ustawa pomostowa nie ogranicza możliwości zaliczenia do prac rybaków morskich prac poszczególnych członków załogi kutra rybackiego w zależności od przynależności do załogi pokładowej czy mechanicznej, z tym zastrzeżeniem, że wykonują oni pracę charakterystyczną dla rybaków morskich.

W związku z powyższym Sąd I instancji uznał, że ubezpieczony w spornych okresach wykonywał pracę w warunkach szczególnych wymienioną w załączniku 1 pkt 22 do ustawy
o emeryturach pomostowych na stanowisku rybaka morskiego, a po odliczeniu wskazanych przez pracodawców okresów nieskładkowych, legitymuje się on wymaganym okresem pracy
w szczególnych warunkach, wymienionych w pkt 22 załącznika nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych oraz okresem wykonywania prac szczególnych warunkach w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 niniejszej ustawy po dniu 31 grudnia 2008 roku. Odwołujący spełnił przy tym przesłankę rozwiązania stosunku pracy określoną w art. 4 ust. 7 ustawy pomostowej albowiem 12 marca 2019 roku rozwiązał stosunek pracy z Przedsiębiorstwem (...) Sp. z o.o. Dlatego też Sąd Okręgowy, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję i orzekł jak w punkcie pierwszym wyroku.

W punkcie drugim wyroku Sąd ten – stosownie do art. 118 ust. 1a ustawy o emeryturach
i rentach z FUS a contrario - nie stwierdził odpowiedzialności pozwanego organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji, albowiem dopiero wynik niniejszego postępowania dowodowego pozwolił na poczynienie wiążących ustaleń co do charakteru zatrudnienia ubezpieczonego, mającego wpływ na jego prawo do wnioskowanego świadczenia. O kosztach procesu Sąd Okręgowy orzekł w punkcie trzecim wyroku, na podstawie art. 108 § 1 k.p.c. w związku z art. 98 § 1 i 3 k.p.c. oraz art. 99 k.p.c. oraz § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł pozwany organ rentowy domagając się jego zmiany i oddalenia odwołania, ewentualnie jego uchylenia i przekazania sprawy Sądowi
I instancji do ponownego rozpoznania. Pozwany zarzucił naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez niedokonanie wszechstronnej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego przy określeniu pojęcia ”pracy rybaków morskich” w odniesieniu do odwołującego zatrudnionego na stanowisku kucharza. Pozwany zarzucił także naruszenie art. 4 w zw. z art. 8 ustawy
o emeryturach pomostowych wraz w zw. z pkt 22 załącznika nr tej ustawy poprzez błędną wykładnię i niewłaściwe ich zastosowanie w sprawie i uznanie, że odwołujący legitymuje się dziesięcioletnim okresem pracy w szczególnych warunkach pracując na stanowisku kucharza.

W uzasadnieniu apelacji pozwany wskazał, że ustawa o emeryturach pomostowych nie zawiera żadnego wyjaśnienia określenia ”prace rybaków morskich”, a jako że odwołujący nie wykonywał pracy w szczególnych wymienionej w załączniku do ustawy o emeryturach pomostowych po dniu wejścia w życie tej ustawy, to nie ma możliwości oceny jego pracy
z uwzględnieniem przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Skoro praca rybaka morskiego wymaga odpowiednich kwalifikacji i jest definiowana przez wykonywania określonego zadania, to nie można utożsamiać jej ze wszelkimi pracami związanymi z wykonywaniem rybołówstw morskiego. Zatem tylko praca na stanowisku rybaka morskiego może być uwzględniona do stażu pracy w szczególnych warunkach w rozumieniu ustawy o emeryturach pomostowych. W ocenie pozwanego kucharz na statku nie jest rybakiem morskim. Gdyby zamiarem ustawodawcy było rozszerzenie zakresu stosowania ustawy
o emeryturach pomostowych to zapewne wymieniłby inne stanowiska pracy wykonywane na statku uprawniające do uzyskania emerytury pomostowej. Odwołujący – pracując na stanowisku kucharza pokładowego – nie wykonywał pracy bezpośrednio związanej z łowieniem i wstępnym przetwórstwem ryb, tj. nie wydawał i nie wyciągał sieci oraz nie sortował i nie patroszył ryb.

