Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 26 kwietnia 2022 r.

Sąd Okręgowy w Gliwicach III Wydział Cywilny Odwoławczy w następującym składzie:

Przewodniczący – Sędzia Sądu Okręgowego Leszek Dąbek

Protokolant Beata Michalak

po rozpoznaniu w dniu 26 kwietnia 2022 r. na rozprawie sprawy

z wniosku A. C. (1) i H. B.

z udziałem B. J., M. J., P. M., W. M., A. M., D. S., M. M. (1), D. K., D. U., P. C., A. J., D. B. (1), D. W., E. W., K. M. (1), N. M., A. C. (2), A. S., D. C., J. B. (1), M. K., M. S., M. M. (2) i J. J.

o ustanowienie służebności drogi koniecznej

na skutek apelacji uczestnika postępowania B. J., M. J., P. M., W. M. oraz K. M. (1)

od postanowienia Sądu Rejonowego w Rudzie Śląskiej

z dnia 9 stycznia 2020 r., sygn. akt I Ns 865/19

postanawia:

uchylić zaskarżone postanowienie i sprawę przekazać Sądowi Rejonowemu w Rudzie Śląskiej do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

SSO Leszek Dąbek

Sygn. akt III Ca 111/22

UZASADNIENIE

Sąd Rejonowy w Rudzie Śląskiej w postanowieniu z dnia 9 01 2020r. ustanowił na rzecz każdoczesnego właściciela nieruchomości położonej w R. stanowiącej działki o numerach geodezyjnych (...), dla której prowadzona jest w Sądzie Rejonowym w Rudzie Śląskiej księga wieczysta (...) służebność drogi koniecznej obciążającą: - nieruchomość objętą księgą wieczystą o numerze (...), stanowiącą działkę o numerze geodezyjnym (...), - nieruchomość objętą księgą wieczystą o numerze (...), stanowiącą działkę o numerze geodezyjnym (...), w ten sposób, że droga konieczna będzie przebiegała :- pasem o szerokości 3,1 m od granicy między działkami (...) do istniejącego ogrodzenia znajdującego się na wysokości działki (...), następnie pasem o szerokości 3,3 m wzdłuż istniejącego ogrodzenia położonego wzdłuż granicy między działkami (...) a (...) do istniejącego ogrodzenia znajdującego się na wysokości działek (...), następnie jako pas o szerokości 4,6 m wzdłuż istniejącego ogrodzenia położonego wzdłuż granicy działki między działkami (...) a (...) do granicy działki (...) z działką (...), następnie całą szerokością działki (...) wzdłuż działki (...) do granicy między działkami (...) zaznaczonym kolorem brązowym na mapie stanowiącej załącznik do opinii uzupełniającej biegłego geodety W. S. z 11 maja 2018 roku punktami 4-5-6-7-8-9-10-11-12-13-14-15-1, - pasem o szerokości 6 m wzdłuż zachodniej granicy działki (...) m wzdłuż wschodniej granicy działki (...) zaznaczonym kolorem brązowym na mapie stanowiącej załącznik do opinii uzupełniającej biegłego geodety W. S. z 11 maja 2018 roku punktami 1-2-3-4-1; zasądził solidarnie od wnioskodawców na rzecz: - uczestniczki postępowania K. M. (1) kwotę 13 484,54 zł, - uczestnika postępowania F. J. kwotę 13 484,53 zł, - uczestnika postępowania P. M. kwotę 6 199,69 zł, - uczestnika postępowania W. M. kwotę 6 199,69 zł, - uczestnika postępowania B. J. kwotę 6 199,69 zł, - uczestnika postępowania M. J. kwotę 6 199,69 zł z tytułu wynagrodzenia za ustanowienie służebności drogi koniecznej, płatne w terminie miesiąca od uprawomocnienia się niniejszego postanowienia; uczynił mapę stanowiącą załącznik do uzupełniającej opinii biegłego sądowego W. S. z 11 05 2018 r. integralną częścią postanowienia; orzekł o kosztach postępowania i nieuiszczonych kosztach sądowych oraz przyznał adwokatowi J. K. wynagrodzenie za pełnienie funkcji kuratora dla nieznanego z miejsca pobytu uczestnika postępowania D. K..

