Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 czerwca 2021 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 10 czerwca 2021 r. w Białymstoku

na rozprawie

sprawy z powództwa A. P.

przeciwko (...) Bankowi (...) S.A. w W.

o zapłatę i ustalenie

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Olsztynie

z dnia 8 kwietnia 2020 r. sygn. akt I C 315/19

I.  Oddala apelację;

II.  Zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 4.050 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu instancji odwoławczej.

(...)

UZASADNIENIE

Powód, A. P., po zmodyfikowaniu powództwa, wniósł przeciwko pozwanemu, (...) Bank (...) S.A. w W., o:

-

zasądzenie 79.964,10 zł oraz 9.996,14 CHF z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od kwot: 74.453,97 zł od 30 maja 2019 r. do dnia zapłaty, od 4.724,80 zł od 25 lipca 2019 r. do 27 grudnia 2019 r. i od 9.996,14 CHF od dnia rozszerzenia powództwa do dnia zapłaty;

-

ustalenie, że § 2 ust. 1 - ust. 7, § 7 ust. 8 i ust. 9, § 10 ust. 2 i ust. 3 oraz § 12 ust. 5 umowy z 22 listopada 2005 r. stanowią niedozwolone postanowienia umowne i w związku z tym nie wiążą; a nadto, że umowa jest nieważna;

-

ewentualnie, w przypadku uznania, że umowa wiąże, o zastąpienie niedozwolonych klauzul postanowieniami dotyczącymi spłaty kredytu w złotych; a także ustalenia kwoty kredytu w złotych, według stanu na dzień zawarcia umowy, przy zastosowaniu oprocentowania umownego;

-

zasądzenie kosztów procesu według norm przepisanych.

Uzasadnił, że 22 listopada 2005 r. zawarł z (...) Bank (...) S.A. w G. umowę kredytu. Przedmiotem zobowiązania była kwota w złotych - 130.000 zł (52.146,01 CHF) i 29.287,88 zł (13.138,88 CHF), którą przeliczono na (...) według kursu kupna zgodnego z tabelą kursów z dnia uruchomienia środków. Także prowizje, odsetki i raty podlegały spłacie w złotych. Równowartość tych świadczeń w (...) podlegała ustaleniu wedle kursów sprzedaży oznaczonych w tabeli kursów. W ocenie powoda zawarte w umowie postanowienia z: § 2 ust. 1 – ust. 3, ust. 6 i ust. 7 dawały wyłącznie Bankowi możliwość arbitralnego określania zobowiązania, a w § 2 ust. 5 wyłącznie na konsumenta nałożono ryzyko kursowe. Klauzule te nie zostały z nim uzgodnione, były sprzeczne z dobrymi obyczajami oraz rażąco naruszały jego interes. Miały zatem charakter niedozwolony. Po ich wyeliminowaniu umowa nie będzie mogła być wykonywana. Była nadto nieważna, bo niemożliwym było określenie kwoty kredytu oraz czy jej przedmiotem jest świadczenie w (...) czy w złotych, a więc, czy ma charakter denominowany czy indeksowany. W konsekwencji powód domagał się ustalenia abuzywności i niewiązania tej umowy, a także jej nieważności. Nadto, z uwagi na to że spełniał świadczenia nienależne (bez podstawy prawnej), żądał zwrotu części uiszczonych rat kapitałowo – odsetkowych za okres od 25 kwietnia 2009 r. do 25 stycznia 2016 r. (74.453,97 zł), od 25 lutego 2016 r. do 25 lipca 2019 r. (9.996,14 CHF) i od 25 lipca 2019 r. do 27 grudnia 2019 r. (4.724,80 zł), jak też skapitalizowanych odsetek za opóźnienie od 5 kwietnia 2019 r. do 30 maja 2019 r. (783,33 zł). Ewentualnie domagał się ustalenia, że w miejsce abuzywnych klauzul obowiązywały normy powszechnie obwiązującego prawa, które powodowały m.in., że umowa dotyczyła kredytu w złotych, oprocentowanego według zasad umownych.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów procesu według norm przepisanych. Podniósł zarzut przedawnienia roszczeń powoda.

Wyrokiem z 8 kwietnia 2020 r. Sąd Okręgowy: ustalił, że niedozwolone postanowienia umowne, zawarte w umowie kredytu z dnia 22 listopada 2005 r. zmienionej aneksem nr (...) z dnia 30 maja 2007 r. stanowią: § 2.1 - w zakresie określenia, że kredyt jest denominowany w (...); § 2.2 - w zakresie określenia, że kredyt stanowi równowartość 52.958,40 CHF; § 2.3, § 2.4, § 2.5; § 2.6 - w zakresie określenia, że kredyt jest denominowany w (...), a podwyższenie kredytu stanowi równowartość 13.138,88 CHF do kwoty stanowiącej równowartość 64.071,41 CHF; § 2.7, § 7.8, § 7.9; § 10.2 - w zakresie określenia, że wypłata środków następuje w równowartości kwoty wyrażonej w (...); § 10.3; § 12.5 w - zakresie określenia, że harmonogram spłat kredytu wyrażony jest w (...) oraz, że do przeliczeń kwot walut spłacanego kredytu na złote, stosuje się kurs sprzedaży (...) według tabeli kursów obowiązującej w dniu spłaty (pkt I), oddalił powództwo w pozostałej części (pkt II), a także wzajemnie zniósł koszty procesu między stronami (pkt III).

