Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 grudnia 2013 r.

Sąd Okręgowy w Bydgoszczy VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący SSO Janusz Madej

Protokolant st. sekr. sądowy Dorota Hańc

po rozpoznaniu w dniu 17 grudnia 2013 r. w Bydgoszczy

na rozprawie

odwołania J. W.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w B.

z dnia 3 października 2011 r. znak (...)

w sprawie: J. W.

przeciwko: Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych

Oddziałowi w B.

o rentę z tytułu niezdolności do pracy

I zmienia zaskarżoną decyzję w ten sposób, iż przyznaje ubezpieczonemu J. W. prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy w okresie od 1 października 2011 roku do 30 września 2013 r. ,

II stwierdza odpowiedzialność Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w B. za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji.

Na oryginale właściwy podpis.

Sygn. akt VI U 5130/12

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 3 października 2011r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. – po rozpoznaniu wniosku J. W. z dnia 2 sierpnia 2011r. – odmówił wnioskodawcy ( ubezpieczonemu ) prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy od 1 października 2011r. W uzasadnieniu swego stanowiska organ rentowy powołał się na orzeczenie Komisji Lekarskiej ZUS z dnia 29 września 2011r., stwierdzające iż ubezpieczony nie jest niezdolny do pracy.

Odwołanie od powyższej decyzji wniósł ubezpieczony, domagając się jej zmiany i przyznania renty z tytułu niezdolności do pracy na dalszy okres.

W uzasadnieniu żądania odwołania ubezpieczony kwestionował ustalenia organu rentowego co do swojej zdolności do pracy i wskazywał, że od 18 lat choruje na astmę oskrzelową, a dodatkowo stwierdzono u niego dyskopatię. Ponadto wskazał on, iż przez 18 lat pracował w wyuczonym zawodzie cukiernika, jednak powyższe schorzenia ( w szczególności alergia na pyłki i szybkie męczenie się ) uniemożliwiały mu wykonywanie pracy w wyuczonym zawodzie.

Organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania powołując, argumentację przedstawioną w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.

Wyrokiem z dnia 9 lutego 2012r. Sąd Okręgowy w Bydgoszczy VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych:

1)  zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, iż przyznał ubezpieczonemu prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy na okres od 1 października 2011r. do 30 września 2013r. ;

2)  stwierdził, że organ rentowy ponosi odpowiedzialność za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji.

Sąd Okręgowy ustalił, iż ubezpieczony jest nadal częściowo i okresowo niezdolny do pracy na podstawie dowodu z opinii powołanego w sprawie zespołu biegłych sądowych ( w składzie: internista-alergolog, neurolog i specjalista medycyny pracy ), którzy rozpoznali u ubezpieczonego:

1)  astmę oskrzelową przewlekłą umiarkowaną;

2)  przewlekłą niedomogę kręgosłupa L-S z dyskopatią L-4 L-5;

3)  przebytą rwę kulszową prawostronną, podrażnieniową;

4)  przepuklinę pachwinową obustronną, leczoną operacyjnie.

Zdaniem biegłych sądowych badany jest nadal częściowo okresowo niezdolny do pracy od 1 października 2011r. do września 2013r. gdyż mimo systematycznego leczenia stan kliniczny i parametry wentylacyjne płuc nie uległy poprawie, a na przestrzeni lat w badaniach spirometrycznych stwierdza się ograniczenie rezerwy wentylacyjnej płuc średniego stopnia. Biegli podkreślili w swojej opinii, że w związku z wykryciem nadwrażliwości na alergeny mąki ubezpieczony absolutnie nie może pracować w wyuczonym zawodzie cukiernika-ciastkarza. Natomiast zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa – w ich ocenie – przebiegają aktualnie bez zaburzeń czynnościowych i bez objawów korzeniowo-rozciągowych.

W opinii uzupełniającej biegły sądowy specjalista chorób wewnętrznych i alergologii – odwołując się do zastrzeżeń organu rentowego – wyjaśnił, iż stwierdzona w opinii głównej częściowa, okresowa niezdolność do pracy dotyczy zarówno wyuczonego, jak i wykonywanego przez ubezpieczonego zawodu, a podstawą kwalifikacji był brak poprawy stanu zdrowia ubezpieczonego w porównaniu do badania przeprowadzonego przez Lekarza Orzecznika ZUS w dniu 28 września 2011r.

Strony procesu nie wniosły zastrzeżeń do opinii uzupełniającej, a Sąd Okręgowy uznał obie opinie powołanego zespołu biegłych ( główną i uzupełniającą ) za wyczerpujące, poddające wszechstronnej analizie stan zdrowia ubezpieczonego w odniesieniu do jego kwalifikacji zawodowych i możliwości zarobkowych. Zdaniem Sądu opinie te zostały szczegółowo uzasadnione, a wnioski w nich zawarte nie nasuwały wątpliwości co do ich trafności. Biegli są doświadczonymi specjalistami z tych dziedzin medycyny, które odpowiadały schorzeniom ubezpieczonego, a ponadto wydali oni opinię po zapoznaniu się ze wszystkim dokumentami leczenia przedłożonymi przez ubezpieczonego oraz po przeprowadzeniu badania przedmiotowego. Swoje stanowisko fachowo i logicznie uzasadnili, stwierdzając iż nie jest możliwe wykonywanie przez ubezpieczonego pracy w narażeniu na alergen mąki, a praca w wyuczonym zawodzie wiąże się z takim narażeniem.

