Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 lipca 2022 r.

Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie VII Wydział Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSO Dorota Michalska

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym

w dniu 7 lipca 2022 r. w Warszawie

spraw E. B.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...)Oddział w W.

o rekompensatę

na skutek odwołania E. B.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych(...)Oddział w W.

z dnia 22 września 2020 roku

oddala odwołanie.

UZASADNIENIE

E. B. 5 października 2020 r. wniosła odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...)Oddziału w W. z 22 września 2020 r. znak: (...) w przedmiocie odmowy przyznania prawa do rekompensaty z tytułu pracy w warunkach szczególnych. Odwołująca wniosła o zaliczenie do okresu zatrudnienia w warunkach szczególnych okresu od 23 września 1985 r. do 31 października 1991 r. Ubezpieczona wykonywała wówczas pracę nakładczą w (...) Zakładach (...), polegającą na montażu zespołów elektronicznych i mechanicznych (...) z lutowaniem, a jej świadectwo pracy wskazuje na otrzymywanie dodatku osłonowego – przyznawanego za pracę w szczególnych warunkach ( odwołanie k. 3 a.s.).

W odpowiedzi na odwołanie z 29 października 2020 r. organ rentowy wniósł o jego oddalenie. W uzasadnieniu swojego stanowiska ZUS wskazał, że E. B. nie wykazała spełniania przesłanki do przyznania rekompensaty w postaci udowodnienia okresu 15 lat pracy w warunkach szczególnych. Zdaniem organu rentowego pracy nakładczej odwołującej w (...) Zakładach (...) nie można zaliczyć do ww. stażu, ponieważ nie przedłożyła świadectwa wykonywania pracy w warunkach szczególnych. Nadto, wobec wykonywania pracy chałupniczej (nakładczej), w świadectwie pracy nie wskazano wymiaru czasu pracy, zaś wynagrodzenie określono stawką godzinową, podczas gdy za pracę w warunkach szczególnych można uznać wyłącznie pracę wykonywaną stale i w pełnym wymiarze czasu pracy ( odpowiedź na odwołanie k. 4 a.s.).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

E. B. urodziła się (...)

W okresie od 23 września 1985 r. do 31 października 1991 r. E. B. korzystała z urlopu wychowawczego w T. Zakładach (...). Zatrudniła się w (...) Zakładach (...), gdzie wykonywała pracę nakładczą na stanowisku monter-chałupnik. Odwołująca zajmowała się montażem zespołów elektronicznych i mechanicznych (...) z lutowaniem – używała do tego stopu cyny, zawierającego ołów. Ubezpieczona wykonywała pracę w dowolnym czasie, w swoim miejscu zamieszkania, zazwyczaj wtedy, gdy jej mąż wrócił z pracy i zajmował się dzieckiem, a także nocami i w weekendy. W umowie o pracę nakładczą wskazano, że wykonawcy wolno korzystać z pomocy członków rodziny pozostających we wspólnym gospodarstwie domowym – ubezpieczonej pomagał mąż w ten sposób, że włączał tygiel, aby rozgrzał się, kiedy ubezpieczona zajmowała się dzieckiem lub była poza domem, dzięki czemu E. B. nie musiała czekać z wykonywaniem pracy do czasu rozgrzania urządzenia. Dodatkowo, T. B. pomagał żonie poprzez odbieranie z zakładu pracy półproduktów, układanie, wiązanie i transport gotowych wiązek, a niekiedy sam lutował wiązki ( umowa o pracę nakładczą – nienumerowane karty akt ZUS; świadectwo pracy z 29 października 1991 r., k. 11 a.s., zeznania świadka T. B. k. 46-47 a.s.).

Odwołująca otrzymywała wynagrodzenie, na które składała się podstawa, premia regulaminowa, dodatek za staż pracy i dodatek „szkodliwy” – którego wypłacanie było dobrowolną inicjatywą wielu pracodawców w tamtym okresie, a jednocześnie nie było jednoznaczne z wykonywaniem pracy o znacznym stopniu uciążliwości i znacznej szkodliwości dla zdrowia. Stawka godzinowa była obliczona na podstawie liczby wykonanych wiązek – jedna wiązka stanowiła równoważnik przepracowanej godziny ( karty wynagrodzeń – nienumerowane karty akt ZUS, zeznania odwołującej k. 38-39 a.s., opinia biegłego z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy w przemyśle chemicznym dr inż. J. D. k. 49-51 a.s.).

