Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 października 2021 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Daria Stanek

po rozpoznaniu w dniu 7 października 2021 r. w Gdańsku na posiedzeniu niejawnym

sprawy A. G.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

o wysokość kapitału początkowego

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku, VII Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 8 października 2020r., sygn. akt VII U 1563/19

Zmienia zaskarżony wyrok w punktach I, II i IV i oddala odwołanie.

SSA Daria Stanek

Sygn. akt III AUa 1920/20

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych w G. decyzją z dnia 20 września 2018 r. dokonał ponownego ustalenia dla ubezpieczonej A. G. wartości kapitału początkowego na dzień 1 stycznia 1999 r. Następnie, decyzją z dnia 24 września 2018 r. organ rentowy przyznał ubezpieczonej emeryturę od dnia 22 września 2018 r., tj. od osiągnięcia wieku emerytalnego, a wysokość świadczenia została obliczona na kwotę 777,33 zł. Na skutek wniosku złożonego przez ubezpieczoną w dniu 31 października 2018 r., tj. w terminie otwartym do zaskarżenia powyższych decyzji, w dniu 28 listopada 2018 r. organ wydał kolejne dwie decyzje odmawiające ubezpieczonej ponownego ustalenia kapitału początkowego oraz przeliczenia emerytury.

Odwołania od powyższych decyzji złożyła A. G., wnosząc o ich zmianę poprzez przeliczenie podstawy wymiaru kapitału początkowego, ponowne wyliczenie wysokości emerytury oraz wypłatę wyrównania od dnia przyznania emerytury.

W uzasadnieniu swojego stanowiska skarżąca wskazała, że w decyzji o ustaleniu kapitału początkowego z dnia 20 września 2018 r. przyjęto wskaźnik z lat 1977-1986 w sposób nieprawidłowy. Ubezpieczona wskazała, że nie kwestionuje różnic za lata 1978 i 1979, niemniej jednak nie zgadza się z tym, że pozwany nie przeliczył jej wynagrodzeń z lat 1984 i 1985 z zastosowaniem proporcji wynikającej z art. 174 ust. 3 b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2021 r., poz. 291; dalej ustawa emerytalna). Nadto, ubezpieczona nie zgadza się z uwzględnieniem 1983 r. i przyjęciem zerowych zarobków za ten rok, a także z ustaleniem kapitału początkowego na podstawie zarobków z kolejnych 10 lat, wskazując że do kapitału udokumentowała jedynie 7 lat i 11 miesięcy okresów zatrudnienia, wskutek czego kapitał początkowy powinien zostać wyliczony w oparciu o faktyczny okres zatrudnienia.

W odpowiedzi na odwołania organ rentowy wniósł o ich oddalenie.

W dniu 14 marca 2019 r. sprawy z odwołań od obydwu decyzji zostały połączone do wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia.

Sąd Okręgowy w Gdańsku VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 8 października 2020 r., sygn. akt VII U 1563/19 zmienił zaskarżone decyzje z dnia 20 września 2018 r. i z dnia 28 listopada 2018 r. w ten sposób, że zobowiązał pozwany organ rentowy do ponownego ustalenia kapitału początkowego dla ubezpieczonej A. G. z zastosowaniem wskaźnika wysokości podstawy wymiaru 37,02 % (punkt pierwszy), zmienił zaskarżone decyzje z dnia 24 września 2018 r. i z dnia 28 listopada 2018 r. w ten sposób, że zobowiązał pozwany organ rentowy do przeliczenia emerytury z uwzględnieniem ustalonego jak wyżej kapitału początkowego od dnia 22 września 2018 r. (punkt drugi), w pozostałym zakresie odwołania oddalił (punkt trzeci) oraz stwierdził, że organ rentowy ponosi odpowiedzialność za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji w sprawie (punkt czwarty).

