Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 lutego 2022 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSA Marek Machnij

Protokolant: stażysta Przemysław Juzwiszin

po rozpoznaniu w dniu 22 lutego 2022 r. w Gdańsku

na rozprawie

sprawy z powództwa M. N.

przeciwko J. N.

o zapłatę

oraz sprawy z powództwa wzajemnego J. N.

przeciwko M. N.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda – pozwanego wzajemnego

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku

z dnia 1 lipca 2021 r. sygn. akt XV C 891/20

1) zmienia zaskarżony wyrok:

a) w punkcie II (drugim) o tyle tylko, że dodatkowo zasądza od pozwanej – powódki wzajemnej J. N. na rzecz powoda – pozwanego wzajemnego M. N. kwotę 37.152,93 zł (trzydzieści siedem tysięcy sto pięćdziesiąt dwa złote i dziewięćdziesiąt trzy grosze) z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 9 lutego 2019 r. do dnia zapłaty,

b) w punkcie V (piątym) w ten sposób, że w miejsce kwoty 920,08 zł zasądzonej od powoda M. N. na rzecz pozwanej J. N. zasądza od pozwanej – powódki wzajemnej J. N. na rzecz powoda – pozwanego wzajemnego M. N. kwotę 4.902,24 zł (cztery tysiące dziewięćset dwa złote i dwadzieścia cztery grosze) tytułem kosztów procesu w zakresie powództwa głównego,

c) w punkcie VII (siódmym) w ten sposób, że zasądza od powoda – pozwanego wzajemnego M. N. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Gdańsku kwotę 358,78 zł (trzysta pięćdziesiąt osiem złotych i siedemdziesiąt osiem groszy) w miejsce kwoty 1.737,86 zł (jeden tysiąc siedemset trzydzieści siedem złotych i osiemdziesiąt sześć groszy) tytułem nieuiszczonej części opłaty od pozwu głównego,

d) w punkcie VIII (ósmym) w ten sposób, że zasądza od pozwanej – powódki wzajemnej J. N. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Gdańsku kwotę 2.444,22 zł (dwa tysiące czterysta czterdzieści cztery złote i dwadzieścia dwa grosze) w miejsce kwoty 1.065,14 zł (jeden tysiąc sześćdziesiąt pięć złotych i czternaście groszy) tytułem nieuiszczonej części opłaty od pozwu głównego,

2) oddala apelację w pozostałym zakresie,

3) zasądza od pozwanej – powódki wzajemnej na rzecz powoda – pozwanego wzajemnego kwotę 4.588 zł (cztery tysiące pięćset osiemdziesiąt osiem złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego,

4) odstępuje od obciążenia pozwanej – powódki wzajemnej nieuiszczoną częścią opłaty należnej od oddalonej części apelacji.

SSA Marek Machnij

Sygn. akt: I ACa 818/21

UZASADNIENIE

Powód M. N. wystąpił przeciwko pozwanej J. N. o zapłatę kwoty 76.052,51 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty z tytułu zwrotu nakładów z majątku wspólnego stron i z jego majątku osobistego na majątek osobisty pozwanej.

Pozwana domagała się oddalenia żądania powoda oraz wzajemnie zgłosiła wobec niego żądanie zapłaty na jej rzecz kwoty 3.950 zł z odsetkami ustawowymi z tytułu zwrotu nakładów poniesionych z majątku wspólnego stron na jego majątek osobisty.

Sąd Okręgowy w Gdańsku wyrokiem z dnia 1 lipca 2021 r. zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 29.167,63 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 9 lutego 2019 r. do dnia zapłaty, oddalił powództwo główne w pozostałym zakresie, zasądził od pozwanego wzajemnego na rzecz powódki wzajemnej kwotę 1.450 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 5 marca 2021 r. do dnia zapłaty, oddalił powództwo wzajemne w pozostałym zakresie, zasądził od powoda na rzecz pozwanej kwotę 920,08 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, zasądził od powódki wzajemnej na rzecz pozwanego wzajemnego kwotę 234 zł tytułem zwrotu kosztów procesu oraz orzekł o nieuiszczonych kosztach sądowych.

W uzasadnieniu wyroku Sąd Okręgowy przedstawił obszernie szczegółowe ustalenia faktyczne, dotyczące pożyczek zaciągniętych przez powoda (pozwanego wzajemnego) zarówno przed zawarciem związku małżeńskiego z pozwaną (powódką wzajemną), jak i w czasie trwania ich małżeństwa oraz wydatków dokonanych przez powoda (pozwanego wzajemnego) na sfinansowanie remontu lokalu mieszkalnego, położonego w G. przy ul. (...), wchodzącego w skład majątku osobistego pozwanej (powódki wzajemnej), a także kwot spłaconych w czasie wspólności ustawowej między stronami z ich majątku wspólnego na spłatę kredytu hipotecznego zaciągniętego wyłącznie przez pozwaną (powódkę wzajemną) na zakup powyższego lokalu mieszkalnego oraz na spłatę pożyczek zaciągniętych przez powoda (pozwanego wzajemnego).