Ubezpieczona pobiera emeryturę, której wysokość ustalono decyzją Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. z 18 września 2019 r. znak: (...)– wysokość emerytury i okresowej emerytury kapitałowej wynosi 2 362,43 zł brutto ( decyzja z 18.09.2019 r. – nienumerowane karty akt ZUS).

W dniu 9 września 2020 r. E. B. wniosła o ponowne obliczenie świadczenia emerytalno-rentowego, tj. z uwzględnieniem prawa do rekompensaty za pracę w szczególnych warunkach. Do wniosku odwołująca się dołączyła świadectwa wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w okresach:

-

od 16 kwietnia 2004 r. do 31 grudnia 2008 r. – wg wykazu A, Dział XIV poz. 24 – kontrola międzyoperacyjna, kontrola jakości produkcji i usług oraz dozór inżynieryjno-techniczny na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie, na stanowisku samodzielnego laboranta i starszego laboranta, wydane 31 stycznia 2014 r. przez (...) S.A.

-

od 15 sierpnia 1983 r. do 3 września 1985 r. – prace na instalacjach doświadczalnych w skali wielkolaboratoryjnej, ćwierć i półtechnicznej, w produkcji doświadczalnej oraz w pracach aplikacyjnych i wdrożeniowych w procesach technologicznych przemysłu chemicznego na stanowisku laborant, wg wykazu A, Dział IV poz. 41 pkt 1, wydane 13 sierpnia 2019 r. przez (...) S.A.;

-

od 22 października 1979 r. do 21 stycznia 1980 r. na stanowisku stażysta w zawodzie laborant metali szlachetnych i od 22 stycznia 1980 r. do 4 sierpnia 1983 r. na stanowisku laborant metali szlachetnych – wg wykazu A, Dział IV poz. 12 pkt 1 – produkcja pigmentów, mielenie pigmentów, półproduktów i surowców mineralnych do produkcji barwników, pigmentów i farb, wydane 8 sierpnia 2019 r. przez Mennicę Polską S.A.

( wniosek z 9.09.2020 r., świadectwa wykonywania pracy w szczególnych warunkach: z 31.01.2014 r., z 13 sierpnia 2019 r., z 8 sierpnia 2019 r. – nienumerowane karty akt ZUS).

Ubezpieczona złożyła ponadto pismo Archiwum (...) Stowarzyszenie (...), gdzie wskazano, że w aktach osobowych E. B. brak jest dokumentów: zaświadczenia o zatrudnieniu i wynagrodzeniu (na druku ZUS Rp-7), świadectwa pracy w warunkach szczególnych i innych dokumentów osobowych mogących poświadczyć wykonywanie pracy w szczególnym charakterze oraz informacji o korzystaniu z urlopów bezpłatnych i wychowawczych podczas trwania stosunku pracy. Przedstawiono jednak umowę o pracę nakładczą oraz kartoteki zarobkowe i kartę zasiłkową za lata 1985-1991 ( pismo Archiwum (...) z 20.07.2020 r. z załącznikami – nienumerowane akta ZUS).

Skarżoną decyzją z 22 września 2020 r. znak: (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych(...)Oddział w W. odmówił E. B. przyznania prawa do rekompensaty z tytułu pracy w szczególnych warunkach, wskazując, że ubezpieczona nie udokumentowała 15 letniego stażu pracy w warunkach szczególnych. Organ rentowy ustalił, że E. B. wykazała staż pracy w warunkach szczególnych w wymiarze 10 lat, 4 miesięcy i 23 dni, tj. od 22 października 1979 r. do 4 sierpnia 1983 r., od 15 sierpnia 1983 r. do 3 września 1985 r. i od 16 kwietnia 2004 r. do 31 grudnia 2008 r. – po pomniejszeniu o okresy nieskładkowe ( decyzja z 22.09.2020 r. – nienumerowane karty akt ZUS).