Podstawę tego rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia i rozważania Sądu pierwszej instancji. Ubezpieczona A. G. urodziła się dnia (...) W okresie od dnia 8 sierpnia 1977 r. do dnia 4 października 1977 r. ubezpieczona była zatrudniona w Urzędzie Miejskim w G. (1) w wymiarze pełnego etatu na stanowisku stażystki. W dniu 13 października 1977 r. ubezpieczona została zatrudniona w Centrum (...) w G.. Ubezpieczona urodziła dziecko w dniu (...) w związku z czym do dnia 31 marca 1982 r. korzystała z urlopu macierzyńskiego, a następnie z urlopu wychowawczego udzielonego do dnia 31 grudnia 1985 r. W trakcie tego urlopu, w dniu (...) ubezpieczona urodziła drugie dziecko i do dnia 8 stycznia 1985 r. korzystała z urlopu macierzyńskiego. Od dnia 9 stycznia 1985 r. do dnia 31 grudnia 1985 r. ubezpieczona kontynuowała urlop wychowawczy. Do pracy wróciła w dniu 1 stycznia 1986 r. i pracowała do dnia 31 stycznia 1989 r. W dniu 23 sierpnia 2018 r. ubezpieczona złożyła w organie rentowym wniosek o emeryturę. W związku z powyższym pozwany decyzją z dnia 20 września 2018 r. dokonał ponownego ustalenia dla ubezpieczonej wartości kapitału początkowego na dzień 1 stycznia 1999 r. Do ustalenia wartości kapitału początkowego organ rentowy przyjął podstawę wymiaru 411,20 zł. Do obliczenia tej podstawy oraz obliczenia wskaźnika wysokości podstawy przyjęto przeciętną podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne z 10 kolejnych lat kalendarzowych, tj. od dnia 1 stycznia 1977 r. do dnia 31 grudnia 1986 r. Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru wyniósł 33,68 %. Do ustalenia wysokości kapitału początkowego przyjęto 7 lat, 11 miesięcy i 25 dni okresów składkowych oraz 3 lata, 5 miesięcy i 23 dni okresów nieskładkowych odpowiadających okresom opieki nad dziećmi. Kapitał początkowy na dzień 1 stycznia 1999 r. wyniósł 46.218,26 zł. Następnie decyzją z dnia 24 września 2018 r. pozwany przyznał A. G. emeryturę od dnia 22 września 2018 r., tj. od osiągnięcia wieku emerytalnego. Wysokość świadczenia została obliczona na kwotę 777,33 zł. W dniu 31 października 2018 r., w związku z treścią obu ww. decyzji A. G. złożyła w organie rentowym wniosek o ponowne ustalenie wysokości emerytury i kapitału początkowego z uwzględnieniem wyższych zarobków za lata 1978 i 1979, zastosowanie proporcji stosownie do przepracowanych miesięcy przy obliczeniu wynagrodzeń za lata 1984 i 1985 oraz z wyłączeniem 1983 r., kiedy to przebywała na urlopie wychowawczym, a który został przyjęty jako rok zerowy. Zaskarżonymi w niniejszym postępowaniu decyzjami pozwany odmówił ponownego ustalenia wysokości kapitału początkowego oraz wysokości emerytury stwierdzając, że zarówno kapitał początkowy, jak i emerytura zostały obliczone w sposób prawidłowy, natomiast ubezpieczona nie przedstawiła nowych dowodów wpływających na ich wysokość. W toku sprawy organ rentowy, zgodnie ze zobowiązaniem sądu, dokonał hipotetycznego wyliczenia kapitału początkowego ubezpieczonej z uwzględnianiem proporcji, o której mowa w art. 174 ust. 3b ustawy emerytalnej za lata 1984 i 1985. Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru kapitału wyniósł w takiej sytuacji 37,02 %.

Sąd Okręgowy w rozważaniach prawnych odwołał się do treści art. 173, art. 174, art. 175 ust. 4 oraz art. 15 ust. 1 i ust. 2a i art. 26 ustawy emerytalnej. Ubezpieczona w niniejszym postępowaniu domagała się przede wszystkim uwzględnienia przy ustaleniu wysokości kapitału początkowego wynagrodzeń z lat 1984 i 1985 z zastosowaniem proporcji wynikającej z art. 174 ust. 3 b ustawy emerytalnej, który stanowi, że jeżeli okres wskazany do ustalenia podstawy wymiaru kapitału początkowego obejmuje rok kalendarzowy, w którym ubezpieczony pozostawał w ubezpieczeniu społecznym na podstawie przepisów prawa polskiego jedynie przez część miesięcy tego roku, do obliczenia stosunku sumy kwot podstaw wymiaru składek i kwot, o których mowa w art. 15 ust. 3, w okresie tego roku do przeciętnego wynagrodzenia, przyjmuje się sumę kwot przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia ogłoszonego za ten rok kalendarzowy odpowiednią do liczby miesięcy pozostawania w ubezpieczeniu.