Odwołujący w odpowiedzi na apelację wniósł o jej oddalenie oraz zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja organu rentowego jest nieuzasadniona.

Spór w niniejszej sprawie sprowadzał się do ustalenia, czy J. K. wykonywał przez okres co najmniej 10 lat pracę w szczególnych warunkach w charakterze rybaka morskiego wymienioną pod poz. 22 załącznika nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych i tym samym czy spełnia przesłanki do przyznania prawa do emerytury pomostowej na podstawie art. 8 ustawy o emeryturach pomostowych.

W ocenie Sądu Apelacyjnego Sąd Okręgowy przeprowadził postępowanie dowodowe
w zakresie zaoferowanym przez strony procesu, a w swych ustaleniach i wnioskach nie wykroczył poza ramy swobodnej oceny wiarygodności i mocy dowodów wynikające z przepisu art. 233 k.p.c., nie popełnił też uchybień w zakresie zarówno ustalonych faktów, które mogłyby uzasadnić ingerencję w treść zaskarżonego orzeczenia. Podkreślić przy tym należy, że skuteczne postawienie zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. wymaga wykazania, że sąd uchybił zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego, lub nie uwzględnił wszystkich przeprowadzonych w sprawie dowodów. Takich uchybień organ rentowy nie wykazał, a zawarte w apelacji twierdzenia jakoby odwołujący nie wydawał i nie wyciągał sieci oraz nie sortował i nie patroszy ryb, nie mają żadnego oparcie w zebranym w sprawie materiale dowodowym i stanowią wyłącznie subiektywne i niczym nie poparte stanowisko pozwanego, które nie mogło skutkować uznaniem zaskarżonego wyroku za wadliwy.

Uzupełnienia i usystematyzowania wymagały jednak rozważania Sądu I instancji w zakresie wykładni przepisów prawa materialnego, tj. art. 8 ustawy o emeryturach pomostowych oraz pojęcia „pracy rybaków morskich”. Sąd Apelacyjny nie podziela wyrażonego przez Sąd Okręgowy poglądu, iż ustawa pomostowa nie ogranicza możliwości zaliczenia do prac rybaków morskich prac poszczególnych członków załogi kutra rybackiego w zależności od przynależności do załogi pokładowej czy mechanicznej, z tym zastrzeżeniem, że wykonują oni pracę charakterystyczną dla rybaków morskich. Pomimo dokonania przez Sąd Okręgowy błędnej wykładni w/w przepisów prawa materialnego, wyrok tego Sądu jest zgodny z prawem.

Podkreślić należy, że w wyniku reformy systemu ubezpieczeń społecznych, zgodnie
z regulacjami ustawy o emeryturach i rentach, uległa stopniowej likwidacji możliwość wcześniejszego przejścia na emeryturę. Ustawodawca odszedł od rozbudowanego dotychczas systemu świadczeń społecznych. Natomiast cel ustawy o emeryturach pomostowych był jeszcze dalej idący i doprowadził do zawężenia grona uprawnionych do emerytur z tytułu pracy
w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, do ściśle zamkniętego kręgu podmiotów, zdefiniowanych charakterem wykonywanej pracy. Odstąpiono od szerokiego katalogu prac zamieszczonych w dotychczasowych wykazach stanowiących załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku. Celowo ustawodawca nie definiował stanowisk pracy, lecz położył nacisk na charakter wykonywanej pracy, którą określił bardziej lub mniej ogólnie, ale też zamieścił prace określone precyzyjnie. Nie sformułował jednak ustawowych definicji poszczególnych prac, co wydaje się oczywiste, bowiem w przypadku definiowania poszczególnych rodzajów prac, konieczne byłoby załączenie kolejnego wykazu, wyjaśniającego treść zapisów załączników, analogicznego do dotychczasowych wykazów resortowych. Pace te powinny być interpretowane zgodnie ze wskazaniami wynikającymi z art. 3 ust. 1 i 2 ustawy
o emeryturach pomostowych i nie mogą prowadzić do rozszerzenia kręgu beneficjentów poza ten, wyznaczony brzmieniem przepisów. W drodze interpretacji prawnych nie powinno zatem dochodzić do sytuacji, że beneficjentem ustawy zostaje pracownik nie wykonujący pracy oznaczonej w zamkniętym katalogu prac, kwalifikowanej jako wykonywana w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze, lecz pracę zbliżoną rodzajowo. W judykaturze aprobowany jest pogląd, że charakter emerytur w niższym wieku z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze i emerytur pomostowych jest odrębny, a zatem nie wszyscy uprawnieni do emerytur w niższym wieku z racji wykonywania tego rodzaju prac nabyliby obecnie prawo do emerytur pomostowych (wyrok SN, 13 marca 2012, II UK 164/11).

