Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

M. S. wniosła o ustalenie prawa do lokalu socjalnego i zwolnienie w całości z kosztów sądowych.

Uzasadniając żądanie wskazała, że mocą postanowienia Sądu Rejonowego w Olsztynie z 12 stycznia 2018 r. sygn. akt. X Co 2385/15 została pozbawiona własności lokalu mieszkalnego położonego w D., przy ul. (...). Powódka podała, że nie jest w stanie wynająć lokalu ani nie ma prawa do innej nieruchomości, gdzie mogłaby zamieszkać. Jest osobą bezrobotną, utrzymuje się z pomocy społecznej i samotnie wychowuje niepełnosprawnego małoletniego syna – M. T. (1).

Na wniosek powódki, postanowieniem z 16 kwietnia 2018 r. sąd zawiadomił małoletniego M. T. (1) o toczącym się procesie.

M. T. (1), działając przez przedstawicielkę ustawową M. S., przystąpił do procesu po stronie powodowej, składając 26 kwietnia 2018 r. oświadczenie o przystąpieniu do sprawy.

Pozwana gmina D. wniosła o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów procesu. Uzasadniając swoje stanowisko podała, że powódce nie przysługuje status lokatora pozwalający na orzeczenie o lokalu socjalnym. Nie zajmowała również lokalu będącego w zasobach publicznych. Również sytuacja materialna powódki nie wskazuje, by nie mogła ona wynająć lokalu na rynku mieszkaniowym.

Następnie pozwana oświadczyła, że nie kwestionuje złej sytuacji materialnej powódki i nie żąda ustalenia czy powódka otrzymała jakiekolwiek kwoty z przeprowadzonej egzekucji. Pozwana nie kwestionowała również tego, że po stronie powodowej występuje małoletni M. T. (1).

Strony utrzymały tak zarysowane stanowiska procesowe do zamknięcia rozprawy.

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny:

Prawomocnym postanowieniem z 12 stycznia 2018 r. Sąd Rejonowy w Olsztynie X Wydział Cywilny postanowił przysądzić prawo własności lokalu mieszkalnego położonego w D. przy ul. (...), objętego księgą wieczysta nr (...) sprzedanego na licytacji 24 listopada 2017 r. na rzecz nabywców A. J. i G. J. na prawach własności ustawowej. Sąd również nakazał dłużnikom M. T. (2) i M. S. wydanie nabywcom tej nieruchomości.

(okoliczność bezsporna, a nadto odpis postanowienia –k. 21, oryginał orzeczenia w załączonych aktach X Co 2385/15)

Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w Olsztynie B. S. (1) w sprawie o sygnaturze Km 227/18 wezwał M. S. do opróżnienia, opuszczenia i wydania wierzycielom lokalu mieszkalnego przy ul. (...) w D. w terminie 14 dni.

(okoliczność bezsporna, a nadto wezwanie –k. 12)

M. S. jest osobą bezrobotną, bez prawa do zasiłku. Samotnie wychowuje małoletniego syna M. T. (1). Na jej ręce ojciec dziecka ma obowiązek wypłaty alimentów w wysokości 500 zł miesięcznie. Powódka utrzymuje się ze świadczeń socjalnych oraz programu 500 plus przyznanych na rzecz małoletniego syna w łącznej wysokości około 1000 zł miesięcznie.

Powódka nie uzyskała żadnej kwoty z podziału sumy z egzekucji. Nie ma również żadnego majątku przestawiającego realną wartość.

(okoliczność bezsporna, a nadto oświadczenie majątkowe – k. 9; decyzje –k. 13,14; wyrok zasądzający alimenty –k. 15; decyzje –k. 16-19; pismo z Urzędu Pracy –k. 59; pismo z ZUS – k. 66; pismo z MOPS –k. 71, 73; zeznania powódki –k. 93-93v)

Małoletni M. T. (1) jest synem M. S.. Jest niepełnosprawny od urodzenia, a orzeczenie w tym przedmiocie jest ważne do 30 lipca 2025 r. M. T. (1) nie ma palców u rąk i nóg.

