Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 maja 2022 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 24 maja 2022 r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa J. P. (1), J. P. (2) i E. P.

przeciwko (...) Bank Spółce Akcyjnej w W.

o ustalenie i zapłatę

na skutek apelacji obu stron

od wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach

z dnia 29 stycznia 2021 r., sygn. akt I C 264/20

1)  uchyla zaskarżony wyrok w punkcie 2. i w tym zakresie umarza postępowanie;

2)  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 4. w ten sposób, że zasądza od pozwanego na rzecz powodów z tytułu kosztów procesu 10 800 (dziesięć tysięcy osiemset) złotych z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 1 czerwca 2022 r.;

3)  oddala apelację pozwanego;

4)  zasądza od pozwanego na rzecz powodów z tytułu kosztów postępowania apelacyjnego 9 100 (dziewięć tysięcy sto) złotych z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się niniejszego postanowienia o kosztach.

SSO Tomasz Tatarczyk

Sygn. akt I ACa 258/21

UZASADNIENIE

Wyrokiem z 29 stycznia 2021 r. Sąd Okręgowy w Katowicach ustalił, że umowa kredytu hipotecznego nr (...) zawarta pomiędzy powodami J. P. (1), E. P. i J. P. (2), a (...) Bank SA DomBank Hipoteczny Oddział w Ł. jest nieważna ( punkt 1 ), oddalił powództwo w zakresie żądania zapłaty ( punkt 2 ), zasądził od pozwanego na rzecz powodów solidarnie 500 zł z tytułu kosztów sądowych ( punkt 3 ), zniósł wzajemnie pomiędzy stronami koszty zastępstwa procesowego ( punkt 4 ). Sąd ustalił, że umowę kredytu powodowie zawarli z bankiem 19 sierpnia 2008 r., na jej podstawie udzielony został im kredyt w kwocie 494 118,45 zł, indeksowany kursem franka szwajcarskiego. Przy zawarciu umowy z (...) Bank SA DomBank Hipoteczny Oddziałem w Ł. korzystali powodowie z usług pośrednika K. Ł., która posługiwała się wzorem umowy, nie miała wiedzy o mechanizmach określania kursu franka, wskazała powodom tę walutę jako stabilną, do przygotowanego projektu umowy powodowie nie wprowadzili żadnej zmiany. Według umowy, rzeczywista równowartość we frankach kredytu miała zostać określona na podstawie kursu kupna franka z bankowej tabeli kursów po wypłacie kredytu w złotych polskich, a spłata kredytu nastąpić miała w 420 ratach miesięcznych po ich przeliczeniu w oparciu o kurs sprzedaży franka z bankowej tabeli kursów. Wykonując umowę powodowie zapłacili bankowi 337 606 zł. Umowę kredytu zawartą przez strony uznał Sąd za nieważną z uwagi na jej sprzeczność z naturą stosunku obligacyjnego i zasadą swobody umów wobec pozostawienia w niej jednej stronie kontraktu - bankowi możliwości określania w trakcie wykonywania umowy wysokości zobowiązań kredytobiorców według niejasnych zasad, nie odwołujących się do obiektywnych, zewnętrznych kryteriów. Za podstawę prawną rozstrzygnięcia przyjął w tej części art. 353 ¹ i 58 § 2 k.c. oraz art. 69 ust. 2 ustawy Prawo bankowe. Za nieważną uznał umowę również z uwagi na bezskuteczność jej postanowień zawierających klauzule indeksacyjne i niedopuszczalność ich zastąpienia innymi po wyeliminowaniu z umowy. Oceny charakteru tych postanowień dokonał na gruncie art. 385 ¹ k.c. Wskazał, że skutkiem nieważności umowy jest obowiązek zwrotu spełnionych w jej wykonaniu świadczeń. Ponieważ świadczenia spełnione przez powodów do tej pory były niższe od kwoty udzielonego im kredytu, oddalił żądanie zapłaty uznając, że w sprawie powinna znaleźć zastosowanie tzw. teoria salda, skorzystanie przez powodów ze środków wypłaconych im przez bank w wykonaniu umowy czyniło, w jego ocenie, żądanie zapłaty sprzecznym z zasadami współżycia społecznego. O kosztach procesu orzekł w oparciu o art. 100 k.p.c.