Emerytura pomostowa co do zasady przysługuje ubezpieczonym którzy osiągnęli 55 lat
w przypadku kobiet i 60 lat w przypadku mężczyzn (art. 4 pkt 3). Ustawodawca w art. 8 ustawy
o emeryturach pomostowych, podobnie jak przepisach dotyczących emerytury w obniżonym wieku z tytułu pracy warunkach szczególnych, przewidział możliwość nabycia prawa do emerytury pomostowej w jeszcze niższym wieku w sytuacji wykonywania kwalifikowanej pracy
w warunkach szczególnych. Art. 8 ustawy o emeryturach pomostowych do tego rodzaju prac zalicza prace wymienione pod poz. 20, 22, 32 załącznika nr 1 do ustawy, tj. odpowiednio prace nurka lub kesoniarza, prace w komorach hiperbarycznych, prace rybaków morskich i prace bezpośrednio przy przetwórstwie materiałów zawierających azbest lub prace rozbiórkowe związane z ich usuwaniem.

Ustawa o emeryturach pomostowych nie zawiera odrębnej definicji prac rybaków morskich. Nadmienić jednak trzeba, że prace rybaków morskich zostały także zakwalifikowane jako praca
w szczególnych warunkach zarówno w wykazie A (dział VIII "w transporcie" pkt 9), jak i wykazie B (dział VI "prace różne" pkt 4) stanowiących załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Jednakże w złączniku do zarządzenia nr 24 Ministra – Kierownika Urzędu Gospodarki Morskiej z 15 sierpnia 1983 roku w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach w zakładach resortu gospodarki morskiej, w wykazie A dział VIII (w transporcie) poz. 9, pkt 1 prace rybaków morskich obejmowały prace wykonywane na wszystkich stanowiskach zajmowanych przez członków załogi statku, niezależnie od zatrudniającego ich podmiotu. Natomiast za prace rybaków morskich, o których mowa w wykazie
B załącznika do tego zarządzenia uznane zostały prace wykonywane nie tylko w określonych podmiotach, ale - co istotniejsze - wyłącznie na stanowiskach wymienionych w dziale IV, poz. 4 pkt 1-19, a to: kapitana, zastępcy kapitana do spraw zwiadu połowowego, starszego oficera,
I oficera, II oficera, III oficera, IV oficera, I szypra, II szypra - zastępcy kierownika jednostki, bosmana, starszego rybaka, rybaka, młodszego rybaka, mistrza przetwórstwa rybnego, starszego rybaka przetwórstwa, młodszego rybaka przetwórstwa, starszego rybaka mączkarza oraz na pozostałych etatowych stanowiskach pracy na statku do wykonywania rybołówstwa morskiego, wymienionych w Układzie Zbiorowym Pracy dla rybaków morskich z dnia 17 stycznia 1975 roku. Różnica pomiędzy pracami wymienionymi w wykazie A i B, polega na tym wykonywanie prac zawartych w wykazie A uprawnia do nabycia prawa do emerytury ubezpieczonego, który osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn oraz ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach. Z kolei wykonywanie pracy wymienionej w dziale IV wykazu B uprawnia do nabycia prawa do emerytury przez ubezpieczonego, który osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 50 lat dla kobiet i 55 lat dla mężczyzn oraz ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 10 lat wykonywał prace wymienione w dziale IV wykazu B. Sąd Najwyższy w swoim orzecznictwie dotyczącym emerytur przyznawanych na podstawie art. 32 ustawy o emeryturach i rentach
z FUS wskazywał, że do wykazu B zostały zaliczone prace rybaków morskich w służbie pokładowej, a do wykazu A prace rybaków morskich w służbie mechanicznej (por. wyrok z 26 maja 2011 roku, II UK 356/10, LEX nr 901608).

