Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 marca 2021 r.

Sąd Okręgowy w Rzeszowie IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 16 marca 2021 r.

sprawy S. B.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w J.

o wysokość świadczenia

na skutek odwołania S. B.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w J.

z dnia 1 marca 2020 r. znak: (...)

zmienia w części zaskarżoną decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w J. z dnia 1 marca 2020 r. znak sprawy (...) w ten sposób, że emerytura wnioskodawcy S. B. w kwocie 2.292,35 zł nie ulega zmniejszeniu o potrącenia z tytułu zaległych składek na ubezpieczenie społeczne w wysokości 573,08 zł

Sygn. akt IV U 586/20

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 16 marca 2021 roku

Decyzją z dnia 1 marca 2020 r. znak sprawy (...) ZUS Oddział w J. dokonał waloryzacji świadczenia emerytalnego przysługującego wnioskodawcy, wskazując jednocześnie kwotę podlegającą potrąceniu.

W odwołaniu od powyższej decyzji S. B. wniósł o zmianę zaskarżonej decyzji w części dotyczącej wysokości kwoty, o jaką zmniejsza się świadczenie z tytułu zaległych składek na ubezpieczenie społeczne. Wskazał, że błędne jest stanowisko organu, że posiada jakiekolwiek nieprzedawnione należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne i - w związku z tym - uznanie, iż świadczenie emerytalne po waloryzacji w kwocie 2.292,35 zł od 1 marca 2020 r. ulega zmniejszeniu o kwotę 573,08 zł. Skarżący wniósł o zmianę decyzji i ustalenie, że świadczenie emerytalne w kwocie 2.292,35 zł (której to kwoty nie kwestionuje) nie ulega zmniejszeniu w jakikolwiek sposób (w jakiejkolwiek kwocie) z tytułu zaległych składek na ubezpieczenie społeczne.

Skarżący podał, że nie istnieją żadne nieprzedawnione należności Zakładu wobec jego osoby sprzed 2014 r., natomiast od 2014 r. wszystkie należności Zakładu za lata 2014-2019 zostały uregulowane. Rzeczywiście za okres 2000-2008 istniały zaległości z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, zdrowotne i inne względem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych oraz odsetki od tych zaległości, jednakże uległy one przedawnieniu i jako przedawnione należności nie mogą być dochodzone ani potrącane z przyznanych świadczeń emerytalnych - mimo faktu, iż Zakład dokonał szeregu wpisów w księgach wieczystych dot. nieruchomości, których jest właścicielem (współwłaścicielem).

Umorzenie postępowania przez Naczelnika Urzędu Skarbowego z tytułu składek za okres 2000-2012 z dnia 31 grudnia 2012 r. i fakt, że przez okres 5 lat Zakład nie podjął żadnych czynności egzekucyjnych (dopiero w 2019 r.), a więc po upływie ponad 6 lat od wszczętej ostatnio egzekucji.

Organ argumentował, że zadłużenie nie uległo przedawnieniu tylko z uwagi na zabezpieczenie w postaci wpisu hipoteki przymusowej. Według wnioskodawcy, w ostatnim czasie, zwłaszcza po wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 8 października 2013 r. (SK 40/12), ugruntowała się linia orzecznicza sądów powszechnych i administracyjnych wskazująca wprost na oczywistą niekonstytucyjność art. 24 ust. 5 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, a tym samym niemożność jego stosowania. Ustanowienie hipoteki przymusowej na nieruchomości nie wyklucza przedawnienia także zabezpieczonych należności składkowych, przy czym termin ich przedawnienia biegnie na zasadach ogólnych (por. wyrok NSA z 17.4.2014 r., II FSK 1197/12, a także wyroki WSA w Gliwicach z: 16.4.2019 r., I SA/Gi 1344/18, 19.3. 2019 r., I SA/Gi 1244/18, 20.11.2018 r., I SA/Gi 782/18, 1.3.2018 r., I SA/Gł 1246/17 oraz 20.2.2017 r., I SA/Gi 685/16). Wnioskodawca argumentował, że sądy powszechne i administracyjne w ramach rozproszonej kontroli konstytucyjności (zwłaszcza w obecnej sytuacji powszechnie podnoszonego przez prawników upadku autorytetu Trybunału Konstytucyjnego po 2016 r. i jego upolitycznienia oraz całkowitego uzależnienia od dyspozycji władzy wykonawczej oraz nieprawidłowości składów orzekających w Trybunale - „sędziowie-dublerzy") powinny na siebie przejąć kontrolę konstytucyjności przepisów, na podstawie których orzekają w sprawach indywidualnych. Sąd jest nie tylko uprawniony, ale i zobowiązany badać konstytucyjność przepisów, na podstawie których orzeka w indywidualnych sprawach. O niekonstytucyjności art. 24 ust. 5 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych wypowiedziały się także inne sądy.

