Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 lipca 2022 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 6 lipca 2022 r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa J. H.

przeciwko (...) Bank (...) Spółce Akcyjnej
w W.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach

z dnia 29 stycznia 2021 r., sygn. akt II C 630/20

1)  oddala apelację;

2)  zasądza od pozwanego na rzecz powódki 8 100 (osiem tysięcy sto) złotych
z tytułu kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt I ACa 668/21

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy w Katowicach:

1.  ustalił, że umowa kredytu mieszkaniowego Własny kąt hipoteczny
nr (...) zawarta w dniu 18 września 2008 roku pomiędzy stronami, jest nieważna;

2.  zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 119.910 zł
z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 18 sierpnia 2020 roku do dnia zapłaty;

3.  oddalił powództwo w pozostałym zakresie;

4.  zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 11.817 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty tytułem zwrotu kosztów procesu.

Swoje rozstrzygnięcie oparł na następujących ustaleniach.

W 2008 r. powódka zdecydowała się na zaciągnięcie kredytu na zakup mieszkania, ponieważ obawiała się, że może w przyszłości utracić tytuł do zajmowania mieszkania komunalnego, w którym zamieszkiwała wówczas wraz z synem i dziadkami, będącymi głównymi najemcami lokalu. Po uzyskaniu od powódki informacji o oczekiwanej kwocie kredytu pracownica pozwanego banku poinformowała ją, że jej zdolność kredytowa pozwala jedynie na zaciągnięcie kredytu we frankach szwajcarskich. Powódka była zapewniana, że frank szwajcarski jest walutą stabilną i że nie powinna się obawiać wzrostu jego kursu. Nie została poinformowana, że może otworzyć rachunek walutowy i spłacać raty kredytu bezpośrednio we frankach szwajcarskich.

W dniu 8 września 2008 r. powódka złożyła na wykorzystywanym przez pozwaną formularzu wniosek o udzielenie kredytu mieszkaniowego „Własny kąt hipoteczny”. Wskazała, że „wnioskuje” o kredyt w kwocie 160 000 zł oraz o podwyższenie kredytu o koszty ubezpieczenia z tytułu utraty pracy w kwocie 6 720 zł. Spośród wskazanych w formularzu opcji dotyczących wnioskowanej waluty kredytu (PLN, USD, CHF, EUR, (...)) powódka wybrała, przez zaznaczenie odpowiedniego pola, walutę CHF. Jako cel kredytu powódka wskazała nabycie lokalu mieszkalnego przy ul. (...) w K. za cenę 190 000 zł, przy zaangażowaniu środków własnych w kwocie 30 000 zł. Wskazała, że wnosi o udzielenie kredytu o zmiennym oprocentowaniu, na 34 lata, wypłacenie go jednorazowo i spłacanie go w ratach równych. Jako zabezpieczenie kredytu wskazała hipotekę na kredytowanej nieruchomości, cesję praw z polisy ubezpieczenia nieruchomości od ognia i innych zdarzeń losowych oraz weksel własny in blanco. W formularzu wniosku zamieszczone było także oświadczenie wnioskodawcy o nieskorzystaniu z przedstawionej w pierwszej kolejności przez (...) S.A. oferty w walucie polskiej i dokonaniu wyboru oferty w walucie wymienialnej z pełną świadomością ryzyka związanego z kredytami zaciąganymi w walucie wymienialnej, polegającego na tym, że w przypadku wzrostu kursów walut podwyższeniu ulega zarówno rata spłaty jak i kwota zadłużenia wyrażone w walucie polskiej oraz na tym, że w przypadku wypłaty i spłaty kredytu w walucie polskiej kredyt jest wypłacany po ustalonym przez (...) S.A. kursie kupna dla dewiz, zamieszczonym w tabeli kursów (...) S.A. i spłacany po ustalonym przez (...) S.A. kursie sprzedaży dla dewiz, zamieszczonym w tabeli kursów (...) S.A.

W dniu 18 września 2008 r. strony zawarły umowę kredytu mieszkaniowego „Własny kąt hipoteczny” nr (...), z oprocentowaniem zmiennym, spłacanego w ratach annuitetowych, udzielonego w walucie wymienialnej. W § 2 ust. 1 części szczegółowej umowy (dalej: c.s.u.) wskazano, że kredyt został udzielony w kwocie 78 902,04 CHF. Zgodnie z § 2 ust. 2 c.s.u. kredyt przeznaczony był na sfinansowanie zakupu lokalu mieszkalnego położonego w K. przy ul. (...) oraz sfinansowanie kosztów ubezpieczenia na wypadek utraty pracy, całkowitej niezdolności do pracy oraz pobytu w szpitalu. Kredyt udzielony został na 408 miesięcy (§ 2 ust. 4 c.s.u.). Szacunkowy całkowity koszt kredytu w dniu sporządzenia umowy określony został na 147 000,13 zł, szacunkowa wysokość kosztu, który kredytobiorca był zobowiązany ponieść z tytułu odsetek – na 59 705,41 CHF, a szacunkowa łączna kwota wszystkich kosztów, opłat i prowizji związanych z umową – na 15 707,93 zł (§ 3 c.s.u.). W § 4 c.s.u. wskazano, że docelowe zabezpieczenie spłaty kredytu stanowić miała hipoteka zwykła na spółdzielczym własnościowym prawie do kredytowanego lokalu mieszkalnego w kwocie 78 902,04 CHF, hipoteka kaucyjna na tym prawie do kwoty 23 670,61 CHF oraz weksel in blanco wystawiony przez powódkę i oświadczenie powódki o poddaniu się egzekucji bankowej z kredytu oraz z tytułu wystawienia weksla in blanco. Kredyt miał zostać wypłacony jednorazowo, w terminie 12 miesięcy od dnia zawarcia umowy, w ten sposób, że kwota 3 180,31 CHF przeznaczona miała zostać na koszty ubezpieczenia, a pozostała kwota, z przeznaczeniem na zakup kredytowanej nieruchomości, miała zostać wypłacona na rachunek zbywcy nieruchomości (§ 6 ust. 1-3 c.s.u.). Spłata kredytu miała, zgodnie z § 7 c.s.u., następować w annuitetowych ratach kapitałowo-odsetkowych poprzez pobieranie przez bank środków pieniężnych ze wskazanego w umowie rachunku bankowego powódki. Rachunek ten prowadzony był w złotych polskich.