Sąd ten wyjaśnił również szczegółowo, w jaki sposób dokonał oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego i jakie okoliczności ustalił na podstawie poszczególnych dowodów. Następnie wskazał, że w świetle dokonanych ustaleń faktycznych oba żądania zasługiwały na częściowe uwzględnienie.

Odnośnie do żądania powoda wskazał, że domagał się on od pozwanej zapłaty kwoty 76.052,50 zł z tytułu nakładów poczynionych przez niego na należący do niej lokal mieszkalny. Na tę kwotę składały się kwota 37.152,93 zł z tytułu zaciągniętego przez niego kredytu konsolidacyjnego, pomniejszona o połowę jego spłat dokonanych w trakcie trwania wspólności majątkowej, kwota 9.650 zł z tytułu prywatnej pożyczki udzielonej mu przez jego ciocię, także pomniejszona o połowę wartości spłat dokonanych na jej poczet z majątku wspólnego stron, kwota 10.649,59 zł, stanowiąca połowę kwoty nakładów na remont lokalu pozwanej w postaci kwoty 5.611,19 zł przeznaczonej na zakup sprzętu AGD i materiałów budowlanych oraz kwoty 15.688 zł przekazanej przez niego pozwanej przelewami bankowymi. Ponadto obejmowało to kwotę 18.600 zł, stanowiącą połowę spłaconych w okresie trwania wspólności majątkowej między stronami rat kredytu hipotecznego zaciągniętego na lokal należący pozwanej. Natomiast pozwana (powódka wzajemna) domagała się od powoda (pozwanego wzajemnego) zapłaty kwoty 3.950 zł z tytułu rozliczenia nakładów poczynionych z majątku wspólnego stron na jego majątek osobisty w formie spłaty kredytu gotówkowego zaciągniętego przez niego przez zawarciem małżeństwa i wydatków na remont jego samochodu.

Sąd Okręgowy omówił obszernie problematykę zwrotu nakładów, w szczególności w świetle art. 45 k.r. i o. oraz przepisów kodeksu cywilnego, zwłaszcza art. 226 – 227 i art. 405 k.c. Odnosząc to do okoliczności niniejszej sprawy, Sąd ten stwierdził, że w zakresie kwoty 37.152,93 zł powód (pozwany wzajemny) opierał swoje żądanie na tym, że zaciągnął kredyt konsolidacyjny w kwocie 40.776,56 zł, który przeznaczył w całości na remont lokalu mieszkalnego, stanowiącego odrębną własność pozwanej (powódki wzajemnej), na dowód czego przedłożył potwierdzenie przelewu na jej rachunek bankowy kwoty 19.970 zł ze wskazaniem w tytule płatności „remont” oraz potwierdzenia przelewów na łączną kwotę 21.000 zł na rzecz wykonawcy prowadzącego działalność pod firmą (...). W związku z tym Sąd Okręgowy wskazał, że nawet gdyby uznać, że te kwoty rzeczywiście zostały przeznaczone na remont mieszkania pozwanej (powódki wzajemnej), to istotne znaczenie ma okoliczność, że powód (pozwany wzajemny) nie opierał na tym swojego żądania, lecz podnosił, że chodzi mu o zwrot kwoty kredytu konsolidacyjnego spłaconego przez niego z jego majątku osobistego po ustaniu wspólności ustawowej między stronami. Nie udowodnił on jednak takiej okoliczności, a pozwana (powódka wzajemna) temu zaprzeczyła.

W ocenie Sądu Okręgowego nie było podstaw do przyjęcia, że podstawę faktyczną tego roszczenia stanowi żądanie zwrotu kwot przeznaczonych przez powoda na remont lokalu powódki wzajemnej. W związku z tym żądanie w tej części uwzględnił na podstawie art. 45 k.r. i o. jedynie do kwoty 3.623,63 zł, odpowiadającej połowie nakładów poczynionych z majątku wspólnego stron na majątek osobisty pozwanej (powódki wzajemnej) w postaci spłaty kredytu konsolidacyjnego przeznaczonego na remont jej mieszkania w niekwestionowanej przez strony kwocie 7.247,26 zł.

