Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 grudnia 2021 r.

1.  zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 153.540,50 zł (sto pięćdziesiąt trzy tysiące pięćset czterdzieści złotych 50/100);

2.  oddala powództwo w pozostałym zakresie;

3.  zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 2.764,80 zł (dwa tysiące siedemset sześćdziesiąt cztery złote 80/100) tytułem kosztów pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu;

4.  przyznaje ze Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Bydgoszczy na rzecz

adw. P. S., Kancelaria Adwokacka w B., kwotę 835,20 zł (osiemset trzydzieści pięć złotych 20/100), powiększoną o należną stawkę podatku od towarów i usług w wysokości 23 %, tytułem zwrotu części kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu;

5.  zasądza od powoda na rzecz pozwanego kwotę 1.488,74 zł (tysiąc czterysta osiemdziesiąt osiem złotych 74/100) tytułem zwrotu kosztów procesu;

6.  nakazuje pobrać od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Bydgoszczy kwotę 9.457,24 zł (dziewięć tysięcy czterysta pięćdziesiąt siedem złotych 24/100) tytułem zwrotu części kosztów sądowych;

7.  pozostałymi kosztami sądowymi, od których powód był zwolniony, obciąża Skarb Państwa.

SSO Joanna Cyganek

Sygn. akt I C 14/18

UZASADNIENIE

Pozwem wniesionym w dniu 3 stycznia 2018 r. przeciwko K. A. (1) powód J. A. wniósł o zasądzenie od pozwanego na jego rzecz kwoty 200.000 zł tytułem nakładów dokonanych na nieruchomość pozwanego. W uzasadnieniu podano, że w 1997 r. powód wraz z byłą żoną zakupili dla syna K. A. (1) nieruchomość przy ul. (...) w P.. Wskazano, że na tej działce w latach 2009-2010 powód wraz z byłą żoną zbudowali dom. Podkreślono, że dom został postawiony własnymi nakładami i siłami, a pozwany w żadnej części nie uczestniczył w jego budowie, z wyjątkiem ocieplenia jednej ze ścian budynku. Powód wyjaśnił, że początkowo zamieszkiwał z byłą żoną w zbudowanym przez nich domu, jednak później powód otrzymał zakaz zamieszkiwania z małżonką, a następnie wymeldowano go z miejsca zamieszkania. Wskazano, że powód rozwiódł się z żoną i nie pozwolono mu wrócić do miejsca zamieszkania. Powód podkreślił, że pozwany wystawił dom na sprzedaż za kwotę 400.000 zł. Podano, że powód zwracał się do pozwanego o zwrot nakładów na nieruchomość, jednak pozwany proponował znacznie mniej pieniędzy niż powód faktycznie poniósł tytułem nakładów na dom. Powód wyjaśnił, że wycenia nakłady na nieruchomość na kwotę 400.000 zł. Podkreślono, że powód nie miał zawartej z byłą żoną umowy małżeńskiej, a zatem należy mu się połowa tych nakładów (k. 4-6).

Postanowieniem z dnia 9 stycznia 2018 r. Sąd zwolnił powoda od kosztów sądowych i ustanowił dla niego pełnomocnika z urzędu oraz zabezpieczył powództwo poprzez ustanowienie na nieruchomości pozwanego położonej w P. przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy w Bydgoszczy prowadzi księgę wieczystą nr (...) hipoteki przymusowej w kwocie 106.000 zł (k. 197-198).

