Pełny tekst orzeczenia

Formularz UK 2

Sygnatura akt

VI Ka 344/21

Załącznik dołącza się w każdym przypadku. Podać liczbę załączników:

1

1.  CZĘŚĆ WSTĘPNA

1.1. Oznaczenie wyroku sądu pierwszej instancji

wyrok Sądu Rejonowego w Iławie z dnia 01 lutego 2021r. sygn. akt II K 983/19

1.2. Podmiot wnoszący apelację

☐ oskarżyciel publiczny albo prokurator w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☐ oskarżyciel posiłkowy

☐ oskarżyciel prywatny

☒ obrońcy oskarżonego

☐ oskarżony albo skazany w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☐ inny – pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego

1.3. Granice zaskarżenia

1.3.1. Kierunek i zakres zaskarżenia

☒ na korzyść

☐ na niekorzyść

☒ w całości

☒ w części

☐

co do winy

☐

co do kary

☐

co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia albo ustalenia

1.3.2. Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji

☐

art. 438 pkt 1 k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

☒

art. 438 pkt 1a k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany
w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

☒

art. 438 pkt 2 k.p.k. – obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

☒

art. 438 pkt 3 k.p.k. – błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia,
jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

☒

art. 438 pkt 4 k.p.k. – rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

☐

art. 439 k.p.k.

☐

brak zarzutów

1.4. Wnioski

☒

uchylenie

☒

zmiana

2.  Ustalenie faktów w związku z dowodami przeprowadzonymi przez sąd odwoławczy

2.1. Ustalenie faktów

2.1.1. Fakty uznane za udowodnione

Lp.

Oskarżony

Fakt oraz czyn, do którego fakt się odnosi

Dowód

Numer karty

1.  Oskarżony M. W. (1) został już 1170 razy prawomocnie skazywany za czyny z art. 107 § 1 i 3 kks na kary grzywny i pozbawienia wolności (według stanu na 01.12.2021r)

2.  Wobec oskarżonego M. W. (1) wielokrotnie zapadły już prawomocne orzeczenia sądów I i II instancji, na mocy których absorpcyjnie umorzono postępowania na podstawie art. 11 § 1 kpk w zw. z art. 113 § 1 kks w sprawach o czyny z art. 107 § 1 i § 3 kks, a które poddano także kontroli przez Sąd Najwyższy w drodze nadzwyczajnego środka zaskarżenia, tj. kasacji, zaś wyroki skazujące uchylano i przekazano sprawy do ponownego rozpoznania celem rozpoznania wniosku obrońcy o absorpcyjne umorzenie postępowania na podstawie art. 11 § 1 kpk

3.  Z dotychczas wprowadzonych do wykonania wyroków, koniec odbywania orzeczonych wobec oskarżonego M. W. (1) kar pozbawienia wolności i zastępczych kar pozbawienia wolności obliczono na dzień 28.10.2152r., czyli za 131 lat.

1. Informacja o osobie z Krajowego Rejestru Karnego

2.

Przykładowe odpisy orzeczeń sądów I i II instancji oraz Sądu Najwyższego, na mocy których prawomocnie umorzono absorpcyjnie postępowanie wobec M. W. (1), zaś wyroki skazujące uchylano i przekazywano sprawy do ponownego rozorania celem rozpoznania wniosku obrońcy o absorpcyjne umorzenie postępowania

3.

Informacja z NOE – SAD o okresach odbywania kar pozbawienia wolności

1060 - 1299

k. 949 – 979, 992 – 1009, 1011 – 1044

k. 1057 - 1059

2.1.2. Fakty uznane za nieudowodnione

Lp.

Oskarżony

Fakt oraz czyn, do którego fakt się odnosi

Dowód

Numer karty

2.2. Ocena dowodów

2.2.1. Dowody będące podstawą ustalenia faktów

Lp. faktu z pkt 2.1.1

Dowód

Zwięźle o powodach uznania dowodu

Informacja o osobie z Krajowego Rejestru Karnego

Odpisy orzeczeń

Informacja z NOE – SAD

- dokument urzędowy sporządzony w przepisanej formie

- sporządzony przez uprawniony organ w ramach swoich kompetencji

- sporządzony zgodnie z procedurami

- dokument nie kwestionowany przez żadną ze stron

- dokumenty urzędowe wydany w przepisanej formie

- wydane przez uprawnione organy w ramach swoich kompetencji

- sporządzone zgodnie z procedurami

- dokumenty nie kwestionowany przez żadną ze stron

- dokument urzędowy sporządzony w przepisanej formie

- sporządzony przez uprawniony organ w ramach swoich kompetencji

- sporządzony zgodnie z procedurami

- dokument nie kwestionowany przez żadną ze stron

2.2.2. Dowody nieuwzględnione przy ustaleniu faktów
(dowody, które sąd uznał za niewiarygodne oraz niemające znaczenia dla ustalenia faktów)

Lp. faktu z pkt 2.1.1 albo 2.1.2

Dowód

Zwięźle o powodach nieuwzględnienia dowodu

3.  STANOWISKO SĄDU ODWOŁAWCZEGO WOBEC ZGŁOSZONYCH ZARZUTÓW i wniosków

Lp.

Zarzut

1.  obrazy prawa materialnego

2.  naruszenia przepisów postępowania,

3.  błędu w ustaleniach faktycznych

4.  rażącej niewspółmierności kary

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania zarzutu za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny

W świetle wymowy całokształtu ujawnionych dowodów, prawidłowo ocenionych przez sąd I instancji – brak było podstaw do uwzględnienia podniesionych zarzutów.

Wniosek

1.  o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uniewinnienie oskarżonego od popełnienia zarzucanego mu czynu,

2.  o złagodzenie orzeczonej kary

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania wniosku za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny.

