Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 lipca 2022 roku

Sąd Apelacyjny w Lublinie, I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSA Adam Czerwiński

po rozpoznaniu w dniu 8 lipca 2022 roku w Lublinie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z sprawy z powództwa J. B.

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej w W.

o odszkodowanie, zadośćuczynienie i ustalenie odpowiedzialności na przyszłość

na skutek apelacji powoda od wyroku Sądu Okręgowego w (...) z dnia 17 listopada 2020 roku, sygn. akt (...)

I.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie I w ten sposób, że nadaje mu następujące brzmienie: zasądza od pozwanego (...) Spółki Akcyjnej w W. na rzecz powoda J. B. tytułem odszkodowania 74.700 (siedemdziesiąt cztery tysiące siedemset) zł z odsetkami liczonymi:

a)  od kwoty 619 (sześćset dziewiętnaście) złotych począwszy od dnia 17 października 2011 roku do dnia 31 grudnia 2015 oraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, począwszy od dnia 1 stycznia 2016 roku do dnia zapłaty,

b)  od kwoty 74.081 (siedemdziesiąt cztery tysiące osiemdziesiąt jeden) złotych począwszy od dnia 14 października 2014 roku do dnia 31 grudnia 2015 oraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, począwszy od dnia 1 stycznia 2016 roku do dnia zapłaty,

oraz tytułem zadośćuczynienia 90.000 (dziewięćdziesiąt tysięcy) złotych z odsetkami ustawowymi od dnia 17 października 2011 roku do dnia 31 grudnia 2015 oraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, począwszy od dnia 1 stycznia 2016 roku do dnia zapłaty,

II.  oddala apelację powoda w pozostałym zakresie;

III.  zasądza od pozwanego (...) Spółki Akcyjnej w W. na rzecz powoda J. B. 4.050 (cztery tysiące pięćdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego;

IV.  przejmuje na rachunek Skarbu Państwa nieuiszczone koszty sądowe.

Sygn. akt I ACa 162/21

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 17 listopada 2020 r. Sąd Okręgowy w (...) w sprawie z powództwa J. B. przeciwko (...) z siedzibą w W.:

I. zasądził od (...) S.A. w W. na rzecz powoda J. B. tytułem odszkodowania 74 700 zł oraz 35 000 zł tytułem zadośćuczynienia z ustawowymi odsetkami za opóźnienie poczynając od 2 lutego 2015 r.;

II. ustalił odpowiedzialność pozwanego (...) S.A. w W. za wszystkie mogące ujawnić się w przyszłości skutki wypadku powoda J. B. z dnia 21 sierpnia 2011 r.;

III. oddalił powództwo w pozostałej części;

IV. nieuiszczoną opłatę ponad kwotę 500 zł przejął na rachunek Skarbu Państwa;

V. nakazał ściągnąć na rzecz Skarbu Państwa (Sąd Okręgowy w (...)) tytułem połowy wydatków poniesionych w sprawie od pozwanego (...) S.A. w W. kwotę 6816,86 zł a w pozostałym zakresie wydatki przejmuje na rachunek Skarbu Państwa;

VI. zasądził od pozwanego (...) S.A. w W. na rzecz powoda J. B. 5917 zł tytułem kosztów procesu w tym 5417 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego.

Pisemne uzasadnienie orzeczenia zawarto na kartach 536-540 akt sprawy.

Powyższy wyrok został zaskarżony przez powoda w części, tj. co do pkt IlI w zakresie w jakim oddalono powództwo co do dalej idącej kwoty 55.000,00 zł wraz z odsetkami za opóźnienie w płatności liczonymi od dnia 17 października 2011r. oraz w jakim oddalono powództwo co do odsetek za opóźnienie w płatności od zasądzonej w pkt I zaskarżonego wyroku łącznej kwoty 109 700,00 zł za okres od dnia 17 października 2011 r. do 1 lutego 2015 r., które wynoszą 46.386,57 zł.

Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił naruszenie:

I. art. 445 § 1 k.c. poprzez wadliwe zastosowanie i przyjęcie, że w świetle okoliczności ujawnionych w sprawie odpowiednią sumą zadośćuczynienia dla powoda za krzywdę doznaną na skutek amputacji prawej ręki jest kwota 70.000,00 zł (35.000,00 zł przy uwzględnienie przyczynienia w stopniu 50%), co doprowadziło do rażącego zaniżenia zadośćuczynienia i oddalenia powództwa w zakresie przekraczającym kwotę 35.000,00 zł tytułem zadośćuczynienia co do dalszej kwoty 55.000,00 zł, w sytuacji gdy odpowiednią sumą zadośćuczynienia w realiach niniejszej sprawy winna być kwota 180.000,00 zł, a po przyjęciu przyczynienia w stopniu 50% — kwota 90.000,00 zł;

II. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dokonanie oceny dowodów w sposób sprzeczny z zasadami doświadczenia życiowego polegający na przyjęciu, że rozmiar krzywdy powoda w związku z amputacją prawej — wiodącej ręki odpowiada ekwiwalentowi około 12-krotności przeciętnego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w IV kwartale 2020r., w sytuacji powód przed wypadkiem prowadził gospodarstwo rolne, aktywnie korzystał z samochodu, grał na organach oraz polował jako myśliwy i aktywnie spędzał czas towarzysko, a amputacja poza znacznym utrudnieniem codziennych czynności uniemożliwiła powodowi dalsze funkcjonowanie jako rolnik, kierowca, muzyk i myśliwy, którą to krzywdę w ocenie Sądu I instancji powinna równoważyć suma pieniędzy odpowiadająca średnim rocznym zarobkom, co w świetle zasad doświadczenia życiowego jest nie do przyjęcia, aby roczne średnie dochody stanowiły ekwiwalentną rekompensatę za utratę wiodącej ręki, zwłaszcza u aktywnego zawodowo człowieka będącego w dodatku również muzykiem i myśliwym, co w ostateczności doprowadziło do rażącego zaniżenia zadośćuczynienia i oddalenia powództwa w zakresie przekraczającym kwotę 35000,00 zł tytułem zadośćuczynienia, co do dalszej kwoty 55 000 zł, w sytuacji gdy odpowiednią sumą zadośćuczynienia w realiach niniejszej sprawy winna być kwota 180.000,00 zł, a po przyjęciu przyczynienia w stopniu 50%, kwota 90.000,00 zł;

III. art. 481 § 1 k.c. w zw. z art. 455 k.c. poprzez wadliwe zastosowanie i oddalenie powództwa co do odsetek za opóźnienie w płatności od zasądzonej w pkt I zaskarżonego wyroku łącznego kwoty 109.700,00 zł za okres od dnia 17 października 2011r. do dnia 1 lutego 2015r., tj. wadliwe zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda odsetek za opóźnienie w płatności od dnia 2 lutego.2015r. (wpływu pozwu do Sądu) zamiast od dnia 17 października 2011r. — od kiedy pozwany pozostawał w opóźnieniu ze spełnieniem świadczenia z uwagi na fakt, iż szkoda została pozwanemu zgłoszona w dniu 15 września 2011r.;

IV. art 233 § 1 k.p.c. poprzez dokonanie oceny dowodów w sposób sprzeczny z zasadami logicznego rozumowania polegający na całkowitym pominięciu przez Sąd I instancji dowodów w postaci:

a. potwierdzenia doręczenia zgłoszenia szkody z dnia 15 września 2011 r.,

b. zgłoszenia szkody z dnia 14 września 2011 r. złożonego przez (...) Sp. z o.o. wraz z załączonym pełnomocnictwem udzielonym przez powoda oraz kopertą, w której przestano zgłoszenia, opatrzoną pieczęcią pozwanego potwierdzającą wpływ zgłoszenia do placówki pozwanego w dniu 16 września 2011r.;

c. wniosku o zawezwanie pozwanego do próby ugodowej z dnia 14 sierpnia 2014r.;

d. zawiadomienia Sądu Rejonowego dla (...) z dnia 28 sierpnia 2014r. o terminie posiedzenia w przedmiocie zawezwania pozwanego do próby ugodowej;

e. protokołu z posiedzenia Sądu Rejonowego dla (...) z dnia 14 października 2014 r. w sprawie o sygn. akt (...), z których jednoznacznie wynika, że pozwany pozostawał w opóźnieniu ze spełnieniem świadczeń na rzecz powoda od dnia 17 października.2011 r. albowiem w dniu 15 września 2011r. otrzymał zgłoszenie szkody wraz ze sprecyzowaniem roszczeń, a następnie został zawezwany przez powoda do próby ugodowej przed Sądem Rejonowym dla (...) co doprowadziło do wadliwego przyjęcia przez Sąd I instancji, że przed wniesieniem pozwu (2 lutego 2015 r.) pozwany nie pozostawał w opóźnieniu i tym samym skutkowało nieprawidłowym orzeczeniem w zakresie należności ubocznych — odsetek za opóźnienie w opłatności, które winny zostać zasądzone od pozwanego, od wszystkich kwot, od daty 17 października 2011r., a nie od daty wpływu pozwu do Sądu — 2 lutego 2015r.;

V. art. 328 1 pkt 1 i 2 k.p.c. poprzez całkowite pominięcie w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku wskazania podstawy faktycznej i prawnej odnośnie rozstrzygnięcia o odsetkach za opóźnienie w płatności, co uniemożliwia zrekonstruowanie w jaki sposób Sąd I instancji ustalił, że odsetki za opóźnienie w płatności winny zostać zasądzone od dnia wpływu pozwu do Sądu, zwłaszcza gdy pozwany wcześniej byt wzywany do zapłaty, a nawet do próby ugodowej przed Sąd Rejonowym dla (...).