W odpowiedzi na pozew pozwany K. A. (1) wniósł o oddalenie powództwa ponad kwotę wynikającą z zebranego w niniejszej sprawie materiału dowodowego, odroczenie terminu płatności zasądzonej kwoty na okres 12 miesięcy od dnia prawomocnego zakończenia postępowania oraz zasądzenie od powoda na jego rzecz zwrotu kosztów postępowania. Pozwany wskazał, że według jego szacunkowych wyliczeń rzeczywiście powodowi należy się kwota w ramach poczynionych przez niego nakładów na nieruchomość. Podkreślono jednak, że kwota ta jest znacznie niższa niż żądanie wysuwane przez powoda. Zdaniem pozwanego środki na wybudowanie domu pochodziły w zdecydowanej większości z majątku jego matki. Wskazano, że środki pierwotnie pochodziły z wkładu mieszkaniowego przypadającego na lokal mieszkalny położony przy ul. (...) w B., względem którego matce pozwanego przysługiwało spółdzielcze lokatorskie prawo, nabyte w drodze przydziału z dnia 30 sierpnia 1977 r. w związku z odziedziczeniem wkładu do tegoż lokalu po zmarłej babci.

Wyjaśniono, że po zawarciu związku małżeńskiego przez powoda i matkę pozwanego, lokal powyższy został przez nią zamieniony na większe mieszkanie przy ul. (...) w B., a zwaloryzowany wkład mieszkaniowy przysługujący matce pozwanego został przeksięgowany na konto wkładu mieszkaniowego nowego lokalu. Nadto podano, że wkład ten został następnie uzupełniony środkami pochodzącymi z likwidacji książeczki mieszkaniowej, którą dla matki pozwanego założyli i wpłacali jej dziadkowie, a które to środki również stanowiły majątek odrębny matki pozwanego. Zdaniem strony pozwanej na dzień przekształcenia prawa do lokalu mieszkalnego z lokatorskiego na własnościowe posiadany przez matkę pozwanego wkład – stanowiący jej odrębny majątek – stanowił 71,67% wartości rynkowej lokalu, natomiast wymagany do uzupełnienia wkład budowalny został wpłacony przez małżonków A. w dniu 29 maja 2007 r. ze środków pochodzących z majątku wspólnego.

Podano, że matka pozwanego poczyniła na majątek wspólny w postaci spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego nakłady z majątku odrębnego w wysokości 71,67% wartości mieszkania przy ul. (...), a nadto przysługiwała jej połowa wartości uzupełnionego wspólnie z byłym mężem wkładu budowlanego, co łącznie dawało jej udział w wysokości 85,85% wartości mieszkania. Zdaniem strony pozwanej to ze sprzedaży mieszkania przy ul. ul. (...) pochodziły w zdecydowanej większości środki, które przeznaczone zostały na wybudowanie domu na nieruchomości pozwanego. Pozwany wskazał, że powód może zatem dochodzić jedynie połowy wartości nakładów poczynionych na jego nieruchomości w latach 2007-2008 (nakłady w postaci fundamentów i ścian stawianego budynku oraz 14,165% wartości nakładów poczynionych na nieruchomości pozwanego po tej dacie, jako że finansowane były one już wyłącznie z majątku pochodzącego ze sprzedaży lokalu, na który nakłady w ponad 85% poczyniła matka pozwanego. W ocenie pozwanego obliczona w ten sposób szacunkowo kwota, jaką realnie może dochodzić powód w niniejszej sprawie to kwota około 50.000 zł (k. 209-212).

W dalszym toku postępowania strony podtrzymały stanowiska dotychczas zajęte w sprawie.

Sąd ustalił, co następuje:

Pozwany jest synem powoda. W dniu 20 października 1997 r. powód i jego ówczesna małżonka K. A. (2), działający w imieniu i na rzecz swojego małoletniego wówczas syna, nabyli na rzecz pozwanego nieruchomość oznaczoną w ewidencji gruntów nr działki (...), dla której obecnie prowadzona jest księga wieczysta nr (...).

dowód: umowa sprzedaży w formie aktu notarialnego z dnia 20 października 1997 r. Rep. A nr 4523/1997 k. 24-28, wydruk KW k. 18-23,

W latach 2007-2015 powód wraz ówczesną małżonką K. A. (2) wybudowali na nieruchomości należącej do pozwanego, przy ul. (...) w P., jednorodzinny budynek mieszkalny, parterowy bez podpiwniczenia. Pozwany wyraził zgodę na budowę domu przez rodziców na terenie jego nieruchomości. Zgodził się również na to, by rodzice zamieszkali w wybudowanym przez nich domu. Rodzice pozwanego opłacali rachunki za media, uiszczali również podatek od nieruchomości. Nie płacili pozwanemu czynszu dzierżawnego.