Za bezzasadne uznane zostało natomiast żądanie zwrotu kwoty 27.152,93 zł z tytułu nakładów z majątku osobistego powoda (pozwanego wzajemnego) na majątek osobisty pozwanej (powódki wzajemnej), polegających na spłacie – po ustaniu ustawowej wspólności majątkowej – kredytu konsolidacyjnego przeznaczonego na remont należącego do niej lokalu. Uwzględnienie takiego żądania mogłoby nastąpić na podstawie art. 405 k.c., ale powód (pozwany wzajemny) nie wykazał przesłanek roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia, ponieważ nie udowodnił, że dokonał ze swojego majątku osobistego nakładów na majątek osobisty drugiej strony. Z przedłożonych przez niego dokumentów nie wynika bowiem, aby po ustaniu wspólności majątkowej dokonał spłaty przedmiotowego kredytu konsolidacyjnego w wysokości dochodzonego roszczenia, w szczególności w postaci zaświadczenia banku lub wyciągu z rachunku bankowego, lecz ograniczył się w tym zakresie jedynie do własnych zeznań, które nie były wystarczające, zważywszy, że pozwana (powódka wzajemna) kwestionowała kwotę tej spłaty.

Za bezzasadne uznane zostało również żądanie zwrotu nakładów w kwocie 9.650 zł z tytułu prywatnej pożyczki udzielonej powodowi (pozwanemu wzajemnemu) przez B. L. w kwocie 10.000 zł, pomniejszonej o 50 % jej spłaty dokonanej z majątku wspólnego stron, ponieważ powód nie wykazał faktu udzielenia takiej pożyczki oraz jej spłaty w całości.

Co do żądania zapłaty kwoty 10.649,59 zł z tytułu połowy wydatków na remont lokalu w kwocie 5.611,19 zł oraz na zakup sprzętu AGD i materiałów budowlanych dla pozwanej (powódki wzajemnej) w kwocie 15.688 zł Sąd Okręgowy uznał za zasadne zasądzenie od niej na rzecz powoda (pozwanego wzajemnego) jedynie kwoty 6.944 zł z tytułu połowy nakładów poczynionych w postaci środków przekazanych na rachunek bankowy pozwanej (powódki wzajemnej). Sąd uwzględnił, że część tych nakładów niewątpliwie służyła zaspokojeniu potrzeb rodziny stron i została zużyta na ten cel, więc zgodnie z art. 45 § 1 zd. 3 k.c. nie podlega zwrotowi. Nie można przy tym uznać, że podlegają one zwrotowi z tego względu, że zwiększyły wartość majątku osobistego pozwanej (powódki wzajemnej) ponad kwotę uznaną przez ten Sąd za zasadną.

Odnośnie do żądania zwrotu nakładów z majątku wspólnego stron na majątek osobisty pozwanej (powódki wzajemnej) w postaci spłaty kredytu hipotecznego zaciągniętego przez nią osobiście przez zawarciem małżeństwa stron, dokonywanej w trakcie trwania wspólności ustawowej, Sąd Okręgowy uznał, że zasługuje ono na uwzględnienie, ponieważ z zebranego materiału dowodowego wynika, że w okresie od dnia 24 września 2011 r. do dnia 31 lipca 2014 r. spłaciła ona ten kredyt w łącznej kwocie 40.500 zł, wobec czego na podstawie art. 43 § 1 k.r. i o. powodowi (pozwanemu wzajemnemu) przysługuje zwrot połowy tej kwoty, czyli 20.275 zł. Ponieważ jednak żądał on z tego tytułu jedynie kwoty 18.600 zł, to Sąd uwzględnił to żądanie do tej kwoty w całości.

W konsekwencji żądanie powoda zostało uwzględnione co do kwoty 29.167,63 zł (3.263,63 zł + 6.944 zł + 18.600 zł) z odsetkami ustawowymi od dnia 9 lutego 2019 r., ponieważ powód (pozwany wzajemny) nie wzywał wcześniej pozwanej (powódki wzajemnej) do zapłaty z tytułu zwrotu spornych nakładów. Dalej idące powództwo główne zostało oddalone jako bezzasadne.

W odniesieniu do powództwa wzajemnego, w którym pozwana (powódka wzajemna) ostatecznie domagała się zasądzenia od drugiej strony kwoty 3.950 zł z tytułu połowy nakładów z majątku wspólnego na majątek osobisty powoda (pozwanego wzajemnego), poczynionych w postaci spłaty kredytu gotówkowego zaciągniętego przez niego przed zawarciem związku małżeńskiego i wydatków na remont jego samochodu, Sąd Okręgowy wskazał, że niewątpliwie w czasie istnienia wspólności majątkowej między stronami z majątku wspólnego zostało spłacone powyższe zadłużenie powoda (pozwanego wzajemnego) do kwoty 2.961,48 zł. W związku z tym pozwana (powódka wzajemna) zasadnie domagała się z tego tytułu zasądzenia dochodzonej przez nią kwoty 1.450 zł. W pozostałym zakresie jej żądanie zostało natomiast uznane za niezasadne jako nieudowodnione.

O kosztach procesu, zarówno co do powództwa głównego, jak i powództwa wzajemnego, Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 100 k.p.c., dokonując ich wzajemnego rozliczenia między stronami odpowiednio do wyniku postępowania co do każdego z tych powództw.