Powyższe rozstrzygnięcie zapadło w oparciu o następujące ustalenia faktyczne.

W dniu 24 października 2005 r. powód złożył wniosek o kredyt w kwocie 130.000 zł. Jako walutę oznaczył (...). Nie prowadził negocjacji co do kursu walut. W czasie spotkań z pracownikiem Banku zaprezentowane mu były dwa rodzaje kredytów: złotowy i frankowy. Został poinformowany o zmienności kursu oraz o tym, jak kształtować się będzie wysokość raty. Zapewniano go, że frank szwajcarski jest walutą bezpieczną. Miał możliwość zapoznania się z projektem umowy. Stanowił go gotowy wzorzec przygotowany przez centralę Banku, który uzupełnił pracownik Oddziału.

W dniu 22 listopada 2005 r. powód zawarł z (...) Bank (...) S.A. w G. umowę nr (...). Zgodnie z § 2 ust. 1 - ust. 5 udzielono mu kredytu w złotych, denominowanego. Jego kwota stanowiła równowartość 52.958,40 CHF (także § 10 ust 2). Miała ona zostać określona poprzez przeliczenie według kursu kupna (...) zgodnie z tabelą kursów z dnia uruchomienia środków (także § 10 ust. 3). Walutą rozliczenia prowizji i rat były złote przeliczne przy zastosowaniu kursu sprzedaży (...) według tabeli kursów (także § 7 ust. 8 i ust. 9 i § 12 ust. 5). Ryzyko związane ze zmianą kursu ponosił powód. Spłata miała nastąpić w okresie od 22 listopada 2005 r. do 25 listopada 2035 r. Wedle § 12 powinno to się odbyć zgodnie z harmonogramem, wyrażonym w (...) (§ 12 ust. 5), w 360 równych ratach kapitałowo – odsetkowych. Zgodnie z § 5, oprocentowanie było zmienne, oparte o stopę bazową powiększoną o marżę w wysokości 3,45 % w stosunku rocznym.

W dniu 24 listopada 2005 r. powodowi wypłacono 130.000 zł (52.146,01 CHF).

W dniu 30 maja 2007 r. sporządzono aneks nr (...) do umowy. Dodano w nim pkt 17 w § 1, w którym zdefiniowano, że stopa bazowa to stawka oprocentowania odpowiadająca LIBOR 3 M, obowiązująca do przedostatniego dnia włącznie 3 miesięcznego okresu obrachunkowego. W § 2 dodano ust. 6 i ust. 7, wedle których podwyższono kredyt denominowany o kwotę złotych, do równowartości 64.071,42 CHF z ostatecznym terminem spłaty do 25 listopada 2035 r. (ust. 6). Miała ona zostać przeliczona po kursie kupna (...) według tabeli kursów z dnia uruchomienia środków (ust. 7).

W dniu 20 czerwca 2007 r. wypłacono powodowi transzę w wysokości 29.287,88 zł (13.138,88 CHF).

W dniu 15 kwietnia 2015 r. powód zawarł z pozwanym porozumienie. Na jego podstawie mógł dokonywać spłaty rat kapitałowo - odsetkowych bezpośrednio w (...).

Zgodnie z zaświadczeniem pozwanego, od 25 grudnia 2005 r. do 25 kwietnia 2019 r. spłacił 23.154,24 CHF (50.933,09 zł), 20.970,92 CHF (55.965,88 zł) i 0,68 CHF (1,67 zł) tytułem odpowiednio: kapitału, odsetek i odsetek karnych. Do 25 stycznia 2016 r. dokonywał spłat w walucie polskiej, zaś od 25 lutego 2016 r. do 25 kwietnia 2019 r. w szwajcarskiej. W dniu 25 kwietnia 2019 r. ciążyło na nim zadłużenie w wysokości 42.178,57 CHF (kapitał niezapadły 42.130,65 CHF oraz odsetki niezapadłe 47,92 CHF). Następnie do 25 lipca 2019 r. kontynuował spłatę w (...) (uiścił 919,44 CHF). Potem, od 25 lipca 2019 r. do 27 grudnia 2019 r., spełniał świadczenia w złotych (4.724,84 zł).