W tej sytuacji Sąd Okręgowy w oparciu o zgromadzony materiał dowodowy oraz na podstawie art. 477 ¹⁴§2 K.p.c. w związku z art. 12 i art. 13 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ( t. j. Dz. U. z 2009r. Nr 153, poz. 1227 z późn. zm. ) orzekł jak w punkcie I wyroku. Na podstawie art. 118 ust. 1a Sąd ten stwierdził także odpowiedzialność organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji, argumentując iż opinie biegłych sądowych wydane zostały w oparciu o te same dokumenty diagnostyczne, jakimi dysponował organ rentowy. Kliniczny stan ubezpieczonego również nie uległ zmianie, albowiem dane z wywiadu i badanie fizykalne nie wskazują na to, by ubezpieczony w trakcie badania przez biegłych zgłaszał inne dolegliwości, od tych które były znane lekarzom Komisji Lekarskiej ZUS.

Apelację zaskarżającą powyższy wyrok w całości wniósł Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B., podnosząc zarzuty naruszenia prawa materialnego ( art. 57, art. 61 w związku z art. 12 i art. 13 ustawy emerytalnej ) oraz prawa procesowego ( art. 233 K.p.c. ).

W uzasadnieniu apelacji organ rentowy podniósł, iż w sprawie nie zostało wykazane, aby ubezpieczony w znacznym stopniu utracił zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji.

Zdaniem skarżącego biegli sądowi w opinii uzupełniającej nie odnieśli się do zastrzeżeń organu rentowego, zgłoszonych w piśmie procesowym z dnia 29.12.2011r. Oceniając zdolność ubezpieczonego do pracy biegli nie uwzględnili faktu przekwalifikowania ubezpieczonego, jego aktywności zdrowotnej oraz przede wszystkim stanu klinicznego – brak jest bowiem

obiektywnych dowodów na istnienie niezdolności do pracy. Organ rentowy podnosił, iż wynik ostatniego badania spirometrycznego nie wykazuje odchyleń, a ubezpieczony – mimo zgłoszonych dolegliwości – jest w stanie wejść na drugie piętro bez konieczności przyjmowania doraźnie leków rozszerzających drogi oddechowe. A zatem rezerwy wentylacyjne ubezpieczonego umożliwiają mu aktywność zawodową, i co więcej aktywność taką ubezpieczony wykazuje.

Zdaniem apelującego Sąd Okręgowy wydając wyrok uchybił zasadzie swobodnej oceny materiału dowodowego, a tym samym rażąco naruszył ustanowione przepisem art. 233 §1K.p.c zasady wiarygodności i mocy dowodów.

Powołując się na powyższe podstawy apelacji organ rentowy wniósł o :

- zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania, ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania;

- zasądzenie kosztów zastępstwa prawnego według norm przepisanych.

Wyrokiem z dnia 5 października 2012r. Sąd Apelacyjny w Gdańsku III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Bydgoszczy, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach procesu.

Sąd Apelacyjny wskazał, iż sporne między stronami było to czy ubezpieczony J. W. po 30 września 2011r. jest nadal co najmniej częściowo niezdolny do pracy, a tym samym czy nabył prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy na podstawie art. 61 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Odnosząc się do zarzutów apelacji Sąd odwoławczy stwierdził – po dokonaniu wykładni zawartej w art. 12 i art. 13 ustawy emerytalnej definicji pojęcia „niezdolności do pracy” – że sporządzona w sprawie opinia biegłych lekarzy: alergologa, neurologa i specjalisty medycyny pracy, jak również

pisemne wyjaśnienia biegłych, nie pozwalały na dokonanie przez Sąd pierwszej instancji ustaleń w istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy kwestiach:

- jakich prac osoba ubiegająca się o rentę nie może wykonywać z uwagi na stan zdrowia, co pozwoli ustalić czy jest zdolna do pracy bądź niezdolna do pracy zgodnej z kwalifikacjami;

- do jakich prac nie ma przeciwwskazań z uwagi na stan zdrowia, co pozwoli ustalić czy ubezpieczony rokuje odzyskanie zdolności do pracy po przekwalifikowaniu.

Biegli sądowi stwierdzili, iż ubezpieczony jest, z uwagi na astmę oskrzelową przewlekłą, umiarkowaną i nadwrażliwość na alergeny mąki, niezdolny do pracy w wyuczonym i wykonywanym zawodzie cukiernika-ciastkarza, jak również w wykonywanym zawodzie sprzedawcy AGD. Alergia na mąkę w powiązaniu z astmą oskrzelową w sposób oczywisty wyklucza możliwość pracy w zawodzie ciastkarz-cukiernik. Nie wynika natomiast z tej opinii, dlaczego powyższe schorzenia uniemożliwiają ubezpieczonemu wykonywanie pracy w charakterze sprzedawcy produktów pozostających bez związku z ww. alergenem, jak również dlaczego wykluczają okresowo ( t.j. od 01 października 2011r. do 30 września 2013r. ) odzyskanie zdolności do pracy po przekwalifikowaniu. Opinia biegłych nie spełnia wymogów określonych przepisem art. 285 K.p.c, nie pozwala bowiem na ustalenie dlaczego ubezpieczony nie jest zdolny do pracy zgodnej z kwalifikacjami i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu. Powyższy dowód został uznany bezpodstawnie, przez Sąd I instancji, za miarodajny dla stwierdzenia niezdolności do pracy ubezpieczonego.