W odpowiedzi na odwołanie ZUS O/J. wniósł o oddalenie odwołania w całości, podtrzymując dotychczas prezentowaną argumentację.

W piśmie procesowym z dnia 20 lipca 2020 r. wnioskodawca wniósł o przedstawienie przez organ dowodów, na podstawie których ustalił rzekomą nieprzedawnioną należność z tytułu składek, a także wyliczeń, z których kwota ta wynika (okresów składkowych, dokonywanych wpłat lub uprzednio już potrąconych przez Zakład z należnych świadczeń), albowiem w wielokrotnie przytaczał różne wartości zaległości.

Wnioskodawca nie zgodził się z argumentacją organu odnośnie konstytucyjności przepisu art. 24 ust. 5 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, tylko z tej przyczyny, iż za konstytucyjny przepis ten uznał Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 20 maja 2020 r. w sprawie prowadzonej pod sygn. akt P 2/18. Wyrok TK z dnia 8 października 2013 r. (SK 40/12) dotyczył analogicznej sprawy, której przedmiotem było zabezpieczenie innego rodzaju należności publicznoprawnych, tj. należności podatkowych (a nie składkowych) i ich przedawnienie. Dwie tak samo brzmiące normy występujące w różnych ustawach (ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych i Ordynacji podatkowej) powinny być rozumiane identycznie. Zastrzeżenia wyrażone w wyroku TK w sprawie SK 40/12, w którym stwierdzono niekonstytucyjność powyższego przepisu Ordynacji podatkowej, można jak najbardziej odnosić do art. 24 ust. 5 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Zobowiązania podatkowe, nawet te zabezpieczone hipoteką, ulegają przedawnieniu na ogólnych zasadach i nie ma ich uprzywilejowania. Uzależnianie bowiem terminu przedawnienia zobowiązań składkowych od tego, w jaki sposób zostały one zabezpieczone, oraz dopuszczenie w sytuacji, w której zobowiązania tak wyodrębnionej kategorii dłużników nigdy się nie przedawniają, stoi w oczywistej sprzeczności z art. 64 ust. 2 Konstytucji RP, który stanowi, że własność, inne prawa majątkowe oraz prawo dziedziczenia podlegają równej dla wszystkich ochronie prawnej.

W kolejnym piśmie procesowym wnioskodawca wskazał, że faktycznie należności do kwietnia 2008 r. były zabezpieczone wpisami hipotecznymi, natomiast późniejsze – nie. Zakład ma prawo egzekwować należności, co do których upłynął termin przedawnienia, jedynie z przedmiotu hipoteki lub zastawu. Niedopuszczalna jest egzekucja z innych przedmiotów i świadczeń, a zatem również ze świadczenia emerytalnego.

W dalszych pismach procesowych strony podtrzymały dotychczasowe stanowiska w sprawie.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Wnioskodawca S. B. jest osobą uprawnioną do emerytury od (...)

Do kwietnia 2019 r. prowadził pozarolniczą działalność gospodarczą.

Organ rentowy wydawał decyzje dotyczące zadłużenia wnioskodawcy w przedmiocie: składek na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, Fundusz Ubezpieczeń Zdrowotnych, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych (decyzje z dnia: 3 września 2002 r. znak: (...) 26 listopada 2004 r., znak: (...)6 maja 2009 r., znak: (...), 8 stycznia 2019 r. znak: (...), 20 lutego 2019 r. znak:(...), 11 kwietnia 2019 r. znak: (...), 4 czerwca 2019 r., znak: (...)).