Zdaniem Sądu Okręgowego sytuacja ubezpieczonej w latach 1984 i 1985 r. jest objęta hipotezą tego przepisu, albowiem w okresie urlopu wychowawczego (udzielonego w 1982 r. na okres do dnia 31 grudnia 1985 r.) korzystała ona z urlopu macierzyńskiego (od dnia (...)r. do dnia 8 stycznia 1985 r.). Obecnie nie budzi wątpliwości to, że okres pobierania zasiłku macierzyńskiego jest okresem obowiązkowego podlegania ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, bowiem kwestię tę wprost reguluje art. 6 ust. 1 pkt 19 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz. U. z 2021 r., poz. 423 ze zm.; dalej ustawa systemowa). Zgodnie zaś z art. 6 ust. 1 pkt 7 ustawy emerytalnej, okres pobierania zasiłku macierzyńskiego jest okresem składkowym. W rozpatrywanej sprawie należało jednak odnieść się do przepisów obowiązujących w czasie, kiedy ubezpieczona pobierała zasiłek macierzyński, a więc w roku 1984 i 1985. W myśl art. 11 § 1 obowiązującej wówczas ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267) okresami zatrudnienia, wymaganymi do uzyskania świadczeń określonych w ustawie, były okresy pozostawania w stosunku pracy, w czasie których pracownik pobierał wynagrodzenie lub zasiłki z ubezpieczenia społecznego: chorobowy, macierzyński albo opiekuńczy. Zgodnie zaś z art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr 42, poz. 202) ubezpieczeniu społecznemu podlegali wszyscy pracownicy. Z kolei w dniu 15 listopada 1991 r. weszła w życie ustawa z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z 1991 r., Nr 104, poz. 450 z późn. zm.). Ustawa ta posługiwała się nową terminologią, tj. pojęciem okresów składkowych i nieskładkowych. Przepis art. 2 ust. 1 pkt 5 tej ustawy przewidywał, że przy ustalaniu prawa i wysokości świadczeń emerytalno-rentowych uwzględnia się jako okresy składkowe, m.in. okresy pobierania zasiłku macierzyńskiego, a jeżeli okresy te przypadały przed dniem wejścia ustawy w życie, to uważa się je za okresy składkowe na podstawie art. 2 ust. 2 pkt 1 lit. a tej ustawy.

W świetle powyższego okres, kiedy ubezpieczona pobierała zasiłek macierzyński, musi być traktowany jako okres składkowy. W ocenie Sądu I instancji, dla składkowego charakteru okresu pobierania zasiłku macierzyńskiego nie ma przy tym znaczenia fakt, że uprawnienie do tego zasiłku przypadało na okres urlopu wychowawczego (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 września 1998 r., II UKN 218/98; wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 18 lipca 2018 r., III AUa 512/18). Okres urlopu wychowawczego dopiero po dniu 31 grudnia 1998 r. objęto obowiązkiem ubezpieczeń emerytalnego i rentowych, a to na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 19 ustawy systemowej w zw. z art. 16 ust. 8 tej ustawy, co wiąże się z zakwalifikowaniem ich do okresów ubezpieczenia według art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej. Tym samym okresy urlopu wychowawczego, udzielonego przed tą datą, w dacie obowiązywania rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 17 lipca 1981 r. w sprawie urlopów wychowawczych, należy traktować tak, jak okresy nieskładkowe (art. 7 pkt 5 ustawy emerytalnej), a takowe nie stanowią okresu ubezpieczenia (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 9 września 2008 r., III AUa 1525/07). Nie oznacza to jednak, że okres pobierania zasiłku macierzyńskiego w trakcie przebywania na urlopie wychowawczym nie jest okresem ubezpieczenia. Z uwagi na treść art. 2 ust. 1 pkt 5 i art. 2 ust. 2 pkt 1 lit. a ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (wyrok SN z dnia 31 marca 2000 r., II UK 466/99, OSNP 2001/18/567; wyrok SN z dnia 23 września 1998 r., II UKN 218/98), okres taki należy uwzględnić jako składkowy.

Mając na względzie powyższe należy uznać, że ubezpieczona zarówno w roku 1984, jak i 1985 pozostawała w ubezpieczeniu społecznym jedynie przez część miesięcy, tj. w okresie, kiedy przebywała na urlopie macierzyńskim, tym samym możliwe jest przyjęcie do ustalenia wysokości kapitału początkowego, sumy kwot przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia ogłoszonego za ten rok kalendarzowy odpowiedniej do liczby miesięcy pozostawania w ubezpieczeniu, zgodnie z żądaniem ubezpieczonej. Jak wynika w wyjaśnień organu rentowego przyjęcie powyższego sposobu ustalenia kapitału początkowego ubezpieczanej spowoduje wzrost wskaźnika wysokości podstawy wymiaru kapitału do 37,02 %, który jest bardziej korzystny niż wynikający z poprzedniej decyzji kapitałowej z dnia 20 września 2018 r. (33,68 %).