Sąd Najwyższy w wyroku z 14 maja 2014 roku (II UK 460/13, LEX nr 1478023) wyjaśnił, iż za prace rybaków morskich w rozumieniu pkt 22 załącznika nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych, do którego odwołuje się art. 8 tej ustawy, mogą być uznane tylko prace rybaków morskich ("w służbie pokładowej") wymienione w wykazie B (Dział IV poz. 4) stanowiącym załącznik do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, a nie prace w służbie mechanicznej wymienione w wykazie A (Dział VIII) stanowiącym załącznik do tego rozporządzenia. Sąd Najwyższy wyjaśnił, że skoro ustawa o emeryturach pomostowych nie zawiera definicji pracy rybaka morskiego, to zasadnym jest odniesienie się do przepisów resortowych zawierające wykazy stanowisk pracy w warunkach szczególnych, zwłaszcza, że także rozporządzenie Rady Ministrów z 7 lutego 1983 roku nie definiowało pojęcia rybaka morskiego. Sąd Najwyższy zwrócił także uwagę, że zakwalifikowanie danych prac do wykazu A lub B ma istotne znaczenie albowiem z uwagi na różną uciążliwość tych prac uprawnia do emerytury w jeszcze niższym wieku emerytalnym.

Sąd Najwyższy w uchwale 7 sędziów z 17 września 2015 roku (III UZP 7/15, LEX nr 1793677) rozwiał wątpliwości interpretacyjne związane z pracą rybaka morskiego ujętej w art. 8 ustawy o emeryturach pomostowych, usuwając tym samym rozbieżności w dotychczasowym orzecznictwie. Sąd Najwyższy wskazał, iż "do wykazu B zostały zaliczone prace rybaków morskich w służbie pokładowej, a do wykazu A prace rybaków morskich w służbie mechanicznej, zgodnie z podziałem wynikającym z § 58, § 62 ust. 1 i § 64 ust. 3 rozporządzenia Ministra Żeglugi z 30 października 1971 roku w sprawie kwalifikacji zawodowych członków załóg polskich statków morskich, § 54, 58 i 61 ust. 3 rozporządzenia Ministra - Kierownika Urzędu Gospodarki Morskiej z 17 sierpnia 1983 roku w sprawie kwalifikacji zawodowych członków załóg polskich statków morskich, § 26, 27, 30 i 31 rozporządzenia z 23 maja 1992 roku Ministra Transportu
i Gospodarki Morskiej w sprawie kwalifikacji zawodowych i składu załóg polskich statków morskich, § 38 i § 49 rozporządzenia Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z 24 sierpnia 2000 roku w sprawie wyszkolenia i kwalifikacji zawodowych, pełnienia wacht oraz składu załóg statków morskich o polskiej przynależności, § 42 i 54 rozporządzenia Ministra Infrastruktury
z 4 lutego 2005 roku w sprawie wyszkolenia i kwalifikacji zawodowych marynarzy. Podział ten nadal jest utrzymany w przepisach rozporządzenia Ministra Transportu, Budownictwa