W ustalonym stanie faktycznym w motywach orzeczenia przywołał regulację art. 145 k.c. Ustalił, że nieruchomość zapisana w KW (...), stanowiąca obecnie współwłasność wnioskodawców A. C. (1) i H. B., obejmująca działki gruntu o numerach geodezyjnych (...) została zakupiona przez wstępnego wnioskodawców R. M. od wstępnego uczestników postępowania – F. J.. Nieruchomość ta łącznie z działkami gruntu o numerach geodezyjnych (...) stanowiła własność jednego właściciela – R. M. i miała zapewniony odpowiedni dostęp do drogi publicznej – ul. (...). W wyniku dokonanych podziałów przedmiotowej nieruchomości działki gruntu o numerach (...) i (...), które stanowiły własność E. C., zostały pozbawione dostępu do drogi publicznej. Stan taki utrzymywał się przez kilkadziesiąt lat. E. C. zapewniała sobie dostęp pieszy do drogi publicznej przez nieruchomość stanowiącą działkę (...) oraz przez nieruchomości innych sąsiadów, a zwłaszcza przez działkę (...), stanowiącą własność A. M.. Właścicielem działki o nr. (...), dla której Sąd Rejonowy w Rudzie Śląskiej prowadzi KW (...) są uczestnicy postępowania: F. J. i K. M. (1) w udziałach po 2/8 oraz B. J., M. J., P. M. i W. M. w udziałach po 1/8. Natomiast właścicielem działki nr (...), dla której Sąd Rejonowy w Rudzie Śląskiej prowadzi KW (...) są K. J. (2/8 części), F. J. (3/8 części) i K. M. (1) (3/8 części). K. J. zmarła jako wdowa 29 02 2016r., a zatem przed wydaniem postanowienia o wezwaniu do udziału w sprawie. Jej następcami prawnymi są uczestnicy postępowania F. J. i K. M. (1). Działka (...) wraz z działką (...) stanowią szlak drogowy. Droga ta faktycznie łączy nieruchomość wnioskodawców z drogą publiczną tj. ul. (...). Działka o numerze (...) nie jest utwardzona. Uczestnicy postępowania wyjeździli koleiny dojeżdżając do swoich działek. Biegły sądowy W. S. przedstawił cztery warianty skomunikowania działek (...) z drogą publiczną. Zastrzeżenia do przedstawionego wariantu czwartego złożył A. M., który wskazał, że nie jest możliwe przeprowadzenie drogi przez środek jego posesji i podział jej na dwie części. Dodał, że dojazd do nieruchomości wnioskodawców odbywał się zawsze od ul. (...). Podobnej treści zastrzeżenia złożyła M. M. (2). Stan faktyczny Sąd Rejonowy ustalił w oparciu o złożone do akt dokumenty oraz sporządzone w sprawie opinie biegłych sądowych. Następnie Sąd ocenił, że bezspornym było, że nieruchomość wnioskodawców nie ma dostępu do drogi publicznej i że w tym celu wnioskodawcy wykorzystywali nieruchomość uczestników postępowania B. J., F. J., K. M. (1), M. J., P. M. i W. M.. Sąd Rejonowy wskazał, że sposób uprzedniego podziału nieruchomości nie ma bezwzględnego charakteru i oznacza, że ustawodawca przewiduje przeprowadzenie drogi przez grunty, które były przedmiotem czynności prawnej jedynie wtedy gdy jest to możliwe, co w niniejszej sprawie nie miało miejsca.