Wobec powyższego, Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., zmienił zaskarżone decyzje z dnia 20 września 2018 r. i dnia 28 listopada 2018 r. w ten sposób, że zobowiązał pozwanego do ponownego ustalenia kapitału początkowego dla ubezpieczonej z zastosowaniem wskaźnika wysokości podstawy wymiaru 37,02 % (punkt I) i jednocześnie w punkcie II zmienił decyzje z dnia 24 września 2018 r. oraz z dnia 28 listopada 2018 r. i zobowiązał organ do przeliczenia emerytury ubezpieczonej z uwzględnieniem ustalonego, jak wyżej kapitału początkowego od dnia 22 września 2018 r. Sąd Okręgowy miał przy tym na uwadze, że ubezpieczona w terminie do zaskarżenia decyzji z dnia 20 września 2018 r. i 24 września 2018 r. złożyła w organie rentowym pismo, potraktowane jako nowy wniosek, z którego jednak wynikało, że nie zgadza się z treścią wydanych wobec niej decyzji. Wobec dodatkowych wyjaśnień udzielonych w toku procesu, Sąd I instancji przyjął, iż pismo to stanowiło odwołanie od decyzji z dnia 20 września 2018 r. i 24 września 2018 r., a zatem mając na względzie treść odwołania z dnia 18 grudnia 2018 r. ostatecznie badał zasadność wszystkich czterech decyzji pozwanego.

Zdaniem Sądu I instancji w pozostałym zakresie odwołania ubezpieczonej nie zasługiwały na uwzględnienie. Jak już wyżej wskazano zgodnie z art. 174 ust. 3 ustawy emerytalnej podstawę wymiaru kapitału początkowego ustala się na zasadach określonych w art. 15, 16, 17 ust. 1 i 3 oraz art. 18, z tym że okres kolejnych 10 lat kalendarzowych ustala się z okresu przed dniem 1 stycznia 1999 r. Natomiast zgodnie z przepisem art. 16 ustawy emerytalnej, do którego odsyła art. 174 ust. 3 ustawy emerytalnej, przy ustalaniu kolejnych 10 lat kalendarzowych przyjmuje się lata kalendarzowe następujące bezpośrednio po sobie, chociażby ubezpieczony w niektórych z tych lat przez okres roku lub w okresie krótszym niż rok nie pozostawał w ubezpieczeniu. Wyjątek od reguły określonej przepisem art. 16 ustawy emerytalnej przewiduje przepis art. 17 tej samej ustawy. Z ustępu 1 tego ostatniego artykułu wynika, że jeżeli nie można ustalić podstawy wymiaru w myśl art. 15 ust. 1 (czyli z 10 kolejnych lat kalendarzowych wybranych przez zainteresowanego z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek o emeryturę lub rentę) dla ubezpieczonego, o którym mowa w art. 58 ust. 1 pkt 1-4 (czyli dla osób, które z racji młodego wieku nie pozostawały w ubezpieczeniu przez co najmniej 10 kolejnych lat kalendarzowych) do ustalenia podstawy wymiaru przyjmuje się podstawę wymiaru składek za okres faktycznego podlegania ubezpieczeniu. Cytowany wyżej przepis dotyczy osób, które w dniu wejścia w życie przepisów ustawy emerytalnej, tj. 1 stycznia 1999 r. (por. art. 196 ustawy) nie ukończyły jeszcze 30 lat (co wynika z faktu, że w przepisie tym znalazło się odesłanie do art. 58 ust. 1 pkt 1-4 – a więc z pominięciem punktu 5 tego przepisu dotyczącego ubezpieczonych w wieku powyżej 30 lat). W przypadku tej grupy ubezpieczonych ustawodawca przyjął możliwość ustalenia podstawy wymiaru świadczenia w sposób odmienny od tego wskazanego w przepisie art. 15 ust. 1 ustawy emerytalnej, uznając, że osoby te – ze względu na swój młody wiek – mogą nie legitymować się co najmniej 10-letnim okresem podlegania ubezpieczeniom społecznym. Z kolei w myśl przepisu art. 17 ust. 3 ustawy emerytalnej – przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio, jeżeli nie można ustalić podstawy wymiaru renty w myśl art. 15 ust. 1 dla ubezpieczonego, o którym mowa w art. 58 ust. 1 pkt 5, z powodu pełnienia zastępczej służby wojskowej, odbywania czynnej służby wojskowej albo korzystania z urlopu wychowawczego. Tym samym ustawodawca przewidział możliwość odmiennego sposobu ustalania podstawy wymiaru świadczenia w przypadku osób, których okres ubezpieczenia był krótszy niż 10 lat ze względu na okoliczności inne niż wiek (takie jak zastępcza lub czynna służba wojskowa albo urlop wychowawczy). Także w przypadku tych osób uwzględnia się okres faktycznego podlegania ubezpieczeniom społecznym tylko wówczas, gdy nie jest możliwe ustalenie podstawy wymiaru na zasadach ogólnych.