Wyrok ten zaskarżyły obie strony.

Pozwany zarzucił w apelacji nierozpoznanie istoty sprawy, naruszenie prawa procesowego - art. 327 ¹ § 1 k.p.c., art. 227, 253 ² § 1, 205 ¹² § 2, 278 § 1, 232 k.p.c., art. 233 § 1 k.p.c., art. 299 k.p.c., naruszenie prawa materialnego - art. 58 § 1 i 2 k.c., art. 353 ¹ k.c., art. 56 i 65 § 1 i 2 k.c., art. 111 ust. 1 pkt 4 ustawy Prawo bankowe, art. 56 k.c., 354 § 1 i 2 k.c. w związku z § 6 ust. 1, § 9 ust. 2 oraz § 10 ust. 3 umowy kredytu, art. 385 ¹ § 2 k.c., art. 385 § 2 k.c. w związku z art. 5 dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, art. 385 ² k.c., art. 358 § 1 i 2 k.c., art. 24 ustawy o Narodowym Banku Polskim, art. 30 ust. 2 w związku z art. 2 ust. 1 ustawy o rachunkowości, art. 385 ¹ i 385 ² k.c., art. 5 k.c.; domagał się zmiany wyroku w części ustalającej nieważność umowy przez oddalenie powództwa, zasądzenia od powodów kosztów postępowania lub uchylenia wyroku w zaskarżonej części, zniesienia postępowania i przekazania sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania.

Powodowie zarzucili w apelacji naruszenie prawa procesowego - art. 100 k.p.c. w związku z art. 98 i 99 k.p.c. oraz § 2 pkt 6, § 15 ust. 3 rozporządzenia w sprawie opłat za czynności radców prawnych, obrazę prawa materialnego - art. 410 § 2 k.c. w związku z art. 405 k.c., art. 405 k.c. w związku z art. 455 i 498 § 1 k.c.; domagali się zmiany wyroku w części oddalającej powództwo o zapłatę przez zasądzenie na ich rzecz od pozwanego kwoty 337 606,04 zł z odsetkami, zwrotu kosztów postępowania za obie instancje.

Pozwany wniósł o oddalenie apelacji powodów i zasądzenie od nich kosztów postępowania apelacyjnego.

Powodowie wnieśli o oddalenie apelacji pozwanego i zasądzenie od niego kosztów postępowania apelacyjnego.

Pismem procesowym z 29 kwietnia 2022 r. powodowie cofnęli pozew w zakresie roszczenia pieniężnego i zrzekli się tego roszczenia wobec złożenia przez pozwanego w toku postępowania apelacyjnego oświadczenia o potrąceniu wierzytelności, podtrzymali apelację odnośnie do rozstrzygnięcia zawartego w punkcie 4 wyroku.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje :

Wobec cofnięcia pozwu w części obejmującej żądanie zapłaty i zrzeczenia się przez powodów roszczenia o zwrot świadczeń spełnionych w wykonaniu umowy kredytu, zaskarżony wyrok w punkcie 2 należało uchylić, a postępowanie w tym zakresie umorzyć.

Ponieważ z cofnięciem pozwu połączone zostało zrzeczenie się przez powodów roszczenia, skuteczność cofnięcia pozwu nie zależała od zgody pozwanego ( art. 203 § 1 k.p.c. ).

Nie zachodziły podstawy do przyjęcia, że cofnięcie przez powodów pozwu i zrzeczenie się roszczenia pozostaje w sprzeczności z prawem, z zasadami współżycia społecznego albo zmierza do obejścia prawa.

O uchyleniu zaskarżonego wyroku w części oddalającej powództwo o zapłatę i umorzeniu postępowania orzekł Sąd Apelacyjny w oparciu o art. 386 § 3 w związku z art. 355 k.p.c.

Wbrew zarzutom apelacji pozwanego, Sąd Okręgowy rozpoznał istotę sprawy, uzasadnienie zaskarżonego wyroku sporządził z zachowaniem wymogów art. 327 ¹ § 1 k.p.c., umożliwia to uzasadnienie prześledzenie toku rozumowania Sądu.

Nie naruszył ten Sąd prawa procesowego odmawiając przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego z zakresu finansów i bankowości oraz z zeznań świadka R. D. na okoliczności wskazane przez stronę pozwaną.