Sąd Apelacyjny, tak jak Sąd Okręgowy, nie posiada specjalistycznej wiedzy medycznej, co nie oznacza, iż uzyskane przez Sąd opinie biegłych uchylają się spod jakiejkolwiek kontroli. Sąd nie może bezkrytycznie podzielać wniosków płynących z opinii biegłych, bez uprzedniego zbadania ich rzetelności i logiczności, co z kolei wymaga, aby były one w sposób jasny i przekonujący umotywowane. Zgodnie z wyjaśnieniem udzielonym przez Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 17 maja 1974 r., sygn. akt I CR 100/74, opinia biegłego tak, jak każdy inny dowód, podlega ocenie Sądu orzekającego tak co do jej zupełności i zgodności z wymaganiami formalnymi,

jak i co do jej mocy przekonywującej. Kryteria mające w tym przypadku do oceny materiału dowodowego zastosowanie sformułował Sąd Najwyższy w uzasadnieniu postanowienia z dnia 7 listopada 2000 r., I CKN 1170/98, OSNC 2001/4/64, wyjaśniając, iż opinia biegłego podlega ocenie na podstawie właściwych dla jej przymiotu kryteriów zgodności z zasadami logiki, wiedzy powszechnej, poziomu wiedzy biegłego, podstaw teoretycznych opinii, a także sposobu motywowania oraz stopnia stanowczości wyrażonych w niej wniosków. Podstawy do dokonania ustaleń faktycznych nie może stanowić opinia dowolna, sprzeczna z materiałem dowodowym, niezupełna, pozbawiona argumentacji umożliwiającej sądowi dokonanie wszechstronnej oceny złożonej przez biegłego opinii.

Powyższe sprzeczności co do wyników badania i wniosków opinii w zakresie wyżej przedstawionej oceny stanu zdrowia ubezpieczonego wymagały skonfrontowania stanowisk biegłych w drodze ustnych wyjaśnień ( art. 286 kpc ) ( pisemne wyjaśnienia z dnia 25 stycznia 2012r. nie usunęły powyższych wątpliwości ), ewentualnie zlecenia wykonania opinii przez biegłych w innym składzie. Sąd I instancji nie przeprowadził postępowania dowodowego w powyższym zakresie, naruszył tym samym przepis art. 233 § 1 K.p.c, art. 227 K.p.c. W konsekwencji zebrany w sprawie materiał dowodowy nie pozwalał na dokonanie jednoznacznych ustaleń faktycznych, a zatem także ustaleń prawnych w zakresie objętym sporem.

Ubezpieczony od 01.07.1997r. pracuje jako sprzedawca, przy czym jak wynika z zaświadczenia z 22.07.2011r. (k. 355 akt ZUS) oraz oświadczenia J. W. złożonego na rozprawie apelacyjnej, od roku jest zatrudniony na pełen etat, a ponadto jest zastępcą kierownika sklepu. Do jego obowiązków należy m.in. zamawianie towaru. Rzeczą Sądu I instancji, przy ponownym rozpoznaniu sprawy, będzie zatem dokonanie ustaleń w zakresie aktualnych rzeczywistych kwalifikacji zawodowych ubezpieczonego, a ponadto wyjaśnienie czy zdobył kwalifikacje zawodowe równorzędne do pracy cukiernika - ciastkarza t.j. wykwalifikowanego pracownika fizycznego. Sąd winien zważyć, że wymagania kwalifikacyjne sprzedawców mogą być różne, a wynika to z charakteru towaru proponowanego w konkretnym sklepie. Inną wiedzę i umiejętności musi posiadać, aby prawidłowo obsłużyć klienta np. sprzedawca sprzętu technicznego a inne sprzedawca w kiosku z gazetami. Istotne jest także, że ubezpieczony wskutek wieloletniej pracy w sklepie, aktualnie pracuje na stanowisku, które wymaga od niego nie tylko umiejętności sprzedaży, ale także organizowania sprzedaży. Zarządzanie sklepem to też rzeczywista kwalifikacja zawodowa.

Istotne jest również, iż ubezpieczony jest od roku zaliczony do lekkiego stopnia niepełnosprawności ( vide: wyjaśnienia ubezpieczonego na rozprawie apelacyjnej ). W kontekście zatem uprzednio toczących się postępowań sądowych z odwołań ubezpieczonego przeciwko ZUS o prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy ( zob. orzeczenia z uzasadnieniami w sprawach: sygn. III AUa 1883/02 Sądu Apelacyjnego w Gdańsku k. 73-80, sygn. VII U 1543/07 Sądu Okręgowego w Bydgoszczy k. 110-16 - akt ZUS ), kiedy to ubezpieczony legitymował się umiarkowanym stopniem niepełnosprawności i pracował w niepełnym wymiarze czasu pracy, nastąpiła znacząca zmiana okoliczności. Rzeczą Sądu Okręgowego będzie zatem zwrócenie się do Zespołu Orzekania o Stopniu Niepełnosprawności o dokumentację ubezpieczonego, aby ustalić na czym polegała poprawa jego stanu zdrowia skutkująca przyznaniem lekkiego stopnia w miejsce umiarkowanego.

Po uzupełnieniu w ww. zakresie materiału dowodowego, Sąd Okręgowy winien ponownie dopuścić dowód z opinii biegłych lekarzy o specjalnościach adekwatnych do schorzeń ubezpieczonego ( na dzień wydania zaskarżonej decyzji ZUS ), w tym lekarza specjalisty medycyny pracy - w innym składzie, aby ustalić czy na dzień 03 października 2011r. ( data wydania decyzji przez ZUS ), schorzenia wnioskodawcy skutkowały utratą przez niego zdolności do pracy okresowo lub trwale, w stopniu co najmniej częściowym, a jeżeli tak to czy mimo utraty tej zdolności do pracy, rokuje on odzyskanie tej zdolności po przekwalifikowaniu.