W oparciu o powyższe ustalenia faktyczne Sąd Okręgowy zważył, że spełniły się przesłanki abuzywności postanowień umownych, które dotyczyły: rodzaju i wysokości kredytu oraz kwoty do wypłaty w złotych, po przeliczeniu z (...) (§ 2 ust. 1 – ust. 3, ust. 6 i ust. 7); obliczenia prowizji (§ 7 ust. 8 i ust. 9); spłaty (§ 10 ust. 2, ust. 3, i ust. 5); a także sposobu określania ryzyka kredytowego (§ 2 ust. 5). Wskazał, że klauzule przeliczeniowe nie opisywały mechanizmu ustalania kursu, a jedynie odsyłały do „Tabeli kursów”, które ustalał Bank. Zapisy te znajdowały się w, opracowanym przez niego wzorze i nie były uzgodnione indywidualnie w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 i § 3 k.c. W konsekwencji Bank przyznał sobie, niedoznające ograniczeń, prawo do jednostronnego regulowania wysokości rat kredytu. Nie zmienił tego fakt, że, wedle umowy, powód ponosił ryzyko związane ze zmianami kursowymi. Pozwany nie wykazał, że powód został poinformowany o niebezpieczeństwach wynikających z kredytu powiązanego z walutą obcą. Nadto kurs kupna (...) oraz sprzedaży zawierał tak zwany spread walutowy. Wskaźnik ten powinien odzwierciedlać koszt zakupu waluty i marżę (zysk) towarzyszący jej sprzedaży. Jego naliczenie ma ekonomiczne uzasadnienie w przypadku rzeczywiście zawieranych transakcji na rynku walutowym. Bank przy rozliczeniu wypłaty i spłat kredytu - jedynie waloryzowanego kursem waluty obcej – nie dokonywał realnej wymiany walut i nie ponosił związanych z tym kosztów. Nie powinien zatem domagać się zapłaty wynagrodzenia z tego tytułu. Stąd też postanowienia kontraktowe, które odwoływały się do kursów wymiany i ich ustalania w tabeli, były, na datę zawarcia umowy, sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszały interesy konsumenta - powoda. Jeżeli więc nie zostały uzgodnione indywidualnie, to miały charakter niedozwolony w rozumieniu art. 385 ¹ k.c. Oceny tej nie podważyła treść porozumienia z 15 kwietnia 2015 r., bowiem przesłanki abuzywności podlegają badaniu tylko na dzień zawarcia umowy (art. 385 ² k.c.). W konsekwencji nie wiązała ona powoda w zakresie § 2 ust. 1, § 2 ust. 2, § 2 ust. 3, § 2 st. 4, § 2 ust. 5, § 2 ust. 6, § 2 ust. 7, § 7 ust. 8, § 7 ust. 9, § 10 ust. 2, § 10 ust. 3 i § 12 ust. 5, co zostało ustalone w sentencji wyroku.

Sąd Okręgowy ocenił w związku z tym, że kontrakt obowiązywał bez powyższych postanowień. Po wyeliminowaniu klauzul abuzywnych, zdaniem Sadu, można określić wysokość kredytu. Odpowiada ona kwocie, jaką Bank oddał do dyspozycji powoda. Było to łącznie 159.287,88 zł. Można też określić cel, termin spłaty oraz oprocentowanie kredytu. Usunięcie niedozwolonych postanowień nie powodowało zatem nieważności umowy. Z tych względów Sąd Okręgowy za niezasadne uznał roszczenia o zapłatę. Podkreślił, że powód nie domagał się nadpłaconych rat, lecz zwrotu nienależnego świadczenia, które miało powstać na skutek nieważności całego stosunku zobowiązaniowego.

Sąd Okręgowy ocenił nadto, że skoro klauzule waloryzacyjne stanowiły świadczenie główne, to nie było możliwości, żeby zastąpić je przepisami dyspozytywnymi. Wykluczało to możliwość uwzględnienia żądania ewentualnego.

Koszty procesu zostały wzajemnie zniesione w oparci o art. 100 k.p.c. , bowiem obie strony w zbliżonym stopniu wygrały i przegrały sprawę. W przypadku powoda wyniosły one 11.817 zł (17 zł – opłata skarbowa, 1.000 zł - opłata od pozwu i 10.800 zł - wynagrodzenie pełnomocnika), a u pozwanego 10.817 zł (17 zł – opłata skarbowa i 10.800 zł - wynagrodzenie pełnomocnika).

Apelację od powyższego wyroku złożył pozwany.

Zaskarżył go w części, w jakiej Sąd Okręgowy uwzględnił powództwo i orzekł o kosztach procesu. Zarzucił naruszenie:

1.  art. 327 ¹ § 1 k.p.c. w zw. z art. 189 k.p.c., gdyż uzasadnienie zawiera braki w zakresie wyjaśnienia podstawy faktycznej i prawnej rozstrzygnięcia w zakresie interesu prawnego, o którym mowa w art. 189 k.p.c.;

2.  art. 189 k.p.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i uwzględnienie roszczenia, mimo że powód nie wykazał i nie udowodnił interesu prawnego, a ponadto, że przysługują mu roszczenia dalej idące;

3.  art. 385 ¹ § 1 k.c. poprzez błędną wykładnię i przyjęcie, że postanowienia umowy w § 2 pkt 1 i 2, w zakresie jakim ustalają charakter kredytu i kwotę kredytu w (...), są niedozwolone;

4.  art. 385 ¹ § 1 k.c. w zw. z art. 354 § 1 k.c. w zw. z art. 65 § 2 k.c., art. 69 ust. 3 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe poprzez błędną wykładnię i przyjęcie, że po wyeliminowaniu klauzul przeliczeniowych kredytu denominowanego do waluty obcej, staje się on kredytem złotowym, do którego powinna znaleźć zastosowanie stawka referencyjna LIBOR, gdy tymczasem powód podpisał porozumienie na podstawie, którego spłacał kredyt w (...).

Z uwagi na powyższe wniósł o: zmianę wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie kosztów postępowania za obie instancje. Ewentualnie zażądał uchylenia zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

W odpowiedzi na apelację powód wniósł o jej oddalenie i zasądzenie na jego rzecz kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja nie jest zasadna.

Wprawdzie można zgodzić się z pozwanym, że w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku zabrakło rozważań odnośnie podstawowej przesłanki powództwa o ustalenie, co stanowi o naruszeniu art. 327 ¹ § 1 k.p.c., nie mniej istotne jest, czy naruszenie to miało wpływ na treść zaskarżonego wyroku. Tylko takie naruszenie prawa procesowego może bowiem skutkować skutecznym zaskarżeniem wyroku, a w przedmiotowym przypadku taka sytuacja nie zachodzi.