Sąd Rejonowy postanowił ustanowić służebność drogi koniecznej w kształcie wskazanym w treści sentencji przedmiotowego postanowienia, wyjaśniając że miał na uwadze, że droga ta stanowi prosty odcinek, natomiast ustanowienie drogi, która wymaga utworzenia zakrętów będzie bardziej nieprzejezdna i niebezpieczna. Ponadto wyjaśnił, że dokonanie wyboru tego wariantu nie spowoduje żadnych zmian w stanie faktycznym, poza tym, który funkcjonował. Wskazał, że aktualnie funkcjonująca droga łącząca działki władnące z drogą publiczną jest niezależną działką drogową, o czym świadczy jej oznaczenie w księdze wieczystej i wypisie z rejestru gruntów. Jednocześnie Sąd wyjaśnił, że omyłkowo nie wziął pod uwagę opinii biegłego W. S., w której sporządził kolejny – piąty wariant przebiegu służebności drogowej, który miałby wpływ na punkt pierwszy tiret trzeci postanowienia z 9 01 2020r.; wyjaśniając że w opinii tej (biegły) wskazał, że droga konieczna o szerokości 3 m przez 3,5 m do 3,8 m jest to wystarczająca aby swobodnie minęły się dwa samochody straży pożarnej lub inne samochody ciężarowe.

O kosztach postępowania orzekł na mocy regulacji art. 520 § 2 k.p.c.

O nieuiszczonych kosztach sądowych orzekł na mocy regulacji art. 113 u.k.s.c.

Orzeczenie zaskarżyli uczestnicy postępowania F. J., B. J., M. J., P. M., W. M. oraz K. M. (1) , którzy wnieśli o jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania. Ponadto wnieśli o zasądzenie od wnioskodawców na rzecz każdego z uczestników postępowania zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Zarzucili, że ferując zaskarżone postanowienie naruszono przepisy prawa materialnego i procesowego, tj. regulacje art.:

1)  art. 145 § 2 zd. 2 k.c. poprzez zaniechanie wytyczenia dla nieruchomości , która utraciła dostęp do drogi publicznej, w następstwie sprzedaży gruntu lub innej czynności prawnej, drogi koniecznej przez grunty, które były przedmiotem tej czynności prawnej;

2)  art. 145 § 1 k.c. poprzez pominięcie faktu, że na właścicielu nieruchomości żądającej dostępu do drogi publicznej, spoczywa w razie konieczności obowiązek przystosowania utrudnionego dostępu do drogi do swoich potrzeb, tzn. uczynienia go odpowiednim i w konsekwencji przeprowadzenie drogi (w wariancie najbardziej korzystnym dla wnioskodawców, tj. w prostym odcinku przebiegającym przez nieruchomość uczestników postępowania;

3)  art. 145 § 2 i 3 k.c. poprzez pominięcie faktu, że przeprowadzenie drogi koniecznej powinno nastąpić z uwzględnieniem interesu społeczno-gospodarczego, który wyraża się w dążeniu do takiego ustalenia szlaku drożnego, który odpowiadałby potrzebom nieruchomości władnącej, ale równocześnie następował z najmniejszym obciążeniem gruntów, przez które droga ma przebiegać i w efekcie błędne uznanie, iż powyższym warunkom odpowiada ustanowienie drogi koniecznej przez nieruchomość uczestników postępowania;

4)  art. 227 k.p.c. w zw. z art. 205 ¹² k.p.c. poprzez nieuzasadnione oddalenie wniosku dowodowego w przedmiocie ponownych oględzin nieruchomości, podczas gdy dowód ten miał dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie z uwagi na poważne zmiany, które zaszły w nieruchomości , uzasadniające możliwość przeprowadzenia drogi koniecznej w innych wariantach niż uwzględnione w opinii biegłego;