Podkreślić przy tym jeszcze raz należy, że jeżeli stan zdrowia osoby ubiegającej się o rentę nie wyklucza wykonywania przez nią innej pracy - po przekwalifikowaniu zawodowym, to osoba taka nie jest niezdolną do pracy w rozumieniu art. 12 ust 1 ustawy. Zgodnie ze stanowiskiem wyrażonym w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 30 listopada 2000 r. (sygn. akt II UKN 99/00, OSNP 2002/14/340 ), brak możliwości wykonywania pracy dotychczasowej nie jest wystarczający do stwierdzenia częściowej niezdolności do pracy, w sytuacji gdy jest możliwe podjęcie innej pracy w tym samym zawodzie bez przekwalifikowania lub przy pozytywnym rokowaniu, co do możliwości przekwalifikowania zawodowego. Inaczej mówiąc niezdolność do wykonywania pracy dotychczasowej jest warunkiem koniecznym ustalenia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, ale nie jest warunkiem wystarczającym jeżeli wiek, poziom wykształcenia i predyspozycje psychofizyczne usprawiedliwiają rokowanie, że mimo upośledzenia organizmu możliwe jest podjęcie innej pracy w tym samym zawodzie, albo po przekwalifikowaniu zawodowym. Brak podjęcia starań w celu zdobycia nowych równorzędnych kwalifikacji zawodowych, w sytuacji, gdy stan zdrowia pozwala stronie na takie przekwalifikowanie, nie jest okolicznością, która uzasadnia przyznanie świadczenia rentowego.

Mając powyższe na względzie, wobec nierozpoznania przez Sąd I instancji istoty sprawy i konieczność przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości, Sąd Apelacyjny, na mocy art. 386 § 4 K.p.c, orzekł jak w sentencji wyroku.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Okręgowy ustalił i rozważył, co następuje:

Ubezpieczony J. W. uprawniony był do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy w okresie od 1 lipca 1997r. do 30 września 2011r. W latach 1977 – 1995r. zatrudniony był w ciastkarni jako ciastkarz – cukiernik, zgodnie z wyuczonym zawodem. Po nabyciu prawa do renty zatrudnił się on od 1 lipca 1997r. w sklepie ze sprzętem AGD jako sprzedawca, w wymiarze 7/8 etatu. W okresie od 25 kwietnia 2002r. do 30 czerwca 2008r. zaliczony został orzeczeniem Państwowego Zespołu do spraw Orzekani o Niepełnosprawności w T. do osób o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, a orzeczeniem tego Zespołu z dnia 9 lipca 2008r. do osób o lekkim stopniu niepełnosprawności od dnia 1 lipca 2008r. do 31 lipca 2011r. Kolejnym orzeczeniem tego Zespołu z dnia 19 września 2011r. przyznano mu lekki stopień niepełnosprawności na dalszy okres do 30 września 2014r.

W tym ostatnim orzeczeniu Powiatowy Zespół do spraw Orzekania o niepełnosprawności orzekł wobec J. W. wskazania dotyczące:

- odpowiedniego zatrudnienia – praca na stanowisku przystosowanym,

- konieczność zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze oraz pomoce techniczne, ułatwiające funkcjonowanie – według potrzeb i zaleceń lekarza specjalisty,

- korzystanie z systemu środowiskowego wsparcia w samodzielnej egzystencji ( przez co rozumie się korzystanie z usług socjalnych, opiekuńczych, terapeutycznych i rehabilitacyjnych świadczonych przez sieć instytucji pomocy społecznej, organizacje pozarządowe i inne placówki ).

Od dnia 1 czerwca 2010r. ubezpieczony zatrudniony został w sklepie należącym do (...) Spółdzielni (...) w T. na stanowisku zastępcy kierownika sklepu i wykonuje pracę w pełnym wymiarze czasu pracy.

Do jego obowiązków na tym stanowisku należy sprzedaż towaru, jego zamówienie, wystawianie faktur. Kierownika zastępuje on tylko w czasie jego nieobecności w sklepie, a w powyższym zakresie pracuje on jako sprzedawca. Do jego codziennych obowiązków należy podnoszenie ciężarów – towarów dostarczonych do sklepu, w tym szkła, serwisów do kawy czy herbaty, odkurzaczy i.t.p.

W sklepie sprzedawane są lodówki, kuchenki gazowe, pralki, czajniki, wyroby szklane i porcelanowe ( dowody: dokumenty z akt osobowych ubezpieczonego nadesłane przez pracodawcę: dokumenty z akt Powiatowego Urzędu do spraw Orzekania o Niepełnosprawności w T.; przesłuchanie ubezpieczonego – k. 93, k. 157-158, k. 160 ).

W dniu 2 sierpnia 2011r. ubezpieczony złożył w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych wniosek o rentę z tytułu niezdolności do pracy na dalszy okres. Orzeczeniem z dnia 31 sierpnia 2011r. Lekarz Orzecznik ZUS ustalił, iż ubezpieczony nie jest niezdolny do pracy. Po rozpoznaniu sprzeciwu ubezpieczonego od tego orzeczenia Komisja Lekarska ZUS orzeczeniem z dnia 29 września 2011r. także ustaliła, iż ubezpieczony nie jest niezdolny do pracy.

Spór dotyczył tego czy ubezpieczony spełnia warunek nabycia prawa do renty z tytułu co najmniej częściowej niezdolności do pracy, wskazany w art. 57§1 pkt 1 w związku z art. 61 ustawy o emeryturach i rentach z FUS ( dalej jako „ustawa emerytalna”).

W celu zweryfikowania stanowiska organu rentowego wyrażonego w zaskarżonej decyzji i opartego na orzeczeniu Komisji Lekarskiej ZUS Sąd Okręgowy dopuścił, przy ponownym rozpoznaniu sprawy, dowód z opinii drugiego zespołu biegłych sądowych ( w składzie: specjalista medycyny pracy, specjalista alergolog- pulmonolog i specjalista neurolog ).