W 2012 r. na posesji został zamontowany wodomierz główny służący do pomiaru dostarczanej wody i budynek został podłączony do gminnej sieci wodociągowej. Budynek był już wówczas zdatny do zamieszkiwania i w pełni funkcjonalny. Przed podłączeniem do kanalizacji ścieki były odprowadzane do szamba. Powstały wówczas wodociągi kanalizacyjne i cała instalacja odprowadzająca ścieki. Budowa domu została zakończona w 2015 r. Budynek został przyłączony do gminnej sieci kanalizacyjnej w 2020 r.

dowód: zeznania świadka K. A. (2) k. 350v-351 (00:14:45-00:25:51), zeznania powoda k. 409-410 (00:06:59-00:38:22), k. 580v (00:18:24-00:26:14), zeznania pozwanego k. 410-410v (00:38:22-00:54:35), k. 580v (00:26:14-00:29:12), faktury VAT k. 29-35, 40-44, 46-47, 49-60, 62-64, 67-77, 85-87, 92-105, 107-118, 120-121, 123, 126-137, 138-171, 173-178, 185-187, 190-196, umowy na wykonanie robót budowlanych k. 36, 48, dowody wpłaty k. 37-38, 65, 106, 124, 188, umowa najmu maszyn k. 39, potwierdzenia zamówień k. 45, 61, 78-84, 88-91, 119-122, 137, 172, 179-184, 187, umowa montażu k. 66, pismo dotyczące kompensaty należności k. 125, pismo Zakładu (...) z dnia 2 marca 2020 r. k. 418, faktura VAT k. 419, świadectwo charakterystyki energetycznej k. 420-423, inwentaryzacja powykonawcza k. 424, protokół sprawozdawczo-opiniodawczy k. 426, protokół badań odbiorczych instalacji elektrycznych k. 427-436, zawiadomienie o zakończeniu budowy obiektu budowlanego k. 437, pismo Powiatowego Inspektoratu Nadzoru Budowlanego w B. z dnia 25 marca 2015 r. k. 438, pismo Wójta Gminy (...) z dnia 30 września 2020 r. k. 439, pismo Zakładu (...) z dnia 30 sierpnia 2021 r. k. 558,

W 2013 r. relacje powoda z ówczesną małżonką i pozwanym uległy pogorszeniu. Wyrokiem z dnia 3 marca 2014 r. Sąd Okręgowy w Bydgoszczy orzekł separację małżeństwa powoda i K. A. (2). W marcu 2015 r. powód opuścił dom przy ul. (...) w P.. Matka pozwanego K. A. (2) nadal korzysta z nieruchomości należącej do pozwanego.

dowód: zeznania powoda k. 409-410 (00:06:59-00:38:22), zeznania pozwanego k. 410-410v (00:38:22-00:54:35), k. 580v (00:26:14-00:29:12), wyrok Sądu Okręgowego w Bydgoszczy X Wydziału Cywilnego i Rodzinnego z dnia 3 marca 2014 r. k. 440,

Decyzją z dnia 2 sierpnia 2016 r. Wójta Gminy (...) orzeczono o wymeldowaniu powoda z pobytu stałego, który był zameldowany w miejscowości P. ul. (...). Decyzją z dnia 12 grudnia 2016 r. Wojewoda (...), na skutek odwołania powoda, utrzymał zaskarżoną decyzję w całości. Na wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego z dnia 18 października 2017 r. w sprawie ze skargi powoda na w/w decyzję Wojewody (...) powód wniósł skargę kasacyjną.

dowód: decyzja Wójta Gminy (...) z dnia 2 sierpnia 2016 r. k. 221, decyzja Wojewody (...) z dnia 12 grudnia 2016 r. k. 222, pismo WSA w Bydgoszczy z dnia 19 lutego 2018 r. k. 223,

Powód zwracał się do pozwanego o przywrócenie mu możliwości zamieszkiwania na nieruchomości przy ul. (...) w P.. Pozwany nie wyraził na to zgody.