5)  art. 233 k.p.c. mające istotny wpływ na treść wydanego w sprawie postanowienia, poprzez brak wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału dowodowego, w konsekwencji czego przyjęto założenie, że wariant 3 drogi koniecznej jest odpowiedni i spełnia tym samym kryteria ustawowe, w sytuacji istnienia możliwości obciążenia służebnością drogi koniecznej innych działek, ze znacznie mniejszym obciążeniem i niedogodnością dla ich właścicieli. Ustanowienie zaś drogi koniecznej przez nieruchomość uczestników postępowania prowadzi do całkowitej zmiany funkcjonowania ich rodzinnej nieruchomości. Dla uczestnika postępowania P. M. rozstrzygnięcie zaś wiąże się z koniecznością likwidacji dalszej części ogrodzenia, wycinki drzew i rozbiórki części wybrukowanego podjazdu, który nie wytrzyma związanego ze wzmożonym ruchem obciążenia.

Ponadto zarzucili Sądowi Rejonowemu dokonanie błędu w ustaleniach faktycznych, będących podstawą rozstrzygnięcia, polegający na:

a)  uznaniu, że działki należące do uczestników postępowania stanowią już istniejącą i funkcjonującą drogę , która nie jest zagospodarowana, podczas gdy działki te są w rzeczywistości tworzącą integralną całość, rodzinną nieruchomością uczestników postępowania, która przed udzieleniem przez Sąd zabezpieczenia, służyła częściowo celom rekreacyjnym i użytkowym uczestników postępowania;

b)  uznaniu, że przeprowadzenie drogi koniecznej spowoduje najmniejszy uszczerbek i nie będzie stanowić dla nieruchomości uczestników postępowania nadmiernej uciążliwości, podczas gdy w istocie spowoduje to eskalację sąsiedzkich konfliktów, zwłaszcza wobec planowanej przez wnioskodawców sprzedaży nieruchomości na cele deweloperskie;

c)  zaniechaniu zbadania możliwości dostępu wnioskodawców do drogi publicznej przez grunty, które były przedmiotem czynności prawnej;

d)  pominięciu okoliczności, że na pas ziemi przeznaczony pod drogę konieczną na wysokości działki (...), na szerokość około 1,50 m, wchodzi wybrukowany podjazd do domu uczestnika postępowania P. M. , a nadto iż na pasie tym znajdują się kilkuletnie już nasadzenia drzew i krzewów ozdobnych. Na fakt ten wskazywał biegły w opinii z dnia 13 07 2018r. lecz Sąd Rejonowy okoliczności tej w swoim rozstrzygnięciu nie uwzględnił.

Ponadto wnieśli o przesłuchanie w charakterze strony uczestnika postępowania P. M. na okoliczność zmiany stanu faktycznego w sprawie, związanego min. z dokonanymi w ostatnim czasie wyburzeniami zabudowań na nieruchomości wnioskodawców, a także zaszłych w ostatnim czasie zmian na nieruchomości, graniczącej z działkami wnioskodawców od strony zachodniej. Wnieśli także o przeprowadzenie dowodu dokumentacji fotograficznej oraz z dodatkowej opinii biegłego geodety na okoliczność ustalenia innych, możliwych wariantów przebiegu drogi koniecznej, a to z uwagi na zmianę stanu faktycznego w przedmiotowej sprawie, związanego min. z dokonanymi w ostatnim czasie wyburzeniami zabudowań na nieruchomości wnioskodawców , a także zaszłych w ostatnim czasie zmian na nieruchomości, graniczącej z działkami wnioskodawców od strony zachodniej i otwierającymi się w związku z powyższym możliwościami wytyczenia alternatywnych dróg dojazdu do ich nieruchomości, z uwzględnieniem interesu społeczno-gospodarczego.

Uczestnicy postępowania A. C. (2), K. M. (2), M. M. (1), E. W., D. W., H. J., A. J., J. B. (2), D. B. (2) oraz A. S. wnieśli o oddalenie apelacji i zgłoszonych w niej wniosków dowodowych tj. dodatkowej opinii biegłego geodety oraz dowodu z przesłuchania w charakterze strony uczestnika P. M.. Ponadto wnieśli o zasądzenie od uczestników postępowania (skarżących) na swoją rzecz kosztów postępowania apelacyjnego.