Zespół ten rozpoznał u ubezpieczonego:

1)  astmę oskrzelową umiarkowaną,

2)  zespół bólowy lędźwiowo-krzyżowy objawowy w przebiegu dyskopatii lędźwiowej L4/L5.

Po przeprowadzonych badaniach sądowo- lekarskich i zapoznaniu się z dokumentacją znajdującą się w aktach sprawy oraz dostarczoną przez badanego biegli stwierdzili, iż stan jego zdrowia czyni go okresowo, częściowo niezdolnym do pracy z powodu wyżej rozpoznanych schorzeń, które skutkują u orzekanego dusznością przy wysiłku fizycznym, przewlekłym nieżytem górnych dróg oddechowych, obniżoną tolerancją wysiłku fizycznego, kaszlem, bólami kręgosłupa lędźwiowego z przemieszczeniem bólu do kończyn dolnych. Zdaniem biegłych praca z narażeniem na alergeny, ciężka praca fizyczna, dźwiganie ciężarów, długotrwała praca w pozycji wymuszonej nasila dolegliwości i niekorzystny postęp schorzeń, które powodują u ubezpieczonego nadal istotne upośledzenie sprawności fizycznej ustroju i zdolności do zatrudnienia. Ponadto biegli podkreślili w swojej opinii, iż wobec ubezpieczonego przeciwwskazana jest praca w wyżej opisanych warunkach.

Ustalili oni, iż jest on okresowo, częściowo niezdolny do pracy od 1 października 2013r. do września 2013r., a jego stan zdrowia nie uległ istotnej poprawie, w czym biegli sądowi zgodzili się z opinią pierwszego zespołu biegłych sądowych z dnia 25 stycznia 2012r. Jednocześnie biegli drugiego zespołu nie podzielili orzeczeń Lekarza Orzecznika ZUS z 31.08.2011r. i Komisji Lekarskiej ZUS z 29 września 2011r. z powodu większego nasilenia schorzeń, które powodują istotne upośledzenie sprawności ustroju i zdolności do zatrudnienia zgodnie z posiadanymi przez ubezpieczonego kwalifikacjami ( ciastkarz – cukiernik ) ( opinia i protokół badań sądowo-lekarskich k. 104-105 akt sprawy ).

Zastrzeżenia do tej opinii zgłosił organ rentowy, który – powołując się na stanowisko Przewodniczącej Komisji Lekarskich ZUS podniósł, iż nie przedstawiono dowodów uzasadniających orzeczenie niezdolności do pracy – odchyleń w badaniu spirometrycznym, dowodów z dokumentacji leczenia świadczących o konieczności intensyfikacji terapii. Ponadto organ rentowy wskazywał, iż ubezpieczony dokonał samoprzekwalifikowania i nie jest niezdolny do pracy jako sprzedawca.

Organ rentowy wniósł o przekazanie zastrzeżeń ZUS biegłym lekarzom sądowym w celu zajęcia stanowiska co do zgłoszonych zastrzeżeń ( pismo procesowe – k. 118 akt sprawy ).

W opinii uzupełniającej biegli drugiego zespołu podtrzymali swoją wcześniejszą opinię, stwierdzając iż astma oskrzelowa umiarkowana, zespół bólowy lędźwiowo- krzyżowy objawowy w przebiegu dyskopatii lędźwiowej L4/L5 oraz przebyte leczenie przepukliny pachwinowej obustronnej powodują nadal, dalszą okresową niezdolność ubezpieczonego do pracy. Odpowiadając na zastrzeżenia organu rentowego i pytania Sądu ( k. 120 i 122 ), biegli wyjaśnili iż ubezpieczony ( który ukończył zasadniczą szkołę zawodową w zawodzie piekarza – cukiernika ) przepracował w wyuczonym zawodzie 18 lat, a z powodu wystąpienia astmy oskrzelowej ( związanej z narażeniem na mąkę i zwiększone zapylenie ) przeszedł na rentę. Jednocześnie jako rencista i osoba niepełnosprawna w stopniu umiarkowanym mógł podjąć pracę w sklepie w niepełnym wymiarze czasu pracy. Biegli zaznaczyli też, że jako piekarz – cukiernik zarabiał zdecydowanie więcej, a w nowym miejscu pracy – jak podawał - nie przeszedł żądnego profesjonalnego szkolenia ( poza szkoleniem z przepisów BHP ) i nie podniósł swoich kwalifikacji zawodowych. Można zatem uznać, iż zaczął on wykonywać pracę niżej kwalifikowaną.

Dodatkowo biegli eksponowali, że na otwartym rynku pracy, przy istniejącym bezrobociu i z racji swojego stanu zdrowia, ubezpieczony jest w znacznie gorszej sytuacji ( niż osoba zdrowa ), z powodu znacznych ograniczeń co do zatrudniania na niektórych stanowiskach związanych z pracą fizyczną, z pracą z narażeniem na zwiększone zapylenie i kontakt z alergenami. Zatem praca w wyuczonym zawodzie ( piekarza-cukiernika) jest – w ich ocenie – niemożliwa i spowodowałaby dalsze pogorszenie stanu zdrowia. Natomiast obecnie wykonywana przez niego ( jako osobę nadal niepełnosprawną ) praca jest niżej kwalifikowana i gorzej płatna.

Biegli brali także pod uwagę to, iż obecny stan zdrowia ubezpieczonego jest względny i staranne systematyczne leczenie przynosi tylko czasową poprawę. ( opinia uzupełniająca – k. 126 akt sprawy ).

Organ rentowy zgłosił swoje zastrzeżenie także do opinii uzupełniającej, stwierdzając iż Przewodniczący Komisji Lekarskich ZUS nie akceptuje tej opinii ponieważ nie odpowiada ona na poprzednie zarzuty, nie przedstawiono dowodów obiektywnych uzasadniając sentencję oraz nie uwzględniono wywiadu zawodowego.