(dowód: akta organu rentowego, decyzje – k. 58-72)

Część należności za l. 2000-2008, a także przed 1998 r. była zabezpieczona wpisami hipotecznymi.

Poprzednio prowadzone przeciwko wnioskodawcy postępowanie egzekucyjne zostało umorzone w dniu 31 grudnia 2012 r., a kolejne zostało wszczęte w dniu 1 marca 2019 r.

W związku z wypłatą wnioskodawcy świadczenia emerytalnego, były realizowane potrącenia: w okresie od 1 kwietnia 2019 r. do 29 lutego 2020 r. w kwocie 553,38 zł, od 1 marca 2020 r. do 31 lipca 2020 r. – 573,08 zł oraz w sierpniu 2020 r. – 572,67 zł. Od 1 września 2020 r. emerytura wnioskodawcy jest wypłacana w pełnej wysokości.

Przed Wojewódzkim Sądem Administracyjnym w R. toczyło się postępowanie (...)) w sprawie skargi ww. na decyzję Prezesa ZUS z dnia 2 stycznia 2020 r. znak (...) w przedmiocie odmowy umorzenia odsetek od przypadających składek za poszczególne okresy lat 1996-2019. W skardze do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w R. skarżący powoływał podobne argumenty o niekonstytucyjności przepisu art. 24 ust. 5 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, ponadto przytoczył argumenty co do nieprawidłowego wyliczenia przez organ zaległości składkowych i niewyjaśnienia wątpliwości co do określenia ogólnej kwoty zobowiązań. Wojewódzki Sąd Administracyjny wyrokiem z dnia 2 czerwca 2020 r. uchylił decyzję Prezesa ZUS i nakazał organowi ponowne przeprowadzenie postępowania administracyjnego z uwagi na szereg nieprawidłowości.

(dowód: akta emerytalne wnioskodawcy, dowody wpłaty – dodatkowy segregator w a.s., pismo organu rentowego z 6 listopada 2020 r. – k. 29)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o niekwestionowaną i tym samym wiarygodną dokumentację złożoną w aktach organu rentowego i przedstawioną przez wnioskodawcę.

Aspekt wiarygodności posiadają ujawnione w toku postępowania dowody z dokumentów. Ich treść i autentyczność nie budzi wątpliwości, stanowiąc odzwierciedlenie stanu rzeczywistego.

Sąd zważył, co następuje:

Odwołanie wnioskodawcy S. B. podlegało uwzględnieniu, choć nie wszystkie podnoszone przez niego argumenty znalazły akceptację sądu orzekającego.

Zgodnie z art. 24 ust. 2 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2020 r., poz. 266), składki oraz odsetki za zwłokę, koszty egzekucyjne, koszty upomnienia i dodatkowa opłata, zwane dalej "należnościami z tytułu składek", nieopłacone w terminie, podlegają ściągnięciu w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji lub egzekucji sądowej. Należności z tytułu składek ulegają przedawnieniu po upływie 5 lat, licząc od dnia, w którym stały się wymagalne, z zastrzeżeniem ust. 5-6 (ust. 4). Nie ulegają przedawnieniu należności z tytułu składek zabezpieczone hipoteką lub zastawem, jednakże po upływie terminu przedawnienia należności te mogą być egzekwowane tylko z przedmiotu hipoteki lub zastawu do wysokości zaległych składek i odsetek za zwłokę liczonych do dnia przedawnienia (ust. 5). Bieg terminu przedawnienia zostaje zawieszony od dnia podjęcia pierwszej czynności zmierzającej do wyegzekwowania należności z tytułu składek, o której dłużnik został zawiadomiony, do dnia zakończenia postępowania egzekucyjnego (ust. 5a). Bieg terminu przedawnienia przerywa ogłoszenie upadłości. Po przerwaniu bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się na nowo od dnia następującego po dniu uprawomocnienia się postanowienia o ukończeniu postępowania upadłościowego lub jego umorzeniu (ust. 5c).