i Gospodarki Morskiej z 7 sierpnia 2013 roku w sprawie wyszkolenia i kwalifikacji członków załóg statków morskich (Dz.U. z 2013 roku poz. 937). W Dziale IV tego rozporządzenia określone zostały niezbędne kwalifikacje umożliwiające uzyskanie świadectwa rybaka rybołówstwa morskiego, które nawiązują do stanowisk zajmowanych przez rybaków morskich w służbie pokładowej (§ 56-64), podobnie, jak regulujące te kwestie wymienione powyżej rozporządzenia, w tym obowiązujące w dacie wejścia w życie ustawy o emeryturach pomostowych rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 4 lutego 2005 roku w sprawie wyszkolenia i kwalifikacji zawodowych marynarzy. Sąd Najwyższy wskazał, iż prawodawca konsekwentnie rozróżnia prace członków załogi statku rybackiego na prace w służbie pokładowej oraz prace w służbie mechanicznej, a kwalifikacje zawodowe do wykonywania pracy rybaka morskiego powiązane są wyłącznie ze stanowiskami w służbie pokładowej. Skoro warunki nabycia emerytury w obniżonym wieku emerytalnym w związku ze służbą pokładową (55 lat dla mężczyzn i 10 lat pracy
w kwalifikowanych warunkach szczególnych) są identyczne z przesłankami nabycia prawa do emerytury pomostowej określonymi w art. 8 ustawy o emeryturach pomostowych, to przy uwzględnieniu wykładni celowościowej i historycznej za prace rybaków morskich ujętą w pkt 22 załącznika nr 1 ustawy o emeryturach pomostowych należy przyjmować prace rybaków morskich w służbie pokładowej, a nie prace wykonywane na wszystkich stanowiskach zajmowanych przez pracowników wpisanych na listę członków załogi statku rybackiego. Gdyby przyjąć, że zakresem pojęcia prace rybaków morskich, ujętej w pkt 22 załącznika nr 1 do emerytury pomostowej, objęci są rybacy morscy zarówno w służbie pokładowej, jak i mechanicznej, to oznaczałoby to, że ustawodawca sprzecznie z celem reformy systemu ubezpieczeń społecznych, rozszerzyłby uprawnienia umożliwiające nabycie prawa do emerytury w porównaniu z dotychczasowymi, które określone są na podstawie przepisów rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 roku. Z uzasadnienia omawianej uchwały wynika także, że do takich samych nieuprawnionych wniosków doprowadziłoby zastosowana wykładni językowej pojęcia rybak morski, a jeśli wykładnia językowa byłaby niedorzeczna to należy ją odrzucić. Sąd Najwyższy wyjaśnił przy tym, że wbrew odmiennemu stanowisku wyrażonemu w wyroku tego Sądu z dnia 11 kwietnia 2014 roku (III UK 124/13 – zawierającemu podobne stanowisko jak w powoływanym przez Sąd I instancji wyroku Sądu Najwyższego z dnia 24 stycznia 2014 roku, III UK 33/13), ustawodawca nie pozbawił rybaków w służbie mechanicznej prawa do emerytury pomostowej gdyż ustawa o emeryturach pomostowych za prace w szczególnych warunkach uznaje w pkt 23 załącznika nr 1 także prace na statkach żeglugi morskiej, zgodnie zaś z Kodeksem morskim statkiem morskim handlowym jest statek przeznaczony lub używany do prowadzenia działalności gospodarczej, m.in. do rybołówstwa morskiego lub pozyskiwania innych zasobów morza. Oznacza to, że członkom załogi statku rybackiego przyznano uprawnienia emerytalne po spełnieniu tożsamych warunków, jakie wynikały z rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 roku, czyli po osiągnięciu wieku 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn oraz wykazania wymaganego 15 letniego okresu zatrudnienia
w szczególnych warunkach.