Organ ten wnosił o dopuszczenie dowodu z opinii innego zespołu biegłych, a w przypadku nieuwzględnienia tego wniosku o oddalenie odwołania ( pismo procesowe - k. 137 akt sprawy ).

Sąd w składzie orzekającym przy ponownym rozpoznaniu sprawy częściowo podzielając powyższe zastrzeżenia organu rentowego dopuścił dowód z ustnych wyjaśnień 2 biegłych wchodzących w skład drugiego zespołu: specjalisty medycyny pracy i neurologa.

Biegła sądowa – specjalista medycyny pracy wyjaśniła, iż w zawodzie ciastkarza ( piekarza ) – cukiernika ubezpieczony nigdy już nie będzie mógł pracować gdyż po każdym powrocie do pracy w tym zawodzie astma oskrzelowa natychmiast się pogorszy. Schorzenie to może osiągnąć taki poziom remisji, iż pozostaną jedynie takie objawy jak alergiczny nieżyt nosa, zmiany na skórze czy swędzenie oczu, lecz właśnie te objawy stanowią przeciwwskazanie do pracy w zawodzie ciastkarza – cukiernika, bo każdy kontakt z alergenem mąki ( który jest bardzo ciężkim alergenem ) powoduje natychmiastowe zaostrzeżenie tego schorzenia.

W kwestii przekwalifikowania ubezpieczonego biegła podkreśliła, iż w nowym zawodzie nie zdobył on kwalifikacji zawodowych, gdyż nie ukończył szkoły bądź kursu zawodowego. Dodatkowo wyjaśniła, że opinia zespołu biegłych, której jest współautorem, dostrzega także schorzenia współistniejące z astmą: zespół bólowy lędźwiowo - krzyżowy objawowy w przebiegu dyskopatii lędźwiowej L4/L5 oraz przebytą operację przepukliny pachwinowej. Z tego powodu ubezpieczony nie może dźwigać ciężarów i pracować w pozycji wymuszonej, a w zakres jego obowiązków pracowniczych jako sprzedawcy wchodzą tego rodzaju czynności.

Odnośnie badania spirometrycznego biegła M. K. wyjaśniła, iż badanie to obrazuje aktualny stopień zaawansowania astmy, natomiast ubezpieczony nadal będzie cierpiał na astmę oskrzelową i stwierdzono u niego w dokumentacji lekarskiej alergiczny nieżyt nosa. Badanie spirometryczne – zdaniem biegłej – nie zmieni jej opinii, nawet gdyby było z dobrymi wynikami, ponieważ aktualnie ubezpieczony nie pracuje w narażeniu na działanie pyłów mąki. ( wyjaśnienie biegłej – k. 157-159 akt sprawy ).

Z kolei biegły sądowy specjalista neurolog odnosząc się do schorzenia neurologicznego na które cierpi ubezpieczony ( choroba zwyrodnieniowa kręgosłupa z potwierdzoną dyskopatią w odcinku lędźwiowym L4/L5 ) stwierdził, iż narażenie ubezpieczonego na ciężką pracę fizyczną ogranicza jego zdolność do pracy zarówno na ogólnym rynku pracy, jak i w zawodzie sprzedawcy ( wyjaśnienia biegłego neurologa k. 159 – 160 ).

Rozważania wyników postępowania dowodowego i oceny zebranych dowodów rozpocząć należy od definicji ustawowego pojęcia niezdolności do pracy, zawartej w art. 12 ust. 1 ustawy emerytalnej, zgodnie z którą niezdolna do pracy w rozumieniu tej ustawy jest osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu.

Utrata zdolności do pracy zarobkowej ( element ekonomiczny ) oznacza obiektywne pozbawienie danej osoby możliwości zarobkowania. Naruszenie sprawności organizmu ( element biologiczny ) jest ocenione pod kątem możliwości przywrócenia niezbędnej sprawności w drodze leczenia i rehabilitacji ( art. 13 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej ) i jest stopniowalne w kontekście skutków – utrata w znacznym stopniu zdolność do pracy zgodnej z poziomem kwalifikacji ( częściowa niezdolność do pracy – art. 12 ust. 3 ustawy emerytalnej ), utrata zdolności do wykonywania jakiejkolwiek pracy ( całkowita niezdolność do pracy – art. 12 ust. 2 ustawy emerytalnej ).

Z powyższych unormowań wynika zatem, iż niezdolność do pracy ( częściowa ) nie występuje, gdy:

- osoba ubiegająca się o świadczenie nie utraciła, bądź utraciła w stopniu mniejszym niż znaczny zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji zawodowych;

- mimo utraty zdolności do pracy rokuje odzyskanie zdolności do pracy po przekwalifikowaniu.

Przy ocenie stopnia i przewidywanego okresu niezdolności do pracy oraz rokowania co do odzyskania zdolności do pracy uwzględnia się:

1)  stopień naruszenia sprawności organizmu oraz możliwość przywrócenia niezbędnej sprawności w drodze leczenia i rehabilitacji;

2)  możliwość wykonywania dotychczasowej pracy lub podjęcia innej pracy oraz celowość przekwalifikowania zawodowego, biorąc pod uwagę rodzaj i charakter dotychczas wykonywanej pracy, poziom wykształcenia, wiek i predyspozycje psychofizyczne.