Powyższy wyrok został zaskarżony apelacją przez powoda (pozwanego wzajemnego) w części oddalającej powództwo główne i uwzględniającej powództwo wzajemne oraz obciążającej go kosztami procesu na rzecz pozwanej (powódki wzajemnej) i nieuiszczonymi kosztami sądowymi. Podstawę apelacji stanowiły zarzuty:

1) błędnej wykładni art. 45 k.r. i o. i nierozpoznania istoty sprawy, co miało wpływ na treść zaskarżonego rozstrzygnięcia, przez przyjęcie, że spłata przez powoda kredytu (z ograniczeniem żądania do ½ tej kwoty), przeznaczonego na nakłady remontowe na majątek osobisty drugiego małżonka (pozwanej), nie stanowi przesunięcia majątkowego między wspólnością ustawową a majątkami osobistymi małżonków i nie stanowi żądania rozliczenia nakładów objętych treścią tego przepisu, wobec czego uwzględnienie powództwa rozszerzałoby podstawę faktyczną żądania,

2) naruszenia przepisów postępowania, tj. art. 233 § 1 k.p.c., mającego istotny wpływ na wynik sprawy:

a) przez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów, polegające na przyjęciu, mimo braku zaprzeczenia ze strony pozwanej, że powód był obowiązany dodatkowo wykazać dokonywanie spłat kredytu konsolidacyjnego po ustaniu między stronami wspólności małżeńskiej, podczas gdy kwota żądania, obejmująca okres istnienia między stronami wspólności małżeńskiej, została wykazana, a strona pozwana nie przedstawiła dowodów przeciwnych, natomiast samo zaprzeczenie nie jest wystarczające,

b) przez jednostronną ocenę dowodów, polegającą na przyjęciu, że powód powinien przedstawić dowód spłaty kredytu konsolidacyjnego po ustaniu wspólności ustawowej między stronami i uznaniu jego spłaty w tej części za niewykazaną, podczas gdy jednocześnie sąd nie wymagał od pozwanej dowodów spłaty kredytu hipotecznego zaciągniętego przez nią na zakup lokalu po ustaniu wspólności majątkowej.

W konsekwencji powód (pozwany wzajemny) wniósł o dopuszczenie dowodu z zaświadczenia banku o spłacie kredytu konsolidacyjnego, a co do istoty domagał się zmiany wyroku w zaskarżonej części przez uwzględnienie powództwa głównego w pozostałym zakresie i oddalenie powództwa wzajemnego w zaskarżonej części, a także przez obciążenie pozwanej (powódki wzajemnej) całością kosztów procesu i kosztów sądowych. Ewentualnie wnosił o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania z pozostawieniem temu Sądowi rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego. Wnosił także o obciążenie pozwanej (powódki wzajemnej) kosztami postępowania apelacyjnego.

Pozwana (powódka wzajemna) wniosła o oddalenie apelacji i zasądzenie od powoda (pozwanego wzajemnego) na jej rzecz kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja zasługiwała na uwzględnienie w przeważającym zakresie, aczkolwiek jej zarzuty były jedynie częściowo zasadne.

Jeśli chodzi o podstawę faktyczną rozstrzygnięcia wydanego w postępowaniu apelacyjnym, wskazać należy, że zasadnicza część ustaleń dokonanych przez Sąd pierwszej instancji mogła zostać zaaprobowana i przyjęta przez Sąd Apelacyjny za własne. Odnosi się to przede wszystkim do okoliczności związanych z zaciągnięciem przez strony jeszcze przed zawarciem związku małżeńskiego kredytów i pożyczek, które były następnie – w całości (w przypadku kredytu gotówkowego zaciągniętego przez powoda – pozwanego wzajemnego) lub częściowo (w przypadku kredytu hipotecznego zaciągniętego przez pozwaną – powódkę wzajemną na zakup lokalu mieszkalnego wchodzącego w skład jej majątku osobistego) – spłacone w czasie trwania wspólności majątkowej ze środków pochodzących z majątku wspólnego stron.

Prawidłowo ustalone zostało również, że w czasie istnienia wspólności majątkowej między stronami powód (pozwany wzajemny) zaciągnął wyłącznie we własnym imieniu najpierw kredyt gotówkowy z dnia 5 kwietnia 2013 r., a potem kredyt konsolidacyjny z dnia 2 sierpnia 2013 r., przy czym środki z tych kredytów zostały generalnie przeznaczone na remont lokalu mieszkalnego należącego do majątku osobistego pozwanej (powódki wzajemnej) co najmniej do kwoty 40.970 zł (częściowo do kwoty 21.000 zł w formie zapłaty na rzecz firmy (...) wykonującej remont lokalu mieszkalnego pozwanej – powódki wzajemnej, a częściowo do kwoty 19.970 zł bezpośrednio na jej rachunek bankowy przelewami z rachunku bankowego powoda – pozwanego wzajemnego, opisanymi w tytule przelewu w sposób wskazujący, że były one przeznaczone na sfinansowanie remontu tego lokalu).