Mając na uwadze powyższe powód wnosił o:

1) Zmianę zaskarżonego wyroku na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. poprzez:

a. zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda dalszej kwoty 55.000,00 zł wraz z odsetkami za opóźnienie w płatności liczonymi od dnia 17 października 2011r. do dnia zapłaty,

b. zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda odsetek za opóźnienie od kwot wskazanych w pkt I zaskarżonego wyroku (74.700,00 zł tytułem odszkodowania. i 35.000,00 zł tytułem zadośćuczynienia) od dnia 17 października 2011 r. do dnia zapłaty zamiast od dnia 2 lutego 2015 r. do dnia zapłaty.

2) Zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego, w dwukrotności stawki minimalnej według norm przewidzianych za I instancję i w stawce minimalnej za II instancję.

W odpowiedzi na apelację pozwany wniósł o oddalenie apelacji w całości oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

apelacja powoda jest w znacznej części zasadna.

Sąd Apelacyjny przyjmuje za własne ustalenia Sądu Okręgowego, które znajdują pełne oparcie w przeprowadzonych przez Sąd Okręgowy dowodach. Dotyczy to w szczególności okoliczności związanych z przebiegiem wypadku jakiemu uległ powód oraz ustalenia stopnia przyczynienia się powoda do zaistnienia wypadku. Jednakże równocześnie dokonując ich oceny prawnej, a następnie subsumpcji ustalonego stanu faktycznego pod mającą zastosowanie normę prawną, dopuścił się uchybień wskazanych w apelacji przepisów prawa materialnego oraz procedury, co w konsekwencji skutkowało wadliwym wymiarkowaniem kwoty należnego powodowi zadośćuczynienia, a także błędnym ustaleniem daty przyznania odsetek ustawowych.

Na wstępie, odnosząc się do zarzutów dotyczących daty zasądzenia odsetek, wskazać należy, że pozwany po zgłoszeniu przez powoda szkody w dniu 14 września 2011 r. uznał, że zdarzenie z dnia 21 sierpnia 2011 r. wchodzi w zakres objęty udzielonym przez niego ubezpieczeniem w ramach umowy ubezpieczenia OC rolników, ale odmówił wypłaty świadczeń poszkodowanemu podnosząc przesłankę egzoneracyjną wyłącznej winy wnioskodawcy.

Jak słusznie ustalił Sąd I instancji stanowisko pozwanego ubezpieczyciela było w tym zakresie niesłuszne, gdyż od samego początku z ustaleń faktycznych wynikało, że do wypadku doszło m.in. wskutek niewyłączenia maszyny przez jej operatora ubezpieczonego od odpowiedzialności cywilnej przez pozwanego. Sam fakt niewyłączenia maszyny przez ubezpieczonego stanowił okoliczność uzasadniającą przypisanie pozwanemu odpowiedzialności co do zasady, a co najwyżej mógł wpływać na ograniczenie tej odpowiedzialności poprzez przyjęcie przyczynienia się powoda do powstania szkody. Tak też ostatecznie się stało. Sąd Okręgowy uznał, że brak jest podstaw do wyłączenia odpowiedzialności ubezpieczyciela i że powód przyczynił się do wypadku w 50%. Z tych względów Sąd obniżył ostatecznie zasądzoną kwotę zadośćuczynienia o połowę w stosunku do kwoty odpowiedniej w rozumieniu art. 445 § 1 k.c. Żadne z tych rozstrzygnięć Sądu nie zostało zakwestionowane w apelacji, a wyrok w części przesądzającej o odpowiedzialności pozwanego za szkodę i o 50% przyczynieniu się powoda jest prawomocny.

W takich okolicznościach faktycznych odmowa wypłaty powodowi odszkodowania ze względu na zarzucanie mu wyłącznej winy za spowodowanie wypadku była oczywiście nieuzasadniona. Okoliczności te od samego początku znane były ubezpieczycielowi. Odnowa wypłaty odszkodowania była zatem próbą uniknięcia odpowiedzialności przez pozwanego.