Rozstrzygnięcie o żądaniu stwierdzenia nieważności umowy nie zależało od ustalenia, czy kryteria przewidzianego w umowie określania przez bank kursów waluty indeksacyjnej były weryfikowalne, czy bank mógł te kursy określać w sposób dowolny, czy odbiegały te kursy od kursów średnich, ani od tego, jak rozumiane jest pojęcie rynek międzybankowy, czy w jaki sposób bank wykonywał umowę i pozyskiwał środki na realizację akcji kredytowej.

Istota sprawy polegała natomiast na stwierdzeniu, czy przewidziany w umowie mechanizm indeksacji był przejrzysty i zrozumiały dla kredytobiorców, a kryteria określania przez bank kursów waluty weryfikowalne przez nich oraz na zbadaniu, czy przekraczały granice swobody umów wyznaczone naturą stosunków obligacyjnych postanowienia umowy przewidujące określanie zobowiązań w oparciu o miernik ustalany przez jedną ze stron kontraktu i na ocenie dopuszczalności tych postanowień, jak również konsekwencji ich ewentualnej abuzywności według stanu z chwili zawarcia umowy.

W oparciu o zebrane w sprawie dowody dokonał Sąd Okręgowy prawidłowych ustaleń faktycznych.

Nietrafnie zarzuca apelacja naruszenie art. 233 § 1 k.p.c., nie podważa wszakże oceny wiarygodności i mocy dowodów, czego dotyczy ten przepis lecz wnioski, jakie wyprowadził Sąd Okręgowy dokonując ocen prawnych.

Jako sprzeczną z naturą nawiązanego przez strony stosunku zobowiązaniowego ocenić należało sytuację, w której kredytodawca sam w sposób jednostronny określa wysokość początkowego salda zadłużenia, a następnie wysokość rat. Taka zaś sytuacja wystąpiła na gruncie umowy zawartej przez strony, bo jak ona stanowiła, w dniu wypłaty kredytu lub każdej transzy kredytu kwota wypłaconych środków będzie przeliczona do franka według kursu kupna walut określonego w tabeli kursów obowiązującego w dniu uruchomienia środków. Kredytu udzielił bank powodom w złotych, jednakże jego równowartość we frankach określono w umowie tylko przy założeniu, że uruchomiono całość kredytu w dacie sporządzenia umowy i postanowiono, że rzeczywista równowartość zostanie określona po wypłacie kredytu. Czyli w świetle tych postanowień umowy, kredytobiorcy w chwili jej zawarcia nie wiedzieli, w jakiej wysokości zobowiązanie przyjdzie im spłacać, bo wysokość tę - równowartość we frankach kredytu wypłaconego w złotych - określić miał dopiero bank w oparciu o własną tabelę kursów walut. Nieznana kredytobiorcom była też w chwili zawarcia umowy wysokość obciążających ich rat, te bowiem podlegać miały ustalaniu jako równowartość wymaganej spłaty wyrażonej we frankach po jej przeliczeniu według kursu sprzedaży walut określonego w bankowej tabeli kursów obowiązującego w dniu spłaty. Ta sprzeczność uzasadniała stwierdzenie nieważności umowy w oparciu o art. 353 ¹ k.c. Zarzut naruszenia tego przepisu jest niezasadny.

Zawarte w umowie stron klauzule indeksacyjne zasadnie uznał Sąd Okręgowy za niedozwolone.

Przyjąć jednak należało, że określały one główne świadczenia stron, za czym przemawia to, że ich wyeliminowanie z umowy wykluczało realizację jej funkcji związanej z ryzykiem kursowym.

Powinny były te postanowienia podlegać kontroli na gruncie unormowania art. 385 ¹ § 1 k.c., gdyż nie zostały sformułowane jednoznacznie, skoro nie pozwalały kredytobiorcom na oszacowanie wysokości obciążających ich w przyszłości świadczeń pozostawiając bankowi jednostronne ustalanie parametrów przeliczeniowych.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego i sądów powszechnych stwierdzano wielokrotnie, że mechanizm ustalania kursów waluty, który pozostawia bankowi swobodę, jest w sposób oczywisty sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta, a klauzula waloryzacyjna, która nie zawiera jednoznacznej treści, w rezultacie pozwala na pełną swobodę decyzyjną banku, jest klauzulą niedozwoloną w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c.