Nadto wnieśli o dopuszczenie dowodu z 3 zdjęć na okoliczność skali zalewania działek o nr: (...), (...) i (...).

Wnioskodawcy A. C. (1) oraz H. b. wnieśli o oddalenie apelacji i zgłoszonych w niej wniosków dowodowych tj. dodatkowej opinii biegłego geodety oraz dowodu z przesłuchania w charakterze strony uczestnika P. M.. Ponadto wnieśli o zasądzenie od uczestników postępowania (skarżących) na swoją rzecz kosztów postępowania apelacyjnego.

Ponadto wnieśli o dopuszczenie dowodu z wydruków z G. Miasta R. na okoliczność: a) aktualnego sposobu zagospodarowania działek objętych służebnością drogi koniecznej ustanowionej zaskarżonym postanowieniem oraz terenów przyległych, b) sposobu zagospodarowania terenu poniżej pierwotnej działki położonej przy ul. (...),z której w głąb ul. (...) położona jest działka

o nr (...), obsługiwana przez działki o przeznaczeniu drogowym o nr: (...), (...) i (...). Wnieśli także o dopuszczenie dowodu ze zdjęcia z portalu G. maps z maja 2013r. na okoliczność ustalenia stanu działki położonej przy ul. (...) na moment bezpośrednio po rozbiórce budynku frontowego, z której w następnych okresach wydzielone m.in. działki o nr: (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...) i (...).

Wnieśli także o dopuszczenie dowodu z 3 zdjęć na okoliczność skali zalewania działek nowopowstałych w wyniku podziału działki pierwotnie położonej przy ul. (...), w szczególności działek o nr: (...) i (...).

Sąd Okręgowy w Gliwicach postanowieniem z dnia 9 11 2021r. zawiesił postępowania na skutek śmierci uczestnika postępowania F. J..

Sąd Okręgowy w Gliwicach postanowieniem z dnia 3 02 2022r. podjął postępowanie z udziałem M. J. i B. J. – następców prawnych zmarłego uczestnika postępowania F. J..

Sąd Okręgowy zważył, co następuje :

Sąd pierwszej instancji prawidłowo zakwalifikował wniosek wnioskodawców przyjmując że ma on źródło w regulacji art. 145 k.c., lecz wadliwie rozpoznał sprawę.

Przy jej rozpoznaniu umknęło bowiem jego uwadze (czemu zresztą dał wyraz w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia), że ustalając stan faktyczny nie wziął pod uwagę opinii biegłego W. S., w której wytyczono kolejny – piąty wariant przebiegu służebności drogowej, co niewątpliwie mogło mieć wpływ na wynik sprawy.

Dlatego już tylko z tego powodu istota sprawy nie została należycie rozpoznana przez Sąd Rejonowy, wobec czego zaskarżone postanowienie należało uchylić i przekazać sprawę Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania w oparciu o regulację art. 386 § 4 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c.

Niezależnie od tego wytyczając służebną drogę konieczną należy mieć na uwadze, że zastosowanie wskazanej na wstępie regulacji prawnej prowadzi do istotnego ustawowego ograniczenia - podlegającego szczególnej ochronie - prawa własności.

Zastosowanie tej regulacji ma zatem charakter wyjątkowy i ustanowienie służebności drogi koniecznej może nastąpić wyłącznie w sytuacjach, gdy jej ustanowienie jest konieczne dla prawidłowego (a nie jedynie wygodnego) korzystania z nieruchomości, przez co nie może tylko służyć wygodzie właściciela działki władnącej kosztem ograniczenia prawa właściciela działki obciążonej (w uzasadnieniu postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 21 06 2011r. I CSK 646/10 (...) 2012, nr 10 poz. 62).