Podkreślenia tym samym wymaga fakt, iż cytowane wyżej przepisy nie mają zastosowania do wszystkich ubezpieczonych, którzy kiedykolwiek odbywali zastępczą lub czynną służbę wojskową albo korzystali z urlopu wychowawczego, ale jedynie do tych, którzy odbywszy przedmiotową służbę lub po skorzystaniu z wymienionego wyżej urlopu nie legitymują się co najmniej 10-letnim okresem podlegania ubezpieczeniom społecznym (na dzień 1 stycznia 1999 r.).

Zdaniem Sądu I instancji art. 17 ust. 1 ustawy emerytalnej w związku z art. 17 ust. 3 nie znajduje zastosowania w przypadku A. G., albowiem skarżąca legitymuje się co najmniej 10-letnim okresem podlegania ubezpieczeniom społecznym (według stanu na dzień wejścia w życie cytowanej wyżej ustawy). Z okoliczności faktycznych wynika, że ubezpieczona w okresach od dnia 8 sierpnia 1977 r. do dnia 4 października 1977 r. oraz od dnia 13 października 1977 r. do dnia 31 stycznia 1989 r. nieprzerwanie pozostawała w zatrudnieniu najpierw w Urzędzie Miejskim wG. (1), a od dnia 13 października 1977 r. w Centrum (...) w G., w tym w okresach od dnia (...) do dnia 31 marca 1982 r. oraz od dnia (...) do dnia 8 stycznia 1985 r. dwukrotnie korzystała z urlopów macierzyńskich, natomiast w okresach od dnia 1 kwietnia 1982 r. do dnia 27 września 1984 r. oraz od dnia 9 stycznia 1985 r. do dnia 31 grudnia 1986 r. przebywała na urlopie wychowawczym. Wynika z tego zatem, że przez cały 1983 r. ubezpieczona przebywała na urlopie wychowawczym, który zgodnie z art. 7 ust. 1 pkt 5 stanowi okres nieskładkowy, który musi zostać uwzględniony przy obliczaniu kapitału początkowego.

Z powyższego wynika zaś, że - według stanu na dzień 1 stycznia 1999 r. – legitymuje się stażem ubezpieczeniowym w wymiarze 7 lat, 11 miesięcy i 25 dni okresów składkowych i 3 lata 5 miesięcy i 23 dni okresów nieskładkowych, a więc ponad 11-letnim. W tym stanie rzeczy opisany wyżej sposób ustalenia podstawy wymiaru kapitału początkowego, jak również emerytury nie może mieć zastosowania w przypadku wnioskodawczyni. Wbrew jej stanowisku, do ustalenia kapitału początkowego oraz emerytury uwzględnia się okresy składkowe i nieskładkowe (w tym także okresy opieki nad dziećmi), a nie wyłącznie okresy wykonywania zatrudnienia, jak chciałaby tego skarżąca.

Skoro zatem A. G. ma możliwość wyboru do ustalenia podstawy wymiaru kapitału początkowego okresu 10 kolejnych lat kalendarzowych, to przepisy art. 17 ust. 1 w związku z art. 17 ust. 3 ustawy emerytalnej nie znajdują w jej przypadku zastosowania.

Mając na uwadze powyższe na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. w związku z przywołanymi wyżej przepisami, Sąd Okręgowy oddalił odwołanie ubezpieczonej A. G. w zakresie nieuwzględnionym w punkcie I, uznając je za niezasadne, o czym orzeczono w punkcie III.

W punkcie IV sentencji wyroku Sąd Okręgowy stwierdził odpowiedzialność pozwanego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji na podstawie art. 118 ust. 1a ustawy emerytalnej. W niniejszej sprawie okoliczności, na podstawie których sąd uznał odwołanie ubezpieczonego za zasadne nie stanowiły okoliczności nowych, które ujawniły się dopiero na etapie postępowania odwoławczego przed sądem, spór miał charakter ściśle prawny, a wydanie zaskarżonych decyzji było skutkiem błędnej interpretacji przez organ przepisów ustawy emerytalnej. Już na dzień wydania spornych decyzji na podstawie zgromadzonego w aktach rentowych materiału dowodowego, możliwe było dokonanie prawidłowego wyliczenia kapitału początkowego i w konsekwencji wysokości emerytury ubezpieczonej.