Odwołanie się w postanowieniach § 9 ust. 2, § 10 ust. 3 i § 20 ust. 3 umowy kredytu do tabeli kursowej banku oznacza naruszenie równowagi kontraktowej stron, skoro o środkach indeksacji kredytu i rat jego spłaty decydować może jednostronnie kredytodawca kształtując przez to wysokość własnych korzyści finansowych, a jednocześnie nieprzewidywalne dla kredytobiorców koszty udzielonego im kredytu.

Regulując mechanizm waloryzacji nie odwołują się te postanowienia do zobiektywizowanych, zewnętrznych w stosunku do stron kontraktu kryteriów ustalania kursu walutowego lecz ostatecznie pozostawiają określenie warunków waloryzacji kompetencji jednej z nich, mianowicie bankowi, skoro tylko ogólnie, stanowią, że podstawę sporządzenia przez merytoryczną komórkę banku tabeli kursów będą kursy obowiązujące na rynku międzybankowym, a tabela sporządzana będzie po ogłoszeniu kursów średnich przez NBP.

Nie naruszył Sąd Okręgowy, jak utrzymuje apelacja, art. 111 ust. 1 pkt 4 ustawy Prawo bankowe, zgodnie z którym bank obowiązany jest ogłaszać w miejscu wykonywania czynności w sposób ogólnie dostępny stosowane kursy walutowe. Rzecz w sprawie nie polegała na stwierdzeniu realizacji przez stronę pozwaną tego obowiązku lecz chodziło o przejrzystość zasad ustalania kursów.

W wyroku z 18 listopada 2021 r. C-212/20 odnoszącym się do polskiego porządku prawnego Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wskazał, że art. 5 dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że treść klauzuli umowy kredytu zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem ustalającej cenę zakupu i sprzedaży waluty obcej, do której kredyt jest indeksowany, powinna na podstawie jasnych i zrozumiałych kryteriów umożliwić właściwie poinformowanemu oraz dostatecznie uważnemu i racjonalnemu konsumentowi zrozumienie sposobu ustalania kursu wymiany waluty obcej stosowanego w celu obliczenia kwoty rat kredytu w taki sposób aby konsument miał możliwość w każdej chwili samodzielnie ustalić kurs wymiany stosowany przez przedsiębiorcę.

Takiej możliwości nie stwarzały powodom dotyczące indeksacji postanowienia umowy kredytu zawartej przez strony i postanowienia regulaminu kredytu hipotecznego, które wskazując podstawy sporządzenia tabeli kursów nie precyzowały sposobu ustalenia w oparciu o nie wielkości kursów i ostatecznie pozostawiały bankowi określenie warunków indeksacji. Miały one zatem charakter postanowień niedozwolonych, gdyż uprawniały jedną stronę kontraktu - przedsiębiorcę do kształtowania w trakcie realizacji umowy zobowiązań kredytobiorców, na co ci nie mieli wpływu i nie znali konkretnych zasad ustalania mierników indeksacji.

Za niedozwolone uznać ponadto należało postanowienia umowne przewidujące ustalenie równowartości w walucie obcej wypłaconej w złotych kwoty kredytu, tudzież jego transzy, na podstawie kursu kupna franka, a równowartości w walucie obcej rat spłaty kredytu w złotych według kursu sprzedaży franka.

Naruszają te postanowienia w sposób rażący równowagę kontraktową stron na niekorzyść konsumentów, a także dobre obyczaje, które nakazują aby koszty przez nich ponoszone w związku z zawarciem i wykonaniem umowy stanowiły zapłatę za korzyść, jaką im ta umowa przynosi, wiązały się z nią i z niej wynikały.

Tymczasem umowa przewidując zastosowanie kursu kupna franka dla ustalenia równowartości kwoty udzielonego kredytu, a kursu jego sprzedaży dla określenia salda zobowiązań kredytobiorców i wysokości obciążających ich rat zastrzegała bankowi dodatkowy zysk powodując nieuzasadniony, oderwany od waloryzacji i kwoty uzyskanego kapitału kredytu, wzrost zobowiązań kredytobiorców. Niezależnie od zmian kursu waluty stanowiącego podstawę waloryzacji, a nawet przy założeniu, że kurs ten w ogóle nie ulegnie zmianie w trakcie wykonywania umowy, nakładała umowa na kredytobiorców obowiązek zapłaty z tytułu kapitału kredytu kwoty wyższej, niż przez nich uzyskana i odsetek od nadwyżki przewyższającej kwotę udzielonego im kredytu.

