Pełny tekst orzeczenia

Formularz UK 2

Sygnatura akt

VI Ka 675/21

Załącznik dołącza się w każdym przypadku. Podać liczbę załączników:

1

1.  CZĘŚĆ WSTĘPNA

1.1. Oznaczenie wyroku sądu pierwszej instancji

Wyrok Sądu Rejonowego w Bolesławcu z dnia 6 września 2021 r. sygn. akt II K 74/19

1.2. Podmiot wnoszący apelację

☐ oskarżyciel publiczny albo prokurator w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☐ oskarżyciel posiłkowy

☐ oskarżyciel prywatny

☒ obrońca

☐ oskarżony albo skazany w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☐ inny

1.3. Granice zaskarżenia

1.3.1. Kierunek i zakres zaskarżenia

☒ na korzyść

☐ na niekorzyść

☒ w całości

☐ w części

☐

co do winy

☐

co do kary

☐

co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia albo ustalenia

1.3.2. Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji

☒

art. 438 pkt 1 k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

☐

art. 438 pkt 1a k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany
w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

☐

art. 438 pkt 2 k.p.k. – obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

☒

art. 438 pkt 3 k.p.k. – błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia,
jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

☒

art. 438 pkt 4 k.p.k. – rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

☐

art. 439 k.p.k.

☐

brak zarzutów

1.4. Wnioski

☐

uchylenie

☒

zmiana

2.  Ustalenie faktów w związku z dowodami przeprowadzonymi przez sąd odwoławczy

2.1. Ustalenie faktów

2.1.1. Fakty uznane za udowodnione

Lp.

Oskarżony

Fakt oraz czyn, do którego fakt się odnosi

Dowód

Numer karty

2.1.2. Fakty uznane za nieudowodnione

Lp.

Oskarżony

Fakt oraz czyn, do którego fakt się odnosi

Dowód

Numer karty

2.2. Ocena dowodów

2.2.1. Dowody będące podstawą ustalenia faktów

Lp. faktu z pkt 2.1.1

Dowód

Zwięźle o powodach uznania dowodu

2.2.2. Dowody nieuwzględnione przy ustaleniu faktów
(dowody, które sąd uznał za niewiarygodne oraz niemające znaczenia dla ustalenia faktów)

Lp. faktu z pkt 2.1.1 albo 2.1.2

Dowód

Zwięźle o powodach nieuwzględnienia dowodu

.  STANOWISKO SĄDU ODWOŁAWCZEGO WOBEC ZGŁOSZONYCH ZARZUTÓW i wniosków

Lp.

Zarzut

Obrońca oskarżonego na zasadzie art. 427 §2, 438 pkt 1a, 3, 4 k.p.k. powyższemu wyrokowi zarzuciła:

- obrazę przepisów prawa materialnego, a mianowicie art. 216 §2 k.k. poprzez zastosowanie tego przepisu w przypadku, gdy oskarżony nie działał z zamiarem bezpośrednim ani ewentualnym znieważenia pokrzywdzonego,

- błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia mających wpływ na treść orzeczenia poprzez przyjęcie, iż oskarżony umieszczał na portalu internetowym wulgarne wpisy dotyczące śmierci D. S., podczas gdy oskarżony umieścił wpis w portalu, ale nie miał on charakteru wulgarnego,

- rażącą niewspółmierność orzeczonej kary poprzez orzeczenie wobec oskarżonego kary 5 miesięcy ograniczenia wolności, podczas gdy oskarżony w chwili popełnienia czynu nie miał ukończone 16 lat, a w chwili orzekania przez Sąd I Instancji nie miał ukończone 22 lata, a więc kara winna zostać nadzwyczajnie złagodzona.

☐ zasadny

☒ częściowo zasadny

☐ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania zarzutu za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny

W pierwszej kolejności podkreślić należy, że oskarżony K. K. (2) urodził się w dniu (...) (k. 177). Tym samym w dacie zarzucanego mu czynu z art. 190 a § 1 kk i przypisanego mu czynu z art. 216 § 2 kk (maj 2015 r. – lipiec 2015 r.) nie miał skończonych lat szesnastu. Zarzut przedstawiono mu w dniu 26 listopada 2018 r. (k. 191), a więc po ukończeniu lat dziewiętnastu, zaś nieprawomocny wyrok Sądu I instancji w niniejszej sprawie zapadł w dniu 6 września 2021 r., a więc po ukończeniu przez oskarżonego lat dwudziestu jeden.