§ 3 ust. 1 części ogólnej umowy (dalej: c.o.u.) stanowił, że bank postawi kredyt albo jego pierwszą transzę do dyspozycji kredytobiorcy w terminie do 5 dni po stwierdzeniu spełnienia przez kredytobiorcę warunków wypłaty kredytu, przy czym zgodnie z § 3 ust. 4 c.s.u. wypłata kredytu albo transzy kredytu wymagała złożenia przez kredytobiorcę pisemnej dyspozycji wypłaty. W § 4 ust. 1 pkt 2 oraz ust. 2 c.o.u. wskazano, ze kredyt na finansowanie zobowiązań w Rzeczypospolitej Polskiej jest wypłacany w walucie polskiej, przy zastosowaniu kursu kupna dla dewiz obowiązującego w (...) S.A. w dniu realizacji zlecenia płatniczego, według aktualnej tabeli kursów. Tabela kursów zdefiniowana została w § 1 pkt 14 c.o.u. jako tabela kursów (...) S.A. obowiązująca w chwili dokonywania przez (...) S.A. określonych w umowie przeliczeń kursowych, dostępna w (...) S.A. oraz na stronie internetowej (...) S.A. W § 16 c.o.u. wskazano, że prowizja od udzielonego kredytu, płatna w dniu zawarcia umowy, będzie przeliczona na walutę polską przy zastosowaniu wynikającego z aktualnej tabeli kursów kursu sprzedaży dla: 1) dewiz – w przypadku wpłaty w formie przelewu środków, 2) pieniędzy – w przypadku wpłaty w formie gotówkowej. Zgodnie z § 21 c.o.u. spłata zadłużenia kredytobiorcy z tytułu kredytu i odsetek miała następować w drodze potrącania przez bank wierzytelności pieniężnych z tytułu udzielonego kredytu z wierzytelnościami pieniężnymi kredytobiorcy z tytułu środków pieniężnych zgromadzonych na prowadzonych przez bank rachunkach: (...), walutowym, technicznym. W myśl art. 22 ust. 2 pkt 1 c.o.u. w przypadku dokonywania spłat z (...) środki miały być pobierane w walucie polskiej, w wysokości stanowiącej równowartość kwoty kredytu lub raty spłaty kredytu w walucie wymienialnej, w której udzielony jest kredyt, przy zastosowaniu kursu sprzedaży dla dewiz obowiązującego w (...) S.A. w dniu spłaty raty kredytu, według aktualnej tabeli kursów. Zgodnie z § 52 c.o.u. wszelkie zmiany i uzupełnienia umowy miały być dokonywane w formie pisemnej pod rygorem nieważności i wprowadzane w postaci aneksu do umowy, z wyjątkiem zmian stawek oprocentowania, prowizji i opłat bankowych oraz danych osobowych.

W dniu 25 września 2008 r. powódka zawarła z pozwaną na czas nieokreślony umowę ramową w zakresie współpracy na rynku finansowym. W umowie wskazano, że powódka jest posiadaczem rachunku prowadzonego w CHF. W stanowiącym załącznik do umowy ramowej wykazie transakcji objętych umową postanowiono, że na podstawie umowy powódka może zawierać z bankiem negocjowane natychmiastowe transakcje wymiany walut wymienialnych oraz negocjowane terminowe transakcje walut wymienialnych.

W dniu 26 września 2008 r. strony zawarły negocjowaną, natychmiastową, bezgotówkową transakcję wymiany walut, polegającą na wymianie przez powódkę franków szwajcarskich na złote polskie po kursie 2,0970. W ramach zawartej transakcji powódka sprzedała kwotę 78 902,04 CHF i otrzymała kwotę 165 457,58 zł.