Apelację od wyroku wywiódł organ rentowy zaskarżając go w części, tj. w pkt: I, II, IV i zarzucając mu:

- naruszenie art. 114, art. 174 ust. 3 b, art. 15 ust. 3 ustawy emerytalnej poprzez przyjęcie, iż wnioskodawczyni spełnia ustawowe przesłanki uzasadniające przeliczenie kapitału początkowego na podstawie art. 174 ust. 3b, a w szczególności, że przebywając na urlopie macierzyńskim w okresie od dnia (...) do dnia 8 stycznia 1985 r., który przypadał w trakcie urlopu wychowawczego trwającego od dnia 1 kwietnia 1982 r. do dnia 31 grudnia 1985 r. - pozostawała w ubezpieczeniu społecznym przez część miesięcy tych lat, co uzasadnia przeliczenie kapitału, a następnie emerytury z zastosowaniem wskaźnika wysokości podstawy wymiaru kapitału 37,02 % (tj. wskaźnika wyliczonego ubezpieczonej z zastosowaniem proporcji wynikających z treści art. 174 ust. 3b ustawy emerytalnej),

- naruszenie treści art. 118 ust. 1 a ustawy emerytalnej poprzez przyjęcie, iż organ rentowy ponosi odpowiedzialność za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji w sprawie.

W świetle powyższych zarzutów pozwany wniósł o zamianę zaskarżonego wyroku w pkt I, II poprzez oddalenie odwołania wnioskodawczyni oraz zmianę wyroku w pkt IV poprzez stwierdzenie, że organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji w sprawie.

W uzasadnieniu apelacji pozwany przedstawił argumenty na poparcie podniesionych zarzutów.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego zasługiwała na uwzględnienie skutkując zmianą zaskarżonego wyroku w punktach I, II i IV i oddaleniem odwołania.

Na etapie postępowania apelacyjnego sporne pozostawało, czy przy ustaleniu podstawy wymiaru kapitału początkowego A. G. należy zastosować regulację prawną wskazaną w art. 173 ust. 3b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2021 r., poz. 291 ze zm.; dalej ustawa emerytalna), co wpłynęłoby na wysokość jej kapitału początkowego i emerytury.

W rozpoznawanej sprawie Sąd Apelacyjny uznał, iż Sąd Okręgowy przeprowadził co prawda wystarczające dla kategorycznego rozstrzygnięcia sprawy postępowanie dowodowe, jednakże poczynił nieprawidłowe ustalenia prawne, co w konsekwencji skutkowało naruszeniem przepisów prawa materialnego i niewłaściwą subsumpcją ustaleń faktycznych pod dyspozycje właściwych przepisów prawa.

Przypomnieć należy, że zgodnie z art. 173 ust. 1 ustawy emerytalnej dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., którzy przed dniem wejścia w życie ustawy opłacali składki na ubezpieczenie społeczne lub za których składki opłacali płatnicy składek, ustala się kapitał początkowy.

Kapitał początkowy stanowi równowartość kwoty obliczonej według zasad określonych w art. 174 pomnożonej przez wyrażone w miesiącach średnie dalsze trwanie życia ustalone zgodnie z art. 26 ust. 3 dla osób w wieku 62 lat (ust. 2).

Wartość kapitału początkowego ustala się na dzień wejścia w życie ustawy (ust. 3).

Natomiast zgodnie z art. 174 ust. 1 ustawy emerytalnej kapitał początkowy ustala się na zasadach określonych w art. 53, z uwzględnieniem ust. 2-12.

Przy ustalaniu kapitału początkowego przyjmuje się przebyte przed dniem wejścia w życie ustawy: (1) okresy składkowe, o których mowa w art. 6, (2) okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 5; (3) okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 1-3 i 6-12, w wymiarze nie większym niż określony w art. 5 ust. 2 (ust. 2).

Przy ustalaniu kapitału początkowego do okresów, o których mowa w art. 7 pkt 5 stosuje się art. 53 ust. 1 pkt 2 (ust. 2a).

Podstawę wymiaru kapitału początkowego ustala się na zasadach określonych w art. 15, 16, 17 ust. 1 i 3 oraz art. 18, z tym że okres kolejnych 10 lat kalendarzowych ustala się z okresu przed dniem 1 stycznia 1999 r. (ust. 3).