Powyższe okoliczności mają przy tym decydujące i wystarczające znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy w zakresie objętym apelacją. Zauważyć bowiem należy, że chociaż Sąd pierwszej instancji bardzo obszernie i generalnie prawidłowo przedstawił zagadnienia związane z rozliczeniem nakładów dokonanych z majątku wspólnego małżonków na ich majątki osobiste lub z ich majątków osobistych na majątek wspólny, a także z rozliczeniem nakładów z majątku osobistego jednego małżonka na majątek osobisty drugiego małżonka, to nie wyprowadził ze swoich rozważań w pełni prawidłowych wniosków, co bezpośrednio wpłynęło na treść zaskarżonego rozstrzygnięcia.

Odnosi się to oceny charakteru i skutków zaciągnięcia przez powoda (pozwanego wzajemnego) w czasie trwania wspólności majątkowej między stronami umów kredytu. Zabrakło bowiem jednoznacznej i stanowczej analizy wpływu tych zdarzeń na stosunki majątkowe między stronami. W związku z tym wskazać wypada, że o ile zaciągnięcie kredytu w czasie wspólności majątkowej tylko przez jednego małżonka (niezależnie od tego, czy za zgodą, czy bez zgody drugiego małżonka) powoduje, że stroną umowy kredytu z bankiem (jako osobą trzecią wobec małżonków) staje się wyłącznie ten małżonek, który zawarł umowę kredytu, to w zakresie relacji majątkowych między małżonkami przedmiot kredytu (środki pieniężne) – z chwilą jego wypłacenia – nie wchodzi do majątku osobistego kredytobiorcy, lecz zgodnie z ogólną zasadą, wynikającą z art. 31 § 1 k.r. i o., wchodzi bezpośrednio do majątku wspólnego obojga małżonków jako składnik majątkowy nabyty w czasie wspólności (bez względu na to, czy został nabyty przez jednego, czy przez oboje małżonków).

Ma to bardzo doniosłe konsekwencje w niniejszej sprawie, ponieważ z jednej strony przekazanie środków pochodzących z kredytu, mimo że został on zaciągnięty jedynie przez powoda (pozwanego wzajemnego), nie stanowiło nakładu z jego majątku osobistego na majątek osobisty pozwanej (powódki wzajemnej), lecz było nakładem na ten majątek pochodzącym z majątku wspólnego stron. Podlegał więc on rozliczeniu według zasad określonych w art. 45 k.r. i o., a nie na podstawie art. 405 k.c. Jednocześnie spłata tego kredytu w czasie trwania wspólności majątkowej ze środków pochodzących z majątku wspólnego stanowiła spłatę długu obciążającego osobiście powoda – pozwanego wzajemnego, w związku z czym słusznie skarżący, a za nim Sąd pierwszej instancji, uwzględnili w niniejszej sprawie, że może on domagać się od pozwanej (powódki wzajemnej) jedynie połowy spłat dokonanych na poczet tego kredytu, ponieważ gdyby nie doszło do tej spłaty, to w majątku wspólnym powinny znajdować się środki przeznaczone na tę spłatę. W konsekwencji zgodnie z zasadą równych udziałów w majątku wspólnym (art. 43 § 1 k.r. i o.), powód (pozwany wzajemny) jest uprawniony do otrzymania połowy tej kwoty, mając na uwadze, że kredyt ten – jak była wcześniej mowa – nie został w jakimkolwiek zakresie zużyty na wspólne potrzeby małżonków (stron), lecz na lokal wchodzący w skład majątku osobistego pozwanej (powódki wzajemnej). Podkreślić zresztą można, że takie rozliczenie nie było sporne między stronami i zostało zaakceptowane także przez Sąd pierwszej instancji.

Wbrew w/w Sądowi nie było jednak podstaw do odmiennej oceny pozostałej części wydatków poniesionych w czasie trwania wspólności majątkowej stron na lokal pozwanej (powódki wzajemnej). Formalnie zostały one wprawdzie dokonane jako przelewy z rachunku bankowego powoda (pozwanego wzajemnego) na rzecz wykonawcy remontu lokalu pozwanej (powódki wzajemnej) lub bezpośrednio na jej rachunek bankowy, ale wziąć trzeba pod uwagę, że mimo, że strony w czasie trwania wspólności majątkowej nie miały wspólnego rachunku bankowego, lecz przez cały czas posługiwały się odrębnymi rachunkami bankowymi, to niewątpliwie środki, którymi dysponowały ze swoich rachunków, de iure stanowiły majątek wspólny, ponieważ w toku niniejszej sprawy nawet nie było twierdzeń, a tym bardziej nie zostało to udowodnione, aby w czasie trwania wspólności majątkowej uzyskały one środki pieniężne, które nie podlegały ogólnej regule z art. 31 § 1 k.r. i o., lecz stanowiły majątek osobisty na podstawie art. 33 k.r. i o.