Sąd Okręgowy nie naruszył art. 189 k.p.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie w przedmiotowej sprawie. W myśl art. 189 k.p.c., przedmiotem ustalenia mogą być tylko prawa lub stosunki prawne, a dodatkowo, w judykaturze wskazuje się na dopuszczalność ustalenia faktu mającego charakter prawotwórczy.

Interes prawny w rozumieniu art. 189 k.p.c. występuje wówczas, gdy zachodzi niepewność prawa lub stosunku prawnego zarówno z przyczyn faktycznych, jak i prawnych. Niepewność ta może być wynikiem kwestionowania prawa lub kwestionowania stosunku prawnego. Aby powód skutecznie mógł powołać się na interes prawny, z okoliczności sprawy powinno wynikać, że powództwo o ustalenie jest niezbędnym środkiem ochrony jego praw, a oczekiwane rozstrzygnięcie wywoła takie skutki w stosunkach między nim a pozwanym, w następstwie których, sytuacja prawna stron zostanie jednoznacznie określona. W nowszych judykatach (np. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 7 lutego 2020 r. I A Ca 441/19 LEX nr 3033419.) wskazuje się, że uzależnienie powództwa o ustalenie od istnienia interesu prawnego należy oceniać elastycznie, z uwzględnieniem konkretnych okoliczności danej sprawy i celowościowej jego wykładni. Pojęcie to powinno być zatem interpretowane z uwzględnieniem oceny, czy wynik postępowania doprowadzi do usunięcia wątpliwości w tym zakresie i zapewni powodowi ochronę jego prawnie chronionych interesów, a więc czy zakończy istniejący spór ewentualnie, czy zapobiegnie takiemu sporowi w przyszłości. Powództwo z art. 189 k.p.c. musi być celowe, ma bowiem spełniać realną funkcję prawną, a wydane na tej podstawie orzeczenie winno skutkować określeniem w sposób jednoznaczny sytuacji prawnej stron.

O prawnym charakterze interesu - czyli o potrzebie wszczęcia określonego postępowania i uzyskania oznaczonej treści wyroku – decyduje więc obiektywnie istniejąca potrzeba ochrony sfery prawnej powoda. Tak rozumiany interes prawny może wynikać zarówno z bezpośredniego zagrożenia danego prawa, jak również może zmierzać do zapobieżenia temu zagrożeniu. Interes prawny występuje także wówczas, gdy istnieje niepewność stanu prawnego lub prawa, gdy określona sytuacja zagraża naruszeniem uprawnień przysługujących powodowi, bądź też stwarza wątpliwość co do ich istnienia czy realnej możliwości realizacji.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, w przedmiotowej sprawie warunki uznania, że powód ma interes prawny w żądaniu ustalenia, że sporne postanowienia umowy są postanowieniami niedozwolonymi w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. zostały spełnione. Kwestia braku określonych narzędzi prawnych do przymuszenia Banku do uznania abuzywności klauzul umowy kredytowej, w sposób istotny rzutuje bowiem na zagadnienie interesu prawnego w żądaniu ustalenia abuzywności tych klauzul w postępowaniu sądowym. Jednocześnie trzeba mieć na uwadze, że ani praktyka sądowa, ani piśmiennictwo nie wypracowały jeszcze dostatecznie jednoznacznych, ugruntowanych stanowisk w zakresie tego, jakie żądania konsument, który jest stroną umowy kredytowej zawierającej niedozwolone postanowienia umowne, powinien formułować w pozwie aby w pełni zrealizować swój interes prawny w sytuacji zaistniałej wskutek zawarcia umowy zawierającej niedozwolone postanowienia. Zważyć należy, że powód przed wystąpieniem z powództwem pismem z dnia 5 kwietnia 2019 r. występował do Banku z reklamacją zawartej umowy i wskazywał na to, że zawiera ona postanowienia abuzywne, jednak nie uzyskał pozytywnej odpowiedzi. Również stanowisko pozwanego prezentowane w toku postępowania przed Sądem pierwszej instancji wskazuje, że istniała potrzeba definitywnego rozstrzygnięcia sporu w tej kwestii przez Sąd.

Sąd Apelacyjny zauważa, że w przedmiotowej sprawie powód, powołując się na abuzywność postanowień umowy wystąpił z kilkoma żądaniami, w pierwszej kolejności o zapłatę; również wnosił o ustalenie nieważności umowy kredytowej, a Sąd Okręgowy spośród sformułowanych przez powoda żądań uwzględnił jedynie żądanie ustalenia, że bliżej opisane w pkt 3 pozwu postanowienia umowy z 22 listopada 2005 r. stanowią niedozwolone postanowienia umowne, w pozostałej części oddalając żądania pozwu. W części oddalającej powództwo wyrok nie został zaskarżony i uprawomocnił się, co pozostaje także nie bez znaczenia dla oceny zaskarżonego rozstrzygnięcia przez Sąd Apelacyjny i zdaniem Sądu drugiej instancji wywiera również wpływ na ocenę kwestii, czy powód ma interes prawny w uzyskaniu wyroku potwierdzającego (ustalającego) abuzywny charakter klauzul umownych wymienionych w pkt. I zaskarżonego wyroku.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego interes prawny powoda w uzyskaniu takiego orzeczenia istnieje w tej konkretnej sytuacji istnieje. Orzeczenie Sądu definitywnie i jednoznacznie przetnie spór między stronami w tej kwestii i umożliwi na przyszłość prawidłowe zdefiniowanie sytuacji prawnej, w której znajdują się obie strony. Chroni powoda przed egzekwowaniem przez Bank rat kredytu z odsetkami ustalonych w oparciu o niedozwolone postanowienia umowne i otwiera przed stronami możliwość podjęcia rokowań w celu zawarcia ugody oraz rozliczenia wzajemnych świadczeń spełnionych w oparciu o zapisy umowne o niedozwolonym charakterze. Przesądzenie o niedozwolonym charakterze postanowień umownych czyni jednoznaczną sytuację prawną między stronami i usuwa wszelkie wątpliwości, które do tej pory mogły stać na przeszkodzie ugodowemu rozwiązaniu problemu.