Prokurator skierował przeciwko oskarżonemu akt oskarżenia, stawiając K. K. (2) zarzut popełnienia przestępstwa z art. 190 a § 1 kk w zw. z art. 18 § 2 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu nieletnich, mając zdaje się na uwadze powyższe okoliczności. Rzecz jednak w tym, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem przepis art. 18 upn ma charakter procesowy, co sprawia że przewidziane w tym przepisie prawo do rozpoznania sprawy przez sąd właściwy miejscowo i rzeczowo w oparciu o przepisy kodeksu postępowania karnego, nie zwalnia tego sądu od obowiązku stosowania reguł materialnoprawnych. Orzecznictwo Sądu Najwyższego odsyłało przy tym m . in. do przepisu art. 13 upn (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 kwietnia 2014 r. IV KK 77/14 Lex nr 1454010, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 września 2011 r. III KK 234/11 Lex nr 1454010). Przepis art. 13 upn jednak z dniem 2 stycznia 2014 r. został uchylony.

Przepis art. 13 u.p.n. pozwalał natomiast na wydawanie tzw. spóźnionych wyroków skazujących i karanie karami kryminalnymi za czyny przestępne popełnione w nieletniości (a więc w wieku, w którym co do zasady wyłączona jest odpowiedzialność karna), jeśli nieletni sprawca czynu karalnego w chwili orzekania ukończył lat 18, a zachodziły podstawy do orzeczenia umieszczenia go w zakładzie poprawczym. Wówczas sąd mógł – uznając, że stosowanie środków poprawczych nie byłoby już celowe – wymierzyć sprawcy nieletniemu karę kryminalną, stosując obligatoryjnie instytucję nadzwyczajnego jej złagodzenia. Karanie nieletnich za wszelkie możliwe przestępstwa (nawet te najdrobniejsze), gdy przekroczyli wiek nieletniości w chwili orzekania, odbywało się już w czasie obowiązywania przepisów k.k. z 1932 r. dotyczących postępowania z nieletnimi (zob. art. 76 tegoż k.k.). Przepis ten, będący wyrazem zupełnie innej, bo jurydycznej koncepcji postępowania z nieletnimi, został w nieco zmienionej postaci przeniesiony do u.p.n. Przez 30 lat obowiązywania przepisu art. 13 u.p.n. był on podstawą skazywania na kary kryminalne sprawców nieletnich, pomimo obowiązywania w ustawodawstwie karnym zasady, że odpowiada się karnie za popełnienie czynu zabronionego po ukończeniu 17 lat (zob. art. 10 § 1 k.k., art. 5 § 1 k.k.s. i art. 8 k.w.). Było to przełamywanie na szeroką skalę zasady nieodpowiedzialności karnej nieletnich i to pozostające poza społeczną świadomością, która obejmuje na ogół tylko wyjątek z art. 10 § 2 k.k., dopuszczający pociąganie do odpowiedzialności karnej starszych, bardzo zdemoralizowanych nieletnich za niektóre z najcięższych przestępstw, przy negatywnej prognozie co do skuteczności oddziaływania za pomocą środków wychowawczych lub poprawczych przewidzianych dla nieletnich (por. V. Konarska-Wrzosek, Popełnienie czynu karalnego w nieletniości a możliwość pociągnięcia do odpowiedzialności karnej i jej czasowe ograniczenia [w:] Czas i jego znaczenie w prawie karnym, red. J. Warylewski, Gdańsk 2010, s. 185–191, V. Konarska-Wrzosek [w:] P. Górecki, V. Konarska-Wrzosek, Postępowanie w sprawach nieletnich. Komentarz, wyd. II, Warszawa 2019, art. 13. ).”