W dniu 27 maja 2020 r. pozwana wystawiła powódce zaświadczenie, w którym wskazała, że sporny kredyt został wypłacony w dniu 26 września 2008 r. w wysokości 78 902,04 CHF, co stanowiło równowartość 165 457,58 zł, a zastosowany kurs wymiany waluty wyniósł 2,0970. Z zawartego w zaświadczeniu zestawienia spłat kredytu w okresie od 18 września 2008 r. do 26 maja 2020 r. wynika, że we wskazanym okresie powódka dokonała, w przeliczeniu na złote polskie, spłaty kapitału kredytu w kwocie 84 597,82 zł i spłaty odsetek w kwocie 35 312,18 zł, tj. łącznie 119 910 zł.

W dniu 11 maja 2020 r. powódka skierowała do pozwanej reklamację dotyczącą spornej umowy wraz z wnioskiem o zawarcie ugody w zakresie stwierdzenia nieważności umowy. W treści reklamacji wskazała, że umowa zawiera niedozwolone postanowienia, jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego i nie została ważnie zawarta. Powódka wezwała także pozwaną do zawarcia ugody w zakresie stwierdzenia nieważności umowy i rozliczenia wzajemnie spełnionych świadczeń.

Pismem z dnia 9 czerwca 2020 r. pozwana poinformowała powódkę, że umowa jest realizowana w sposób prawidłowy, a pozwana nie widzi podstaw do uwzględnienia roszczeń zgłoszonych w reklamacji.

Oceniając tak zebrany materiał przyjął Sąd I instancji, że powódka ma interes prawny, w rozumieniu art. 189 kpc, w żądaniu ustalenia nieważności umowy.

Wskazał Sąd, że powódka jako konsument, zawarła z pozwaną, jako przedsiębiorcą, umowę kredytu, o której mowa w art. 69 ustawy – Prawo bankowe. Przepis ten określa wymagania, jakim odpowiadać powinna treść umowy kredytu. Należy do nich określenie: wysokości udzielonego kredytu, waluty kredytu, warunków, na jakich kredyt został udzielony, zasad zwrotu kredytu, zasad oprocentowania i jego zmiany oraz terminów spłaty. Z § 4 ust. 1 pkt 2 części ogólnej umowy w związku z § 2 ust. 2 części szczegółowej umowy wynika, że kredyt został udzielony w złotych polskich. Jego spłata miała się odbywać, zgodnie z § 7 ust. 4 części szczegółowej umowy, przez pobieranie środków pieniężnych z rachunku bankowego nr (...), który, jak wynika z pochodzącego od pozwanej dokumentu zatytułowanego „Karta klienta do zawierania transakcji na rynku finansowym” oraz zeznań powódki, był rachunkiem prowadzonym w złotych polskich. Zmiana numeru tego rachunku w toku wykonywania umowy nie stanowiła zmiany umowy (zgodnie z § 25 jej części ogólnej), jednakże brzmienie spornej umowy na dzień jej zawarcia wskazuje, że zarówno wypłata, jak i spłata kredytu dokonywane miały być w złotych polskich. Odwołanie do waluty CHF stanowiło zatem klauzulę waloryzacyjną i służyć miało jedynie przeliczeniu na walutę polską wartości dokonywanych przez powódkę spłat rat. O takim charakterze zawartej przez strony umowy świadczy także treść złożonego przez powódkę wniosku kredytowego, w którym kwota „wnioskowanego” kredytu wyrażona jest w złotych polskich.

Stwierdził Sąd Okręgowy, że wysokość udzielonego kredytu oraz zobowiązania kredytobiorcy wobec banku może być zarówno ustalona wprost, jako kwota pieniężna, jak i poprzez zastosowanie mechanizmu waloryzacyjnego, w tym denominacji do waluty obcej, pod warunkiem, że ustalenie w klauzuli denominacyjnej miernika waloryzacji, jakim jest kurs waluty, następuje poprzez odwołanie się do czynnika zewnętrznego, obiektywnego i niezależnego od stron umowy. Tak skonstruowana klauzula denominacyjna nie będzie stanowić naruszenia zasady nominalizmu z art. 3581 k.c. ani zasady swobody umów z art. 3531 k.c., pod warunkiem jednak, że sformułowana zostanie w taki sposób, aby w umowie kredytu jednoznacznie określone zostały jej elementy przedmiotowo istotne wymienione w art. 69 Prawa bankowego, umożliwiając kredytobiorcy ustalenie poziomu ponoszonego przez niego ryzyka związanego z zaciągnięciem kredytu.

Denominacja kredytu do waluty obcej nie może się jednak wiązać z przyznaniem jednej ze stron umowy kredytu (bankowi) uprawnienia do jednostronnego, nieograniczonego postanowieniami umowy kształtowania wysokości zobowiązania drugiej strony umowy (kredytobiorcy).