Sąd Okręgowy, wbrew zarzutom apelacji, zasadnie i bez naruszenia art. 385 ¹ § 1 k.c. ocenił, że wskazane w pkt. I wyroku postanowienia umowne mają charakter niedozwolonych postanowień umownych. Sąd Okręgowy ustalił i nie zostało to zakwestionowane w apelacji, że strony zawarły umowę kredytu denominowanego do (...), a wysokość zobowiązań – zgodnie z zawartą na podstawie wzorca umową – miała być wielokrotnie przeliczana z zastosowaniem dwóch różnych kursów tj. kursu kupna i kursu sprzedaży waluty, przy czym mechanizm ustalania każdego z nich nie został uregulowany ani opisany w żaden sposób w umowie, która w tym względzie odsyłała jedynie do tabeli kursów obowiązującej w chwili przeliczeń w Banku. Ustalenie to było wystarczające do oceny, że wobec takich regulacji umowy, tylko jedna strona umowy – Bank, w rzeczywistości mogła samodzielnie i jednostronnie ustalać kursy kupna i sprzedaży, a powód nie miał na określenie ich wysokości żadnego wpływu. Nie zostało też wykazane, że pozwany Bank w związku z kredytem udzielonym powodowi dokonywał jakichkolwiek operacji walutowych. Z postanowień umowy wynikało, że bank udzielił powodowi kredytu w kwocie stanowiącej równowartość 52 958,40 CHF, w dniu uruchomienia kredytu podlegającej przeliczeniu na złote polskie według kursu kupna (...) zgodnie z tabelą kursów obowiązującą w Banku w momencie uruchomienia środków ( § 2 ust. 2 i 3 umowy). Wypłata środków z tytułu wypłacanego kredytu miała nastąpić w złotych, wg kursu kupna z tabeli kursów z dnia wypłaty środków ( § 10 ust. 2 i 3). Rozliczenia z bankiem w zakresie prowizji, odsetek i rat miały następować w złotych, a do przeliczeń stosowane kursy sprzedaży (...) wg odpowiedniej tabeli kursów (§ 2 ust. 4). Wysokość rat spłaty miała być ustalana w harmonogramie w (...), a spłata zobowiązania następować miała w złotych, przy czym do przeliczeń kwot walut spłacanego kredytu na złote, zastosowano kurs sprzedaży (...) wg tabeli kursów obowiązującej w dniu spłaty ( § 12 ust. 5). Na analogicznych zasadach, w aneksie nr (...) z 30 maja 2007 r. podwyższono kredyt o kwotę stanowiącą równowartość 13 138,88 CHF. Powodowi udzielono zatem w istocie kredytu w PLN, jedynie denominowanego do (...) (o tym, w jakiej walucie jest kredyt decyduje bowiem waluta, w jakiej na podstawie umowy, bank wypłacił środki pieniężne; kredytem jest przekazana kredytobiorcy kwota środków pieniężnych - por. art. 69 ust. 1 Prawa bankowego), więc nie wymagającego zakupu i dysponowania przez Bank walutą (...); kredytu który – do czasu zawarcia porozumienia z dnia 15.04.2015 r. (k. 27-28) miał być spłacany tylko w PLN, w konsekwencji konieczne było jedynie dokonywanie operacji arytmetycznych na papierze, dla celów księgowych, w oparciu o wielkości przyjęte w tabeli kursów Banku. W tych okolicznościach także uzyskiwanie przez Bank dodatkowego dochodu nieuzasadnionego rzeczywistymi operacjami walutowymi było niewątpliwie naruszeniem dobrych obyczajów i rażąco naruszało interesy powoda. Słusznie podniósł Sąd pierwszej instancji, że stosowanie tzw. spreadu walutowego ma uzasadnienie w przypadku rzeczywiście zawieranych transakcji kupna i sprzedaży waluty, gdzie ponoszone są rzeczywiste koszty i gdzie można oczekiwać wynagrodzenia za podjęte czynności. W tym przypadku, zastosowanie spreadu walutowego stanowiło tylko rodzaj ukrytej prowizji Banku, której wysokości powód nie mógł oszacować, a jej wysokość zależała wyłącznie od Banku i stabilności walut na rynku.