Zatem ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich w art. 13 upn przewidywała wyjątek od zasady niepociągania do odpowiedzialności karnej nieletnich sprawców czynów karalnych (poza sytuacją przewidzianą w art. 10 § 2); zob. B. Stańdo-Kawecka, Odpowiedzialność karna..., s. 18 i n.; A. Wąsek, Kodeks..., s. 130; zob. także postanowienie SN z dnia 18 lipca 2001 r., IV KKN 205/01, OSNKW 2001, nr 9-10, poz. 77; zob. M. Lubelski, glosa..., s. 109 i n. Przepis ten stanowił: "Jeżeli wobec nieletniego, który dopuścił się czynu karalnego, o którym mowa w art. 1 § 2 pkt 2 lit. a, ale w chwili orzekania ukończył lat 18, zachodzą podstawy do orzeczenia umieszczenia w zakładzie poprawczym - sąd rodzinny może wymierzyć karę, gdy uzna, że stosowanie środków poprawczych nie byłoby już celowe. Wydając wyrok skazujący sąd stosuje nadzwyczajne złagodzenie kary". Ukaranie sprawcy czynu zabronionego w czasie, gdy był on nieletnim, nie było odstępstwem od zasady winy. W wypadku gdy sąd chciał w takim wypadku ukarać (z nadzwyczajnym złagodzeniem kary), powinien ustalić, że od sprawcy w czasie czynu można było wymagać zgodnego z prawem zachowania. W art. 13 uregulowane było odstępstwo od zasady wyrażonej w art. 10 § 1 kk, tak samo jak wyjątek od art. 10 § 1 kk wprowadza art. 10 § 2 kk. Konsekwencją uchylenia tego przepisu jest jedynie możliwość, z wyjątkiem zachodzenia przesłanek z art. 10 § 2, orzekania wobec nieletnich sprawców przestępstw i przestępstw skarbowych (art. 1 § 2 pkt 2 lit. b u.p.sn.) środków wychowawczych albo poprawczych przewidzianych w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich. (por. A. Zoll [w:] Kodeks karny. Część ogólna. Tom I. Cześć I. Komentarz do art. 1-52, wyd. V, red. W. Wróbel, Warszawa 2016, art. 10).

Przepis art. 18 § 1 pkt 2 u.p.n. może także budzić poważne wątpliwości w sytuacji, gdyby postępowanie karne wszczęto po ukończeniu przez nieletniego 21 lat. W takiej sytuacji nie ma sensu kontynuowania postępowania karnego, gdyż sąd nie będzie dysponował już żadnymi środkami wychowawczymi ani poprawczymi wobec sprawcy nieletniego, ponieważ mogą być one stosowane co najwyżej do chwili ukończenia 21 lat (i to tylko niektóre – zob. art. 73 § 1 u.p.n.). W obecnym stanie prawnym, ze względu na uchylenie art. 13 u.p.n., nie ma bowiem podstawy prawnej do pociągania do odpowiedzialności i karania karami kryminalnymi osoby dorosłej za jej czyny karalne popełnione w okresie nieletniości. (P. Górecki [w:] V. Konarska-Wrzosek, P. Górecki, Postępowanie w sprawach nieletnich. Komentarz, wyd. II, Warszawa 2019, art. 18).

W realiach niemniejszej sprawy ani zarzucany K. K. (2) czyn z art. 190 a § 1 kk, ani tym bardziej przypisany z art. 216 § 2 kk nie należy do kategorii przestępstw, o jakich mowa w art. 10 § 2 kk, a tym samym nie mógł on być pociągnięty za te czyny do odpowiedzialności karnej. Co więcej, wobec ukończenia przez niego lat 21 i to już w chwili wyrokowania przez Sąd I instancji brak byłoby także możliwości stosowania wobec niego zarówno środków wychowawczych, jak i poprawczych.

Dalej, nie jest pozbawiony słuszności zarzut apelacji obrońcy, że w istocie nie ustalono treści wpisów lub wpisu, które miał zamieszczać w internecie oskarżony, na co wskazuje wprost w uzasadnieniu Sąd Rejonowy. (k. 282 i 282v). O tym, że miały one charakter znieważający Sąd I instancji przyjął na podstawie relacji oskarżonego, że wpis miał charakter wulgarny i pozostałych zamieszczonych na stronie wpisów, innych użytkowników portalu, choć miały one różny charakter, odnosiły się do różnych kwestii, a były wśród nich także takie, które znieważały zmarłego, jednak stanowiły wyraz współczucia dla jego matki z powodu śmierci, kochanego przez nią syna (k. 79). Nie budzi zatem wątpliwości, że dopiero poznanie treści zamieszczonego przez oskarżonego wpisu lub wpisów, pozwalałoby na ustalenie czy i kogo znieważały, skoro sam Sąd Rejonowy zauważa ‘że w pewnych sytuacjach znieważenie zmarłego może stanowić jednocześnie zniewagę osoby żyjącej” (k. 283). Przedmiotem czynności wykonawczej przestępstwa z art. 216 kk może być bowiem wyłącznie osoba żyjąca. W pewnych jednak sytuacjach znieważenie zmarłego może jednocześnie stanowić zniewagę dla osób żyjących. Obelżywe wyrażanie się o zmarłym może być bowiem uczynione w zamiarze znieważenia przykładowo osoby mu najbliższej. Przyjmuje się wówczas, że osoba taka działa jako pokrzywdzony, wykonując swoje prawo (wyrok SN z 9.04.1948 r., K 270/47).