Powyższy stan faktyczny, Sąd Okręgowy ustalił na podstawie dokumentów zawartych w aktach sprawy, w tym w aktach rentowych i osobowych odwołującej, a także na podstawie częściowo wiarygodnych zeznań odwołującej się i świadka T. B. . Zdaniem Sądu dokumenty, w zakresie w jakim Sąd oparł na nich swoje ustalenia, są wiarygodne, wzajemnie się uzupełniają i tworzą spójny stan faktyczny. Dokumenty te nie były przez strony sporu kwestionowane w zakresie ich autentyczności i zgodności z rzeczywistym stanem rzeczy, a zatem wynikające z nich okoliczności należało uznać za mogące stanowić podstawę ustaleń faktycznych w sprawie. Zeznania odwołującej się E. B. i świadka T. B., Sąd Okręgowy ocenił jako częściowo wiarygodne, za wyjątkiem kwestii procentowego udziału cyny i ołowiu w stopie używanym przez ubezpieczoną do pracy nakładczej – w tym zakresie bowiem zeznania te nie znajdowały żadnego oparcia w dowodach z dokumentów. Sąd uznał nadto za niewiarygodne zeznań odwołującej się i świadka w zakresie, w jakim wskazywali, że E. B. wykonywała w całości i samodzielnie pracę polegającą na lutowaniu wiązek – świadek T. B. początkowo bowiem do opisania wykonywanej przez żonę pracy nakładczej używał liczby mnogiej, co było spontaniczne i odruchowe, a zatem w ocenie Sądu – zgodne z prawdą. Świadek dopiero po dodatkowych pytaniach poprawił się i wskazywał, że żona wykonywała te czynności sama, co nie zasługiwało na uwzględnienie.

Ponadto Sąd Okręgowy za podstawę ustaleń faktycznych przyjął także opinię biegłego sądowego z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy w przemyśle chemicznym dr inż. J. D., który wskazał, że praca montera-chałupnika, jaką w spornym okresie wykonywała E. B. nie była pracą w warunkach szczególnych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Na wstępie należy zważyć, że zgodnie z art. 15zzs ² ustawy z dnia 2 marca 2020 r.
o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych ( Dz. U. z 2020 poz. 1842) jeżeli w sprawie rozpoznawanej według przepisów Kodeksu postępowania cywilnego postępowanie dowodowe zostało przeprowadzone w całości, sąd może zamknąć rozprawę i wydać orzeczenie na posiedzeniu niejawnym po uprzednim odebraniu od stron lub uczestników postępowania stanowisk na piśmie. W niniejszym postępowaniu, wobec przeprowadzenia postępowania dowodowego, należało wydać wyrok na posiedzeniu niejawnym, czemu strony się nie sprzeciwiały.

Przedmiotem sporu w niniejszym postępowaniu było spełnianie przez E. B. przesłanek do przyznania rekompensaty z tytułu wykonywania pracy w szczególnych warunkach w okresie co najmniej 15 lat, a w szczególności możliwość zaliczenia do pracy w warunkach szczególnych odwołującej się zatrudnienie na podstawie umowy o pracę nakładczą w (...) Zakładach (...) w charakterze wykonawcy montażu zespołów elektronicznych i mechanicznych (...) z lutowaniem (na stanowisku monter-chałupnik), od 23 września 1985 r. do 31 października 1991 r.

