Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 1 kwietnia 2022 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie, I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: SSO Bożena Chłopecka

Protokolant: st. sekretarz sądowy Paulina Bondel

po rozpoznaniu w dniu 24 lutego 2022 r. w Warszawie

na rozprawie sprawy z powództwa T. S.

przeciwko P. B.,

z udziałem Prokuratora Prokuratury Rejonowej W.-W. w W.

o ustalenie

I.  powództwo oddala,

II.  ustala, że powódka T. S. w całości ponosi koszty postępowania, z tym, ze ich rozliczenie pozostawia referendarzowi sądowemu.

Sygn. akt I C 884/16

UZASADNIENIE

W pozwie z 23 sierpnia 2016r. skierowanym przeciwko P. B., powódka T. S. domagała się ustalenia, że umowa pożyczki zawarta 31 marca 2016 r. oraz umowa przeniesienia prawa użytkowania wieczystego nieruchomości oraz własności budynków na zabezpieczenie spłaty wierzytelności zawarta 31 marca 2016 r., są nieważne z powodu naruszenia art. 58 k.c., gdyż te czynności prawne są sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

W razie nie uwzględnienia powyższego, ewentualnie powódka wniosła o ustalenie, że wymienione umowy noszą znamiona wyzysku, o którym mowa w art. 388 k.c., a tym samym są nieważne. Ponadto powódka wniosła o zasądzenie od strony pozwanej na jej rzecz kosztów postępowania sądowego, jak i kosztów zastępstwa prawnego według norm przypisanych.

W uzasadnieniu pozwu powódka wskazała, że zawarła z pozwanym w/w umowy i nie otrzymała od pozwanego pełnej kwoty pożyczki, ponadto postanowienia umowy o przeniesienie własności nie były dla niej jasne i zostały narzucone przez pozwanego jako warunek udzielenia pożyczki. Powódka stwierdziła, że pozwany działał z góry powziętym zamiarem wykorzystania jej przymusowej sytuacji, przez co za pożyczoną kwotę 590 800 zł utraciła cały majątek o wartości 6 514 600 zł. Powódka ponadto podniosła, iż została ofiarą wyzysku, będąc w potrzebie pozyskania środków finansowych w celu spłaty zaciągniętych zobowiązań, została wykorzystana przez pozwanego, który udzielił jej pożyczki w wysokości mniejszej, niż wartość jej zabezpieczenia (k-2-65).

W odpowiedzi na pozew z 2 sierpnia 2017 r., P. B. wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powódki na jego rzecz kosztów procesu według norm przepisanych. Pozwany wskazał, iż zaprzecza wszystkim twierdzeniom podniesionym w pozwie za wyjątkiem, faktu zawarcia umowy pożyczki pomiędzy stronami oraz umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie. Powód w szczególności zaprzeczył temu, aby dokonywał jakichkolwiek działań niezgodnych z zasadami współżycia społecznego oraz wypełniał przez swoje działania czy zaniechania znamiona wyzysku wobec powódki. Pozwany podniósł, iż przywołane w pozwie twierdzenia są gołosłowne i nie zostały poparte dowodami, wskazywał także wprost na nieprawdziwość twierdzeń zawartych w treści pozwu (k- 208-210).

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje.

W dniu 31 marca 2016 r. w W. została zawarta między powódką T. S. a pozwanym P. B. (reprezentowanym przez pełnomocnika – A. Ż.) umowa pożyczki w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. Zgodnie z treścią umowy, pozwany udzielił powódce pożyczki w kwocie 783 732 zł na 6 miesięcy. Strony ustaliły, że pożyczka jest oprocentowana a kwota odsetek umownych wynosi 26 028 zł, pożyczkobiorca zwróci pożyczkodawcy pożyczkę będącą przedmiotem umowy powiększoną o umówione odsetki umowne, w łącznej wysokości (pożyczka plus odsetki umowne) 809 760 zł przelewem na wskazany przez pożyczkodawcę rachunek bankowy, zgodnie z harmonogramem podanym w umowie nie później niż w terminie do dnia 30 września 2016 roku. W umowie zapisano, że pożyczka zostaje wypłacona pożyczkobiorcy w następujący sposób:

a) gotówką przy zawarciu umowy w kwocie 72 732 zł,

b) przelewem na rzecz (...), (...), M. P. (1), (...) Sp. z o. o., Gmina S., na łączną kwotę 562 000 zł,

c) przelewem kwotę 149.000 zł na konto pożyczkobiorcy po ujawnieniu wzmianek w dziale II i III księgi wieczystej Nr (...) wynikających z aktu notarialnego z dnia 31 marca 2016 r. (umowa przewłaszczenia na zabezpieczenie). Powódka zobowiązała się dla zabezpieczenia zwrotu odsetek w umówionym terminie, niezwłocznie po zawarciu niniejszej umowy i na własny koszt, poddać się egzekucji wprost z aktu notarialnego, na podstawie art. 777 § 1 pkt 5 k.p.c. (k-23-25).