Podkreślić nadto należy, że uznanie oskarżonego w wyroku za winnego opisanego tam czynu oznacza, że wszystko to, ale też i tylko to, co zostało ujęte w opisie czynu zostało oskarżonemu przez sąd przypisane. (por. wyrok SN z dnia 3 czerwca 2003 r., sygn. akt IV KK 116/03, OSNwSK 2003/1/1220; wyrok SA w Krakowie z dnia 3 lutego 1999 r., sygn. akt II AKa 1/99, KZS 1999/3/24; wyrok SN z dnia 8 marca 2006 r., sygn. akt III KK 281/05; wyrok SA w Katowicach z dnia 26 marca 2009 r., sygn. akt II AKa 49/09). Sąd Rejonowy, zaś ustalił, że oskarżony znieważył A. A. „poprzez umieszczanie (…) wulgarnych wpisów dotyczących śmierci D. S.”.

Penalizowane zachowanie ma zaś polegać na znieważeniu innej osoby. Chodzi zatem o rozmaitego rodzaju zachowania, których wspólną cechą jest to, że wyrażają pogardę dla godności drugiego człowieka. Środki wyrazu, jakie zostały przez sprawcę do tego użyte, są obojętne. Znieważające zachowanie może zatem przybrać postać słowną (posłużenie się wulgarnym słownictwem), być wyrażone za pomocą rysunku (np. karykatura), symboli, znaków albo innego rodzaju środka przekazu (film, fotografia) czy też gestu, który wyraża brak szacunku wobec drugiej osoby. W ocenie Sądu Okręgowego tak przypisany oskarżonemu czyn nie wypełnia znamion przestępstwa z art. 216 § 2 kk na szkodę A. A., a zebrany w sprawie materiał dowodowy – na co wskazano wyżej, nie pozwala na ustalenie, czy w ogóle doszło do wypełnienia znamion wskazanego przestępstwa na szkodę pokrzywdzonej.

Wniosek

Na podstawie art. 427 §1, 437 §2 k.p.k., obrońca wniosła o uniewinnienie oskarżonego od zarzucanego mu czynu.

☒ zasadny

☐ częściowo zasadny

☐ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania wniosku za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny.

W świetle powyższych rozważań wniosek obrońcy oskarżonego zasługiwał w pełni na uwzględnienie.

W realiach niniejszej sprawy K. K. (2) jako ewentualny sprawca czynu zabronionego popełnionego przed ukończeniem 17 lat nie mógł ponieść odpowiedzialności karnej, to nadto pamiętać należy, że opieranie rozstrzygnięć sądowych na prawdziwych ustaleniach faktycznych dotyczy zarówno wyroków skazujących, jak i wyroków uniewinniających. Jednakże należy zauważyć, że w przypadku wyroków uniewinniających nie obowiązują takie same standardy dowodowe jak w przypadku wyroków skazujących, które wymagają pewności w udowodnieniu winy oskarżonego: „Sformułowana w art. 2 § 2 k.p.k. zasada prawdy materialnej wprowadza wprawdzie w procesie karnym wymóg opierania wszelkich rozstrzygnięć na zgodnych z prawdą ustaleniach faktycznych, rozumie się jednak przez nie ustalenia udowodnione, a więc takie, gdy w świetle przeprowadzonych dowodów fakt przeciwny dowodzeniu jest niemożliwy lub wysoce nieprawdopodobny. Obowiązek udowodnienia odnosić należy jednak tylko do ustaleń niekorzystnych dla oskarżonego, jako że on sam korzysta z domniemania niewinności (art. 5 § 1 k.p.k.), a niedające się usunąć wątpliwości rozstrzyga się na jego korzyść (art. 5 § 2 k.p.k.). Z tych względów wydanie wyroku uniewinniającego jest konieczne nie tylko wówczas, gdy wykazano niewinność oskarżonego, lecz również wtedy, gdy nie udowodniono mu, że jest winny popełnienia zarzuconego mu przestępstwa. W tym ostatnim wypadku wystarczy zatem, że twierdzenia oskarżonego, negującego tezy aktu oskarżenia, zostaną uprawdopodobnione. Jeżeli jednak ustalenia zasadnicze dla przedmiotu postępowania nie wynikają ani z jednego dowodu, a inne dowody ustalenia te co najmniej poddają w wątpliwość i stanu tego poprzez pozostały dostępny materiał i kryteria art. 7 k.p.k. zmienić nie można, to sprawstwo oskarżonego pozostaje wyłącznie w sferze uprawdopodobnienia. W takich warunkach, niezależnie od tego, czy to prawdopodobieństwo kształtuje się na poziomie znikomym, czy też zbliżonym do pewności, skoro w wyniku procesu w pewność się nie przekształciło, to podstawy skazania stanowić nie może. I tak jest również w realiach niniejszej sprawy.