Wobec nie stwierdzenia przez sąd odwoławczy zarzucanych w apelacji obrońcy obrazy prawa materialnego, naruszenia przepisów postępowania, a w konsekwencji także i wadliwości poczynionych przez sąd I instancji ustaleń stanu faktycznego, a także rażącej niewspółmierności kary – brak było podstaw do uwzględniania wniosków o uniewinnienie oskarżonego od popełnienia zarzucanego mu czynu, jak i o złagodzenie kary.

4.  OKOLICZNOŚCI PODLEGAJĄCE UWZGLĘDNIENIU Z URZĘDU

1.

Zwięźle o powodach uwzględnienia okoliczności

5.  ROZSTRZYGNIĘCIE SĄDU ODWOŁAWCZEGO

5.1. Utrzymanie w mocy wyroku sądu pierwszej instancji

Przedmiot utrzymania w mocy

Zwięźle o powodach utrzymania w mocy

5.2. Zmiana wyroku sądu pierwszej instancji

Przedmiot i zakres zmiany

Sąd odwoławczy:

I.  zmienił wyrok w zaskarżonej części w ten w ten sposób, że:

1.  uchylił punkt II jego sentencji oraz zawarte w punkcie V rozstrzygnięcie o kosztach w zakresie dotyczącym czynu oskarżonego M. W. (1) i na podstawie art. 11 § 1 kpk w zw. z art. 113 § 1 kks umorzył postępowanie karne przeciwko M. W. (1) wobec stwierdzenia, że orzeczenie wobec oskarżonego kary byłoby oczywiście niecelowe ze względu na rodzaj i wysokość kar prawomocnie orzeczonych wobec niego za inne przestępstwa,

2.  w punkcie III jego sentencji, jako podstawę prawną rozstrzygnięcia o przepadku wymienionych dowodów rzeczowych przyjął art. 340 § 2 kpk w zw. z art. 43 § 1 pkt 4 kks w zw. z art. 30 § 5 kks,

3.  w punkcie IV jego sentencji, jako podstawę prawną rozstrzygnięcia o przepadku wymienionych dowodów rzeczowych przyjął art. 340 § 2 kpk w zw. z art. 43 § 1 pkt 4 kks w zw. z art. 30 § 5 kks w zw. z art. 31 § 1 a kks.

W pozostałej części zaskarżony wyrok utrzymano w mocy (pkt II)

Zwięźle o powodach zmiany

Wobec nie stwierdzenia przez sąd odwoławczy zarzucanych w apelacji obrońcy oskarżonego M. W. (2) obrazy prawa materialnego, naruszenia przepisów postępowania oraz rażącej niewspółmierności kary - brak było podstaw do uwzględniania zarówno wniosku o zmianę zaskarżonego wyroku i uniewinnienie oskarżonego od popełnienia zarzucanego mu czynu, jak i wniosku o złagodzenie orzeczonej kary.

Na akceptację zasługiwał natomiast sformułowany w apelacji obrońcy wniosek o uchylenie zaskarżanego wyroku i absorpcyjne umorzenie postępowania na podstawie art. 11 § 1 kpk w zw. z art. 113 § 1 kks, albowiem spełnione zostały wszelkie określone tym przepisem przesłanki uzasadniające tego rodzaju rozstrzygnięcie.

Tytułem wprowadzenia należy przypomnieć, że przewidzianą w art. 11 § 1 kpk instytucję umorzenia absorpcyjnego zalicza do ustawowych wyjątków od zasady legalizmu ścigania. Istotą umorzenia absorpcyjnego jest możliwość umorzenia postępowania ze względu na stwierdzenie niecelowości jego prowadzenia, wynikającej z niecelowości ukarania sprawcy z uwagi na jego uprzednią karalność, w sytuacji gdy ściganie jest prawnie dopuszczalne i faktycznie zasadne. Jak zauważa się w literaturze, ratio legis umorzenia absorpcyjnego opiera się na założeniu, iż nie jest celowe prowadzenie postępowania za relatywnie drobne przestępstwo przeciwko sprawcy, który już został skazany za inne przestępstwo (przestępstwa) na stosunkowo surową karę. Kara ta czyni już zadość społecznemu poczuciu sprawiedliwości. Podstawowe przesłanki stosowania tej instytucji określone w art. 11 § 1 kpk muszą być spełnione łącznie:

1.  występek jest zagrożony karą pozbawienia wolności do lat 5,

2.  orzeczenie wobec oskarżonego kary było oczywiście niecelowe ze względu na rodzaj i wysokość prawomocnie orzeczonej kary (kar) za inne przestępstwo (przestępstwa),

3.  umorzeniu nie sprzeciwia się interes pokrzywdzonego.

Ad. 1. Wykładnia celowościowa pozwala na przyjęcie, że ustawodawca umorzeniu absorpcyjnemu chciał poddać także czyny o łagodniejszym zagrożeniu karą.