Z tego względu uznać należało, że pozwany opóźnia się ze spełnieniem świadczenia w rozumieniu art. 481 § 1 k.c. od pierwszego dnia po upływie 30 dni od zgłoszenia wniosku o wypłatę odszkodowania przez powoda. Ponieważ powód zgłosił szkodę w dniu 14 września 2011 r. (k. 75-77 akt szkody) na kwotę 619 zł, stanowiącą zwrot kosztów dojazdu do placówek medycznych, termin 30 dni mijał, co do tej kwoty, w dniu 15 października 2011 r. (przypadający w sobotę). Zatem pozwany w tym zakresie pozostaje w opóźnieniu od dnia 17 października 2011 r. i od tej daty należą mu się odsetki ustawowe od kwoty 619 zł, którą obejmowało zgłoszenie. Co do dalszej kwoty odszkodowania tj. 74 081 zł odsetki te należało liczyć od daty 14 października 2014 r. tj. od dnia, w którym odbyło się w Sądzie Rejonowym dla (...) posiedzenie w sprawie z wniosku J. B. o zawezwanie do próby ugodowej. Wniosek ten datowany jest wprawdzie na dzień 14 sierpnia 2014 r., ale nie można ustalić daty jego doręczenia pozwanemu (k. 28-31 akt szkody). Sąd Apelacyjny przyjął w tych okolicznościach, iż z pewnością w dniu posiedzenia Sądu Rejonowego tj. 14 października 2014 r. pozwany z pewnością dowiedział się o dalszych żądaniach powoda. W tej sytuacji, od wyżej wskazanej daty pozostawał w opóźnieniu ze spełnieniem żądania wypłaty odszkodowania.

W tym zakresie należało zmienić zaskarżony wyroku Sądu Okręgowego w (...).

Oceniając natomiast zasadność zarzutów apelującego dotyczących wysokości zadośćuczynienia Sąd II instancji miał na uwadze, że określenie wysokości zadośćuczynienia za doznaną krzywdę stanowi istotne uprawnienie sądu rozstrzygającego sprawę w I instancji, który prowadząc postępowanie dowodowe może dokonać wszechstronnej oceny jej okoliczności i jedynie w określonych przypadkach, gdy przy uwzględnieniu wszystkich okoliczności sprawy, mających wpływ na jego wysokość, jest ono niewspółmiernie nieodpowiednie, jako rażąco wygórowane lub rażąco niskie, uzasadnione jest skorygowanie w postępowaniu odwoławczym wysokości zasądzonego już zadośćuczynienia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 lipca 1970 roku sygn. akt III PRN 39/70, OSNCP 1971 rok, zeszyt 3, poz.53). Tym samym, aby w postępowaniu odwoławczym zaistniały podstawy do zmiany kwoty zasądzonego zadośćuczynienia, apelujący zobowiązany jest wskazać okoliczności sprawy, których nie uwzględnił Sąd I instancji, a które miały wpływ na ustalenie wysokości zasądzonej kwoty. W niniejszej sprawie taka sytuacja zachodzi.

Analiza zebranych w sprawie dowodów nakazuje uznać za słuszne zarzuty skarżącego, w których wskazuje okoliczności pominięte przez Sąd I instancji, mające istotne znaczenie dla ustalenia zakresu krzywdy powoda, a w konsekwencji kwoty zadośćuczynienia stanowiącego odpowiednią jej rekompensatę. Przy tym stwierdzić należy, że uzasadnienie sporządzone przez Sąd Okręgowy nie zawiera przytoczenia przyczyn dla których Sąd ten uznał kwotę 70 000 zł za odpowiednią w rozumieniu art. 445 § 1 k.c. jako zadośćuczynienie za powstałe w następstwie wypadku upośledzenie, rozmiar cierpień fizycznych i psychicznych oraz utratę perspektyw do powrotu do sposobu funkcjonowania powoda sprzed wypadku.

Trafnie zarzuca apelujący, że w świetle jednoznacznych ustaleń Sądu I instancji przed wypadkiem powód wykonywał ciężką, fizyczną pracę związaną z prowadzeniem gospodarstwa rolnego o powierzchni łącznej około 13 ha. Praca ta wymagała pełnej sprawności fizycznej. Poza pracą w rolnictwie powód prowadził aktywny tryb życia – był czynnym członkiem (...), uczestniczył w polowaniach jako myśliwy, posiadał pozwolenie na broń, posiadał uprawnienie do kierowania samochodem i aktywnie z tego korzystał. Nadto realizował swoje pasje muzyczne – grał na organach i akordeonie oraz aktywnie udzielał się towarzysko. Bezsporne w sprawie jest również, że powód po wypadku i w skutek amputacji prawej dłoni nie może pracować w gospodarstwie rolnym, nie może polować jako myśliwy, nie ma możliwości grania na instrumentach, przez co odizolował się od ludzi, nie wychodzi z domu i nie udziela się towarzysko tak często i aktywnie jak przed wypadkiem. Nadto powód z osoby całkowicie samodzielnej stał się osobą wymagającą pomocy w codziennej samoobsłudze – ubieraniu się, jedzeniu, dbałości o higienę osobistą. Stan ten z pewnością nie ulegnie poprawie, a zmiany jakie zaszły w życiu powoda są nieodwracalne. Utracona w wypadku ręka była zaś ręką wiodącą, bowiem powód był osobą praworęczną.