Zagadnienie przedawnienia należności z tytułu ubezpieczeń społecznych ma zasadnicze znaczenie z punktu widzenia ustalenia dopuszczalności prowadzenia i zakresu postępowania w przedmiocie dokonywania potrąceń, w istocie pomniejszania wypłacanych świadczeń. Nie ulega bowiem wątpliwości, że potrąceniu, podobnie umorzeniu, może podlegać jedynie zobowiązanie istniejące, do którego uiszczenia płatnik jest nadal zobowiązany. Stwierdzenie przedawnienia należności skutkowałoby koniecznością umorzenia takiego postępowania - jako bezprzedmiotowego (por. wyrok WSA w Gorzowie Wielkopolskim z 10.6.2020 r., II SA/Go 113/20 i wyrok WSA w Lublinie z 10.3.2020 r., III SA/Lu 660/19).

Na wstępie należy podkreślić, że w toku niniejszego postępowania organ nie wykazał, jakie konkretnie czynności co do istoty i czasokresu były podejmowane przez tenże organ, aby dokonać przerwania lub zawieszenia biegu przedawnienia. Z pewnością wymogu tego nie spełnia ogólne odwoływanie się do prowadzonego przeciwko skarżącemu postępowania restrukturyzacyjnego (k. 52). Podnosząc taki zarzut, organ powinien dowodzić jego istnienia zgodnie z art. 6 KC. Czynnością zmierzającą do ściągnięcia należności jest niewątpliwie wystawienie tytułu wykonawczego przez właściwy organ, ale za czynności zmierzające do ściągnięcia należności mogą być uznane również inne czynności, tj. orzeczenia, pisma kierowane do strony, z których treści czy uzasadnienia wynika bezpośrednio, że zmierzają one do ściągnięcia zaległości. Za czynności zmierzające do wyegzekwowania należności z tytułu składek można uznać takie czynności, z których treści lub uzasadnienia wynika bezpośrednio, iż zmierzają one do ściągnięcia należności (por. wyrok WSA w Szczecinie z 22.4.2020 r., I SA/Sz 198/20). Nie ulega wątpliwości, że czynnością taką może być doręczenie odpisu tytułu wykonawczego czy zawiadomienia o zajęciu składnika majątkowego (por. wyrok WSA w Olsztynie z 28.5.2020 r., I SA/Ol 278/20).