4.  OKOLICZNOŚCI PODLEGAJĄCE UWZGLĘDNIENIU Z URZĘDU

1.

Zwięźle o powodach uwzględnienia okoliczności

5.  ROZSTRZYGNIĘCIE SĄDU ODWOŁAWCZEGO

5.1. Utrzymanie w mocy wyroku sądu pierwszej instancji

1.

Przedmiot utrzymania w mocy

Zwięźle o powodach utrzymania w mocy

5.2. Zmiana wyroku sądu pierwszej instancji

1.

Przedmiot i zakres zmiany

co do sprawstwa i winy w zakresie przypisanego oskarżonemu czynu

Zwięźle o powodach zmiany

Zgodnie z zasadą winy nie popełnia przestępstwa sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można mu przypisać winy w czasie czynu, a dodatkowo zebrane dowody w niniejszej sprawienie nie umożliwiają przyjęcia, iż czyn popełniono stąd też Sąd Odwoławczy zmienił zaskarżony wyrok i stosownie do art. 17 § 1 pkt. 1 kpk w zw. z art. 414 § 1 kpk uniewinnił K. K. (2) od popełnienia przypisanego mu czynu.

5.3. Uchylenie wyroku sądu pierwszej instancji

5.3.1. Przyczyna, zakres i podstawa prawna uchylenia

1.1.

☐ art. 439 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

2.1.

Konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu w całości

☐ art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

3.1.

Konieczność umorzenia postępowania

☐ art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia i umorzenia ze wskazaniem szczególnej podstawy prawnej umorzenia

4.1.

☐ art. 454 § 1 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

5.3.2. Zapatrywania prawne i wskazania co do dalszego postępowania

5.4. Inne rozstrzygnięcia zawarte w wyroku

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

6.  Koszty Procesu

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

Pkt. II i III

Na podstawie art. 29 ust. 1 Prawo o adwokaturze zasądzono od Skarbu Państwa na rzecz obrońcy oskarżonego koszty nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej oskarżonemu z urzędu. Wysokość wynagrodzenia ustalono w oparciu o § 17 ust. 2 pkt. 4 i § 4 ust. 3 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy udzielonej przez adwokata z urzędu .

Stosownie do art. 632 pkt. 2 kpk kosztami procesu obciążono Skarb Państwa

7.  PODPIS

1.3. Granice zaskarżenia

Kolejny numer załącznika

1

Podmiot wnoszący apelację

Obrońca oskarżonego K. K. (2)

Rozstrzygnięcie, brak rozstrzygnięcia albo ustalenie, którego dotyczy apelacja

Wyrok Sądu Rejonowego w Bolesławcu z dnia 6 września 2021 r. sygn. akt II K 74/19 w całości

1.3.1. Kierunek i zakres zaskarżenia

☒ na korzyść

☐ na niekorzyść

☒ w całości

☐ w części

☐

co do winy

☐

co do kary

☐

co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia albo ustalenia

1.3.2. Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji

☒

art. 438 pkt 1 k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

☐

art. 438 pkt 1a k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany
w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

☐

art. 438 pkt 2 k.p.k. – obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

☒

art. 438 pkt 3 k.p.k. – błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia,
jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

☒

art. 438 pkt 4 k.p.k. – rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

☐

art. 439 k.p.k.

☐

brak zarzutów

1.4. Wnioski

☐

uchylenie

☒

zmiana