Mając na uwadze powyższe kryteria oceny niezdolności do pracy, jej stopnia i przewidywanego okresu jej trwania, wskazane w art. 13 ust.1 pkt 1 i 2 ustawy emerytalnej, dostrzec należy w pierwszej kolejności, iż dowody z opinii obu zespołów biegłych sądowych wykluczały odzyskania przez ubezpieczonego J. W. pełnej zdolności do pracy w zawodzie ciastkarza – cukiernika w okresie od 1 października 2011r. do 30 września 2013r. Wynika to z etiologii i przebiegu astmy oskrzelowej ( obecnie umiarkowanej ), które powodują, iż powrót do

wykonywania pracy w tym wyuczonym przez niego zawodzie skutkował będzie natychmiastowym pogorszeniem stanu zdrowia z uwagi na kontakt z silnie działającym alergenem mąki.

Ubezpieczony jest zatem nadal częściowo niezdolny do pracy w zawodzie ciastkarza ( piekarza ) cukiernika, który wykonywał przez 18 lat.

W następnej kolejności rozważyć zatem należy czy wykonywany przez ubezpieczonego od 1 lipca 1997r. zawód sprzedawcy w sklepie (...), a od 1 lipca 2010r. objęcie przez niego stanowiska zastępcy kierownika tego sklepu i wykonywanie pracy na tym stanowisku w pełnym wymiarze czasu pracy i przy orzeczonym lekkim stopniu niepełnosprawności, powinno być ujmowane w kategoriach przekwalifikowania zawodowego, skutkującego odzyskaniem przez ubezpieczonego zdolności do pracy.

A limine dostrzec należy, iż praca ubezpieczonego na stanowisku zastępcy kierownika sklepu odpowiada - w przeważającym zakresie obowiązków ubezpieczonego - stanowisku sprzedawcy. Dowód z jego przesłuchania dawał bowiem podstawę do dokonania ustalenia, iż zastępstwo kierownika sklepu realizował on tylko podczas nieobecności kierownika, zaś gros jego obowiązków pracowniczych ściśle wiązało się z obowiązkami sprzedawcy: przyjmowanie i wydawanie towarów, wystawianie dokumentów sprzedażowych, pobieranie zapłaty za towar.

Dowód z wywiadu zawodowego sporządzonego przez pracodawcę powoda (...) w T. ( k. 365 akt rentowych ) charakteryzuje pracę ubezpieczonego na stanowisku sprzedawcy jako pracę z przewagą wysiłku fizycznego, średnio-ciężką, wymagającą sprawności obu rąk, dłuższego stania i chodzenia oraz schylania się. Opinie powołanego przy ponownym rozpoznaniu sprawy zespołu biegłych sądowych oraz ustne wyjaśnienia biegłych złożone na rozprawie dawały - w ocenie Sądu Okręgowego - podstawy do ustalenia, iż ubezpieczony jest także częściowo niezdolny do pracy w wykonywanym od dłuższego czasu zawodzie sprzedawcy, także po objęciu stanowiska zastępcy kierownika sklepu. Zwrócić bowiem w tym miejscu należy uwagę na to, iż powyższe dowody kompleksowo, w sposób wszechstronny i szczegółowy , analizowały schorzenia

ubezpieczonego ( alergiczne i neurologiczne ) z punktu widzenia jego zdolności do pracy w obu zawodach: wyuczonym i wykonywanym w przeszłości oraz wykonywanym obecnie. Ubezpieczony nie zdobywał dodatkowych kwalifikacji zawodowych w zawodzie sprzedawcy, nie kończył kursów przygotowawczych, nie zdobył wykształcenia zawodowego w tym kierunku. Powierzenie ubezpieczonemu funkcji zastępcy kierownika sklepu nie wiązało się również z istotnym zwiększeniem wynagrodzenia, gdyż od dnia 1 lipca 2010r. otrzymał on dodatek funkcyjny w wysokości 65 zł , a od dnia 1 września 2011r. dodatek ten wynosi 70 zł ( dowód: pisma pracodawcy z 01.07.2010 i 31.08.2011r. powierzające mu obowiązki zastępcy kierownika sklepu – k. 54 akt osobowych ubezpieczonego ). Podkreślić też należy, iż dowód z przesłuchania ubezpieczonego potwierdzał, iż w wyuczonym zawodzie ciastkarza cukiernika uzyskiwał on znacznie wyższe zarobki od tych uzyskanych w zawodzie sprzedawcy. Zatem praca w tym zawodzie, także po objęciu przez niego stanowiska zastępcy kierownika sklepu, wykonywana była bez kwalifikacji zawodowych, co wskazuje na brak możliwości traktowania tego rodzaju zatrudnienia jako pełnego przekwalifikowania zawodowego w rozumieniu art. 13 ust. 1 pkt 2 ustawy emerytalnej.

Nawet jednak przy przeciwnym założeniu, w myśl którego samo wykonywanie pracy w zawodzie sprzedawcy ( od 1 lipca 1997r. ), a następnie na stanowisku zastępcy kierownika sklepu z zachowaniem obowiązków sprzedawcy od 1 lipca 2010r. , oraz zdobyte w tym czasie doświadczenie zawodowe, pozwalały nabyć ubezpieczonemu kwalifikacje do wykonywania tego rodzaju zatrudnienia, dostrzec należy, iż w opinii powołanego przy ponownym rozpoznaniu sprawy zespołu biegłych, jest on częściowo niezdolny do pracy także przy uwzględnieniu tych kwalifikacji zawodowych. Sąd Okręgowy uznał tę opinię biegłych za zgodną z obiektywnym stanem zdrowia ubezpieczonego. Do obowiązków ubezpieczonego oprócz wystawiania faktur, należało przede wszystkim przenoszenie dostarczanych i wydawanych towarów, ustawianie ich w magazynie i na półkach sklepowych. Dowód z przesłuchania ubezpieczonego wskazywał, iż były to przedmioty ciężkie, takie jak serwisy do kawy, odkurzacze, roboty i inne wyroby szklane. Biegła sądowa M. K. zwróciła w swoich ustnych wyjaśnieniach uwagę na to, iż oprócz dyskopatii ubezpieczony przebył w przeszłości operację przepukliny pachwinowej. Schorzenia te w połączeniu z dusznością wysiłkową, będącą jednym ze skutków astmy oskrzelowej umiarkowanej, powodują dalszą częściową niezdolność do pracy także w wykonywanym przez ubezpieczonego zawodzie sprzedawcy, nawet po uwzględnieniu aktualnie zajmowanego przez niego stanowiska zastępcy kierownika sklepu.