Powyższe okoliczności w ocenie Sądu Apelacyjnego świadczą o wystąpieniu w życiu powoda bardzo dotkliwych, negatywnych zmian wywołanych wypadkiem. Sąd Okręgowy zdaje się pomijać powyższe okoliczności i nie bierze pod uwagę, że powód, mający w dniu zdarzenia 52 lata został do końca życia pozbawiony możliwości wykonywania pracy rolniczej, która stanowił jedyne źródło jego utrzymania. Tym samym z osoby aktywnej zawodowo stał się rencistą, uzależnionym od pomocy innych osób nawet w drobnych czynnościach codziennych. Miało to z pewnością znaczny wpływ na odczuwane przez niego poczucie krzywdy. Do końca życia również nie będzie mógł spełniać swoich pasji - muzycznej i łowieckiej, co z kolei powoduje, że powód utracił możliwość spędzania czasu w gronie znajomych.

Reasumując, Sąd Apelacyjny stwierdza, że wszystkie przytoczone wyżej okoliczności faktyczne, które wynikają z przeprowadzonych przez Sąd I instancji dowodów, należało uznać za mające istotne znaczenie dla oceny zakresu cierpień powoda, a co za tym idzie dla procesu miarkowania należnego mu z tego tytułu zadośćuczynienia. Skoro zostały one wadliwie pominięte przez Sąd Okręgowy, to za zasadny należy uznać zarzut zaniżenia należnej powodowi z tego tytułu kwoty. Mając to na uwadze, jako odpowiednią w rozumieniu art. 445 k.c. wysokość należnego powodowi zadośćuczynienia Sąd Apelacyjny uznał sumę 180 000 złotych. Po uwzględnieniu 50% przyczynienia się powoda do powstałej szkody, Sąd Apelacyjny zasądzoną przez Sąd Okręgowy tytułem zadośćuczynienia kwotę 35 000 zmienił i podwyższył do 90 000 złotych. Odsetki od kwoty 90 000 złotych należało zasądzić na podstawie art. 481 § 1 k.c. od pierwszego dnia po upływie 30 dni od zgłoszenia wniosku o wypłatę zadośćuczynienia przez powoda w dniu 14 września 2011 r. W zgłoszeniu szkody powód uwzględnił roszczenie o wypłatę 140 000 zł tytułem zadośćuczynienia. Termin 30 dni mijał, co do tej kwoty, w dniu 15 października 2011 r. (przypadający w sobotę). Zatem, podobnie jak w przypadku części odszkodowania, pozwany w zakresie obejmującym kwotę 90 000 z tytułu zadośćuczynienia pozostaje w opóźnieniu od dnia 17 października 2011 r. i od tej daty należą mu się odsetki ustawowe.

Z tych względów Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmieniając kwotę zadośćuczynienia oraz zasądzając odsetki ustawowe od uwzględnionej przez Sąd Okręgowy kwoty zadośćuczynienia od 17 października 2011 r. i oddalił apelację z mocy art. 385 k.p.c. w zakresie zasądzenia odsetek od kwoty 74 081 zł tytułem odszkodowania od dnia 17 października 2011 r.

Powód przegrał postępowanie apelacyjne jedynie w zakresie odsetek tj. w zakresie roszczenia ubocznego, zaś co do roszczenia głównego wygrał apelację w całości. Sąd Apelacyjny z mocy art. 100 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. zasądził wobec tego na rzecz powoda całość kosztów postępowania apelacyjnego od pozwanego (...) Spółki Akcyjnej w W.. Na koszty te składało się wynagrodzenie profesjonalnego pełnomocnika w kwocie 4050 zł w osobie radcy prawnego obliczone na podstawie § 2 pkt 7 w związku z § 10 ust. 1 pkt 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. z 2018 r. poz. 265).

Nieuiszczone koszty sądowe w postaci części opłaty od apelacji Sąd przejął na rachunek Skarbu Państwa.