Jeżeli okres wskazany do ustalenia podstawy wymiaru kapitału początkowego obejmuje rok kalendarzowy, w którym ubezpieczony pozostawał w ubezpieczeniu społecznym na podstawie przepisów prawa polskiego jedynie przez część miesięcy tego roku, do obliczenia stosunku sumy kwot podstaw wymiaru składek i kwot, o których mowa w art. 15 ust. 3, w okresie tego roku do przeciętnego wynagrodzenia, przyjmuje się sumę kwot przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia ogłoszonego za ten rok kalendarzowy odpowiednią do liczby miesięcy pozostawania w ubezpieczeniu (ust. 3b).

Art. 174 ust. 3b ustawy emerytalnej został dodany przez art. 1 pkt 3 lit. b ustawy z dnia 28 lipca 2011 r. (Dz.U. z 2011 r., Nr 187, poz. 1112) zmieniającej ustawę z dniem 23 września 2011 r., a następnie znowelizowany przez art. 1 ustawy z dnia 21 czerwca 2013 r. (Dz.U. z 2013 r., poz. 960) zmieniającej ustawę z dniem 1 października 2013 r.

Należy stwierdzić, że: rozpoczęcie pierwszej pracy, zakończenie studiów, zasadnicza służba wojskowa, czy też korzystanie z urlopu wychowawczego, w trakcie danego roku kalendarzowego, przy ustaleniu wysokości kapitału początkowego, uprawnia do proporcjonalnego zmniejszenia przeciętnej rocznej kwoty wynagrodzenia ogłaszanego za rok kalendarzowy, do której odnosi się wynagrodzenia z danego roku, o tyle miesięcy o ile się nie podlegało ubezpieczeniom w danym roku (wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 8 stycznia 2013 r., III AUa 1419/12, LEX nr 1307577).

Z okoliczności faktycznych wynika, że w dniu 13 października 1977 r. ubezpieczona została zatrudniona w Centrum (...) w G.. Ubezpieczona urodziła dziecko w dniu (...) w związku z czym do dnia 31 marca 1982 r. korzystała z urlopu macierzyńskiego, a następnie z urlopu wychowawczego udzielonego od dnia 9 kwietnia 1982 r. do dnia 31 grudnia 1985 r. W trakcie tego urlopu, w dniu (...) ubezpieczona urodziła drugie dziecko i od dnia 1 października 1984 r. do dnia 8 stycznia 1985 r. korzystała z zasiłku macierzyńskiego. Od dnia 9 stycznia 1985 r. do dnia 31 grudnia 1985 r. ubezpieczona kontynuowała urlop wychowawczy na pierwsze dziecko. Do pracy wróciła w dniu 1 stycznia 1986 r. i pracowała do dnia 31 stycznia 1989 r. (świadectwo pracy- k. 9 a.r. dot. kap.pocz., odpisy skróconych aktów urodzenia – k. 5 i 6 a.r. dot. kap.pocz., wykaz wprowadzonych okresów ubezpieczonego – k. 46 a.r. dot. kap.pocz.).

Zdaniem Sądu Apelacyjnego w niniejszej sprawie nie znajduje zastosowania treść art. 174 ust. 3b ustawy emerytalnej i nie można przeliczyć kapitału początkowego, a następnie emerytury z zastosowaniem wskaźnika wysokości podstawy wymiaru kapitału 37,02 % (tj. wskaźnika wyliczonego z zastosowaniem proporcji wynikających z art. 174 ust. 3b ustawy emerytalnej), jak to uczynił Sąd I instancji.

Ubezpieczona pobierając zasiłek macierzyński od dnia 1 października 1984 r. do dnia 8 stycznia 1985 r., pobierała go w trakcie urlopu wychowawczego, który nie był okresem ubezpieczenia. Okres urlopu bezpłatnego nie jest okresem podlegania ubezpieczeniu chorobowemu (mimo trwania zatrudnienia), ale jest okresem nieskładkowym. W okresie urlopu macierzyńskiego, który przysługiwał w czasie urlopu wychowawczego na pierwsze dziecko, ubezpieczona nie podlegała ubezpieczeniu chorobowemu. Zatem nie można zastosować zasady proporcjonalnego wyliczenia z art. 174 ust. 3b ustawy emerytalnej, ponieważ okres pobierania zasiłku macierzyńskiego nie przypadał w roku, w którym ubezpieczona pozostawała w ubezpieczeniu społecznym. Okres pobierania zasiłku macierzyńskiego (od dnia 1 października 1984 r. do dnia 8 stycznia 1985 r.) jest okresem składkowym i jest to pewna fikcja prawna. Organ rentowy w wykazie wprowadzonych okresów ubezpieczonej oznaczył ten okres z kodem (...), czyli jako okres składkowy.