Powyższe konkluzje biegłych sądowych Sąd uznał za logiczne i zgodne z zasadami doświadczenia życiowego. Skoro ubezpieczony, zajmując od 2010r. stanowisko zastępcy kierownika sklepu, nadal w przeważającym zakresie wykonuje pracę sprzedawcy, to zdiagnozowane u niego przez biegłych schorzenia muszą powodować istotne ograniczenia w zdolności ubezpieczonego do tej pracy, w sytuacji gdy do obowiązków sprzedawcy należy przyjmowanie i wydawanie ciężkich, czy nawet bardzo ciężkich towarów ( lodówki, kuchenki gazowe ). Ograniczenia zdrowotne ubezpieczonego z pewnością nie pozwalają mu na dźwiganie tego rodzaju ciężarów, czy nawet serwisów do kawy, odkurzaczy, i innych wyrobów ze szkła czy pozostałych towarów.

Odnosząc się do orzeczeń Powiatowego Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności przyznających mu od dnia 1 lipca 2008r. lekki stopień niepełnosprawności podkreślić należy, że orzeczenia te nie mogą mieć decydującego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. Pomijając fakt, iż do 30 września 2011r. ubezpieczony – mimo lekkiego stopnia niepełnosprawności – zachował prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy, dostrzec należy, iż dowodem decydującym o tym czy jest on po tej dacie nadal częściowo niezdolny do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji, jest opinia powołanego w sprawie przy ponownym jej rozpoznaniu zespołu biegłych sądowych, którzy w sposób wszechstronny poddali analizie zebrany materiał lekarski oraz dokonali badania ubezpieczonego. Orzeczenia Powiatowego Zespołu do Spraw Niepełnosprawności mogą mieć co najwyżej uzupełniające znaczenie dowodowe, gdyż wydawane są dla innych celów niż orzekanie o niezdolności do pracy w aspekcie uprawnień rentowych. Zwrócić w tym miejscu należy uwagę na to, iż w orzeczeniu Powiatowego Zespołu do spraw Orzekania o Niepełnosprawności w T. z dnia 12 września 2011r., mimo zaliczenia ubezpieczonego do lekkiego stopnia niepełnosprawności. Zespół orzekł także wskazania dotyczące:

- odpowiedniego zatrudnienia,

- pracę na stanowisku przystosowanym,

- konieczność zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze oraz pomoce techniczne – według potrzeb i zaleceń lekarza specjalisty,

- korzystanie z systemu środowiskowego wsparcia w samodzielnej egzystencji ( przez co rozumie się korzystanie z usług socjalnych, opiekuńczych, terapeutycznych i rehabilitacyjnych świadczonych przez sieć instytucji pomocy społecznej, organizacje pozarządowe oraz inne placówki ).

Z kolei z protokołu z posiedzenia tego Zespołu odbytego w dniu 12 września 2011r. wynikało, iż ubezpieczony wymaga wsparcia w wykonywaniu prac wysiłkowych, fizycznych, jak również wymaga leczenia i rehabilitacji z powodu ograniczeń zdrowotnych.

Jako uzasadnienie dla wskazania odpowiedniego zatrudnienia Powiatowy Zespół do spraw Orzekania o Niepełnosprawności podawał konieczność wykonywania lekkiej pracy na otwartym rynku pracy ( protokół w aktach PZ d/s ON). Przypomnieć zatem należy, iż w wywiadzie zawodowym ( k. 365 akt rentowych) scharakteryzowano pracę ubezpieczonego na stanowisku sprzedawcy ( a tego rodzaju pracę ubezpieczony wykonuje także na stanowisku zastępcy kierownika sklepu ) jako średnio-ciężką, wymagającą sprawności obu rąk, dłuższego stania i schylania się. Nie jest to zatem praca rekomendowana ubezpieczonemu w orzeczeniu Powiatowego Zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności. Okoliczność tę dostrzegli także opiniujący w sprawie biegli sądowi drugiego zespołu. W tej sytuacji brak było podstaw aby ich opiniom i ustnym wyjaśnieniom tych opinii odmówić waloru wiarygodności i mocy dowodowej.

Przedstawione ustalenia natury faktycznej i argumenty natury prawnej dawały – zdaniem Sądu orzekającego ponownie w sprawie – podstawę do zmiany zaskarżonej decyzji w oparciu o przepisy art. 477 ¹⁴ § 2 K.p.c w związku z art. 57, art. 58, art. 61, art. 12 i art. 13 ustawy emerytalnej, poprzez przyznanie ubezpieczonemu prawa do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy na dalszy, orzeczony przez biegłych obu zespołów, okres.

W punkcie II wyroku na podstawie art. 118 ust. 1a ustawy emerytalnej orzeczono o odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji.

Odpowiedzialność ta kreowana była wadliwym orzeczeniem Komisji Lekarskiej ZUS ( a wcześniej Lekarza Orzecznika ), na podstawie którego organ rentowy wydał w sprawie błędną decyzję, dysponując tym samym co biegli sądowi materiałem orzeczniczym ( vide: opinia biegłych II zespołu k. 105 verte).

SSO Janusz Madej