Prowadzi to do wniosku, że pozwana (powódka wzajemna) nawet niezależnie od kwestii, dotyczącej dokonania lub niedokonania przez powoda (pozwanego wzajemnego) po ustaniu wspólności majątkowej spłaty zaciągniętego jedynie przez niego, a zatem stanowiącego jego dług osobisty, kredytu konsolidacyjnego, powinna w ramach rozliczeń między stronami zwrócić do majątku wspólnego całość środków uzyskanych z tego majątku, które pochodziły wprawdzie z w/w kredytu, ale w chwili ich wypłaty powodowi (pozwanemu wzajemnemu), jako kredytobiorcy, weszły do majątku wspólnego, wobec czego w chwili ich przekazywania wykonawcy remontu lub na rachunek bankowy pozwanej (powódki wzajemnej) stanowiły już składniki majątku wspólnego. Odnosi się to zatem do wskazanej wcześniej kwoty 40.970 zł. W konsekwencji powód (pozwany wzajemny) – niezależnie od tego, czy w jakimkolwiek zakresie dokonał spłaty kredytu konsolidacyjnego, jako swojego długu osobistego, po ustaniu wspólności majątkowej – był uprawniony do otrzymania od pozwanej (powódki wzajemnej) co najmniej kwoty 20.485 zł jako połowy nakładów dokonanych w powyższy sposób z majątku wspólnego stron na jej majątek osobisty, a nie jako nakładów z jego majątku osobistego na majątek osobisty drugiego małżonka.

Kwestia spłaty powyższego kredytu po ustaniu wspólności majątkowej między stronami ma natomiast istotne znaczenie dla możliwości żądania przez niego od pozwanej (powódki wzajemnej) zwrotu kwot przekraczających połowę tego nakładu. Skoro bowiem hipotetycznie była ona uprawniona do połowy tych środków, traktowanych jako nakład z majątku wspólnego na jej majątek osobisty, to nie może być obojętne to, że w rzeczywistości nakłady te zwiększyły jej majątek osobisty, wobec czego mogłaby być uprawniona do ich zatrzymania jedynie wtedy, gdyby poniosła ze swojego majątku osobistego wydatki na spłatę kredytu zaciągniętego wprawdzie wyłącznie przez powoda (pozwanego wzajemnego), ale przeznaczonego w całości na jej majątek osobisty. Inaczej mówiąc, nie może ona powołać się na uprawnienie do otrzymania połowy nakładów z majątku wspólnego na jej majątek osobisty, analogicznie jak było w przypadku spłaty tego kredytu w czasie trwania wspólności majątkowej, z pominięciem tego, że wartość tych nakładów nie została przez nią zwrócona z jej majątku osobistego do majątku wspólnego w czasie trwania wspólności ustawowej ani po jej ustaniu.

Jedynie w tym zakresie można byłoby zgodzić się z Sądem pierwszej instancji, że możliwość żądania przez powoda (pozwanego wzajemnego) zwrotu tej części nakładów była ściśle uzależniona od tego, która ze stron po ustaniu wspólności majątkowej dokonała spłaty przedmiotowego kredytu konsolidacyjnego. Gdyby bowiem uczyniła to pozwana (powódka wzajemna), spłacając ten kredyt za powoda (pozwanego wzajemnego) jako dłużnika banku, to można byłoby uznać, że powód (pozwany wzajemny) nie mógłby już żądać od niej zwrotu nakładów poniesionych z majątku wspólnego na jej majątek osobisty, ponieważ byłoby to wówczas niejako powtórne żądanie zwrotu nakładów, które pokryła już ona ze swojego majątku osobistego. Gdyby jednak spłaty tego kredytu dokonał powód (pozwany wzajemny) z tym, że w zakresie przekraczającym połowę nakładu poniesionego dzięki temu kredytowi z majątku wspólnego na majątek osobisty pozwanej (powódki wzajemnej), to pozwana powinna zwrócić mu taką część spłaty.

Dokonując takiej spłaty, do której był on wprawdzie zobowiązany w stosunku do banku jako dłużnik osobisty, powód (pozwany wzajemny) dokonywałby bowiem jednocześnie przysporzenia także na rzecz pozwanej (powódki wzajemnej), która byłaby w tym zakresie zwolniona z obowiązku zwrotu do majątku wspólnego nakładów poczynionych na jej majątek osobisty. Inaczej rzecz ujmując, spłata tego kredytu przez powoda (pozwanego wzajemnego) do połowy mieściłaby się w ramach jego udziału w majątku wspólnym, natomiast nadwyżka ponad połowę byłaby w istocie spłatą dokonaną za pozwaną (powódkę wzajemnym), którą w całości obciążał obowiązek zwrotu do majątku wspólnego nakładów otrzymanych z tego majątku na jej majątek osobisty. Odmienne stanowisko oznaczałoby, że w ogóle nie musiałaby ona rozliczyć się z tej części nakładów, powołując się na to, że przecież ona także jest uprawniona do ich połowy z pominięciem, że w rzeczywistości w ogóle nie zwróciła ona tych nakładów do majątku wspólnego, mimo że zwiększyły one wartość jej majątku osobistego, a zatem niewątpliwie powinna z nich rozliczyć się z drugim małżonkiem.