W dniu 31 marca 2016 r. w W. została również zawarta między powódką T. S. a pozwanym P. B. (działającym przez pełnomocnika – A. Ż.) umowa przeniesienia prawa użytkowania wieczystego nieruchomości oraz własności budynków na zabezpieczenie spłaty wierzytelności, w formie aktu notarialnego (repertorium A nr (...)). Powódka dla zabezpieczenia zwrotu w terminie w/w pożyczki wraz z należnymi odsetkami przeniosła na rzecz P. B. prawo użytkowania wieczystego nieruchomości oraz własności budynków, położonych w S., przy ulicy (...), dla których Sąd Rejonowy w Jeleniej Górze VI Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą numer (...) (§3 ust.1). Pozwany zobowiązał się do zwrotnego przeniesienia na rzecz powódki prawa użytkowania wieczystego w/w nieruchomości oraz własności budynków w terminie 14 dni od dnia zwrotu pożyczki wraz z odsetkami (§ 3 ust. 2). W wypadku, gdyby powódka nie spłaciła jakiejkolwiek części zobowiązania wynikającego z zawartej umowy pożyczki, w terminie do 30 września 2016r. pozwany nie będzie zobowiązany do zwrotnego przeniesienia na rzecz powódki w/w nieruchomości, zaś powódka nie będzie zobowiązana do zwrotu niespłaconej pożyczki (§ 3 ust. 3). Powódka zobowiązała się do wydania na rzecz pozwanego w/w nieruchomości w terminie 14 dni od dnia wygaśnięcia uprawnienia do zwrotnego przeniesienia w/w nieruchomości, jednakże nie później niż 14 października 2016r. i w zakresie tego obowiązku powódka poddała się egzekucji wprost z aktu notarialnego na podstawie art. 777 § 1 pkt 4 k.p.c. (§5 ust. 1-2). Strony określiły wartość rynkową w/w nieruchomości na kwotę 810 000 zł (§ 8). Nieruchomości stanowiące przedmiot zabezpieczenia, na dzień sporządzenia umowy, były obciążone wieloma hipotekami na kwotę ok. 4.223.000 zł (§1 ust.1) (k-26-32).

Przed zawarciem w/w umów, został sporządzony operat szacunkowy w celu określenia wartości rynkowej przedmiotowych nieruchomości w celu zabezpieczenia wierzytelności. Wartość nieruchomości została określona na kwotę 6.514.600 zł (k-33-60).

Powódka nie spłaciła w żadnej części pożyczki i nie wykonała zobowiązań wynikających z umowy przeniesienia prawa użytkowania wieczystego nieruchomości oraz własności budynków na zabezpieczenie spłaty wierzytelności t.j. nie wydała pozwanemu prawa użytkowania wieczystego nieruchomości oraz własności budynków. Pozwany ponosi opłaty związane z użytkowaniem wieczystym nieruchomości, podatkiem od nieruchomości i innymi opłatami od nieruchomości (k-213,485-486).

Postanowieniem z dnia 3 stycznia 2017 r. Sąd Rejonowy w Jeleniej Górze nadał klauzulę wykonalności aktowi notarialnemu z dnia 31 marca 2016 r. (Nr repetytorium A (...)).

Powódka od wielu lat prowadziła działalność gospodarczą polegającą na prowadzeniu pensjonatu na przedmiotowej nieruchomości, w 2016r. uzyskiwała z niej dochód 1770 zł netto miesięcznie. Z tytułu kredytów powódka miała zobowiązania w wysokości 15.919 zł miesięcznie, zaś z tytułu leasingów – 5574 zł. (k-16 ). W 2016r. powódka była w trudnej sytuacji, gdyż trwał remont budynku pensjonatu, którego koszty przekroczyły zaplanowany przez powódkę budżet. Powódka nie miała funduszy na obsługę dwóch kredytów bankowych, groziło jej wypowiedzenie tych kredytów. Powódka szukała środków finansowych, jednakże nie mogła zaciągnąć kolejnego kredytu. Poprzez pana M. P. (2) skontaktowała się z pozwanym w celu uzyskania pożyczki. (k- 270-272 zeznania powódki, k-272-273 zeznania pozwanego)