M. S. wspólnie zamieszkuje z synem. Jest jedyną osobą, która jest w stanie zapewnić mu opiekę. Ojciec dziecka przebywa za granicą, nie interesuje się dzieckiem i nie utrzymuje z nim kontaktu. Powódka samodzielnie organizuje synowi czas, dba o jego rehabilitację i edukację oraz pobiera przyznane na dziecko świadczenia.

(orzeczenie –k. 20, pismo z (...)k. 62, zeznania powódki –k. 93-93v)

Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w Olsztynie B. S. (2) w sprawie o sygnaturze Km 227/18 zawiesił prowadzone postępowanie egzekucyjne przeciwko powódce o eksmisję, z uwagi na to że w lokalu mieszka niepełnosprawny małoletni.

(postanowienie –k. 39)

Sąd Rejonowy zważył, co następuje:

Powództwo małoletniego M. T. (1) i wspólnie z nim zamieszkałej M. S. należało uwzględnić.

Osią sporu w niniejszej sprawie nie były kwestie faktyczne, gdyż w zdecydowanej większości nie były one kwestionowane przez pozwaną. Pozwana nie przeczyła, że powódka została pozbawiona własności lokalu, samodzielnie wychowuje wspólnie z nią zamieszkałego małoletniego niepełnosprawnego syna oraz nie ma środków na wynajęcie lokalu dla siebie i dziecka na rynku nieruchomości.

Dodatkowo złożone dokumenty i kopie potwierdziły ww. stan rzeczy. Nie były one kwestionowane przez strony, a również sąd nie miał podstaw by czynić to z urzędu. Okoliczności wskazane w kopiach dokumentów zostały potwierdzone oryginałami, które wpłynęły do akt sprawy lub znajdują się w aktach sprawy X Co 2385/15 (prawomocne postanowienie o przysądzeniu własności).

Zeznania powódki sąd uznał za wiarygodny środek dowodowy. Relacjonowane przez nią okoliczności potwierdzają się w przedłożonych dokumentach. Również druga strona nie miała zastrzeżeń co do faktów podanych przez powódkę.

Spór między stronami sprowadzał się do ustalenia czy powodowie mogą domagać się ustalenia prawa do lokalu socjalnego przeciwko pozwanej.

Zgodnie z art. 791 § 1 i 2 k.p.c. tytuł wykonawczy zobowiązujący do wydania nieruchomości, statku lub do opróżnienia pomieszczenia upoważnia do prowadzenia egzekucji także przeciwko każdemu, kto uzyskał władanie nad tym przedmiotem po wszczęciu postępowania, w którym wydano tytuł egzekucyjny. Tytuł wykonawczy zobowiązujący do wydania nieruchomości, statku lub do opróżnienia pomieszczenia upoważnia do prowadzenia egzekucji nie tylko przeciw dłużnikowi, lecz także przeciwko jego domownikom, krewnym i innym osobom reprezentującym jego prawa.

Ustawodawca w art. 791 § 3 zd. 1 k.p.c. wprowadził także normę stanowiącą, że przepisy § 1 i 2 przywołanego powyżej art. 791 k.p.c. nie wyłączają uprawnień określonych w ustawie z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego. (dalej: ustawa lub u.o.p.l.)

Przepisy te stosuje się w przypadku pozbawienia prawa do zajmowania nieruchomości w drodze przeprowadzonej egzekucji w wyniku której osoba trzecia uzyskuje własność, zostaje wprowadzona w jej posiadanie i może żądać opróżnienia pomieszczeń – zgodnie z art. 999 § 1 k.p.c. Norma zawarta w tym przepisie stanowi, że prawomocne postanowienie o przysądzeniu własności przenosi własność na nabywcę i jest tytułem do ujawnienia na rzecz nabywcy prawa własności w katastrze nieruchomości oraz przez wpis w księdze wieczystej lub przez złożenie dokumentu do zbioru dokumentów. Prawomocne postanowienie o przysądzeniu własności jest tytułem wykonawczym do wprowadzenia nabywcy w posiadanie nieruchomości i opróżnienia znajdujących się na tej nieruchomości pomieszczeń bez potrzeby nadania mu klauzuli wykonalności. Przepis art. 791 stosuje się odpowiednio.