Ad. 2. Ponadto postępowanie można umorzyć, jeżeli orzeczenie wobec oskarżonego kary byłoby oczywiście niecelowe ze względu na rodzaj i wysokość kary (kar) prawomocnie orzeczonej za inne przestępstwo (przestępstwa). W literaturze i orzecznictwie podnosi się, że oczywista niecelowość orzekania kary będzie zachodziła w sytuacji, gdy jej wymierzenie nie ma sensu ze względu zarówno na społeczne oddziaływanie kary, jak i na prewencję indywidualną. Na gruncie istniejącego uregulowania przyjmuje się, że oczywista niecelowość karania ma wynikać z porównania skazań. Pierwszego egzystującego w rzeczywistości i wynikającego z prawomocnego wyroku skazującego (wyroków skazujących), drugiego hipotetycznego (prognozowanego), mającego lub mogącego zapaść w toczącym się postępowaniu. Takie zestawienie powoduje konieczność wskazania, że przy ocenie niecelowości karania niezbędne jest dokonanie porównania poprzez pryzmat kar, a co za tym idzie – trzeba się odwołać do zasad łączenia kar i środków karnych. Należy podnieść, że zawsze kiedy organ procesowy w wyniku porównania uzyska stwierdzenie, iż oczekiwana kara zostanie pochłonięta (zastosowanie znajdzie zasada absorpcji) lub tylko nieznacznie będzie przewyższała już istniejącą karę, wówczas należy uznać, że spełniona jest przesłanka niecelowości (Z. Gostyński, Umorzenie..., s. 32). Ustawa wymaga zatem drastycznej dysproporcji pomiędzy rodzajem i wysokością kary (kar) już orzeczonej (- nych) prawomocnie za inne przestępstwo (przestępstwa) a karą, która zostałaby orzeczona w postępowaniu podlegającym umorzeniu. Stanowi bowiem o „oczywistej niecelowości”, która zachodzi wtedy, gdy nastąpiłoby całkowite pochłonięcie „nowej” kary przez karę (kary) już orzeczoną (- e). Jest oczywiste, że ustalenie oczywistej niecelowości nie może ignorować zasad wymiaru kary i środków karnych przewidzianych w rozdziale VI k.k. Założenia instytucji absorpcyjnego umorzenia postępowania wynikają z zasad łączenia kar statuowanych w przepisach art. 86–89 k.k., które mają zastosowanie do wydania wyroku łącznego (art. 569 kpk). W literaturze podnosi się, że jeżeli można przypuszczać, iż w ewentualnym wyroku łącznym zastosowano by zasadę absorpcji lub też wymierzona kara łączna tylko nieznacznie przekraczałaby karę już prawomocnie orzeczoną, można byłoby mówić o niecelowości karania uzasadniającej umorzenie postępowania na podstawie § 1 art. 11 kpk. Nie wydaje się, aby ocena co do przyjęcia zasady absorpcji w ewentualnej karze łącznej orzeczonej w ramach wyroku łącznego była ograniczona tylko do wypadków obligatoryjnego stosowania tej zasady przewidzianej w art. 88 k.k. (por. Z. Gostyński, Umorzenie..., s. 32; Steinborn Sławomir Komentarz do art. 11 kpk). Podobnie Sąd Najwyższy, i to w sprawie M. W. (1) oskarżonego o czyn z art. 107 kks, w postanowieniu z dnia 12 stycznia 2021 r., (...), którym oddalono kasację (...) od wyroku Sądu Okręgowego zmieniającego wyrok Sądu Rejonowego poprzez uchylenie zaskarżonego wyroku i umorzenie postępowania na podstawie art. 11 § 1 kpk - wskazał, że „Pamiętać trzeba, iż wprowadzenie do polskiego ustawodawstwa procesowego instytucji unormowanej w art. 11 § 1 k.p.k. było podyktowane względami pragmatycznymi (por. A. Kołodziejczyk, Umorzenie absorpcyjne w polskim procesie karnym, Warszawa 2013, s. 86). Ten niewątpliwy wyjątek od zasady legalizmu ma służyć racjonalizacji postępowania karnego w sprawach osób oskarżonych o więcej niż jedno przestępstwo, w sytuacji znaczącej dysproporcji wysokości spodziewanej sankcji karnej za niektóre z przestępstw zarzucanych. Instytucja umorzenia absorpcyjnego, o jakiej mowa w przepisie art. 11 § 1 k.p.k., może mieć zastosowanie zarówno w fazie in personam postępowania przygotowawczego, jak i postępowania sądowego, w tym także dopiero na etapie sądowego postępowania odwoławczego, gdyż przepis art. 11 § 1 k.p.k. nie zawiera ograniczeń temporalnych. Nie ma prawnych przeszkód, aby zastosować tę instytucję w postępowaniu ponownym, czyli w postępowaniu które toczy się po uchyleniu zaskarżonego orzeczenia. Jasnym jest, że niecelowość jako przyczyna umorzenia absorpcyjnego, musi mieć w realiach konkretnej sprawy charakter oczywisty. Ustalając ją należy za punkt odniesienia przyjąć rodzaj i wysokość kary orzeczonej prawomocnie za inne przestępstwo (przestępstwa). Słusznie przyjmuje się, że ustalenie oczywistej niecelowości karania wymaga analizy przyszłych skutków ukarania między innymi w perspektywie ewentualnego wyroku łącznego. W sytuacji gdyby wymierzona kara łączna tylko nieznacznie przekroczyłaby karę już prawomocnie orzeczoną, to można byłoby mówić o oczywistej niecelowości karania, uzasadniającej umorzenie absorpcyjne (por. np. A. Sakowicz (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Warszawa 2018, s. 71 - 72, R. Stefański, Umorzenie absorpcyjne postępowania odstępstwem od zasady legalizmu, w: J. Czapska (red.), Zasady procesu karnego wobec wyzwań współczesności. Księga ku czci profesora Stanisława Waltosia, Warszawa 2000, s. 502).” Sąd Najwyższy oddalając kasację oskarżyciela publicznego w tej sprawie argumentował, że „(…) do chwili orzekania w niniejszej sprawie przez Sąd Okręgowy w W. wydano już wobec M. W. 790 prawomocnych orzeczeń skazujących go za czyny z art. 107 § 1 k.k.s. na kary grzywny. W toku są jeszcze sprawy, niezakończone prawomocnymi wyrokami, również dotyczące czynów z art. 107 § 1 k.k.s. Obecnie łączna liczba prawomocnych skazań za przestępstwa skarbowe z art. 107 § 1 k.k.s. na kary grzywny, które w przyszłości, na wniosek M. W. bądź z urzędu, będą podlegać orzeczeniu kary łącznej w wyroku łącznym, przekracza już 100.000 stawek dziennych grzywny. Zasadnie zatem Sąd Okręgowy w W. i zgodnie z art. 11 § 1 k.p.k. uznał, że orzekanie kolejnych kary grzywny wobec M. W. w niniejszej sprawie byłoby oczywiście niecelowe. Kara ta w żaden sposób nie miałaby wpływu na wysokość kary łącznej grzywny orzeczonej przy łączeniu kar grzywny dotychczas prawomocnie wymierzonych za przypisane M. W. przestępstwa skarbowe. Na uwadze bowiem mieć należy, że zgodnie z art. 39 § 1 k.k.s. sąd wymierza karę łączną grzywny w granicach od najwyższej z kar wymierzonych za poszczególne przestępstwa skarbowe do ich sumy nie przekraczając jednak 1080 stawek dziennych grzywny. Zatem maksymalna liczba stawek dziennych grzywny, orzeczona w wyroku łącznym, nie może przekroczyć 1080 stawek dziennych. Nie ulega wątpliwości, że w niniejszej sprawie Sąd Okręgowy w W. dokładnie zbadał wszystkie podstawy tzw. umorzenia absorpcyjnego, czemu dał wyraz w pisemnym uzasadnieniu zaskarżonego wyroku (por. też uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 24 września 2019 r., sygn. akt (...))”.