Przed zawarciem umowy powódka sporządziła zestawienie swoich zobowiązań, do spłacenia z kwoty pożyczki (na rzecz (...), (...), z tytułu podatku gruntowego, podatku od nieruchomości, użytkowania mediów, zaległości ZUS, spłaty dostawców, leasingów i pożyczki), dwa kredyty miały pozostać i obciążać hipotekę po przeniesieniu własności nieruchomości, miały być zapłacone przez powódkę później (k-211).

W dniu 25 kwietnia 2016 r. pozwany udzielił powódce kolejnej pożyczki w kwocie 150 000 zł, która miała być przeznaczona na wyposażenie pensjonatu. Pozwany zaangażował się w zmiany w funkcjonowaniu pensjonatu, chciał, aby zyski z prowadzenia pensjonatu były większe, co pozwoliłoby powódce na spłatę pożyczki. Pozwany ustalił z powódką, że w pensjonacie zamieszka pan P., aby przesyłał pozwanemu raporty z tego co dzieje się w pensjonacie. (k- 270-272, 549-550 zeznania powódki, k-272-273, 550 zeznania pozwanego)

W dniu 9 września 2016r. powódka zawarła umowę najmu pensjonatu ze spółką (...) Sp. z oo. Powódka zawarła też ze spółką umowę przewłaszczenia na zabezpieczenie z dnia 26 września 2016r. Obecnie to spółka czerpie pożytki z nieruchomości i osiąga zyski ze swej działalności (k-255-261, 497-512).

Względem powódki obecnie toczą się egzekucje na łączną kwotę 1.226.205,36 zł. Wierzyciel hipoteczny – (...) Bank Spółdzielczy (...) w P., wystąpił z pozwem przeciwko powódce, jej mężowi i jej dzieciom, a także przeciwko pozwanemu o zapłatę długu zabezpieczonego nieruchomością objętą umową przewłaszczenia na zabezpieczenie. Przeciwko pozwanemu toczy się proces o uznanie za bezskuteczną umowy zawartej z powódką 31 marca 2016r. o przeniesienia prawa użytkowania wieczystego nieruchomości oraz własności budynków na zabezpieczenie spłaty wierzytelności (k-471-484).

W toku postępowania został dopuszczony dowód z operatu szacunkowego przedmiotowej nieruchomości. Z opinii biegłego wynika, że wartość rynkowa przedmiotowej nieruchomości zabudowanej pensjonatem wynosi 3.299.947 zł (k-290-332, 421 opinia biegłego B. D.).

Powyższy stan faktyczny został ustalony w oparciu o dokumenty złożone do akt sprawy oraz przesłuchanie powódki i pozwanego. Sąd pominął zeznania świadków zgłoszonych w piśmie powódki z dnia 24 stycznia 2018 r. oraz z 25 kwietnia 2019r., ponieważ nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. Okoliczności o których mieli zeznawać świadkowie, nie dotyczyły zawierania umów, ich wykonywania oraz sytuacji powódki przed ich zawarciem.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje.

Powództwo nie jest zasadne.

Jak wynika z uzasadnienia pozwu, powódka wskazuje na dwie niezależne podstawy prawne mające uzasadniać żądanie ustalenia nieważności zawartych przez strony umów. Powódka nieważność wywodziła ze sprzeczności umowy z zasadami współżycia społecznego, jak również powoływała się na to, że doszło do wyzysku.