Co istotne w w/w uchwale Sąd Najwyższy wyraził również pogląd, że ustalając zakres pojęcia "prace rybaków morskich", o którym mowa w ustawie o emeryturach pomostowych, nieuprawnione jest odwoływanie się do wykładni językowej, w tym do potocznego, językowego znaczenia terminu rybak morski, ani do definicji zamieszczonej w art. 3 pkt 3 ustawy z 2 maja 1991 roku o pracy na morskich statkach handlowych, w myśl której marynarzem lub rybakiem jest osoba posiadająca morskie kwalifikacje zawodowe, stwierdzone zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie ustawy z 9 listopada 2000 roku o bezpieczeństwie morskim (obecnie na podstawie ustawy z 18 sierpnia 2011 roku o bezpieczeństwie morskim; t.j. Dz.U. z 2015 roku poz. 611) oraz definicji rybaka morskiego zawartej w art. 3 lit. b rozporządzenia Rady /WE/ nr 1198/2006 z 27 lipca 2006 roku w sprawie Europejskiego Funduszu Rybackiego. Przyjęcie wykładni językowej pojęcia rybak morski umożliwiałoby bowiem całej załodze statku nabycie prawa do emerytury pomostowej po przepracowaniu 10 lat pracy w tych warunkach, co prowadziłoby do nieuzasadnionego rozszerzenia dotychczasowych uprawnień ubezpieczonych.

Sąd Apelacyjny podziela pogląd Sądu Najwyższego zaprezentowany w w/w wyroku z 14 maja 2014 roku (II UK 460/13, LEX nr 1478023) oraz uchwale 7 sędziów z 17 września 2015 roku (III UZP 7/15, LEX nr 1793677). Nie ulega bowiem wątpliwości, że tylko osoby, których podstawowym zadaniem jest służba pokładowa narażone są stale na niesprzyjające, często ekstremalne warunki pogodowe, działanie morskiej wody oraz wysiłek fizyczny związany
z pełnionymi czynnościami. Nie mniej jednak nie można tracić z pola widzenia, że jednym
z warunków przyznania prawa do emerytury pomostowej, czy to na podstawie art. 4, czy też art. 49 albo też art. 8 ustawy o emeryturach pomostowych nie jest zajmowanie określonego stanowiska pracy lecz wykonywanie określonej pracy. Zatem dla oceny, czy pracownik pracował
w szczególnych warunkach, nie ma istotnego znaczenia nazwa zajmowanego przez niego stanowiska, tylko rodzaj faktycznie powierzonej mu pracy. Nie chodzi więc o to, czy pracownik był zatrudniony na stanowisku nominalnie odpowiadającym pracom w warunkach szczególnych wymienionych w ustawie o emeryturach pomostowych i załączniku do tej ustawy lecz czy mimo inaczej określonego stanowiska taką pracę faktycznie wykonywał.

Tymczasem jak wynika z zebranego w sprawie materiału dowodowego odwołujący
w spornych okresach formalnie zatrudniony był jako kucharz na kutrze rybackim. Jednakże obydwaj pracodawcy wystawili mu świadectwa pracy w szczególnych warunkach wskazując, iż
w okresie od 1 lutego 1988 roku do 31 marca 1992 roku i od 1 kwietnia do 16 października 1993 roku w Przedsiębiorstwie (...) w H. oraz od 1 kwietnia 1998 roku do 16 września 2018 roku w (...) Sp. z o.o. we W. odwołujący stale i w pełnym wymiarze czasu wykonywał prace wymienione w Wykazie B, dziale IV poz. 4 pkt 19 załącznika do zarządzenia nr 24 Ministra Kierownika Urzędu Gospodarki Morskiej z 15 sierpnia 1983 roku
w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach w zakładach pracy resortu gospodarki morskiej. Przedsiębiorstwo (...) w H. wystawiło ubezpieczonemu również zaświadczenie, iż w/w okresie odwołujący wykonywał pracę rybaka morskiego wymienioną
w załączniku nr 1 pkt 22 do ustawy o emeryturach pomostowych. (...) Sp. z o.o. we W. w świadectwie pracy szczególnych warunkach również wskazało, że
w omawianym okresie odwołujący wykonywał prace ujęte w załączniku nr 1 pkt 22 do ustawy
o emeryturach pomostowych. Co istotne, pracodawca odwołującego (...) Sp. z o.o. we W. w piśmie z 19 sierpnia 2018 roku skierowanym do organu rentowego w celu wyjaśnienia rozbieżności w stanowiskach pracy odwołującego w poszczególnych dokumentach (k. 20 akt ZUS dotyczących emerytury pomostowej) wskazał, iż stanowisko rybak morski-kucharz okrętowy na kutrze jest tożsame z wykonywaniem pracy rybaka morskiego na kutrze. Pracodawca ubezpieczonego wyjaśnił, że praca rybaka morskiego-kucharza okrętowego na kutrze jest pracą rybaka morskiego o jakiej mowa w załączniku nr 1 pkt 22 do ustawy
o emeryturach pomostowych i Wykazie B, dziale IV poz. 4 pkt 19 załącznika do zarządzenia nr 24 Ministra Kierownika Urzędu Gospodarki Morskiej z 15 sierpnia 1983 roku
w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach w zakładach pracy resortu gospodarki morskiej. Natomiast przygotowywanie posiłków dla załogi kutra rybackiego jest jedynie dodatkową funkcją, którą pełni kucharz i za którą otrzymuje dodatkowe wyposażenie.