Wyrokiem z dnia 31 stycznia 2017 r. Sąd Rejonowy w Bydgoszczy oddalił powództwo powoda o ochronę naruszonego posiadania. Sąd Okręgowy w Bydgoszczy wyrokiem z dnia 23 listopada 2017 r. oddalił apelację powoda od w/w wyroku.

dowód: pismo powoda z dnia 26 kwietnia 2016 r. k. 16, pismo pozwanego z dnia 31 marca 2016 r. k. 17, wyrok Sądu Rejonowego w Bydgoszczy I Wydziału Cywilnego z dnia 31 stycznia 2017 r. k. 219, wyrok Sądu Okręgowego w Bydgoszczy II Wydziału Odwoławczego z dnia 23 listopada 2017 r. k. 220,

Powód i K. A. (2) zawarli związek małżeński w dniu 30 kwietnia 1982 r. Małżeństwo zostało rozwiązane wyrokiem Sądu Okręgowego w Bydgoszczy z dnia 6 czerwca 2016 r. Byli małżonkowie nie zawierali umowy majątkowej małżeńskiej. Nie doszło również do ustalenia nierównych udziałów powoda i K. A. (2) w ich majątku wspólnym.

Postanowieniem z dnia 27 lutego 2020 r. Sąd Rejonowy w Bydgoszczy dokonał podziału majątku wspólnego powoda i K. A. (2) w ten sposób, że wierzytelność wobec pozwanego o zwrot nakładów poniesionych na nieruchomość położoną w P. przy ul. (...) przyznano w/w na wyłączną własność po połowie.

dowód: postanowienie Sądu Rejonowego w Bydgoszczy II Wydziału Cywilnego z dnia 27 lutego 2020 r. sygn. akt II Ns 750/18 k. 392-395, wniosek o podział majątku wspólnego małżonków k. 304-306, zeznania świadka K. A. (2) k. 350v-351 (00:14:45-00:25:51),

Powód zwracał się do pozwanego o zwrot nakładów na jego nieruchomość w kwocie 150.000 zł. Pozwany poinformował powoda, że rozliczenie poczynionych przez powoda nakładów możliwe będzie dopiero po sprzedaży nieruchomości, bowiem nie dysponuje on żadnymi wolnymi środkami. Nadto pozwany wskazał, że żądana przez powoda kwota 150.000 zł jest rażąco wygórowana.

dowód: pismo powoda z dnia 14 maja 2015 r. k. 15, pismo pozwanego z dnia 21 września 2015 r. k. 13, 216, pismo pozwanego z dnia 12 lipca 2016 r. k. 215,

Wartość nakładów dokonanych na nieruchomości położonej przy ul. (...) w P., dla której Sąd Rejonowy w Bydgoszczy X Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi KW nr (...), wynosi 307.081 zł z uwzględnieniem wodociągu.

Wartość nakładów dokonanych na nieruchomości położonej przy ul. (...) w P., dla której Sąd Rejonowy w Bydgoszczy X Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi KW nr (...), wynosi 302.822 zł bez uwzględnienia wodociągu.

Wycena nieruchomości, na której dokonano nakładów została dokonana w oparciu o transakcje nieruchomościami gruntowymi niezabudowanymi przeznaczonymi pod zabudowę letniskową (tak jak przedmiot wyceny) położonymi w obrębie P. oraz w celu określenia wartości rynkowej nakładów, odrębnie o transakcje nieruchomościami gruntowymi zabudowanymi budynkami mieszkalnymi położonymi na obszarze gminy (...). Przyjęte do analiz transakcje spełniają kryterium podobieństwa nieruchomości zdefiniowane w art. 4 ust. 16 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami, nie odbiegają od przeciętnych cen nieruchomości uzyskiwanych na analizowanym rynku nieruchomości i zostały przyjęte po przeanalizowaniu istniejących uwarunkowań na badanym rynku nieruchomości.