W ocenie Sądu Okręgowego zawarte w spornej umowie postanowienia, składające się na klauzulę denominacyjną, dotyczą głównych świadczeń stron, jednak ponieważ nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny, podlegają kontroli z punktu widzenia ich abuzywności w oparciu o art. 385 ¹ k.c. Wysokość kwoty udzielonego kredytu we frankach szwajcarskich została określona wprost w § 2 ust. 1 części szczegółowej spornej umowy, jednak jej wysokość w złotych polskich, w której to walucie środki pieniężne miały być oddane do dyspozycji powódki, w umowie określona nie została. W złotych wskazany został jedynie szacunkowy całkowity koszt kredytu na dzień sporządzenia umowy. Kwota ta nie obejmowała jednak zobowiązania powódki w części kapitałowej. W § 4 ust. 2 części ogólnej umowy wskazano, że w przypadku wypłaty kredytu albo transzy kredytu w walucie polskiej stosuje się kurs kupna dla dewiz obowiązujący w (...) S.A. w dniu realizacji zlecenia płatniczego, według aktualnej tabeli kursów. Z kolei jak wskazano w odnoszącym się do spłaty kredytu z rachunku złotowego § 22 ust. 2 pkt 1 części ogólnej umowy, w przypadku dokonywania spłat zadłużenia kredytobiorcy z takiego rachunku (tj. z rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego prowadzonego w złotych) środki z rachunku miały być pobierane w walucie polskiej w wysokości stanowiącej równowartość kredytu lub raty spłaty kredytu w walucie wymienialnej, w której udzielony jest kredyt, przy zastosowaniu kursu sprzedaży dla dewiz, obowiązującego w (...) S.A. w dniu spłaty raty wskazanym w § 7 ust. 5 części szczegółowej umowy, według aktualnej tabeli kursów.

Tabelę kursów zdefiniowano w § 1 pkt 14 części ogólnej umowy jako tabelę kursów (...) S.A. obowiązującą w chwili dokonywania przez (...) S.A. określonych w umowie przeliczeń kursowych, dostępną w (...) S.A. oraz na stronie internetowej (...) S.A.

Wskazał Sąd I instancji, że powódka nie podniosła wprawdzie w pozwie zarzutu abuzywności § 1 pkt 14 części ogólnej umowy, niemniej jednak, zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej ( m.in. orzeczenia w sprawach C 240/98-C 244/98 oraz C-397/11) na Sądzie spoczywał obowiązek zbadania z urzędu kwestii abuzywności także tego postanowienia umownego. Według Sądu I instancji wskazane wyżej postanowienia spornej umowy nie stanowią jednoznacznego, możliwego do zweryfikowania przez kredytobiorcę sposobu określenia zasad ustalania wysokości świadczeń głównych stron – wysokości kwoty kredytu udostępnionej powódce przez bank w złotych polskich, zgodnie z § 4 ust. 1 pkt 2 części ogólnej umowy oraz wysokości zobowiązania powódki wobec banku, którego spłata miała, zgodnie z treścią części szczegółowej umowy, następować również w złotych polskich. W definicji tabeli kursów wskazano jedynie, że była to tabela obowiązująca w banku w chwili dokonywania przez bank określonych w umowie przeliczeń. W ocenie Sądu Okręgowego użyte w definicji w odniesieniu do tabeli kursów sformułowanie „obowiązujące” jest „”nieadekwatne. Proces sporządzania przez bank tabeli kursów nie wiązał się z wykreowaniem w żadnym momencie po stronie banku obowiązku nabywania i zbywania franków szwajcarskich po określonym kursie względem złotego. Definicja tabeli nie zawiera przy tym żadnych elementów wskazujących na obiektywny i weryfikowalny charakter ustalanych przez bank kursów walut. Ponadto żadne postanowienie spornej umowy nie wskazywało maksymalnego (procentowego lub kwotowego) odchylenia bankowych kursów kupna i sprzedaży CHF od kursu średniego NBP (lub innego zewnętrznego wskaźnika), jakie mogło zostać ustalone przez pozwany bank. Dowolność tego ustalania nie została w umowie w żaden sposób ograniczona.

Ponadto, według Sądu Okręgowego, zastosowanie w umowie kursu kupna CHF dla ustalenia równowartości kwoty udzielonego kredytu w złotych oraz kursu sprzedaży CHF dla określenia wysokości rat spłaty kredytu w złotych skutkowało dodatkowym zyskiem banku i nieuzasadnionym wzrostem zobowiązań kredytobiorcy. Nawet gdyby kurs franka szwajcarskiego nie uległ zmianie w trakcie wykonywania umowy, obowiązkiem kredytobiorcy była zapłata z tytułu kapitału kredytu kwoty wyższej niż uzyskana oraz odsetek od różnicy tych kwot.

Powyższe postanowienia spornej umowy stoją zatem w sprzeczności z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając interesy kredytobiorcy będącego konsumentem, ponieważ umożliwiają bankowi dowolne ustalanie kursów kupna i sprzedaży waluty na potrzeby rozliczeń kredytowych, a także wiążą się z nieuzasadnionym zwiększeniem zobowiązania powódki oraz zysku banku. Nie były one przy tym indywidualnie uzgodnione z powódką, lecz pochodziły z przygotowanego przez bank wzorca umowy. Postanowienia § 1 pkt 14, § 4 ust. 2, § 16 ust. 1 i § 22 ust. 2 pkt 1 umowy należy wobec powyższego uznać za klauzule abuzywne, niewiążące kredytobiorcy będącego konsumentem.