Skoro przywołany powyżej art. 999 § 1 k.p.c. przewiduje, że prawomocne postanowienie o przysądzeniu własności jest tytułem wykonawczym do wprowadzenia nabywcy w posiadanie nieruchomości i opróżnienia znajdujących się na tej nieruchomości pomieszczeń bez potrzeby nadania mu klauzuli wykonalności, nabywca nie musi więc występować z osobnym powództwem o opróżnienie lokalu z osób, które go zajmowały. Tym samym na etapie postępowania egzekucyjnego nie można zastosować trybu orzekania o uprawnieniu do lokalu socjalnego.

Co do zasady o uprawnieniu do lokalu socjalnego osób, których dotyczy nakaz opróżnienia lokalu sąd może orzec tylko w wyroku nakazującym opróżnienie lokalu.

Pierwszym wyjątkiem od powyższej zasady jest uregulowanie zawarte w art. 35 ust. 2 u.o.p.l. Przepis ten stanowi, że sąd orzeka o uprawnieniu do lokalu socjalnego w sprawie przeciwko gminie właściwej ze względu na miejsce położenia lokalu podlegającego opróżnieniu (art. 35 ust. 2 u.o.p.l.), jednakże z żądaniem tego rodzaju może wystąpić wyłącznie osoba, która przed dniem wejścia w życie ustawy została objęta orzeczeniem sądowym, chociażby nieprawomocnym, nakazującym opróżnienie lokalu lub ostateczną decyzją administracyjną w sprawie opróżnienia lokalu (art. 35 ust. 1 u.o.p.l.).

Za kolejny wyjątek od zasady omówionej wyżej należy uznać obowiązek opróżnienia lokalu mieszkalnego na skutek prawomocnego postanowienia o przysądzeniu prawa do tego lokalu na rzecz nabywcy licytacyjnego w toku postępowania egzekucyjnego (art. 999 § 1 k.p.c.).

Brak możliwości orzekania w przedmiocie uprawnień do lokalu socjalnego na etapie postępowania egzekucyjnego, przy przysądzeniu prawa własności powoduje konieczność przyznania osobom, które utraciły prawo do lokalu prawa do wytoczenia powództwa przeciwko gminie na terenie, której znajduje się lokal, którego dotyczy przybicie, o ustalenie, czy przysługuje im prawo do lokalu socjalnego.

Znajduje tu zastosowanie art. 791 k.p.c. Wskazuje on, że w postępowaniu egzekucyjnym prowadzonym na podstawie art. 999 k.p.c. nie są wyłączone prawa przewidziane w ustawie o ochronie prawa lokatorów. Skoro zaś praw tych nie może uwzględnić sąd w postępowaniu egzekucyjnym oraz brak jest możliwości aby mógł je uwzględnić sąd w trybie określonym w art. 14 u.o.p.l. w powództwie o eksmisję, które przy przysądzeniu własności nie występuje, to pozostaje tylko powództwo o ustalenie z art. 189 k.p.c.

Również Sąd Najwyższy w uchwale z 8 grudnia 2017 r. sygn. III CZP 75/17 zauważył, że możliwe jest dochodzenie przez lokatora w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (jedn. tekst Dz. U. z 2016, poz. 1610), ustalenia prawa do lokalu socjalnego na podstawie art. 189 k.p.c.

W przeciwnym wypadku doszłoby do usunięcia z lokalu osoby będącej lokatorem w rozumieniu przepisów ustawy o ochronie lokatorów bez jednoczesnego rozstrzygnięcia o uprawnieniach do lokalu socjalnego, co jest sprzeczne z systemem ochrony wprowadzonej w art. 14 ustawy o ochronie praw lokatorów.