Okres użytkowania budynków mieszkalnych określany jest, w zależności od technologii i użytych materiałów, na 120-150 lat. Tym samym niespełna 5 letni okres użytkowania stanowi 2-3% stopnia zużycia, a więc jest wielkością pomijalną. Osiadanie nowobudowanych budynków i związane z tym pęknięcia ścian, są naturalnym procesem przebiegającym w pierwszych latach użytkowania obiektu.

Drobne prace wykończeniowe takie jak brak wykończenia elewacji, brak podbitki dachowej czy pozostałych wymienionych prac nie zmieniają na tyle stanu technicznego budynku, by zasadne było obniżenie stanu cechy dla potrzeb wyceny określonej jako stan techniczny budynku, niemniej prace wykonane po dniu 4 marca 2015 r. zostały określone odrębnie i pomniejszają określoną wartość.

dowód: opinia biegłego sądowego z dziedziny szacowania nieruchomości k. 451-499, uzupełniająca opinia biegłego sądowego z dziedziny szacowania nieruchomości k. 533-536, ustna opinia uzupełniająca biegłego sądowego z dziedziny szacowania nieruchomości k. 549-550 (00:04:48-00:30:31), faktury VAT k. 29-35, 40-44, 46-47, 49-60, 62-64, 67-77, 85-87, 92-105, 107-118, 120-121, 123, 126-137, 138-171, 173-178, 185-187, 190-196, umowy na wykonanie robót budowlanych k. 36, 48, dowody wpłaty k. 37-38, 65, 106, 124, 188, umowa najmu maszyn k. 39, potwierdzenia zamówień k. 45, 61, 78-84, 88-91, 119-122, 137, 172, 179-184, 187, umowa montażu k. 66, pismo dotyczące kompensaty należności k. 125,

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie powołanych powyżej dowodów z dokumentów, zeznań świadka, powoda i pozwanego oraz opinii sporządzonych przez biegłego sądowego w dziedzinie szacowania nieruchomości. Prawdziwość i autentyczność dokumentów złożonych i zgromadzonych w sprawie nie była przez strony kwestionowana, jak również nie budziła wątpliwości Sądu.

Sąd pominął dowód z dokumentów: pisma Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w B. z dnia 9 marca 2016 r., umów o kredyty i pożyczki z dnia 16 marca 2007 r., 2 czerwca 2007 r., 6 sierpnia 2008 r. i 18 marca 2009 r., umowy sprzedaży lokalu mieszkalnego przy ul. (...) z dnia 16 lutego 2010 r., protokołu z czynności sprawdzających Naczelnika Pierwszego Urzędu Skarbowego w B., wydruku księgi wieczystej prowadzonej dla lokalu mieszkalnego przy ul. (...). Podkreślić należy, że z ustalonego stanu faktycznego wynika, iż nakłady na nieruchomość pozwanego poczynione zostały przez powoda i jego byłą żonę w okresie pozostawania przez nich w ustawowej wspólności majątkowej, a więc pochodziły z ich majątku wspólnego (art. 31 § 1 i 2 k. r. i o.) Wskazać przy tym należy, że nie zostały ustalone nierówne udziały w majątku wspólnym powoda i jego byłej żony. Stwierdzić zatem należy, że zgodnie z art. 43 § 1 k.r. i o. - oboje w/w małżonkowie mają równe udziały w swoim majątku wspólnym, co powoduje, że w skład majątków, należących po ustaniu łączącej ich wspólności majątkowej małżeńskiej do każdego z małżonków, wchodzą "samodzielne" udziały we wszystkich przedmiotach, w tym we wierzytelnościach, które w czasie wspólności tworzyły majątek wspólny. Udziały te mają postać ułamków o wartościach, co do zasady, liczbowych równych. Bez znaczenia pozostaje zatem w niniejszej sprawie, czy nakłady na nieruchomość pozwanego poczynione przez powoda i jego ówczesną małżonkę pochodziły w większej części od któregoś z małżonków, bowiem środki te wchodziły do ich majątku wspólnego, w którym - podczas istnienia wspólności majątkowej - udział każdego z małżonków jest bezułamkowy. Nadto wskazać należy, że postanowieniem z dnia 27 lutego 2020 r. Sąd Rejonowy w Bydgoszczy dokonał podziału majątku wspólnego powoda i K. A. (2) w ten sposób, że wierzytelność wobec pozwanego o zwrot nakładów podniesionych na nieruchomość położoną w P. przy ul. (...) przyznano w/w na wyłączną własność po połowie.