Dla oceny abuzywności zawartych w umowie klauzul waloryzacyjnych nie mają znaczenia okoliczności związane z jej późniejszym wykonywaniem, w tym zawarcie przez strony w dniu 25 września 2008 r. umowy ramowej w zakresie współpracy na rynku finansowym. Inne niż zmiana danych osobowych oraz stawek oprocentowania kredytu, prowizji i opłat bankowych zmiany i uzupełnienia umowy kredytu wymagały, zgodnie z § 52 części ogólnej umowy, zawarcia przez strony aneksu do umowy pod rygorem nieważności. Umowa ramowa nie stanowiła, co jednoznacznie wynika z jej treści, aneksu do umowy kredytu, a zatem nie uchylała postanowień umowy kredytu dotyczących sposobu ustalania przez bank kursów CHF na potrzeby przeliczeń związanych z jej wykonywaniem. Ponadto umowa ramowa została zawarta już po związaniu się przez strony umową kredytu, a oceny abuzywności postanowień dokonuje się, zgodnie z art. 3852 k.c., według stanu z chwili zawarcia umowy, a nie w oparciu o stan istniejący w późniejszym okresie jej wykonywania.

Skutkiem wyeliminowania z umowy klauzul waloryzacyjnych ze względu na ich abuzywność jest zmiana głównego przedmiotu umowy. Kwestionowane postanowienia dotyczą głównych zobowiązań powódki w zakresie wysokości rat oraz pozostałej do spłacenia części kapitału kredytu. Ponadto wykonywanie umowy bez zachowania mechanizmu waloryzacji kursem franka szwajcarskiego wiązałoby się z zasadniczą zmiany jej charakteru prawnego, stanowiącego gospodarczą i prawną przyczynę jej zawarcia przez obie strony.

Dalej wskazał Sąd Okręgowy, że uznanie, że eliminacja z umowy niedozwolonych klauzul skutkuje niemożnością jej wykonywania, pociąga za sobą konieczność dokonania oceny dopuszczalności zastąpienia usuniętych postanowień innymi. W wyroku w sprawie C 260/18 Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej uznał, że art. 6 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich stoi na przeszkodzie wypełnianiu luk w umowie, spowodowanych usunięciem z niej nieuczciwych warunków, wyłącznie na podstawie przepisów krajowych o charakterze ogólnym, przewidujących, że skutki wyrażone w treści czynności prawnej uzupełniane są w szczególności przez skutki wynikające z zasad słuszności lub ustalonych zwyczajów, które nie stanowią przepisów dyspozytywnych lub przepisów mających zastosowanie, jeżeli strony wyrażą na to zgodę. Nie jest zatem możliwe zastąpienie kursu waluty określonego w niedozwolonych postanowieniach umownych innym kursem, w tym średnim kursem ogłaszanym przez NBP, nawet gdyby obie strony wyraziły na to zgodę. Nie jest także możliwe wprowadzenie do umowy postanowienia o przeliczeniu zobowiązania powódki na złote według kursu średniego CHF opublikowanego przez NBP w dniu uruchomienia kredytu na podstawie przepisu dyspozytywnego. Art. 358 § 2 k.c. w obecnym brzmieniu został wprowadzony na mocy ustawy z dnia 23 października 2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz ustawy – Prawo dewizowe i obowiązuje dopiero od „1 stycznia 2009 r” ( w istocie od 24 stycznia 2009r.), podczas gdy strony zawarły umowę w roku 2008. Utrzymanie w mocy spornej umowy bez klauzul waloryzacyjnych, jednak z zachowaniem oprocentowania w oparciu o indeks LIBOR nie jest natomiast możliwe, ponieważ stanowiłoby niedozwoloną ingerencję w zgodne oświadczenia stron o wyborze umowy kredytu denominowanego do franka szwajcarskiego. Z tych przyczyn, zdaniem Sądu I instancji, sporną umowę należy uznać w całości za nieważną. Podkreślić przy tym trzeba, że powódka jest świadoma znaczenia i skutków żądania stwierdzenia nieważności umowy.

Stwierdzenie nieważności spornej umowy kredytu ex tunc czyni nienależnym, w rozumieniu art. 410 § 2 kc, świadczenie spełnione przez powódkę w jej wykonaniu. Stosownie do art. 405 w zw. z art. 410 § 1 k.c. pozwana obowiązana jest do zwrotu uzyskanej korzyści. Według Sądu I instancji nie znajduje tu zastosowania, przewidziane przepisem art. 411 pkt 1 k.c., wyłączenie możliwości żądania świadczenia w sytuacji, kiedy spełniający świadczenie wiedział, że nie był do świadczenia zobowiązany, ponieważ spełnienie świadczenia kredytobiorcy w niniejszej sprawie nastąpiło w wykonaniu nieważnej czynności prawnej.