W kolejnym przykładowym wyroku z dnia 28 kwietnia 2021r. w sprawie M. W. (1) o sygn. akt (...), Sąd Najwyższy także oddalił kasację tym razem prokuratora od wyroku Sądu Okręgowego zmieniającego wyrok Sądu Rejonowego poprzez uchylenie zaskarżonego wyroku i umorzenie postępowania na podstawie art. 11 § 1 kpk. Tożsame rozstrzygnięcia zapadły w sprawach o sygn. akt (...), (...), (...), (...)). Przetoczenia wymaga także teza sformułowana w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z dnia 9 września 2021 r. sygn.. akt (...)wydanym również w sprawie M. W. (1), na mocy którego z kolei uchylono zaskarżony kasacją obrońcy wyrok i sprawę przekazano Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania w wyniku uwzględnienia zarzutu braku odniesienia się sądu do złożonego przez obrońcę wniosku o umorzenie absorpcyjne na podstawie art. 11 § 1 k.p.k. W orzeczeniu tym Sąd Najwyższy wskazał, że „Instytucja tzw. umorzenia absorpcyjnego na podstawie art. 11 § 1 k.p.k. stanowi odstępstwo od zasady legalizmu, gdzie rezygnacja ze ścigania podyktowana jest niemożnością osiągnięcia jakiegokolwiek celu kary za przypisane przestępstwo ze względu na znaczącą dysproporcję pomiędzy rodzajem i wysokością kary już orzeczonej prawomocnie za inne przestępstwo a karą, która zostałaby orzeczona w postępowaniu podlegającym umorzeniu (zob. np. S. Steinborn, w: S. Steinborn (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz do wybranych przepisów, Lex 2016, teza 2 do art. 11). Zakłada się tym samym, że brak celowości ukarania sprawcy za przypisane przestępstwo może stanowić wystarczające uzasadnienie dla odstąpienia od zastosowania państwowego prawa karania”. Sąd Najwyższy w judykacie tym zaznaczył nadto, że „Rozważenie wniosku o umorzenie postępowania na podstawie art. 11 § 1 k.p.k. w realiach przedmiotowej sprawy okazuje się zaś istotne, gdyż dokonanie weryfikacji jego zasadności mogłoby doprowadzić do odmiennego rozstrzygnięcia niż stanowiące konkluzję wyroku sądu odwoławczego. We wniosku z dnia 20 lutego 2020 r. obrońca skarżącego podniósł, że wszystkie przypisane skarżącemu występki, za które został już skazany, popełnione zostały w tych samych okolicznościach, w tym samym okresie, z tej samej motywacji, przy tej samej sposobności i w tym samym zamiarze. We wniosku znajdują się także szczegółowe wyliczenia co do liczby prawomocnych wyroków skazujących orzeczonych względem skarżącego (ponad 900 na dzień 20 lutego 2020 r.), jak również potencjalny czas trwania kar w przypadku zamiany kar grzywny na kary pozbawienia wolności. Zdaniem wnioskodawcy brak możliwości wykonania kary w niniejszej sprawie przemawia za brakiem celowości jej orzeczenia, co spełniać ma przesłankę zawartą w art. 11 § 1 k.p.k. Do wniosku dołączono także szereg orzeczeń sądów, w których uznano zasadność umorzenia postępowania ze względu na niecelowość karania (zob. np. wyrok Sądu Okręgowego w B. z dnia 11 lutego 2020 r., sygn. akt (...) (...)), albo orzeczeń sygnalizujących potrzebę rozważenia możliwości skorzystania z instytucji z art. 11 § 1 k.p.k. (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 stycznia 2020 r., sygn. akt (...)). Należy przy tym spostrzec, że w przedmiotowej sprawie nie istniały jakiekolwiek przeszkody, by sąd odwoławczy zbadał ewentualne zaistnienie podstaw do zastosowania względem M. W. umorzenia absorpcyjnego. Jak bowiem zauważył Sąd Najwyższy w jednym z orzeczeń, instytucja, którą opisuje art. 11 § 1 k.p.k. - a która w niniejszej sprawie, dotyczącej przestępstwa skarbowego, może być brana pod uwagę ze względu na odesłanie zawarte w art. 113 § 1 k.k.s. - znajduje zastosowanie nie tylko w fazie in personam postępowania przygotowawczego oraz w postępowaniu sądowym I instancji, ale także na etapie sądowego postępowania odwoławczego. Co istotne, zdaniem Sądu Najwyższego umorzenie absorpcyjne może również nastąpić w postępowaniu ponownym, tj. po uchyleniu orzeczenia i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia 2021 r., sygn. akt II KK 372/20, OSNK 2021, z. 6, poz. 24). W tym kontekście nie bez znaczenia pozostaje fakt, że - jak stwierdził Sąd Najwyższy w przywoływanym orzeczeniu - tylko do grudnia 2019 r. wydano już wobec skarżącego M. W. 790 prawomocnych orzeczeń skazujących go za czyny z art. 107 § 1 k.k.s. na kary grzywny. Sąd spostrzegł także, iż w toku jest wciąż szereg spraw, niezakończonych prawomocnymi wyrokami, również dotyczących czynów z art. 107 § 1 k.k.s. Już wówczas, tj. w dniu 12 stycznia 2021 r., Sąd Najwyższy zasygnalizował, że łączna liczba prawomocnych skazań za przestępstwa skarbowe z art. 107 § 1 k.k.s. na kary grzywny, które w przyszłości będą podlegać orzeczeniu kary łącznej w wyroku łącznym, przekracza już 100.000 stawek dziennych grzywny. Okoliczności te winien zbadać, a następnie przedstawić w uzasadnieniu wyroku, sąd odwoławczy. Staranne rozpatrzenie dopuszczalności umorzenia postępowania przeciwko skarżącemu doprowadzi do jednoznacznego rozstrzygnięcia o zasadności wniosku o zastosowanie instytucji z art. 11 § 1 k.p.k. wobec skarżącego, czyniąc zadość gwarancjom pełnego, całościowego rozpoznania sprawy”. Podobnie postąpił Sąd Najwyższy w sprawie M. W. (1) o sygn. akt (...), w której wyrokiem z dnia 22 czerwca 2021 r. uchylił zaskarżony kasacją obrońcy wyrok Sądu Okręgowego modyfikujący wyrok I instancji i skazujący go na karę 8 miesięcy pozbawienia wolności oraz karę grzywny i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania w wyniku uwzględnienia zarzutu braku odniesienia się do złożonego przez obrońcę wniosku o umorzenie absorpcyjne na podstawie art. 11 § 1 k.p.k. W ocenie Sądu Najwyższego naruszenie art. 433 § 2 k.p.k. w zw. z art. 113 § 1 k.k.s. wskazane w tymże zarzucie kasacji mogło mieć istotny wpływ na treść orzeczenia.