Wykluczeniu takich sytuacji służył art. 35 przywołanej ustawy. Obecnie do zapobieżenia takim sytuacjom służy norma z art. 999 § 1 k.p.c. w brzmieniu obowiązującym od dnia 3 maja 2012 r. wprowadzonym ustawą z dnia 16 września 2011 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 233, poz. 1381).

W niniejszej sprawie uprawnienie określone w przywołanej ustawie o ochronie praw lokatorów sprowadza się więc do orzeczenia w przedmiocie uprawnienia do lokalu socjalnego.

Zgodnie z art. 14 przywołanej ustawy sąd nie może orzec o braku uprawnienia do otrzymania lokalu socjalnego wobec małoletniego, niepełnosprawnego w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 29 listopada 1990 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 1998 r. poz. 414, z późn. zm.) oraz sprawującego nad taką osobą opiekę i wspólnie z nią zamieszkałą, chyba że osoby te mogą zamieszkać w innym lokalu niż dotychczas używany.

Małoletni powód spełnia przesłanki do uznania go za lokatora w rozumieniu art. 2 ust 1 przywołanej ustawy, ponieważ mieszkał wraz z powódką w lokalu na podstawie innego niż własność tytułu prawnego do tego lokalu. Tytuł prawny do tego lokalu był pochodną tytułu prawnego matki (powódki) jako właścicielki, a małoletni był jej domownikiem. Dodatkowo nad domownikiem tym powódka ma ustawowy obowiązek opieki jako matka. Niewątpliwym więc jest, że jako osoba małoletnia, a przy tym posiadająca orzeczenie o niepełnosprawności w określonym stopniu jest osobą wymienioną w art. 14 przywołanej wyżej ustawy.

W polu widzenia Sądu pozostaje fakt, że powódka w rozumieniu ustawy o ochronie praw lokatorów nie posiada statusu lokatora, albowiem nie należy do kręgu osób wymienionych w art. 2 ust 1 pkt 1 tej ustawy. Uprzednio była właścicielem, który utracił uprawnienie do lokalu na mocy postanowienia Sądu Rejonowego w Olsztynie X Wydział Cywilny w przedmiocie przysądzenia własności. Jednakże w ocenie niniejszej sprawy należy pamiętać, że powódka jest matką małoletniego powoda, z którym wspólnie zamieszkuje i sprawuje nad nim opiekę, w związku z czym jest osobą wymienioną w art. 14 ustawy o ochronie praw lokatorów, w stosunku do której o takim uprawnieniu do lokalu socjalnego można orzec.

Zdaniem Sądu celem ustawodawcy było objęcie ochroną przewidzianą w art. 14 większej grupy osób niż tylko byli najemcy czy osoby mające inny, własny tytuł prawny do lokalu (poza prawem własności). Pojęcie lokatora w rozumieniu ustawy w odniesieniu do ochrony związanej z eksmisją jest szerokie i nawiązuje do takiego samego pojęcia użytego w art. 75 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Wykładnia tego pojęcia zatem nie może odrywać się od celu ustawy i obowiązków Państwa w zakresie przeciwdziałania bezdomności osób szczególnie pokrzywdzonych.

Nie można pominąć przy rozważaniach w sprawie, że osoby które używają lokalu należącego do podmiotów prywatnych, a mające status lokatora, mimo że należą do jednej ze wspomnianych kategorii osób art. 14 ust. 4 u.o.p.l. nie mają obligatoryjnego prawa do lokalu socjalnego.

Jednak sąd na podstawie art. 14 ust. 3 przywołanej ustawy może im takie prawo przyznać. Norma zawarta w tym przepisie stanowi, że sąd badając z urzędu czy zachodzą przesłanki do otrzymania lokalu socjalnego orzeka o uprawnieniu osób, o których mowa w ust. 1, biorąc pod uwagę dotychczasowy sposób korzystania przez nie z lokalu oraz ich szczególną sytuację materialną i rodzinną.