Nie ulega więc wątpliwości, iż obydwaj pracodawcy pracę ubezpieczonego w spornych okresach traktowali jako pracę rybaka morskiego w służbie pokładowej. Konfrontacja w/w dokumentów ze spójnymi, wzajemnie się uzupełniającymi i logicznymi zeznaniami świadków oraz odwołującego tylko potwierdza zasadność stanowiska ubezpieczonego. Z zeznań świadków – współpracowników odwołującego, członków załogi kutra – oraz samego ubezpieczonego jednoznacznie wynika, że odwołujący do podstawowych obowiązków odwołującego należało wydawanie i wybieranie sieci, patroszenie oraz pakowanie ryb na pokładzie, a także zbrojeniem i naprawą sieci. W czasie połowu odwołujący wykonywał takie same prace jako pozostali członkowie załogi kutra formalnie zatrudnieni na stanowisku rybaka morskiego. Z zeznań świadków wynika też, że na kutrze najważniejszy był połów ryb i od tego był uzależniony cały dzień pracy załogi kutra, a ubezpieczony jako kucharz przygotowywał posiłki w przerwach między rejsami i kiedy nie było prac związanych z połowem ryb. Świadkowi zgodnie zeznawali, że ubezpieczony kucharzem był niejako dodatkowo i przygotował 3 posiłki dziennie. Co istotne ubezpieczony musiał uzyskać takie same certyfikaty i przejść jednakowe szkolenia jak pozostali członkowie załogi i tak jak inni członkowie załogi otrzymywał dodatek uzależniony od ilości złowionych ryb.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, odwołujący w spornych okresach niewątpliwie wykonywał pracę rybaka morskiego w służbie pokładowej. Nadmienić jednak trzeba, że dla uznania, że praca jest wykonywana w szczególnych warunkach niezbędne jest jej rzeczywiste wykonywanie w pełnym wymiarze czasu pracy, to jest codziennie i przez całą przewidzianą dla pracownika dniówkę roboczą. Za taką wykładnią użytego w art. 3 ust. 4 pojęcia "w pełnym wymiarze czasu pracy" przemawia w szczególności to, że ustawodawca związał go ze sformułowaniem "pracowników wykonujących", co jednoznacznie wskazuje, że pełny wymiar czasu pracy związany jest z rzeczywistym wykonywaniem prac, o którym mowa w ust. 1, w takim właśnie wymiarze czasu pracy. Sąd Najwyższy stwierdził również, że w pełni uprawnione jest w tym zakresie odwołanie się do utrwalonej wykładni podobnych pojęć użytych w § 2 ust. 1 rozporządzenia z 1983 roku,
w myśl której praca w szczególnych warunkach to praca wykonywana stale (codziennie)
i w pełnym wymiarze czasu pracy (przez 8 godzin dziennie, jeżeli pracownika obowiązuje taki wymiar czasu pracy) w warunkach pozwalających na uznanie jej za jeden z rodzajów prac wymienionych w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia (por. wyrok SN z 19 stycznia 2016 roku, I UK 269/15, Legalis nr 1433135).