W literaturze przedmiotu prezentowane jest także stanowisko, że przesłanka ta powinna być rozumiana nawet szerzej, nie tylko przez pryzmat łączenia kar. Kara hipotetycznie orzeczona powinna być bowiem rozpatrywana także pod kątem realności jej wykonania. Niecelowe bowiem będzie także orzekanie kary grzywny w stosunku do sprawcy, którego majątek nie pozwoli na zaspokojenie Skarbu Państwa.

Zaakcentować należy, że umorzenie w trybie art. 11 kpk nie może być jednak stosowane do prowadzonego postępowania o przestępstwo zagrożone karą pozbawienia wolności do lat 5, gdy „kara za inne przestępstwo nie została jeszcze prawomocnie orzeczona”. Chodzi tu zarówno o takie sytuacje, gdy nie zapadło jeszcze orzeczenie z konsekwencjami karnymi pozwalającymi na stwierdzenie niecelowości ukarania w innej prowadzonej sprawie, jak i sytuacje, gdy orzeczenie takie zapadło, ale nie jest jeszcze prawomocne (zob. Steinborn Sławomir Komentarz do art. 11 kpk).

Ad. 3. Kolejną przesłanką niezbędną do zastosowania omawianej instytucji jest stwierdzenie, że takiemu zakończeniu postępowania nie sprzeciwia się interes pokrzywdzonego. Sąd odwoławczy podziela wyrażony w doktrynie pogląd, iż przesłanka niesprzeciwiania się interesowi pokrzywdzonego nie wymaga uzyskania od niego oświadczenia co do wyrażenia zgody na umorzenie, gdyż ocena zrealizowania wskazanej przesłanki leży po stronie organu procesowego i jest to kategoria o charakterze obiektywnym. Przyjmuje się także, że zawsze wtedy, kiedy czyn nie godzi w określony podmiot (przestępstwo bez ofiar), zasadne jest przyjęcie dopuszczalności stosowania tej instytucji. W sytuacji zaś związku podmiotowego po stronie pokrzywdzonego pomiędzy czynami, co do których orzeczono prawomocnie i co do których trwa postępowanie, należy uznać, iż wskazane zadośćuczynienie zostało zrealizowane w ukaraniu pierwotnym (Z. Gostyński, Umorzenie..., s. 33). Wskazać także należy, że do istoty czynów określonych w art. 107 k.k.s. nie należy interes pokrzywdzonego jako osoby fizycznej czy osoby prawnej w rozumieniu przepisów kodeksu postępowania karnego, lecz interes Skarbu Państwa. Ponadto z uwagi na jednoczesne orzeczenie tytułem środka zabezpieczającego przepadku stanowiących własność oskarżonego automatów wraz z ujawnionymi w nich środkami pieniężnymi – interes Skarbu Państwa został zabezpieczony.