Zgodnie z art. 69 ust. 1 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe, przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu.

Oparcia w tym przepisie nie znajdują postanowienia umowy stron, po myśli której kredytobiorcy zobowiązani byli do zwrotu bankowi nie tylko kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami oraz do zapłaty prowizji i innych opłat ale również do zapłaty kwoty przewyższającej sumę środków pieniężnych oddanych im do dyspozycji, mianowicie nadwyżki wynikającej z zastosowania do wyliczeń z jednej strony kursów kupna waluty, z drugiej kursów jej sprzedaży i odsetek od tej nadwyżki.

Oceny czy zawarte w umowie klauzule indeksacyjne mają charakter niedozwolony, a w razie stwierdzenia ich abuzywności - konsekwencji tegoż dokonać należało według stanu z chwili zawarcia umowy, a nie przez pryzmat sposobu jej realizacji przez bank.

Odebranie przez bank od kredytobiorców oświadczeń, że są oni świadomi ryzyka kursowego związanego ze zmianą kursu waluty indeksacyjnej w stosunku do złotego w całym okresie kredytowania i że akceptują to ryzyko nie oznacza, a nie świadczą również o tym zebrane w sprawie dowody, że zrealizował bank ponadstandardowo obowiązki informacyjne w zakresie ryzyka kursowego, jak tego wymagało zawarcie umowy długoterminowej. Fakt, że kursy walutowe stanowiące narzędzie indeksacji mogą ulegać zmianie nie mógł budzić wątpliwości powodów, jako oczywisty dla każdego świadomego uczestnika rynku. Jednakże zawarcie umowy, według której wysokość zobowiązań kredytobiorców w 35-letnim okresie jej realizacji zależała od kursu waluty obcej, powinno poprzedzić udzielenie im przez bank informacji wykraczających poza pewien poziom ogólności.

Ryzyko zmian kursowych w skali nieprzewidzianej przez żadną ze stron kontraktu nie może ponosić tylko jedna z nich, mianowicie kredytobiorcy, nie da się tego bowiem pogodzić z zasadą równowagi kontraktowej stron.

Bez znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy pozostawała okoliczność, czy w celu sfinansowania akcji kredytowej dla kredytów indeksowanych pozwany pozyskać musiał środki w walucie obcej, odnośne uwarunkowania nie znalazły bowiem odzwierciedlenia w treści umowy, pozostawały poza nią i wobec tego nie powinny wpływać na sytuację prawną kredytobiorców. Z ich perspektywy indeksacja umowna miała wyłącznie charakter operacji matematycznych, kredyt udzielony im został w złotych polskich i w tej walucie podlegał spłacie, nie stanowił zatem kredytu walutowego.

Według art. 385 ¹ § 1 k.c., postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne); nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. W myśl § 3 tego artykułu, nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu; w szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta.

Nie budzi wątpliwości stwierdzenie, że zawarte w umowie kredytu postanowienia indeksacyjne nie zostały indywidualnie przez strony uzgodnione.

Za tezą przeciwną nie przemawia sam fakt dokonania przez kredytobiorców wyboru rodzaju kredytu - indeksowanego kursem franka.

Stosownie do art. 385 ¹ § 2 k.c., jeżeli postanowienie umowy zgodnie z jego § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie.

Przepis ten wraz z pozostałymi dotyczącymi nieuczciwych postanowień umownych stanowi implementację do krajowego systemu prawnego dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, z uwzględnieniem jej treści podlegał przeto zastosowaniu w sprawie wobec stwierdzenia w umowie zawartej przez strony niedozwolonych postanowień.

Niesłusznie zarzuca apelacja naruszenie tych unormowań.

Art. 6 ust. 1. dyrektywy nałożył na Państwa Członkowskie obowiązek zapewnienia, że na mocy prawa krajowego nieuczciwe warunki w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami nie będą wiążące dla konsumenta, a umowa w pozostałej części będzie nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków.

Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z 27 listopada 2019 r., II CSK 483/18, obowiązywanie umowy w dalszym ciągu, po wyłączeniu z niej nieuczciwych postanowień umownych jest pomyślane jako ochrona interesu konsumenta, a nie jego kontrahenta i przywołał wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 3 października 2019 r. C-260/18 zapadły na gruncie sprawy bezpośrednio odnoszącej się do polskiego systemu prawnego, według którego, jeżeli sąd krajowy uzna, że zgodnie z odpowiednimi przepisami obowiązującego prawa utrzymanie w mocy umowy bez zawartych w niej nieuczciwych postanowień nie jest możliwe, art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 nie stoi na przeszkodzie stwierdzeniu, że ta umowa nie może dalej obowiązywać bez takich warunków i wtedy sąd powinien orzec jej unieważnienie, wykluczona jest możliwość uzupełnienia luk w umowie, spowodowanych usunięciem z niej nieuczciwych warunków, które w niej się znajdowały, wyłącznie na podstawie przepisów krajowych o charakterze ogólnym, przewidujących, że treść czynności prawnej jest uzupełniana przez skutki wynikające z zasad słuszności lub ustalonych zwyczajów, które nie są zatem przepisami o charakterze dyspozytywnym lub przepisami mającymi zastosowanie, jeżeli strony umowy wyrażą na to zgodę, art. 6 ust. 1 dyrektywy nie stoi na przeszkodzie zastąpieniu nieuczciwego postanowienia umownego wspomnianym przepisem dyspozytywnym albo przepisem mającym zastosowanie w razie wyrażenia na to zgody przez strony, jednak możliwość ta jest ograniczona do przypadków, w których usunięcie nieuczciwego postanowienia umownego zobowiązywałoby sąd do unieważnienia umowy jako całości, wbrew woli konsumenta, narażając go tym samym na szczególnie szkodliwe skutki.

Po usunięciu z umowy zawartej przez strony niedozwolonych postanowień obowiązywanie jej w dalszym ciągu nie jest możliwe. Wyłączenie mechanizmu indeksacji i pominięcie odesłania do kursu kupna franka czyni niemożliwym określenie w walucie obcej równowartości kwoty kredytu udzielonego w złotych kredytobiorcom, tym samym odpada realizacja funkcji umowy o kredyt w złotych indeksowany kursem franka. Bez zastosowania przewidzianego w umowie narzędzia indeksacji i kursu sprzedaży franka nie da się też określić wysokości zobowiązań kredytobiorców płatnych w złotych jako równowartość raty w walucie obcej, ani ustalić salda ich zobowiązań wobec banku.

Skoro bez niedozwolonych postanowień dotyczących sposobu indeksacji kredytu umowa nie mogła dalej funkcjonować w obrocie prawnym ze względu na brak istotnych elementów, zachodziły podstawy do stwierdzenia jej nieważności w oparciu o art. 58 § 1 k.c. również jako następstwa abuzywności jej głównych postanowień.

Wykluczając co do zasady możliwość dokonania przez sąd krajowy zmiany nieuczciwych warunków umowy w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej zwraca się także uwagę, że działania sądu krajowego w razie stwierdzenia klauzuli abuzywnej mają mieć charakter sankcyjny, co oznacza osiągnięcie swoistego skutku zniechęcającego profesjonalnych kontrahentów, zawierających umowy z konsumentami do przewidywania w umowach z nimi nieuczciwych postanowień umownych, skutek ten nie mógłby zostać osiągnięty gdyby umowa mogła zostać uzupełniona w niezbędnym zakresie przez sąd krajowy przez wprowadzenie do niej warunków uczciwych, kontrahent konsumenta niczym by bowiem nie ryzykował narzucając nieuczciwe postanowienia umowne, skoro mógłby liczyć na to, że sąd uzupełni umowę przez wprowadzenie uczciwych warunków, które powinny być przez niego zaproponowane od razu ( wyrok SN z 27 listopada 2019 r. II CSK 483/18 i tam powołane orzecznictwo ).

Sprzeczne z tym charakterem działania sądu polegającego na stwierdzeniu w umowie klauzul niedozwolonych byłoby postulowane w apelacji uzupełnienie umowy przez zastosowanie art. 358 § 2 k.c.