Organ rentowy trafnie wskazał, że w roku kalendarzowym, w którym osoba pobierała jedynie zasiłek macierzyński (jak było w przypadku ubezpieczonej w roku 1984 i 1985) - nie podlegała obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu.

Art. 4 pkt 5 ustawy emerytalnej definiuje okres ubezpieczenia jako okres opłacania składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz okres nieopłacania składek z powodu przekroczenia w trakcie roku kalendarzowego kwoty rocznej podstawy wymiaru składek, o którym mowa w przepisach o systemie ubezpieczeń społecznych. Natomiast art. 6 ustawy emerytalnej określa jakie okresy mogą zostać uznane za okresy składkowe.

Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 9 września 2008 r., III AUa 1525/07, OSA 2010/3/90-95 wskazał, że okres urlopu wychowawczego dopiero po dniu 31 grudnia 1998 r. objęto obowiązkiem ubezpieczeń emerytalnego i rentowych, a to na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 19 ustawy z dnia 13 grudnia 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz. U. z 2021 r., poz. 423 ze zm.; dalej ustawa systemowa) w związku z art. 16 ust. 8 tej ustawy, co wiąże się z zakwalifikowaniem ich do okresów ubezpieczenia według art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej. Tym samym okresy urlopu wychowawczego, udzielonego przed tą datą, w czasie obowiązywania rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 17 lipca 1981 r. w sprawie urlopów wychowawczych, należy traktować tak, jak okresy nieskładkowe (art. 7 pkt 5 ustawy emerytalnej), a takowe nie stanowią okresu ubezpieczenia, o którym stanowi omawiana regulacja art. 29 ust. 3 ustawy emerytalnej (tak też wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 21 grudnia 2016 r., III AUa 1338/16, LEX nr 2191585, wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 18 lipca 2018 r., III AUa 512/18, LEX nr 2549842).

Zgodnie z § 9 ust. 1 ww. rozporządzenia w sprawie urlopów wychowawczych pracownicy, która w okresie urlopu wychowawczego urodziła dziecko lub przyjęła na wychowanie dziecko w wieku uprawniającym do urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, zamiast zasiłku wychowawczego przysługuje zasiłek macierzyński na zasadach przewidzianych w przepisach o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Po wyczerpaniu zasiłku macierzyńskiego pracownicy przysługuje zasiłek wychowawczy na zasadach określonych w § 5-8, z tym że w razie zbiegu prawa do dwóch zasiłków wychowawczych wypłaca się zasiłek wychowawczy korzystniejszy.

W razie urodzenia dziecka w czasie urlopu wychowawczego, o którym mowa w § 2 ust. 1, pracownica może skorzystać z urlopu wychowawczego na młodsze dziecko bezpośrednio po wyczerpaniu zasiłku macierzyńskiego na to dziecko. Pozostałą część nie wykorzystanego urlopu wychowawczego na starsze dziecko pracownica może wykorzystać na zasadach określonych w § 2 (ust. 2).

Zgodnie z art. 7 pkt 5 lit. „a” ustawy emerytalnej okresami nieskładkowymi są okresy przypadające przed dniem nabycia prawa do emerytury lub renty okresy urlopu wychowawczego, urlopu bezpłatnego udzielonego na podstawie przepisów w sprawie bezpłatnych urlopów dla matek pracujących opiekujących się małymi dziećmi, innych udzielonych w tym celu urlopów bezpłatnych oraz okresy niewykonywania pracy - z powodu opieki nad dzieckiem w wieku do lat 4 - w granicach do 3 lat na każde dziecko oraz łącznie - bez względu na liczbę dzieci - do 6 lat.

Skoro odwołanie ubezpieczonej było niezasadne, to należało je oddalić i w konsekwencji nie było podstaw do orzekania w przedmiocie odpowiedzialność za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji w sprawie na podstawie art. 118 ust. 1 a ustawy emerytalnej.

Na marginesie zaznaczyć należy, że pozwany błędnie wywodził, że wnioskodawczyni przebywała na urlopie wychowawczym na drugie dziecko urodzone dnia (...) i wówczas czteroletni okres upływał jego zdaniem z dniem (...)

Nie uszło uwadze Sądu Apelacyjnego, że pozwany decyzją z dnia 24 lutego 2003 r. ustalił ubezpieczonej kapitał początkowy, ale ta decyzja była wadliwa i zaskarżona decyzja z dnia 20 września 2018 r. była już prawidłowa.

Mając na uwadze powyższe Sąd Apelacyjny uznał apelację organu rentowego za zasadną i na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. orzekł, jak w sentencji wyroku.

SSA Daria Stanek