Zaznaczyć także należy, że instytucja umorzenia absorpcyjnego, o jakiej mowa w przepisie art. 11 § 1 k.p.k., może mieć zastosowanie zarówno w fazie in personam postępowania przygotowawczego, jak i postępowania sądowego, w tym także dopiero na etapie sądowego postępowania odwoławczego, gdyż przepis art. 11 § 1 k.p.k. nie zawiera ograniczeń temporalnych. Nie istnieje bowiem przepis ograniczający stosowanie tej instytucji w sądowym postępowaniu odwoławczym, z tym zastrzeżeniem, że orzekanie w tej fazie postępowania zgodnie z art. 11 kpk może powodować konieczność szczegółowej analizy, czy za odstąpieniem od ścigania przemawia niecelowość kontynuowania postępowania. W wielu stanach faktycznych te same okoliczności ujawnione w pierwszej i drugiej instancji będą miały różny oddźwięk i w konsekwencji niecelowe może być na tym etapie postępowania odwoławczego korzystanie z tej instytucji. Jednakże nie można a priori wykluczyć jej stosowania również na gruncie postępowania odwoławczego. Nie ma prawnych przeszkód, aby zastosować tę instytucję w postępowaniu ponownym, czyli w postępowaniu które toczy się po uchyleniu zaskarżonego orzeczenia (tak: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia 2021 r., II KK 372/20; Hofmański, Sadzik, Zgryzek, Kodeks, t. 1, 2011, s. 128; Kurowski Michał Komentarz do art. 11 kpk).

Relatywizując powyższe uwagi na grunt niniejszej sprawy, należy stwierdzić, że zaistniały wszystkie konieczne przesłanki do zastosowania instytucji określonej w art. 11 § 1 kk w zw. z art. 113 § 1 kks w postaci umorzenia absorpcyjnego, a tym samym na aprobatę zasługiwał zawarty w apelacji obrońcy wniosek w tym przedmiocie.

Oskarżony M. W. (1) dopuścił się występku kwalifikowanego z art. 107 § 3 kks w zw. z art. 27 § 1 kks, który zagrożony jest karą grzywny w wysokości do 720 stawek dziennych albo karą pozbawienia wolności do lat 5, albo obu tymi karami łącznie.

Orzeczenie wobec oskarżonego kary w niniejszej sprawie było oczywiście niecelowe ze względu na rodzaj i wysokość prawomocnie orzeczonych kar za inne przestępstwa. Wobec M. W. (1), według stanu na dzień 01.12.2021r., wydano już 1170 prawomocnych wyroków skazujących go za czyny z art. 107 kks na kary grzywny i kary pozbawiania wolności. Jak wskazał obrońca, łączny wymiar prawomocnie orzeczonych już wobec M. W. (1) kar grzywien wynosi ponad 150.000 stawek dziennych (ponad 15.000.000 zł.), zaś karę pozbawienia wolności orzeczono w ponad 140 wyrokach w łącznym wymiarze kilkudziesięciu lat pozbawienia wolności, w tym bezwzględne kary pozbawiania wolności orzeczono dwudziestoma sześcioma wyrokami w łącznym wymiarze ok. 15 lat. Dodać należy, że w toku są jeszcze sprawy, niezakończone prawomocnymi wyrokami, również dotyczące czynów z art. 107 § 1 kks. Podkreślić przy tym należy, że zgodnie z art. 39 § 1 k.k.s. sąd wymierza karę łączną grzywny i karę łączną pozbawienia wolności w granicach od najwyższej z kar wymierzonych za poszczególne przestępstwa skarbowe do ich sumy nie przekraczając jednak 1080 stawek dziennych grzywny i 15 lat pozbawienia wolności. Maksymalna liczba stawek dziennych grzywny i maksymalny wymiar kary pozbawiania wolności orzeczonych w wyroku łącznym, nie może zatem przekroczyć 1080 stawek dziennych i 15 lat pozbawienia wolności. W powyższej sytuacji, porównanie kary pozbawienia wolności i kary grzywny wymierzonej M. W. (1), zaskarżonym wyłącznie na jego korzyść, wyrokiem Sądu Rejonowego w Iławie sygn. akt II K 983/19, tj. kary 6 miesięcy pozbawienia wolności i kary 100 stawek dziennych, przy ustaleniu wysokości jednej stawki dziennej na kwotę 100 zł, przez pryzmat wymierzonych mu już uprzednio 1170 prawomocnymi wyrokami kar pozbawienia wolności (łącznie kilkadziesiąt lat pozbawienia wolności, w tym ok. 15 lat bezwzględnych kar pozbawienia wolności) i kar grzywien (ponad 150.000 stawek dziennych) – nakazuje stwierdzić, że kara 6 miesięcy pozbawienia wolności i kara grzywny 100 stawek dziennych orzeczone zaskarżonym wyrokiem zostaną w całości popchnięte, na zasadzie pełnej absorpcji w przyszłym wyroku łącznym, a zatem została spełniona przesłanka niecelowości karania, uzasadniająca umorzenie postępowania na podstawie § 1 art. 11 kpk. Z uwagi bowiem na jednoznaczną treść art. 39 § 1 kks, statuującego zasady łączenia kar za przestępstwa skarbowe , w postępowaniu o wydanie wyroku łącznego sąd nie będzie mógł już bowiem orzec surowszej kary niż kara 15 lat pozbawienia wolności oraz kara 1080 stawek dziennych grzywny i kary te w całości pochłonęłyby, przy zastosowaniu zasady pełnej absorbcji, karę jednostkową 6 miesięcy pozbawienia wolności i karę jednostkową 100 stawek dziennych grzywny orzeczone zaskarżonym wyrokiem. Jak podkreślił to Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 12 stycznia 2021 r., (...), wydanym także w sprawie M. W. (1), „ustalenie oczywistej niecelowości karania wymaga analizy przyszłych skutków ukarania między innymi w perspektywie ewentualnego wyroku łącznego”, a zatem w sytuacji tegoż oskarżonego kary te w żaden sposób nie miałyby wpływu na wysokość zarówno kary łącznej pozbawienia wolności jak i kary łącznej grzywny orzeczonych przy łączeniu kar pozbawienia wolności i kar grzywny dotychczas prawomocnie wymierzonych za przypisane M. W. (1) przestępstwa skarbowe. Zaznaczyć należy, że od kilku lat toczy się postępowanie o wydanie wyroku łącznego, ale do chwili obecnej nie wydano go, gdyż pojawiały się w karcie karnej nowe wyroki skazujące i sądy przekazują tę sprawę sądowi aktualnie właściwemu miejscowo (obecnie sprawa o wydaniu wyroku łącznego została przekazana do Sądu Rejonowego w I. – (...), który oczekuje na odpis wyroku z Sądu Rejonowego w M.). Oczywistym jest tym samym, że zachodzi, wymagana przez art. 11 § 1 kpk, drastyczna dysproporcja pomiędzy rodzajem i wysokością kar pozbawienia wolności i kar grzywien już orzeczonych prawomocnie za inne przestępstwa skarbowe, a karą 6 miesięcy pozbawienia wolności i karą 100 stawek dziennych, przy ustaleniu wysokości jednej stawki dziennej na kwotę 100 zł., orzeczonymi zaskarżonym wyrokiem w postępowaniu podlegającym umorzeniu. Jak już wyżej wskazano, „oczywista niecelowość” zachodzi wtedy, gdy nastąpiłoby całkowite pochłonięcie „nowej” kary przez karę (kary) już orzeczoną (- e). Jest oczywiste, że ustalenie oczywistej niecelowości nie może ignorować zasad wymiaru kary i środków karnych przewidzianych w rozdziale VI k.k. Założenia instytucji absorpcyjnego umorzenia postępowania wynikają z zasad łączenia kar statuowanych w przepisach art. 86–89 k.k., które mają zastosowanie do wydania wyroku łącznego (art. 569 kpk). W literaturze i orzecznictwie podnosi się, że jeżeli można przypuszczać, iż w ewentualnym wyroku łącznym zastosowano by zasadę absorpcji lub też wymierzona kara łączna tylko nieznacznie przekraczałaby karę już prawomocnie orzeczoną, można byłoby mówić o niecelowości karania uzasadniającej umorzenie postępowania na podstawie § 1 art. 11 kpk.