W powołanym już wyroku z 18 listopada 2021 r. C-212/20 Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wskazał również, że art. 5 i 6 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie temu, by sąd krajowy, który stwierdził nieuczciwy charakter warunku umowy zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem w rozumieniu art. 3 ust. 1 tej dyrektywy, dokonał wykładni tego warunku w celu złagodzenia jego nieuczciwego charakteru, nawet jeśli taka wykładnia odpowiadałaby wspólnej woli stron.

Przepis art. 65 k.c. nie mógł zatem służyć sanacji niedozwolonych postanowień umowy zawartej przez strony, niezasadnie zarzuciła apelacja naruszenie tego przepisu.

W dacie zawarcia przez strony umowy nie obowiązywał wskazany w apelacji i powołany już przepis art. 358 § 2 k.c., możliwość jego zastosowania można by rozważać tylko w celu uniknięcia unieważnienia umowy w interesie konsumentów, powodowie stwierdzenia nieważności umowy domagali się świadomi konsekwencji takiego stwierdzenia.

Zapełnienie luk w umowie powstałych wskutek wyeliminowania z niej postanowień niedozwolonych nie mogło nastąpić na podstawie art. 56 i 354 k.c. przez odwołanie się do zasad współżycia społecznego i ustalonych zwyczajów, a w rezultacie przez zastąpienie kursów bankowych określonych w tabelach innymi kursami. Niezasadnie więc zarzuca apelacja naruszenie tych przepisu przez niezastosowanie.

Wbrew zarzutowi apelacji odnośnie do naruszenia art. 5 k.c., nie stanowiło nadużycia prawa domaganie się przez powodów stwierdzenia nieważności umowy.

Nie znajdowała w sprawie zastosowania ustawa o Narodowym Banku Polskim ani ustawa o rachunkowości, nie naruszył więc Sąd Okręgowy przepisów tych ustaw przez ich niezastosowanie.

Z tych przyczyn apelacja pozwanego podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.

Uwzględnić należało zawarty w apelacji powodów wniosek o zmianę zawartego w wyroku Sądu Okręgowego orzeczenia w przedmiocie kosztów zastępstwa procesowego. Po cofnięciu pozwu w części obejmującej żądanie zapłaty i zrzeczeniu się przez powodów roszczenia w tym zakresie apelację ograniczyli oni do rozstrzygnięcia zawartego w punkcie 4 wyroku tego Sądu. W tym punkcie wyroku Sąd Okręgowy postanowił znieść wzajemnie pomiędzy stronami koszty zastępstwa procesowego.

Cofnięcia pozwu o zapłatę i zrzeczenia się roszczenia powodowie dokonali wobec złożenia im przez pozwanego oświadczenia o potrąceniu wierzytelności. Zarzut potrącenia w procesie ( w toku postępowania apelacyjnego ) pozwany zgłosił na wypadek nieuwzględnienia argumentacji jego apelacji podniesionej przeciwko uznaniu umowy za nieważną ( i uwzględnienia powództwa o zapłatę ). Wobec częściowego cofnięcia przez powodów pozwu i zrzeczenia się przez nich roszczenia o zwrot świadczeń spełnionych w wykonaniu umowy nie zgłosił pozwany odrębnie żądania zwrotu kosztów.

W rezultacie uchylenia wyroku w części oddalającej powództwo o zapłatę i umorzenia postępowania w tym zakresie, wyrok Sądu Okręgowego obejmuje jedynie rozstrzygnięcie stwierdzające nieważność umowy, wydane zgodnie z żądaniem powodów.

W tym stanie rzeczy należał się powodom, jako stronie wygrywającej, po myśli art. 98 § 1, 1 ¹ i 3 w związku z art. 99 k.p.c., zwrot od pozwanego kosztów zastępstwa prawnego w pierwszej instancji.

Zaskarżony wyrok w punkcie 4 podlegał więc zmianie na podstawie art. 386 § 1 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzekł Sąd Apelacyjny na zasadzie art. 98 § 1, 1 ¹ i 3 w związku z art. 99 k.p.c. obciążając pozwanego obowiązkiem zwrotu powodom wynagrodzenia radcy prawnego za czynności zastępstwa prawnego w tym postępowaniu ( 8 100 zł ) i opłaty od ich apelacji ( 1 000 zł ).

SSO Tomasz Tatarczyk