Regulacja dotycząca rekompensaty z tytułu zatrudnienia w warunkach szczególnych, o którą ubiegała się E. B., została wprowadzona do ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (tekst jednolity Dz. U. z 2022., poz. 1340). Art. 2 pkt 5 tej ustawy zawiera definicję rekompensaty jako odszkodowania za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej. Z kolei warunki jej przyznawania oraz sposób jej obliczenia określają art. 21 – 23 zamieszczone w Rozdziale III (...). Art. 23 stanowi, że ustalenie rekompensaty następuje na wniosek ubezpieczonego o emeryturę oraz, że przyznawana jest ona w formie dodatku do kapitału początkowego, o którym mowa w przepisach art. 173 i art. 174 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. W art. 21 ust. 1 ustawy wskazano natomiast, że rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat. Z art. 21 ust. 2 ustawy wynika zaś, że rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Wymaga przy tym podkreślenia, że zgodnie z definicją zawartą w art. 2 ust. 5 u.e.p. rekompensata stanowi odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej. Celem przepisu art. 2 pkt 5 ustawy z 2008 r. o emeryturach pomostowych jest przyznanie odszkodowania za rzeczywistą utratę określonych uprawnień, co oznacza, że musi on dotyczyć tylko tych ubezpieczonych, którzy ze względu na niespełnienie choćby jednego ustawowego warunku (wieku, ogólnego stażu emerytalnego) nie mogli skorzystać z dotychczasowych regulacji i nabyć prawa do emerytury w wieku niższym niż powszechny wiek emerytalny, a także nie mogą skorzystać z regulacji nowych, przewidzianych ustawą o emeryturach pomostowych. Tym samym nie dotyczy on ubezpieczonych, którzy po spełnieniu wszystkich ustawowych warunków wcześniejszego przejścia na emeryturę nie zrealizowali tego uprawnienia. Dodatkowo regulacja art. 21 ustawy o emeryturach pomostowych stanowiącego w ust. 1, że pozytywną przesłanką nabycia prawa do rekompensaty, jest legitymowanie się co najmniej 15-letnim okresem pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, jednocześnie w ust. 2 tego artykułu wymienia przesłankę negatywną, stanowiąc, że rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Łączne odczytanie art. 2 pkt 5 oraz art. 21 ust. 2 ustawy prowadzi więc do wniosku, że w drugim z wymienionych przepisów nie chodzi o nabycie prawa do jakiejkolwiek emerytury, ale do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze na jednej z podstaw przewidzianych w ustawie emerytalno-rentowej. Niemożność wcześniejszego skorzystania z uprawnień emerytalnych na podstawie dotychczas obowiązujących przepisów stanowi bowiem szkodę, którą rekompensata ma naprawić przez przyznanie odpowiedniego dodatku do kapitału początkowego ( por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 9 maja 2019 r., III UK 119/18; z dnia 16 maja 2018 r., III UK 88/17).

Odesłanie ustawowe zawarte w art. 21 ustawy o emeryturach pomostowych wymaga przedstawienia przepisów ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych regulujących kwestię okresu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Zgodnie z art. 32 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach, emerytura w niższym wieku emerytalnym przysługuje ubezpieczonym urodzonym przed 1 stycznia 1949 r., będącym pracownikami, o których mowa w ust. 2-3, zatrudnionymi w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Wszystkie jednostki redakcyjne przepisu art. 32 ustawy uzależniają uprawnienie do uzyskania emerytury w niższym wieku emerytalnym od statusu prawnego pracownika. Oznacza to, że wynikający z tego przepisu przywilej umożliwiający skorzystanie z uprawnień emerytalnych w niższym wieku emerytalnych ma charakter regulacji szczególnej, przez co nie poddaje się wykładni rozszerzającej przez odniesienie go do innych niż pracownicy kategorii ubezpieczonych, w tym do ubezpieczonych, którzy w ramach umów o pracę nakładczą wykonywali zatrudnienie w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze, także dlatego, że rozporządzenie z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze było skierowane wyłącznie do pracowników wykonujących takie prace, a w konsekwencji jego regulacje nie odnosiły się do „chałupników” wykonujących tego rodzaju zatrudnienie. Ponadto ten akt wykonawczy uzależniał zaliczenie okresów pracy w charakterze pracownika wykonywanej w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze od wykonywania takiej pracy stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy. Tymczasem w ramach umów o pracę nakładczą ustalano jedynie tzw. minimalną miesięczną ilość pracy, której wykonanie należało do obowiązków wykonawcy, a która powinna być tak ustalona, aby jej wykonanie zapewniało uzyskanie co najmniej 50% najniższego wynagrodzenia pracowniczego (§ 3 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 31 grudnia 1975 r. w sprawie uprawnień pracowniczych osób wykonujących pracę nakładczą ). Osoby wykonujące pracę nakładczą nie są uważane za pracowników od chwili wejścia w życie ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin ( Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm., zwanej dalej ustawą o z.e.p.), tj. od dnia 1 stycznia 1983 r. Zgodnie z art. 5 pkt 1 i 2 tej ustawy „pracownikiem” jest osoba pozostająca w stosunku pracy w myśl Kodeksu pracy, natomiast przez „zatrudnienie” należy rozumieć wykonywanie pracy w ramach stosunku pracy. W tym kontekście należy też odczytywać przepisy rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. W przywołanym wyroku, Sąd Najwyższy stanął na stanowisku, że uchylenie ustawy o z.e.p. nie może oznaczać, że pojęcia „pracownik” oraz „zatrudnienie” niezdefiniowane w ustawie o emeryturach i rentach - mogą być interpretowane w oderwaniu od przepisów Kodeksu pracy, do którego zresztą wprost nawiązywał art. 5 powołanej ustawy o z.e.p. Ponadto pojęcia „pracownik”, „stosunek pracy” czy „zatrudnienie” nie mogą być interpretowane na użytek prawa ubezpieczeń społecznych inaczej niż interpretuje je akt prawny określający prawa i obowiązki pracowników i pracodawców, tj. Kodeks pracy ( wyrok Sądu Najwyższego z 8 lutego 2006 r., III UZP 3/05, OSNP 2007 nr 5-6, poz. 84).