Konsekwencją stwierdzenia, że kara pozbawienia wolności i kara grzywny orzeczone wobec oskarżonego M. W. (1) zaskarżonym wyrokiem zostaną całkowicie popchnięte (zastosowanie znajdzie zasada absorpcji) w przyszłym wyroku łącznym, jest uznanie, że spełniona została przesłanka „oczywistej niecelowości” ich orzekania. Przyjmując bowiem za punkt odniesienia skalę i łączny wymiar kar pozbawienia wolności i kar grzywien orzeczonych wobec M. W. (3) prawomocnymi wyrokami za inne przestępstwa skarbowe, oczywistym jest, że kary te, z uwagi na treść art. 39 § 1 kks, w żaden sposób nie będą miały wpływu na wysokość kary łącznej pozbawienia wolności i kary łącznej grzywny, które zostaną orzeczone w toczących się postępowaniu o wydanie wyroku łącznego.

Poczynić należy jeszcze uwagę tej treści, że jak wynika jednoznacznie z przytoczonych orzeczeń Sądu Najwyższego, wydanych konkretnie w sprawach M. W. (1), a którymi oddalono kasacje oskarżycieli publicznych od wyroków Sądów Okręgowych zmieniających wyroki Sądów Rejonowych poprzez uchylenie zaskarżonych wyroków i umorzenie postępowań na podstawie art. 11 § 1 kpk, m.in. w postanowieniu z dnia 12 stycznia 2021 r., (...) - konieczną przesłanką zastosowania instytucji absorpcyjnego umorzenia postępowania nie jest wyłącznie istnienie w obrocie prawnym jednego prawomocnego wyroku, którym wymierzono wysoką, pozostającą w dysproporcji, karę, albowiem dla ustalenie oczywistej niecelowości karania wystarczająca jest także analiza przyszłych skutków ukarania między innymi w perspektywie ewentualnego wyroku łącznego. Założenia instytucji absorpcyjnego umorzenia postępowania wynikają bowiem z zasad łączenia kar statuowanych w przepisach art. 86–89 k.k., które mają zastosowanie do wydania wyroku łącznego (art. 569 kpk). W literaturze i orzecznictwie podnosi się, że jeżeli można przypuszczać, iż w ewentualnym wyroku łącznym zastosowano by zasadę absorpcji lub też wymierzona kara łączna tylko nieznacznie przekraczałaby karę już prawomocnie orzeczoną, można mówić o niecelowości karania uzasadniającej umorzenie postępowania na podstawie § 1 art. 11 kpk. Z kolei uchylając zaskarżone kasacją obrońcy skazanego M. W. (1) wyroki i przekazując sprawy Sądom Okręgowym do ponownego rozpoznania w wyniku uwzględnienia zarzutu braku odniesienia się sądów do złożonych przez obrońcę wniosków o umorzenie absorpcyjne na podstawie art. 11 § 1 k.p.k, Sąd Najwyższy podkreślał, iż nie wystąpiły jakiekolwiek przeszkody prawne, by sądy odwoławcze zbadały ewentualne zaistnienie podstaw do zastosowania względem M. W. (1) umorzenia absorpcyjnego.