W tym stanie rzeczy wziąć trzeba pod uwagę, że powód (pozwany wzajemny) złożonym w toku postępowania apelacyjnego dowodem w postaci zaświadczenia (...) Bank (...) S.A. z dnia 24 listopada 2021 r. wykazał, że kredyt konsolidacyjny, który został uruchomiony w dniu 2 sierpnia 2013 r., został w całości spłacony przez niego, jako kredytobiorcę, do dnia 25 stycznia 2016 r.

W ocenie Sądu Apelacyjnego nie było podstaw do pominięcia tego dowodu na mocy art. 381 k.p.c., jako spóźnionego, ponieważ z jednej strony wziąć trzeba pod uwagę, że w toku postępowania przed Sądem pierwszej instancji kwestia konieczności wykazania takiej okoliczności nie była wcale oczywista i w gruncie rzeczy skarżący mógł o niej dowiedzieć się dopiero z pisemnego uzasadnienia zaskarżonego wyroku, a z drugiej strony zbyt daleko idące byłoby nadmierne formalizowanie kwestii procesowych kosztem uwzględnienia okoliczności, że obiektywnie powód (pozwany wzajemny) niewątpliwie jest uprawniony do żądania od pozwanej (powódki wzajemnej) zwrotu nie tylko tej części nakładów z majątku wspólnego stron na jej majątek osobisty, które odpowiadają wysokości jego udziału w tym majątku, ale także zwrotu tej części nakładów, które formalnie przypadałyby pozwanej (powódce wzajemnej), ale nie jest ona do nich uprawniona, ponieważ faktycznie nie zostały poniesione przez nią, lecz przez skarżącego, który spłacił kredyt w całości, a tym samym poniósł koszty tych nakładów nie tylko do wysokości swojego udziału w majątku wspólnym, ale także w zakresie udziału pozwanej (powódki wzajemnej).

W konsekwencji powód (pozwany wzajemny) mógłby zasadnie domagać się od pozwanej (powódki wzajemnej) – poza zasądzoną i niezaskarżoną przez pozwaną (powódkę wzajemną) kwotą 29.167,63 zł (obejmująca także przypadającą na niego część spłaconego w czasie trwania wspólności majątkowej kredytu konsolidacyjnego, tj. kwotę 3.263,63 zł) – zapłaty także pozostałej części nakładów z majątku wspólnego na jej majątek osobisty, dokonanych z kredytu, którego przedmiot (środki uzyskane z kredytu), w kwocie 40.970 zł, wszedł do majątku wspólnego, a następnie stanowił nakład z tego majątku na majątek osobisty (pomniejszonej o w/w udział w spłacie tego kredytu dokonanej przed ustaniem wspólności majątkowej). Odpowiadałoby to zatem kwocie 37.346,37 zł (40.970 – 3.623,63). Wziąć jednak trzeba pod uwagę, że wartość przedmiotu zaskarżenia w zakresie powództwa głównego została określona na niższą kwotę, a mianowicie 37.152,93 zł, wobec czego zasądzeniu, wskutek zmiany zaskarżonego wyroku, mogła podlegać jedynie ta ostatnia kwota.

Dodać można, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego (zob. wyrok z dnia 16 stycznia 2014 r. sygn. akt IV CSK 203/13) został wyrażony zbieżny z powyższym stanowiskiem Sądu Apelacyjnego pogląd, zgodnie z którym korzyść majątkowa w postaci środków, pochodzących z kredytu zaciągniętego w czasie trwania wspólności majątkowej tylko przez jednego małżonków, wchodzi – z chwilą wypłaty tych środków – do majątku wspólnego, mimo że dłużnikiem banku pozostaje tylko ten małżonek, który zaciągnął kredyt. Koresponduje to więc z przyjętym w niniejszej sprawie wnioskiem, że środki pochodzące z kredytu, zaciągniętego jedynie przez powoda (pozwanego wzajemnego), weszły w skład majątku wspólnego stron, wobec czego po ich przeznaczeniu na remont lokalu, należącego do pozwanej (powódki wzajemnej), należy je traktować jako nakład z majątku wspólnego na jej majątek osobisty, a nie jako nakład dokonany z majątku osobistego powoda (pozwanego wzajemnego).