W zakresie oceny prawnej należy wskazać, że sąd orzekający nie podziela twierdzeń skarżącego w przedmiocie niekonstytucyjności powołanego przepisu art. 24 ust. 5 ustawy, a tzw. rozproszona kontrola konstytucyjności jest wykluczona w sytuacji, gdy wyrok w tej sprawie TK wydał w dniu 20.5.2020 r. (P 2/18). W wyroku tym TK uznał, że art. 24 ust. 5 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2020 r. poz. 266, 321, 568, 695 i 875) w zakresie, w jakim wyłącza przedawnienie należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne zabezpieczonych hipoteką, jest zgodny z art. 64 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Sąd orzekający respektuje zasadę, że bezpośredniość stosowania Konstytucji przez sądy powszechne nie oznacza kompetencji do kontroli konstytucyjności obowiązującego ustawodawstwa przez sądy i inne organy powołane do stosowania prawa. Tryb tej kontroli został bardzo wyraźnie i jednoznacznie ukształtowany przez samą Konstytucję KP. Art. 188 ustawy zasadniczej zastrzega do wyłącznej kompetencji Trybunału Konstytucyjnego orzekanie w wymienionych w nim sprawach bez względu na to, czy rozstrzygnięcie ma mieć charakter powszechnie obowiązujący, czy też ograniczać się tylko do indywidualnej sprawy. Domniemanie zgodności ustawy z Konstytucją może być obalone jedynie wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego, a związanie sędziego ustawą obowiązuje dopóty, dopóki ustawie tej przysługuje moc obowiązująca. Sąd orzekający wyraża pełne poszanowanie dla tej zasady, a jednocześnie dla idei sprawowania sądowego wymiaru sprawiedliwości w jej duchu. Rolą sądu powszechnego nie jest zastępowanie Trybunału Konstytucyjnego w ocenie konstytucyjności przepisów ustawowych. W konsekwencji, nie mógł odnieść zamierzonego skutku argument skarżącego, aby w sprawie sąd powołał się na wyrok TK z dnia 8 października 2013 r. (SK 40/12) dotyczący konstytucyjności Ordynacji podatkowej, zwłaszcza, że zaskarżona decyzja i tak, z innych względów, podlegała zmianie. W związku z tym, należy podzielić pogląd, że do należności z tytułu składek stosuje się odpowiednio jedynie przepisy Ordynacji podatkowej enumeratywnie wymienione w art. 31 ustawy systemowej. Wśród tych przepisów nie został zaś wymieniony art. 70 Ordynacji podatkowej. Zatem, autonomiczną i kompleksową regulację w zakresie przedawnienia należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne stanowią przepisy art. 24 ust. 4 i 5 ustawy systemowej (por. wyrok NSA z 30.7.2020 r., I GSK 707/20) i niedopuszczalne jest, aby sąd orzekający oparł swoje orzeczenie na wyroku TK z 2013 r. Art. 24 ust. 5d ustawy systemowej, obowiązujący od 1 stycznia 2003 r. oraz art. 118 § 2 zdanie pierwsze Ordynacji podatkowej regulują - w odmienny sposób i w odniesieniu do różnych zobowiązań tę samą kwestię - przedawnienie zobowiązania wynikającego z decyzji orzekającej o odpowiedzialności osoby trzeciej za zobowiązania innego podmiotu. Inny jest termin przedawnienia (odpowiednio - 5 i 3 lata) oraz początek biegu terminu (koniec roku, w którym decyzja została wydana w odniesieniu do należności z tytułu składek, a przy odpowiedzialności podatkowej, w którym została doręczona). Są to dwie różne regulacje prawne. Stąd też "odpowiednie" stosowanie do należności z tytułu składek art. 118 Ordynacji podatkowej dopuszczalne byłoby tylko wówczas, gdyby nie było odpowiedniej regulacji prawnej w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych. Wobec powyższego, w zakresie objętym dyspozycją § 2 tego artykułu, odpowiednie zastosowanie będzie miało tylko zdanie drugie (przerwanie biegu przedawnienia). Jeśli chodzi o termin przedawnienia i jego bieg zastosowanie ma art. 24 ust. 5d ustawy (wyrok NSA z 30.7.2020 r., GSK 860/20).

Sąd orzekający przyjmuje, że należności organu rentowego z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne, powstałe do marca 2014 r., mogą być egzekwowane jedynie z przedmiotu hipoteki lub zastawu, a nie ze świadczenia emerytalnego. Poprzednio prowadzone przeciwko wnioskodawcy postępowanie egzekucyjne zostało umorzone w dniu 31 grudnia 2012 r., a kolejne zostało wszczęte w dniu 1 marca 2019 r. Oznacza to przedawnienie należności powstałych przed marcem 2014 r., a przyjmując, że takie przedawnienie jednak nie nastąpiło, istnieje możliwość ich egzekucji jedynie z przedmiotu hipoteki (zastawu). Analiza wpłat dokonywanych przez wnioskodawcę i informacji przekazywanych przez organ rentowy przekonuje, że wpłaty wnioskodawcy, przynajmniej w części, były księgowane na poczet należności przedawnionych, wbrew zasadzie zaspokajania jedynie z przedmiotu hipoteki. Tymczasem organ rentowy ma prawo do potrącania należności ze świadczenia emerytalnego wnioskodawcy jedynie odnośnie zaległości za kwiecień 2019 r.

Przedawnieniu nie ulegają należności z tytułu składek zabezpieczone hipoteką lub zastawem, jednakże po upływie terminu przedawnienia należności te mogą być egzekwowane tylko z przedmiotu hipoteki lub zastawu do wysokości zaległych składek i odsetek za zwłokę liczonych do dnia przedawnienia (por. wyrok WSA w Rzeszowie z 10.3.2020 r., I SA/Rz 51/20). Oznacza to niedopuszczalność prowadzenia egzekucji z innych przedmiotów.

Mając na uwadze powyższe rozważania faktyczne i prawne, Sąd – na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 KPC – doszedł do przekonania, że decyzja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych O/J. z dnia 1 marca 2020 r. odnośnie dokonywanych potrąceń jest błędna i orzekł o jej zmianie w zaskarżonej części.