Jak zasadnie także wskazał obrońca oskarżonego M. W. (1) we wniosku o absorpcyjne umorzenie postępowania oczywista niecelowość orzekania kar w niniejszej sprawie wynika także z faktu nierealności wyegzekwowania wykonania zarówno kary pozbawienia wolności jak i kary grzywny. Koniec wykonywania kar pozbawienia wolności i zastępczych kar pozbawienia wolności orzeczonych wobec M. W. (1) aktualnie bowiem obliczono na dzień 28 października 2152r, a więc za 131 lat, zaś łączny wymiar orzeczonych kar grzywien przekracza 15.000.000 zł. plus ponad 1.600.000 zł. tytułem orzeczonych środków karnych w postaci ściągnięcia równowartości pieniężnej przepadku przedmiotów, zaś oskarżony nie posiada już żadnego majątku, nie osiąga dochodów i pozbawiony jest wolności. W tej sytuacji, nie ulega też wątpliwości, że wymierzenie kar w niniejszej sprawie nie ma także sensu ze względu zarówno na społeczne oddziaływanie kary, jak i na prewencję indywidualną. Jak przekonująco argumentował obrońca, wszystkie przypisane oskarżonemu M. W. (1) czyny były jednorodzajowe, wszystkie kwalifikowane z art. 107 kks, zostały popełnione w tym samym czasookresie i w tych samych okolicznościach, polegały na urządzaniu gier hazardowych wbrew przepisom ustawy w ramach prowadzonych spółek, w których pełnił funkcję prezesa zarządu, przy czym przestępną działalność zakończył on definitywnie w 2016r. a zatem od 5 lat nie wszedł już w konflikt z prawem. Z kolei prawomocnie orzeczone wobec oskarżonego kary pozbawienia wolności i kary grzywien już choćby z uwagi na ich liczbę i wymiar – niewątpliwie czynią zadość społecznemu poczuciu sprawiedliwości.

Obrońca, zarówno w apelacji, jak i w późniejszych pismach procesowych, przedstawił wykaz ponad 100 orzeczeń sądów obu instancji oraz Sądu Najwyższego, w których uznano zasadność umorzenia postępowania na podstawie art. 11 § 1 kpk ze względu na niecelowość karania, a także orzeczeń Sądu Najwyższego sygnalizujących potrzebę rozważenia możliwości skorzystania z instytucji z art. 11 § 1 k.p.k.

Umorzeniu absorpcyjnemu nie sprzeciwia się także interes pokrzywdzonego. Ponownie należy wskazać, że do istoty czynów określonych w art. 107 k.k.s. nie należy interes pokrzywdzonego jako osoby fizycznej czy osoby prawnej w rozumieniu przepisów kodeksu postępowania karnego, lecz interes Skarbu Państwa. Z uwagi zaś na jednoczesne orzeczenie tytułem środka zabezpieczającego przepadku stanowiących własność oskarżonego automatów wraz z ujawnionymi w nich środkami pieniężnymi – interes Skarbu Państwa został zabezpieczony.

Reasumując, należy stwierdzić, że zaistniały wszystkie konieczne przesłanki do zastosowania instytucji określonej w art. 11 § 1 kpk w postaci umorzenia absorpcyjnego, co potwierdza zasadność wniosku obrońcy w tym przedmiocie.

Sąd odwoławczy, stwierdzając, że orzeczenie wobec oskarżonego M. W. (1) kary byłoby oczywiście niecelowe ze względu na rodzaj i wysokość kar prawomocnie orzeczonych wobec niego za inne przestępstwa, zmienił wyrok w zaskarżonej części w ten sposób, że uchylił punkt II jego sentencji oraz zawarte w punkcie V rozstrzygnięcie o kosztach w zakresie dotyczącym czynu oskarżonego M. W. (1) i na podstawie art. 11 § 1 kpk w zw. z art. 113 § 1 kks umorzył postępowanie karne przeciwko M. W. (1) (pkt I.1. wyroku sądu odwoławczego).

Przyjęcie jako podstawy prawnej zawartego w punkcie III sentencji zaskarżonego wyroku rozstrzygnięcia o przepadku wymienionych dowodów rzeczowych - art. 340 § 2 kpk w zw. z art. 43 § 1 pkt 4 kks w zw. z art. 30 § 5 kks oraz zawartego w punkcie IV sentencji zaskarżonego wyroku rozstrzygnięcia o przepadku wymienionych dowodów rzeczowych - art. 340 § 2 kpk w zw. z art. 43 § 1 pkt 4 kks w zw. z art. 30 § 5 kks w zw. z art. 31 § 1 a kks, tytułem środków zabezpieczających – stanowiło konsekwencję absorpcyjnego umorzenia postępowania (punkt I.2 i 3 wyroku sądu odwoławczego)

5.3. Uchylenie wyroku sądu pierwszej instancji

5.3.1. Przyczyna, zakres i podstawa prawna uchylenia

1.1.

☐ art. 439 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

2.1.

Konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu w całości

☐ art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

3.1.

Konieczność umorzenia postępowania

☐ art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia i umorzenia ze wskazaniem szczególnej podstawy prawnej umorzenia

4.1.

☐ art. 454 § 1 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

5.3.2. Zapatrywania prawne i wskazania co do dalszego postępowania

5.4. Inne rozstrzygnięcia zawarte w wyroku

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

6.  Koszty Procesu

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

Sąd odwoławczy obciążył oskarżonego M. W. (1) kosztami procesu w części umarzającej postępowanie zgodnie z treścią art. 632a § 2 pkt 3 k.p.k. w zw. z art. 113 § 1 kks, który stanowi, że w razie umorzenia postępowania sąd orzeka, że koszty procesu ponosi w całości lub części oskarżony, jeżeli umorzono przeciwko oskarżonemu postępowanie na podstawie art. 11 § 1 kpk. Z uwagi na korzystne dla oskarżonego rozstrzygniecie w postaci uchylenia zaskarżonego wyroku (w tym także orzeczonej przez Sąd I instancji kary grzywny) i absorpcyjnego umorzenia postępowania oraz uwzględniając jego sytuację rodzinną i majątkową, uiszczenie przez niego kosztów procesu nie będzie dla niego zbyt uciążliwe.

7.  PODPIS

Krzysztof Korzeniewski Natalia Burandt Marek Nawrocki