Nadto, stosowanie różnych kursów (kupna i sprzedaży) decydowało o tym, że powód z uwagi na różnice kursowe nie spłacał nigdy nominalnej wartości kredytu; już w chwili uruchomienia kredytu miał do spłaty kwotę wyższą od faktycznie wypłaconej (różnica wynikająca z różnic między kursem kupna i sprzedaży (...)), suma tak ustalonych rat spłaty jest wyższa, niż suma kredytu, kredytobiorca nie był w stanie samodzielnie przewidywać i określić wysokości zadłużenia w toku spłaty kredytu. Brak przejrzystości umowy w tym zakresie nie dawał powodowi możliwości oszacowania wynikających dla niego z umowy konsekwencji ekonomicznych. Oceniając zatem, według stanu z chwili zawarcia umowy, postanowienia umowne dotyczące denominacji i spreadu walutowego słusznie Sąd pierwszej instancji ocenił je jako mające charakter niedozwolony w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. Istota problemu sprowadza się do tego, że postanowienia te, w szczególności dotyczące ustalania kursów walut, w chwili zawarcia umowy nie odwoływały się do wskaźników obiektywnych, na które żadna ze stron nie miałaby wpływu, lecz pozwalały wyłącznie Bankowi na określenie miernika wartości (denominacji) wedle swojej woli. Zakwestionowane postanowienia umowne nie zawierają przejrzystego opisu mechanizmu waloryzacji, umożliwiającego kredytobiorcy zrozumienie wynikających z tych postanowień konsekwencji ekonomicznych i uniemożliwiały mu oszacowanie kosztów związanych z zawarciem umowy.

Zatem, Bankowi przyznano prawo do dowolnego kształtowania zobowiązania powoda w toku realizacji umowy. Aktualnie, nie budzi wątpliwości judykatury, że tego rodzaju postanowienia umowne, zawarte we wzorcach umownych, nie uzgodnione indywidualnie z konsumentem, w sposób oczywisty godzą w dobre obyczaje i rażąco naruszają interesy konsumenta (por. np. wyroki: (...) z 3.10.2019 r., C-260/18, (...) z 30.04.2014 r., C-26/13, (...) z 20.09.2018 r., C-51/17, SN z 27.02.2019, II CSK 19/18, SN z 24.10.2018, II CSK 632/17). Sąd Apelacyjny w składzie rozpoznającym tę sprawę poglądy te podziela, a tym samym podziela ocenę Sądu pierwszej instancji.

W świetle stanowiska judykatury nie ulega wątpliwości, że uznanie abuzywności klauzul umownych powoduje uznanie ich za bezskuteczne ze skutkiem ex tunc (por. np. wyrok SN z 30.05.2014 r., III CSK 204/13, wyrok SN z 08.09.2016 r., II CSK 750/15, wyrok SN z 14.07.2017 r., II CSK 803/16, powołany wyżej wyrok (...) w sprawie C-51/17 i w sprawie C-260/18). Nie jest zgodne z prawem UE, a w takim duchu należy też interpretować przepis art. 385 ¹ k.c. stanowiący wyraz implementacji do polskiego porządku prawnego dyrektywy RE 93/13/EWG z 05.04.1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, zastępowanie przez Sąd postanowień niedozwolonych innymi postanowieniami. Stwierdzenie abuzywności określonych postanowień umownych, zgodnie z interpretacjami (...), akceptowanymi też w judykaturze krajowej, powinno prowadzić jedynie do wykluczenia stosowania nieuczciwych postanowień umownych, z tym, że tylko wtedy, gdy nie sprzeciwi się temu konsument. Jak bowiem przypomniał to (...) w wyroku z 3 października 2019 r. w sprawie D., C-260/18 odwołując się do wcześniejszego orzecznictwa, Sąd nie ma obowiązku „odstąpienia” od stosowania abuzywnych postanowień umownych, jeżeli konsument w sposób świadomy i wyraźny, po powzięciu informacji o abuzywności postanowień umownych i świadomy konsekwencji tego, wyrazi zgodę na dalsze obowiązywanie abuzywnych klauzul (ma zamiar nie podnosić ich nieuczciwego, niewiążącego charakteru i nie powoływać się na ten system ochrony). W przedmiotowej sprawie, w jej okolicznościach, nie ulegało wątpliwości, że powód, reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika, nie wyraził takiej woli, wręcz przeciwnie, powoływał się na niedozwolony charakter wskazanych postanowień umownych z wszelkimi tego konsekwencjami i dążył do ustalenia ich niedozwolonego charakteru orzeczeniem sądowym.

W judykaturze wyrażane są poglądy, dopuszczające, także w odniesieniu do kredytu denominowanego do waluty obcej, wypełnienie luk w umowie, przez zastąpienie pominiętych nieuczciwych warunków przepisami o charakterze dyspozytywnym lub nawet ogólnym (ale odzwierciedlającymi równowagę, która prawodawca krajowy starał się ustanowić między całością praw i obowiązków stron określonych umów) mającymi zastosowanie, jeżeli strony wyrażą na to zgodę. Jednak w przedmiotowej sprawie także takiej możliwości nie było. W każdym bądź razie, jak wskazał (...) w wyroku C- 260/18, art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie wypełnieniu luk w umowie, spowodowanych usunięciem z niej nieuczciwych warunków, które się w niej znajdowały, wyłącznie na podstawie przepisów krajowych o charakterze ogólnym, przewidujących, że skutki wyrażone w treści czynności prawnej są uzupełniane w szczególności przez skutki wynikające z zasad słuszności lub ustalonych zwyczajów, które nie stanowią przepisów dyspozytywnych lub przepisów mających zastosowanie, w przypadku gdy strony wyrażą na to zgodę.