Jeśli jednak weźmie się pod uwagę fakt, że odwołujący część posiłków przygotowywał pomiędzy rejsami lub w czasie gdy nie było prac związanych z połowem ryb i gdy inni członkowie załogi mieli przerwę oraz że załoga kutra liczyła 7-8 osób i ubezpieczony musiał przyrządzić jedynie 3 posiłki dziennie, to oczywistym jest, że nie mógł on w czasie rejsu wykonywać wyłącznie lub nawet w przeważającym wymiarze czasu pracy kucharza okrętowego na kutrze. Podstawowym obowiązkiem członków załogi kutra było wykonywanie wszelkich czynności związanych z połowem i przetwórstwem ryb i wykonanie tych prac miało pierwszorzędne znaczenie, a posiłki odwołujący przygotowywał gdy nie było czynności związanych z połowem ryb lub po skończeniu prac związanych z połowem i wstępnym przetwórstwem ryb. Zatem wbrew zarzutom pozwanego zgromadzony w sprawie i prawidłowo oceniony materiał dowodowy potwierdza, że obowiązki kucharza odwołujący pełnił jedynie ubocznie, a ich zakres nie zmniejszał co do zasady wymiaru jego czasu pracy poświęcanego na wykonywanie pracy typowej dla rybaka morskiego, tj. w szczególnych warunkach środowiska pracy, w którym występuje narażenie na czynniki ryzyka determinowane siłami natury, które z wiekiem mogą
z dużym prawdopodobieństwem spowodować trwałe uszkodzenie zdrowia i które mimo zastosowania środków profilaktyki technicznej, organizacyjnej i medycznej stawiają przed pracownikami wymagania przekraczające poziom ich możliwości, ograniczony w wyniku procesu starzenia się jeszcze przed osiągnięciem wieku emerytalnego, w stopniu utrudniającym ich pracę na dotychczasowym stanowisku (art. 3 ust. 1 i 2 ustawy o emeryturach pomostowych).

W związku z powyższym uznać należało, że wskazane powyżej okresy pracy ubezpieczonego (z wyjątkiem okresów nieskładkowych kiedy przebywał na zwolnieniach lekarskich) należy zakwalifikować jako okresy pracy w warunkach szczególnych z pkt. 22 załącznika nr 1 ustawy o emeryturach pomostowych. Wykazany przez ubezpieczonego staż pracy w warunkach szczególnych, o którym mowa w art. 8 ustawy o emeryturach pomostowych, przekracza 10 lat, a skoro bezspornym było, że legitymuje się on wymaganym stażem okresów składkowych i nieskładkowych, ukończył wieku 55 lat i w toku postępowania rozwiązał stosunek pracy, to tym samym spełnił on wszystkie przesłanki do uzyskania prawa do emerytury pomostowej w oparciu o art. 8 w zw. z art. 4 ustawy o emeryturach pomostowych. Dlatego też Sąd Okręgowy prawidłowo zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał odwołującemu prawa do tego świadczenia od 13 marca 2019 roku, tj. daty rozwiązania stosunku pracy.

Reasumując, apelacja pozwanego nie zawierała zarzutów, które mogłyby skutkować zmianą lub uchyleniem zaskarżonego wyroku. Dlatego też Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 385 k.p.c. orzekł jak w punkcie pierwszym sentencji wyroku.

O kosztach Sąd Apelacyjny orzekł w punkcie drugim wyroku na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 109 § 2 k.p.c. w zw. z § 9 ust. 2 i § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. Dz.U. z 2018 roku poz. 265).

SSA Michał Bober SSA Alicja Podlewska SSA Lucyna Ramlo