E. B. w toku niniejszego postępowania utrzymywała, że wykonywała pracę nakładczą, lutując wiązki przewodów, w pełnym wymiarze czasu pracy, o czym świadczyć miała stawka wynagrodzenia oraz uzyskiwanie premii regulaminowej. Ponadto, zdaniem odwołującej, o możliwości zakwalifikowania jej pracy w spornym okresie jako wykonywanej w szczególnych warunkach świadczy fakt wypłacania przez pracodawcę dodatku „osłonowego” lub „szkodliwego”. Ubezpieczona powołała się ponadto na fakt, że praca przy lutowaniu płyt, blach i przewodów ołowianych oraz metali nieżelaznych została wymieniona jako praca w warunkach szczególnych w Rozporządzeniu Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze ( Dz. U. z 1983 r. nr 8 poz. 43) w Wykazie A, Dziale III, poz. 83. Należy jednak wskazać, że zgodnie z przywołanym powyżej stanowiskiem wyrażonym w orzecznictwie, wykonywanie pracy nakładczej nie może być uwzględnione jako praca w warunkach szczególnych, nawet jeśli faktycznie praca była wykonywana w warunkach szkodliwych czy przy użyciu szkodliwych prefabrykatów. Znajduje to odzwierciedlenie w fakcie, że praca w warunkach szczególnych poza tym, że musi odpowiadać zakresowi wymienionemu w Rozporządzeniu Rady Ministrów, musi dodatkowo być wyszczególniona w zarządzeniu resortowym. Stanowiska podlegające wykonywaniu pracy przy lutowaniu płyt, blach i przewodów ołowianych oraz metali nieżelaznych zostały wymienione Zarządzeniu nr 7 Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego z dnia 7 lipca 1987 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w zakładach pracy resortu przemysłu chemicznego i lekkiego ( Dz. Urz. MG z 1987 r. nr 4 poz. 7 z 1987.08.03) i są to stanowiska: 1) lutowacza, 2) blacharza, 3) ślusarza – montera, 4) wykładacza urządzeń ołowiem, 5) napawacza ołowiem, 6) operatora automatów przy lutowaniu, 7) składacza przy lutowaniu. Wśród tych stanowisk nie wymieniono montera – chałupnika, ze względu na przywołane wcześniej odróżnienie stosunku pracy i wynikającego z niego statusu pracownika od wykonywania pracy nakładczej.

Mając powyższe na uwadze, odwołanie E. B. należało oddalić na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c., o czym Sąd orzekł w sentencji wyroku.