Sąd pierwszej instancji wskazał, że wyeliminowanie z umowy niedozwolonych przepisów nie stoi na przeszkodzie uznaniu, że umowa spełnia dalej wymagania umowy kredytu wynikające z art. 69 ust. 2 pkt. 2 Prawa bankowego. W szczególności wskazał, że można określić kwotę kredytu w złotych, jest nią bowiem oddana do dyspozycji powoda w tej walucie kwota, która łącznie z kwotą oddaną powodowi do dyspozycji na mocy aneksu podwyższającego kwotę kredytu wyniosła łącznie 159 287,88 zł. Na poparcie swego stanowiska wskazał, że za takim rozwiązaniem opowiedział się Sąd Najwyższy w wyroku z 29 października 2019 r., sygn. akt IV CSK 309/18. W konsekwencji tego, oddalił żądanie ustalenia nieważności umowy i żądanie zasądzenia zapłaconych przez powoda na poczet rat kwot. W tej części (oddalającej powództwo) wyrok nie został zaskarżony, więc Sąd Apelacyjny nie ma możliwości jego kontroli w postępowaniu apelacyjnym. I wprawdzie ma rację skarżący Bank, że tego rodzaju pogląd wyrażony w uzasadnieniu wyroku nie ma mocy wiążącej strony, ale jednocześnie nie przekreśla to interesu powoda w uzyskaniu wyroku potwierdzającego niedozwolony charakter postanowień umownych.

Dla porządku, można jedynie dodać, że Sąd Apelacyjny poglądu Sądu pierwszej instancji w tym zakresie nie podziela, zauważając, że z ugruntowanego już orzecznictwa (...), znajdującego też uznanie w judykaturze krajowej wynika, że możliwość utrzymania obowiązywania umowy po wyeliminowaniu klauzul niedozwolonych nie wchodzi w rachubę, gdy to wyeliminowanie prowadziłoby nie tylko do zniesienia mechanizmu indeksacji oraz różnic kursów walutowych, ale - pośrednio – również do zaniknięcia ryzyka kursowego, które jest bezpośrednio związane także z charakterem kredytu denominowanego. Z orzecznictwa (...) wynika, że klauzule dotyczące ryzyka wymiany określają główny przedmiot umowy kredytu, wobec czego obiektywna możliwość utrzymania obowiązywania umowy, z której podlegają wyeliminowaniu klauzule niedozwolone, takie, jak w przedmiotowej umowie, jest niepewna, gdyż ich usunięcie spowoduje zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy (tak m.in. w wyroku C – 260/18 i w powołanym tam orzecznictwie (...)). Także w orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. np. wyrok z 11.12.2019 r., V CSK 382/18) dostrzeżono potrzebę, przy uwzględnieniu orzecznictwa (...), zrewidowania dotychczasowych stanowisk w tej kwestii na korzyść stanowiska, że tego rodzaju klauzule umowne, dotyczą głównego przedmiotu umowy. W powołanym wyżej wyroku podniesiono, że za takie postanowienia należy uważać te, które określają podstawowe świadczenia w ramach danej umowy i które z tego względu charakteryzują tę umowę. Za takie uważane są postanowienia, które wiążą się z obciążeniem kredytobiorcy – konsumenta ryzykiem zmiany kursu waluty i związanym z tym ryzykiem zwiększenia kosztu kredytu (tzw. klauzule ryzyka walutowego). Jako takie również podlegają kontroli z punktu widzenia art. 385 ¹ k.c. ponieważ są sformułowane w sposób niejasny i niejednoznaczny. Wyeliminowanie niedozwolonych klauzul, takich jak w przedmiotowej sprawie, prowadzi zaś do takiego zniekształcenia umowy, że na podstawie pozostałej jej treści nie dałoby się odtworzyć treści praw i obowiązków stron. Uznając je bowiem zgodnie z intencją wskazanego przepisu za niewiążące powoda ex lege i ex tunc trzeba stwierdzić, że w przypadku kredytu denominowanego, brak jest w umowie po ich wyeliminowaniu podstaw do określenia zarówno kwoty udzielonego kredytu w złotych, jak i określenia wysokości spłaty poszczególnych rat przez powoda. Jak zwrócił uwagę Sąd Apelacyjny w Białymstoku w analogicznej sprawie tj. dotyczącej kredytu denominowanego (wyrok z 19 czerwca 2019 r. I A Ca 250/19) po wyeliminowaniu mechanizmów przeliczeniowych w umowie pozostałby zapis nie odpowiadający minimum normatywnemu z art. 69 Prawa bankowego (w tym przypadku, chodzi o zapis, że kredyt został udzielony w złotych w kwocie stanowiącej równowartość 52 958,40 CHF - § 2 pkt 2 ). Nie jest również możliwe w konsekwencji określenie wysokości rat spłaty kredytu, odsetek i prowizji. Zatem, po wyeliminowaniu z umowy niedozwolonych postanowień okazuje się, że nie są w umowie określone świadczenia główne stron, wobec czego umowa nie może obowiązywać.