Sąd co do zasady dał wiarę zeznaniom świadka K. A. (2) na okoliczność czy w trakcie trwania związku małżeńskiego z powodem czynione były nakłady na nieruchomość objętą postępowaniem oraz czy w postępowaniu o podział majątku wspólnego zgłosiła wniosek o przyznanie na jej wyłączną rzecz tych nakładów. Zeznania powołanego świadka były spójne, logiczne, zgodne ze stanem wiedzy, jaki posiadał w sprawie i znalazły potwierdzenie w pozostałym materiale dowodowym zgromadzonym w sprawie.

Sąd co do zasady podzielił również zeznania stron na okoliczność nakładów poczynionych na nieruchomości pozwanego, ich rodzaju, wartości i źródeł pochodzenia środków na nakłady. W ocenie Sądu zeznania te były spontaniczne, szczere, logiczne i uzupełniły ustalenia wynikające z dokumentów. Pozwany co do zasady nie kwestionował okoliczności, że jego rodzice poczynili nakłady na jego nieruchomość. Sąd nie podzielił jedynie zeznań pozwanego w części, w której wskazywał, że woda do budynku została podłączona po tym, jak powód wyprowadził się z przedmiotowej nieruchomości. Podkreślić należy, że z przeprowadzonego postępowania dowodowego wynikają okoliczności przeciwne, bowiem już w 2012 r. budynek został podłączony do gminnej sieci wodociągowej.

Sąd w swojej ocenie oparł się na opiniach wydanych przez biegłego sądowego z dziedziny szacowania nieruchomości na okoliczność wyceny nakładów poczynionych przez powoda i jego byłą żoną K. A. (2) na nieruchomość pozwanego tj. wyceny nakładów poniesionych w związku z budową domu jednorodzinnego według stanu z daty ich poniesienia, ale według aktualnych cen, z uwzględnieniem ewentualnego zużycia rzeczy w okresie między zakończeniem budowy a dniem stałego opuszczenia nieruchomości przez powoda tj. 4 marca 2015 r. Opinie te są precyzyjne, logiczne, przekonujące i odpowiadają wymogom zawartym w treści przepisu art. 285 § 1 k.p.c. Biegła sądowa sporządziła opinie zgodnie z zasadami fachowej wiedzy i doświadczenia zawodowego, dlatego Sąd uznał je za w pełni wiarygodne i miarodajne dla oceny stanu faktycznego przedmiotowej sprawy. Wnioski opinii sporządzonych przez biegłą H. A. były przejrzyste, logiczne i gruntownie uzasadnione. Biegła w pisemnej i ustnej opinii uzupełniającej wyczerpująco ustosunkowała się do zarzutów stron sformułowanych pod adresem wydanej opinii. W ocenie Sądu biegła zdołała przekonująco wyjaśnić wszelkie kwestie budzące wątpliwości stron. Sąd nie znalazł tym samym podstaw do kwestionowania w/w opinii, podzielając je w całości, uznając ich rzetelność, kompletność i przydatność dla rozstrzygnięcia sprawy.