Powstanie bezpodstawnego wzbogacenia, o którym mowa w art. 405 k.c., kreuje tyle odrębnych jednostronnie zobowiązujących stosunków prawnych, ile było stron nieważnej czynności prawnej, które na jej podstawie otrzymały świadczenie. Art. 405 k.c. nie stanowi przy tym, że podmiot obowiązany do zwrotu korzyści powinien ją zwrócić z rozliczeniem tego, co sam uzyskał od podmiotu uprawnionego. Jeżeli zatem na podstawie jednej nieważnej umowy dwa podmioty uzyskały korzyść majątkową, to powstają dwa stosunki prawne jednostronnie zobowiązujące, będące źródłem dwóch odrębnych kondykcji. W niniejszej sprawie jest to stosunek prawny, w ramach którego kredytobiorca jest zobowiązany do zwrotu kapitału uzyskanego od banku, oraz stosunek prawny, w którym bank jest zobowiązany do zwrotu kredytobiorcy zapłaconych przez niego rat. Bez zastosowania instytucji potrącenia, do której wymagane jest oświadczenie jednego z wierzycieli, skompensowanie przez Sąd świadczeń z tych dwóch odrębnych stosunków prawnych nie jest możliwe. W kwestii rozliczenia świadczeń wzajemnych stron uznał Sąd, że zastosowanie znajdzie tzw. teoria dwóch kondykcji, zgodnie z którą każda ze stron zgłasza żądanie zwrotu korzyści odrębnie, bez automatycznego kompensowania roszczeń przez Sąd. Zdaniem Sądu Okręgowego „rozliczenie (kompensacja) świadczeń stron możliwe jest tylko w ramach instytucji potrącenia, która, stosownie do treści art. 499 k.c., wymaga złożenia przez stronę przeciwnikowi oświadczenia o potrąceniu wierzytelności. W niniejszej sprawie pozwana nie złożyła oświadczenia o potrąceniu swojej wierzytelności z wierzytelnością powódki, dlatego też powódce „należny jest” zwrot całej dochodzonej pozwem kwoty zapłaconej pozwanej tytułem spłaty rat kredytu. Ze złożonego wraz z pozwem sporządzonego przez pozwanego zaświadczenia o historii spłat spornego kredytu wynika, że suma rat spłaconych przez powódkę odpowiada dochodzonej w ramach żądania głównego kwocie 119 910 zł.

W ocenie Sądu Okręgowego nie był uzasadniony podniesiony przez pozwaną zarzut przedawnienia roszczenia powódki o zapłatę w zakresie obejmującym spłaty kredytu dokonane w okresie wcześniejszym niż 10 lat przed wniesieniem pozwu. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 30 sierpnia 1972 r., sygn. akt III CRN 156/72 (OSNCP 1971, nr 4, poz. 71) przy ocenie przedawnienia roszczeń z tytułu zwrotu świadczenia wzajemnego wynikającego z umowy uznanej za nieważną należy uwzględnić zachowanie stron zmierzające do wykonania zobowiązań wzajemnych i dopóki strony ten stan respektują, trudno mówić o wymagalności roszczeń. Kwestia nieważności spornej umowy ex tunc została przesądzona dopiero w niniejszym postępowaniu. Przed skierowaniem przez powódkę do pozwanej reklamacji w dniu 11 maja 2020 r. żadna ze stron nie powoływała się na brak podstawy prawnej świadczenia ze względu na nieważność umowy, a powódka dokonywała spłaty wymagalnych rat kredytu. Dopiero w niniejszym postępowaniu przesądzone zostało, że świadczenie spełnione przez powódkę na rzecz pozwanego banku było nienależne ze względu na bezwzględną nieważność spornej umowy kredytu.

Z wymienionych względów Sąd Okręgowy ustalił, że umowa kredytu mieszkaniowego „Własny kąt hipoteczny” zawarta przez powódkę w dniu 18 września 2008 r. z pozwaną (...) Spółką Akcyjną w W. jest nieważna, oraz zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę 119 910 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 18 sierpnia 2020 r. do dnia zapłaty podając, że zobowiązanie do zwrotu nienależnego świadczenia ma charakter bezterminowy, co oznacza że świadczenie powinno zostać spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania (art. 455 k.c.). Ponieważ powódka przed wniesieniem pozwu nie wzywała pozwanej do zapłaty dochodzonej pozwem kwoty, Sąd Okręgowy uznał, że o opóźnieniu pozwanej w spełnieniu świadczenia w rozumieniu art. 481 k.c. może być mowa dopiero od dnia następnego po dniu doręczenia pozwu. Sąd oddalił zatem powództwo w zakresie żądania odsetek ustawowych za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu, tj. od 29 lipca 2020 r. do dnia doręczenia pozwu, tj. do 17 sierpnia 2020 r.

O kosztach procesu Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 100 zdanie 2 k.p.c. w związku z art.98 ¹ § 1 k.p.c oraz § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie, w oparciu o wartość przedmiotu sporu ustaloną postanowieniem z dnia 12 sierpnia 2020 r.

Pozwany bank zaskarżył wymieniony wyrok w części, a to w punktach 1 i 2 oraz w zakresie rozstrzygnięcia o kosztach, zarzucając:

1)  naruszenie prawa materialnego tj. art. 385 ¹ § 1 i § 3 k.c. oraz art. 385 ² k.c. polegające na ich błędnej wykładni skutkującej uznaniem, że postanowienia § 1 pkt 14, § 4 ust. 2 , § 16 ust 1 i § 22 ust 2 pkt 1 Umowy Kredytu stanowią niedozwolone klauzule umowne, w szczególności wskutek błędnego uznania, że postanowienia te nie były przedmiotem indywidualnych uzgodnień stron, kształtują prawa i obowiązki Powoda w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami oraz rażąco naruszają interesy Powoda, mimo, iź prawidłowa wykładnia norm zawartych w ww. przepisach prowadzi do wniosku, że w odniesieniu do ww. postanowień nie zaistniały przesłanki stwierdzenia ich abuzywności, bowiem:

•

Powód miał wpływ na kurs, po którym zostanie przeliczona wypłacona kwota kredytu, gdyż to jemu przysługiwała decyzja o dacie złożenia wniosku o wypłatę kredytu, a w dodatkowo Powód zawarł umowę ramową w zakresie indywidualnego negocjowania kursu waluty, przy wypłacie kredytu;

•

Powód, mimo że od początku obowiązywania Umowy kredytu mógł kupować walutę do spłaty na zewnątrz Banku, przez cały okres spłaty świadomie i dobrowolnie wybierał kurs z tabeli kursów Banku, który uznał za korzystny na tyle, że nie potrzebował korzystać z możliwości nabywania waluty z pominięciem kursów Banku rzekomo „zawyżonych”;

•

Tabela kursów Banku nie jest produktem stworzonym dla potrzeb rozliczania kredytów denominowanych w CHF, ale jest stosowana do wszystkich transakcji walutowych dokonywanych przez klientów w Banku i stąd Bank nie ma możliwości zawyżenia/zaniżenia kursu na potrzeby kredytu Powoda, gdyż jednocześnie Bank straciłby na szeregu przeciwstawnych transakcji dokonywanych na podstawie tej samej tabeli. Stąd „możliwość dowolnego ustalania kursu” faktycznie nie istnieje.

2)  naruszenie prawa materialnego, tj. art. 385 ¹ § 1 k.c.:

a)  poprzez jego niewłaściwe zastosowanie polegające na tym, że Sąd meriti uznał, iż dla stwierdzenia abuzywności szeregu postanowień Umowy wystarczy ogólne stwierdzenie, że postanowienia te są abuzywne i ogólne wyjaśnienie, w jakich aspektach Sąd dopatruje się ich nieuczciwości, bez osobnego wytłumaczenia, z jakich przyczyn Sąd uznał określone postanowienie Umowy za spełniające łącznie obie przesłanki abuzywności, tj. przesłanki sprzeczności z dobrymi obyczajami oraz rażącego naruszenia interesu konsumenta, podczas gdy prawidłowe zastosowanie tego przepisu powinno polegać na tym, że postanowienia Umowy Kredytu dotyczące kwestii odrębnych normatywnie - tj. (i) spreadu walutowego oraz (ii) denominowanego charakteru umowy (ryzyka kursowego), Sąd miał obowiązek ocenić odrębnie w zakresie spełnienia przez każde z tych postanowień z osobna przesłanek sprzeczności z dobrymi obyczajami oraz rażącego naruszenia interesu konsumenta; Sąd meriti nie odniósł się w sposób konkretny i zindywidualizowany do okoliczności niniejszej sprawy, nie weryfikując, czy postanowienia dot. spreadu walutowego oraz postanowienia dot. ryzyka kursowego spełniły obie przesłanki abuzywności;

b)  poprzez jego błędną wykładnię polegającą na tym, że Sąd meriti nieprawidłowo ustalił treść przesłanek sprzeczności z dobrymi obyczajami i rażącego naruszenia interesu konsumentów (Sąd zdaje się utożsamiać te przesłanki) oraz przez jego błędne zastosowanie wyrażające się w przyjęciu, że zarówno postanowienia Umowy odnoszące się do spreadu walutowego, jak i ryzyka kursowego, są w całości bezskuteczne z uwagi na ich abuzywność, podczas gdy prawidłowe zastosowanie przesłanek abuzywności w niniejszej sprawie obligowało Sąd do zbadania, czy każde z postanowień z osobna prowadziło do powstania znacznej nierównowagi pomiędzy prawami i obowiązkami stron, ze szkodą dla Powoda, która to ocena - gdyby została przeprowadzona przez Sąd w sposób prawidłowy - doprowadziłaby do wniosku, że abuzywność zakwestionowanych postanowień Umowy w niniejszej sprawie w ogóle nie zachodzi, z uwagi na to, że:

•

w zakresie klauzuli spreadu walutowego Sąd nie ocenił tej klauzuli w kontekście wszystkich okoliczności towarzyszących zawarciu umowy (z których wynika, że rzekoma dowolność w kształtowaniu kursów walut ma charakter wyłącznie pozorny, a zasady wyznaczania kursu stosowne przez Bank odpowiadają utrwalonej i powszechnej praktyce bankowej oraz treści art. 56 k.c. oraz 354 k.c., w konsekwencji Sąd błędnie przyjął, że doszło do naruszenia dobrych obyczajów oraz rażącego naruszenia interesów Powoda,

•

w zakresie klauzuli ryzyka kursowego - Powód wybrał kredyt denominowany do CHF z uwagi na korzyści wynikającego z niskiego oprocentowania oraz miał uprawnienie do przewalutowania kredytu na PLN (co świadczy o równowadze kontraktowej), a jednocześnie Umowa w przejrzysty i zrozumiały sposób określała ryzyko walutowe, uwzględniając okoliczności jej zawarcia;

3)  naruszenie prawa materialnego, poprzez zaniechanie zastosowania art. 453 k.c. do oceny świadczeń spełnianych i przyjmowanych w złotych polskich przez szereg lat, w sposób zgodny i bezkonfliktowy, przez obie strony Umowy Kredytu;