Rozważając natomiast, czy na końcową ocenę sprawy ma wpływ i ewentualnie jaki zawarte w dniu 15 kwietnia 2015 r. porozumienie, którego przedmiotem było określenie nowych warunków spłaty zadłużenia w związku z wejściem w życie z dniem 26 sierpnia 2011 r. ustawy z 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy – Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 165, poz. 984), m.in. wprowadzono możliwość dokonywania spłat rat kapitałowo – odsetkowych bezpośrednio w walucie do której kredyt był denominowany i określiły zasady ustalania kursów waluty w przypadku spłaty kredytu w PLN (k. 27 - 28) Sąd Apelacyjny podzielił w tym zakresie stanowisko Sądu pierwszej instancji.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, zawarcie przedmiotowego aneksu do umowy nie może być ocenione ani jako akceptacja przez powoda niedozwolonych postanowień umownych i w ten sposób przywrócenie tym postanowieniom skuteczności, ani – jak sugeruje pozwany w uzasadnieniu apelacji - jako wyraz woli zachowania walutowego, a nie złotówkowego charakteru kredytu. Co do pierwszej kwestii, w orzecznictwie (...), w sposób jednoznaczny wskazuje się, że taki skutek może nastąpić tylko w wyniku „świadomej, wyraźnej i wolnej zgody” wyrażonej przez kredytobiorcę – konsumenta, zgody na rezygnację z powoływania się na abuzywność klauzul i ewentualnie zastąpienia postanowień abuzywnych innymi regulacjami (tak, m.in. orzeczenia (...): z 21.02.2013 r. C – 472/11, z 30.05.2013 r. C-488/11). Taki sposób spojrzenia na problem został wyrażony również w orzecznictwie Sądu Najwyższego m.in. w uzasadnieniu uchwały 7 sędziów SN z 20.06.2018 r., III CZP 29/17. Wskazano w nim, że „zgoda konsumenta musi być jednoznacznie, wyraźnie i stanowczo ukierunkowana na sanowanie wadliwego postanowienia. Wyrażenie zgody na zmianę umowy przez wyeliminowanie niedozwolonego postanowienia (zastąpienie go innym, uzupełnienie itp.) – choćby zmiana ta była indywidualnie uzgodniona – nie może być traktowane samo przez się jako wyraz woli sanowania wadliwego postanowienia ze skutkiem ex tunc”. Sąd Apelacyjny w składzie rozpoznającym sprawę poglądy te uznaje za słuszne i podziela. Nie ujawniono w sprawie żadnych okoliczności świadczących o tym, że w dacie zawierania porozumienia powód miał w ogóle wiedzę o tym, że zakwestionowane obecnie postanowienia umowne miały charakter postanowień niedozwolonych, a jego działanie było ukierunkowane na sanowanie wadliwej czynności prawnej. Zatem, bez istotnego znaczenia dla końcowej oceny sprawy, w tych okolicznościach jest to, że w tzw. porozumieniu z 15 kwietnia 2015 r. strony - w związku z wejściem w życie z dniem 26 sierpnia 2011 r. ustawy z 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy – Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 165, poz. 984) - m.in. wprowadziły możliwość dokonywania spłat rat kapitałowo – odsetkowych bezpośrednio w walucie do której kredyt był denominowany oraz zasady ustalania kursów waluty w przypadku spłaty w PLN. Zawarcie tego porozumienia wiązało się z postanowieniami art. 4 powołanej wyżej ustawy z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy – Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw, zgodnie z którymi w przypadku kredytów lub pożyczek pieniężnych zaciągniętych przez kredytobiorcę lub pożyczkobiorcę przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy ma zastosowanie art. 69 ust. 2 pkt 4a oraz art. 75b ustawy, o której mowa w art. 1, w stosunku do tych kredytów lub pożyczek pieniężnych, które nie zostały całkowicie spłacone - do tej części kredytu lub pożyczki, która pozostała do spłacenia. W tym zakresie bank dokonuje bezpłatnie stosownej zmiany umowy kredytowej lub umowy pożyczki.

Oznacza, to, że porozumienie z 15.04.2015 r. nie miało wpływu na ocenę braku możliwości utrzymania w mocy postanowień umowy dotkniętej ex tunc wadliwością, bowiem bez wyraźnej i świadomej woli samego konsumenta wbrew dyrektywie 93/13/EWG byłoby utrzymanie w mocy nieuczciwych, niedozwolonych postanowień umowy, nawet jeżeli wskutek późniejszych porozumień te postanowienia zostałyby wyeliminowane na przyszłość. Jednocześnie w tych okolicznościach trudno temu porozumieniu nadać inny sens niż tylko wynikający z koniczności zrealizowania obowiązku ustawowego banku określonego w art. 4 w/w ustawy.

Pozwany w apelacji zakwestionował także prawidłowość uznania za niedozwolone w rozumieniu przepisu art. 385 ¹ k.c. postanowień umowy zawartych w § 2 pkt 1 i 2 w zakresie w jakim ustalają charakter kredytu i kwotę kredytu w (...). Sąd tego zarzutu również nie podzielił, mając na uwadze, że stanowiły one nierozerwalną całość z pozostałymi zakwestionowanymi postanowieniami umownymi.

Uwzględniając powyższe, brak było podstaw do uznania za uzasadnione zarzutów sformułowanych w apelacji pozwanego, a wniosek apelacji nie mógł być uwzględniony, w związku z czym na mocy art. 385 k.p.c. orzeczono, jak w sentencji.

O kosztach instancji odwoławczej orzeczono zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu, na podstawie art. 98 § 1 i 2 k.p.c. i art. 99 k.p.c. Wysokość wynagrodzenia pełnomocnika powoda ustalono przy uwzględnieniu § 2 pkt 6 i § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. 2018, poz. 265 t.j.).

(...)