Nie zmienia to jednak w niczym konieczności zwrotu tych nakładów na rzecz powoda (pozwanego wzajemnego), skoro pozwana (powódka wzajemna) w jakimkolwiek zakresie nie poniosła po ustaniu wspólności majątkowej między stronami wydatków na zwrot tych nakładów do majątku wspólnego, który mógłby następnie podlegać rozliczeniu między stronami. Nie budzi bowiem wątpliwości, że koszty te poniósł w całości jedynie powód (pozwany wzajemny), a zatem jest on uprawniony do żądania ich zwrotu od pozwanej (powódki wzajemnej) w całości, skoro w ogóle nie rozliczyła się ona z tych nakładów ani w czasie trwania wspólności, ani po jej ustaniu.

W świetle powyższych rozważań zasadny okazał się więc zarzut naruszenia art. 45 k.r. i o. Wynikało to przede wszystkim z wadliwego ujęcia przez Sąd pierwszej instancji kwestii sposobu rozliczenia się pozwanej (powódki wzajemnej) z powodem (pozwanym wzajemnym) z nakładów dokonanych z majątku wspólnego stron na jej majątek osobisty. Uwzględnić też należało wykazaną ostatecznie przez skarżącego okoliczność, że poza spłatami zaciągniętego przez niego kredytu, dokonanymi w czasie trwania między stronami wspólności majątkowej, pozwana (powódka wzajemna) w ogóle nie zwróciła uzyskanych nakładów, lecz to on w całości poniósł związane z nimi wydatki, więc może domagać się od niej ich zwrotu, bowiem jedynie ona uzyskała korzyść ze spornych nakładów.

Powód (pozwany wzajemny) niezasadnie kwestionował natomiast rozstrzygnięcie o częściowym uwzględnieniu powództwa wzajemnego. Podkreślić trzeba, że tak samo jak pozwana (powódka wzajemna) była zobowiązana do rozliczenia się z nakładu w postaci spłaty ze środków z majątku wspólnego jej osobistego długu z tytułu kredytu hipotecznego, także skarżący powinien rozliczyć się z nią z nakładu na jego majątek osobisty, polegającego na spłacie kredytu gotówkowego zaciągniętego przed zawarciem małżeństwa przez strony. Nie może budzić wątpliwości, że kredyt ten, który został zaciągnięty niemal przed samym zawarciem małżeństwa, został spłacony już w czasie jego trwania. Powód (pozwany wzajemny) nie wykazał zaś, aby jego spłaty w czasie trwania wspólności majątkowej dokonał ze środków wchodzących w skład jego majątku osobistego. Nie ma więc podstaw do kwestionowania, że w takim zakresie, w jakim pozwana (powódka wzajemna) domagała się rozliczenia tego nakładu, Sąd pierwszej instancji zasadnie uwzględnił jej żądanie.

Z tych przyczyn Sąd Apelacyjny na mocy art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok w części oddalającej powództwo jedynie o tyle, że dodatkowo zasądził od pozwanej (powódki wzajemnej) na rzecz powoda (pozwanego wzajemnego) kwotę 37.152,93 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 9 lutego 2019 r. do dnia zapłaty (mając na uwadze, że data wymagalności nie była kwestionowana) oraz odpowiednio do zmiany orzeczenia co do istoty zmienił też zawarte w zaskarżonym wyroku rozstrzygnięcia o kosztach procesu i kosztach sądowych stosownie do ostatecznego wyniku sporu w zakresie powództwa głównego, ponieważ powód (pozwany wzajemny) wygrał sprawę w 87,2 %, a pozwana (powódka wzajemna) – w 12,8 %.

W pozostałej części – co do powództwa wzajemnego – apelacja została oddalona na mocy art. 385 k.p.c. W związku z tym zmiana zaskarżonego wyroku nie wpłynęła na rozstrzygnięcie o kosztach procesu w zakresie powództwa wzajemnego.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 100 k.p.c., mając na uwadze, że powód (pozwany wzajemny) wygrał sprawę w tej instancji w 96 %, a zatem uległ pozwanej (powódce wzajemnej) jedynie w nieznacznej części, wobec czego można było włożyć na nią obowiązek zwrotu na jego rzecz całości kosztów w kwocie 4.588 zł (opłata od apelacji 1.858 zł i wynagrodzenie pełnomocnika 2.700 zł).

Dodatkowo Sąd Apelacyjny wziął pod uwagę, że skarżący uiścił zaniżoną o 73 zł opłatę od apelacji, ponieważ przy określaniu wartości przedmiotu zaskarżenia nie doliczył kwoty kwestionowanej w ramach powództwa wzajemnego. Jednak, pomimo że pozwana (powódka wzajemna) przegrała sprawę niemal w całości, niezasadne byłoby obciążenie ją również powyższą kwotą, ponieważ akurat w zakresie powództwa wzajemnego apelacja okazała się chybiona. Niesprawiedliwe byłoby więc nałożenie na nią obowiązku zapłaty opłaty od tej części apelacji, która została oddalona. W konsekwencji na podstawie art. 113 ust. 4 u.k.s.c. Sąd Apelacyjny odstąpił od obciążenia jej nieuiszczoną częścią opłaty należnej od oddalonej części apelacji.

SSA Marek Machnij