Omówiona powyżej szczególna sytuacja materialna i rodzinna powodów przemawia za uznaniem, że należy im się uprawienie o które wnosili. Małoletni jest osobą niepełnosprawną i jedynie jego matka jest w stanie zapewnić mu opiekę, rehabilitację, nadzorować edukację oraz pobierać należne małoletniemu świadczenia.

Jednocześnie powodowie nie mają żadnego znaczącego majątku, powódka jest osobą bezrobotną bez prawa do zasiłku, a przy tym musi poświęcać więcej czasu na opiekę nad dzieckiem niż inni rodzicie. Kwoty, które są przeznaczane jako świadczenia dla małoletniego oraz alimenty nie są znaczne, przy czym nie można zapominać że małoletni wymaga większych nakładów finansowych niż dzieci pełnosprawne.

Małoletni powód nie ponosi też żadnej odpowiedzialności za działania powódki i ojca małoletniego powoda, które doprowadziły do licytacji nieruchomości jego rodziców. Małoletni nie miał żadnego wpływu na decyzje finansowe swoich rodziców i nie może być obciążany skutkami zdarzeń spowodowanych przez jego przedstawicieli ustawowych. Nie można pominąć, że małoletni jako osoba niepełnosprawna jest szczególnie pokrzywdzony, a przyznanie lokalu socjalnego – zapobiegające bezdomności małoletniego powoda jest jedynie częściowym sposobem na złagodzenie sytuacji w której znalazł się małoletni powód bez swojej winy.

Należy mieć też na względzie, że w art. 14 przywołanej ustawy zostały wskazane szczególnie uprawnione kategorie osób, które są bezwzględnie uprawnione do lokalu socjalnego przy eksmisji z publicznych zasobów mieszkaniowych. W tym przypadku również przy orzekaniu o nieobligatoryjnym uprawnieniu do lokalu socjalnego należy szczególnie wnikliwie rozważyć czy małoletni niepełnosprawny nie winien być objęty uprawnieniem do lokalu socjalnego ze względu na swoje szczególne pokrzywdzenie. Przedstawiona powyżej argumentacja wskazuje, że takie uprawnienie jest mu należne. Tym samym wspólnie z nim zamieszkały opiekun jest objęty przyznanym uprawnieniem.

Sąd zgodnie z art. 791 § 3 k.p.c. w zw. z art. 14 ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i zmianie Kodeksu cywilnego ustalił więc, że powodom przysługuje w postepowaniu egzekucyjnym uprawnienie do lokalu socjalnego.

Ponadto sąd nakazał wstrzymać opróżnienie lokalu położonego przy ul. (...) w D. do czasu złożenia przez gminę D. oferty zawarcia umowy najmu lokalu socjalnego. Orzeczenie to ma oparcie w art. 14 ust. 6 przywołanej ustawy. W przypadku ustalenia uprawnienia do lokalu socjalnego powyższe jest rozstrzygnięciem obligatoryjnym.

Sąd orzekł o kosztach procesu na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych w zw. z art. 102 k.p.c.

Pozwana mimo, że przegrała proces nie została obciążona jego kosztami. Należy mieć na uwadze, że strona powodowa skorzystała ze zwolnienia z kosztów procesu, wobec powyższego koszty od przegranego należałoby zasądzić na rzecz Skarbu Państwa. Z uwagi na to, że na pozwanej ciąży ustawowy obowiązek zapewniania lokali dla osób ich nieposiadających, przy ograniczonych środkach w budżecie przeznaczonych za zapewnienie lokali dla osób potrzebujących, postanowiono o zwolnieniu pozwanej z obowiązku pokrycia kosztów procesu.

Mając na uwadze powyższe, na podstawie przywołanych przepisów, orzeczono jak w wyroku.

(...) Michał Kacprzak

ZARZĄDZENIE

1. odpis wyroku wraz z odpisem uzasadnienie doręczyć:

- pełnomocnikowi pozwanej;

- powódce z pouczeniami;

2. akta przedstawić z apelacją lub za 21 dni.

O., 12 lipca 2018 r. (...) Michał Kacprzak