4)  naruszenie prawa materialnego, poprzez niewłaściwe zastosowanie art. 410 § 1 i 2 k.c. wzw. z art. 405 k.c. i uznanie, że w kwestii rozliczenia świadczeń wzajemnych stron zastosowanie znajduje teoria dwóch kondykcji, zgodnie z którą każda ze stron zgłasza swoje żądanie zwrotu korzyści odrębnie, bez automatycznego kompensowania roszczeń przez Sąd mimo, iż prawidłowa wykładnia norm zawartych w ww. przepisach prowadzi do wniosku, że główną przesłanką warunkującą uznanie takiego roszczenia za zasadne jest istnienie pomiędzy stornami stanu wzajemnego wzbogacenia/zubożenia, do którego to zubożenia po stronie powodowej nie dochodzi.

W oparciu o tak sformułowane zarzuty pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego zwrotu kosztów procesu w I instancji, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych, oraz o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego zwrotu kosztów procesu w postępowaniu apelacyjnym, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Powódka w odpowiedzi na apelację wniosła o jej oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Przede wszystkim zauważyć należy, że skarżący nie kwestionuje dokonanych przez Sąd I instancji ustaleń faktycznych, w związku z czym ustalenia te Sąd Apelacyjny podziela i przyjmuje za własne.

Wbrew zawartym w apelacji zarzutom Sąd Okręgowy, w oparciu
o prawidłowo dokonane ustalenia faktyczne, należycie zastosował prawo materialne.

W szczególności trafnie Sąd I instancji przyjął, że postanowienia zawarte
w § 1 pkt 14, § 4 ust. 2, § 16 ust. 1 oraz § 22 ust. 2 pkt 1 umowy są abuzywne i jako takie nie wiążą kredytobiorcy (powódki) będącej konsumentem.

W szczególności – wbrew stanowisku skarżącego – postanowienia te zawarte we wzorze umowy nie były z powódką indywidulanie negocjonowane, a kształtują jej obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszają jej interesy.

Wbrew stanowisku skarżącego powódka, przez to, że „przysługiwała jej decyzja” o dacie złożenia wniosku o wypłatę kredytu nie miała wpływu na kurs CHF. Oceny tej nie zmienia i ta okoliczność, że powódka mogła kupować walutę do spłaty „na zewnątrz” i wybierała kurs z tabeli kursów banku. Słusznie bowiem zauważa Sąd I instancji, że definicja tabeli (kursów) nie zawiera żadnych elementów wskazujących na obiektywny i weryfikowalny charakter kursów walut ustalanych przez bank (pozwanego), a dowolność tego ustalenia nie została
w żaden sposób ograniczona w umowie.

Z wymienionych przyczyn zarzut naruszenia art. 385 ¹ § 1 i 3 k.c. oraz
art. 385 ² k.c. jest nieuzasadniony.

Na podobną ocenę zasługuje zarzut naruszenia art. 385 ¹ § 1 k.c.

Wbrew stanowisku skarżącego Sąd I instancji trafnie przyjął i swoje stanowisko w tym zakresie należycie uzasadnił, że wymienione wyżej postanowienia umowy nie wiążą powódki jako konsumenta bowiem są sprzecznie dobrymi obyczajami przy czym rażąco naruszają jej interesy.

W szczególności wbrew poglądowi skarżącego dowolność kształtowania kursów walut nie ma charakteru wyłącznie pozornego, skoro tabelę te tworzył pozwany bank, a proces sporządzenia tej tabeli nie wiązał się – jak trafnie zauważył Sąd I instancji – z wykreowaniem obowiązku nabywania/zbywania franków szwajcarskich po określonym kursie wobec złotego. Dla tej oceny nie mają znaczenia podnoszone w apelacji okoliczności, że „zasady wyznaczania kursu przez bank odpowiadają utrwalonej i powszechnej praktyce bankowej oraz treść
art. 56 k.c. i 354 k.c.”.

Nie naruszył też Sąd I instancji art. 453 k.c. „poprzez zaniechanie jego stosowania”. Okoliczność, że strony „spełniały i przyjmowały świadczenia w złotych polskich w sposób zgodny i bezkonfliktowy” nie może sanować nieważnej umowy.

Nieuzasadniony jest również zarzut naruszenia art. 410 § 2 k.c. w zw.
z art. 405 k.c.

Niewątpliwie w sprawie znajduje zastosowanie teoria dwóch kondykcji, którą Sąd I instancji trafnie zastosował.

Za takim rozwiązaniem opowiedział się również Sąd Najwyższy w uchwale 7 sędziów z 7 maja 2021r. (III CZP 6/21), której nadał moc zasady prawnej.

Z wymienionych przyczyn apelacja pozwanego okazała się nieuzasadniona wskutek czego ulegała oddaleniu (art. 385 k.p.c.), a pozwany jako przegrywający sprawę w postępowaniu odwoławczym obowiązany jest zwrócić powódce związane z tym koszty (art. 98 § 1 i 3 w zw. z § 2 pkt 7 oraz § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia MS z 22.10.2015r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. 2015 poz. 1800 ze zm.).

SSA Mieczysław Brzdąk