Zasadą wytyczenia (ustanawiania) służebności drogi koniecznej jest wytyczanie jej po gruntach wyodrębnionych z gruntu pierwotnego.

Ma to na celu m.in. ochronę prawa własności (interesów) innych gruntów. Jednocześnie należy wskazać, że powyższa zasada nie ma charakteru absolutnego i możliwe jest wytyczanie służebności drogi koniecznej także na innych (niepowstałych z gruntu pierwotnego) gruntach, jednakże sytuacja taka ma charakter wyjątkowy albowiem jak już wskazano powyżej ustanowienie takiej służebności radykalnie modyfikuje możliwy zakres korzystania z nieruchomości. Wygoda w dostępnie do nieruchomości (wytyczenie prostego odcinka drogi koniecznej) nie stanowi priorytetu względem ograniczenia czyjegoś innego prawa własności do nieruchomości.

Sąd Rejonowy bezzasadnie oddalił wniosek o przeprowadzenie dowodu z aktualizacyjnej opinii biegłego albowiem jej sporządzenie było konieczne dla ustalenia aktualnej zabudowy gruntów związanych z wytyczonym pasem służebności drogowej.

Na etapie postępowania odwoławczego do materiału sprawy zostały przedłożone dowody na okoliczność podtopień na części odcinku ustanowionej drogi.

Potencjalnie okoliczność ta może zmienić w radykalny sposób przebieg wytyczonej służebności albowiem konieczność konserwacji drogi i jej zabezpieczeń spowoduje wzrost jej kosztów (bazowych i wtórnych). W tym zakresie materiał sprawy powinien zostać uzupełniony o stosowna opinię biegłego hydrologa na okoliczność miejscowych stosunków wodnych w wytyczonym pasie drogowym i jego wpływu na okolicę.

Merytoryczne rozstrzygnięcie tego zagadnienia przez sąd Ii instancji w istocie pozbawiłoby jedną ze stron ewentualnej instytucji odwoławczego, co naruszyłoby jej prawo do sądu.

W połączeniu z powyższym powoduje to, że we wskazanym zakresie istota sprawy nie została przez Sąd Rejonowy rozpoznana, a wydanie postanowienia wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego niemal w całości.

Z tej przyczyny zaskarżone postanowienie należało uchylić i sprawę przekazać Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania w oparciu o regulację art. 386 § 4 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c.

Reasumując z podanych względów apelacja uczestników postępowania jest uzasadniona i dlatego orzeczono jak w sentencji w oparciu o regulację art. 386 § 4 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c.

Sąd Rejonowy rozpoznając ponownie sprawę uwzględni zawartą powyżej ocenę prawną i uzupełni postępowanie dowodowe, a w tym celu dopuści i przeprowadzi dowód z oględzin opisanych powyżej działek oraz rozważy konieczność aktualizacji sporządzonych w sprawie opinii biegłych celem ustalenia aktualnego stanu ich zabudowania i przepustowości drogi koniecznej.

Ponadto w przypadku ustalenia, że wytyczony przez biegłego odcinek służebnej drogi jest okresowo zalewany weźmie pod uwagę także koszty i ewentualne korekty drogi na zalewanym odcinku.

Orzekając ponownie w sprawie uwzględni całokształt zebranego w sprawie materiału w tym także opinię biegłego sądowego W. S. dotyczącą piątego wariantu przebiegu służebności drogowej oraz zadba o to żeby w uzasadnieniu postanowienia zostały zawarte wszystkie niezbędne ustalenia faktyczne, po czym przy zastosowaniu wskazanych powyżej regulacji prawnych ponownie oceni, stan sprawy pod kątem wymogów i hipotez określonych regulacja art. 145 k.c., czemu da jednoznaczny wyraz w wydanym postanowieniu.

SSO Leszek Dąbek