Zgodnie z art. 58 § 2 k.c. nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Przepis ten od strony negatywnej określa zakres dopuszczalnej treści czynności prawnej. W stosunku do umów zasada swobodnego kształtowania treści stosunku prawnego jest wyraźnie potwierdzona od strony pozytywnej przez art. 353 ¹ k.c., który stanowi, że strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Granice swobody umów określone w tym przepisie uzupełniają kryteria dopuszczalnej treści czynności prawnej w stosunku do wskazanych w art. 58 k.c. poprzez odwołanie do właściwości (natury) stosunku. Naruszenie granic swobody umów oznaczonych w art. 353 ¹ k.c., prowadzi z reguły do skutku określonego w art. 58 k.c. Powódka powoływała się na sprzeczność z zasadami współżycia społecznego zapisu § 3 ust. 3 umowy o przewłaszczeniu nieruchomości, który stanowił, że w wypadku, gdyby powódka nie spłaciła jakiejkolwiek części zobowiązania wynikającego z zawartej umowy pożyczki, w terminie do 30 września 2016r. pozwany nie będzie zobowiązany do zwrotnego przeniesienia na rzecz powódki w/w nieruchomości, zaś powódka nie będzie zobowiązana do zwrotu niespłaconej pożyczki. Założywszy hipotetycznie sprzeczność tego zapisu z zasadami współżycia społecznego, to nie powoduje automatycznie nieważności całej umowy. Celem ustawodawcy jest co do zasady utrzymanie pewności obrotu prawnego. Klauzula ta dotyczyła zabezpieczenia, a nie określenia głównych świadczeń stron, więc jej hipotetyczna nieważność nie wpłynęłaby na ważność umowy jako takiej. Ponadto ta klauzula w niniejszej sprawie nie została zastosowana, ponieważ powódka nie podjęła próby spłaty chociażby w niewielkiej części długu. Klauzula ta działałaby w sposób sprzeczny z prawem, gdyby znacząca część długu została spłacona a nastąpiłby przepadek przedmiotu zabezpieczenia. Sytuacja taka nie zaistniała co w obliczu podniesionych okoliczności czyni zbędnym dalsze roztrząsanie tych zagadnień przez sąd.

Odnosząc się do drugiej przesłanki wskazanej przez powódkę, to zgodnie z art. 388 k.c. do wyzysku dochodzi wtedy, gdy jedna ze stron, wyzyskując przymusowe położenie, niedołęstwo lub niedoświadczenie drugiej strony, w zamian za swoje świadczenie przyjmuje albo zastrzega dla siebie lub dla osoby trzeciej świadczenie, którego wartość w chwili zawarcia umowy przewyższa w rażącym stopniu wartość jej własnego świadczenia. Wówczas druga strona może żądać zmniejszenia swego świadczenia lub zwiększenia należnego jej świadczenia, a w wypadku gdy jedno i drugie byłoby nadmiernie utrudnione, może żądać unieważnienia umowy. Wyzysk ma miejsce tylko wtedy, gdy spełnione są łącznie trzy wymienione powyżej przesłanki.

Polskie prawo nie zakazuje zawierania umów niekorzystnych, dlatego sama dysproporcja między wartością określonych w umowie wzajemnych świadczeń stron nie jest wystarczającym powodem dla zakwestionowania skuteczności umowy. Jednakże umowa przewidująca taką dysproporcję i zarazem zawarta w celu wyzysku drugiej strony uznana musi być za wykraczającą poza zakres swobody umów, wyznaczony w art. 353 ¹ k.c.

Pierwszą przesłanką jest obiektywnie istniejąca, w chwili zawarcia umowy, dysproporcja między świadczeniami stron, wyrażająca się w tym, że jedna ze stron w zamian za swoje świadczenie przyjmuje lub zastrzega dla siebie lub osoby trzeciej świadczenie, którego wartość majątkowa jest „rażąco” wyższa od wartości świadczenia spełnianego przez tę stronę. Z materiału dowodowego zgromadzonego w niniejszej sprawie wynika, że taka niewspółmierność w niniejszej sprawie nie zachodziła. Umowa pożyczki, jaką zawarły strony, opiewała co prawda na 783.000 zł, zaś wartość nieruchomości znacznie przewyższała tę kwotę, bo przyjmując opinię biegłego sądowego wynosiła ona 3 299 947 zł. Jednakże należy wziąć pod uwagę, że nieruchomość powódki w chwili zawierania umowy była obciążona hipotekami na ponad 4.000. 000 zł. Jak z tego wynika wartość obciążeń na nieruchomości była znacznie wyższa od wartości nieruchomości zabezpieczającej spłatę pożyczki. Istnieje też ryzyko, że egzekucja wierzytelności zabezpieczonych hipoteką uniemożliwi pozwanemu odzyskanie udzielonej powódce pożyczki. Ponieważ Sąd uznał, że nie została spełniona jedna z trzech przesłanek stanowiących o wyzysku, dlatego też nie mógł uwzględnić żądania powódki. W tych okolicznościach rozważania co do pozostałych dwóch przesłanek, należy uznać za zbędne.

O kosztach postępowania orzeczono na podstawie art.98 k.p.c. w związku z art. 108 k.p.c.