Z powyższych względów Sąd oddalił wniosek strony powodowej o dopuszczenie dowodu z opinii innego biegłego z dziedziny szacowania nieruchomości jako zbędny dla rozstrzygnięcia sprawy. Wskazać należy, że potrzeba powołania innego biegłego powinna wynikać z okoliczności sprawy, a nie z samego niezadowolenia strony z dotychczas złożonej opinii. Specyfika dowodu z opinii biegłego polega bowiem m.in. na tym, że jeżeli taki dowód już został przez sąd dopuszczony, to opinii dodatkowego biegłego można żądać jedynie w razie potrzeby. Orzecznictwo sądowe wskazuje, że potrzeba taka nie może być jedynie wynikiem niezadowolenia strony z niekorzystnego dla niej wydźwięku konkluzji opinii, lecz być następstwem umotywowanej krytyki dotychczasowej opinii. W przeciwnym bowiem razie sąd byłby zobligowany do uwzględniania kolejnych wniosków strony dopóty, dopóki nie złożona zostałaby opinia w pełni ją zadowalająca, co jest niedopuszczalne. W ocenie Sądu powód skutecznie nie zakwestionował opinii sporządzonych przez biegłego sądowego w dziedzinie szacowania nieruchomości, w tym zastosowanej przez niego metodologii, co prowadzi do wniosku, że przeprowadzenie dowodu z opinii kolejnego biegłego prowadziłoby jedynie do przedłużenia postępowania.

Sąd zważył, co następuje:

W niniejszym postępowaniu powód domagał się od pozwanego zapłaty kwoty 200.000 zł tytułem zwrotu nakładów poczynionych przez niego na nieruchomość pozwanego położoną przy ul. (...) w P.. Jak wskazuje się w judykaturze w sprawie o zwrot nakładów zawsze należy na wstępie ustalić, na podstawie jakiego stosunku prawnego czyniący nakłady posiadał nieruchomość i dokonywał nakładów. Jeżeli z właścicielem łączyła go jakaś umowa, należy określić jej charakter oraz to, czy w uzgodnieniach stron uregulowano sposób rozliczenia nakładów. Jeżeli takie uzgodnienia były, one powinny być podstawą rozliczenia nakładów, chyba że bezwzględnie obowiązujące przepisy k.c. normujące tego rodzaju umowę przewidują inne rozliczenie nakładów, wtedy te przepisy powinny mieć zastosowanie, podobnie jak w sytuacji, gdy umowa stron nie reguluje w ogóle rozliczenia nakładów. We wszystkich tych przypadkach do roszczenia o zwrot nakładów nie mają zastosowania przepisy art. 224-226 k.c., ani art. 405 k.c., a jedynie postanowienia umowy stron lub przepisy szczególne regulujące rozliczenie nakładów w danym stosunku prawnym.

W dalszej kolejności, jeżeli stosunek prawny, na gruncie którego dokonano nakładów, nie reguluje ich rozliczenia, wówczas zgodnie z art 230 k.c. mają odpowiednie zastosowanie przepisy art. 224-226 k.c. Przepisy te mają też zastosowanie wprost, gdy nakłady dokonywane były bez wiedzy czy zgody właściciela, a więc nie na podstawie umowy z nim zawartej. Dopiero wówczas, gdy okaże się, że umowa stron, ani przepisy regulujące dany stosunek prawny nie przewidują sposobu rozliczenia nakładów, jak również nie ma podstaw do stosowania wprost lub odpowiednio art. 224-226 k.c., zastosowanie znajdzie art. 405 k.c., bowiem przepisy art. 224-226 k.c. mają charakter szczególny wobec art. 405 k.c. ( por. postanowienie SN z dnia 5 marca 2009 r., sygn. III CZP 6/09, LEX nr 496385).

Mając powyższe na uwadze Sąd w pierwszej kolejności badał, czy pomiędzy stronami została zawarta jakakolwiek umowa dotycząca rozliczenia poczynionych przez powoda nakładów. Z zeznań stron wynikało, że nie zawierały one w tym przedmiocie żadnej umowy. Powód wraz ówczesną małżonką K. A. (2) wybudowali na nieruchomości należącej do pozwanego, przy ul. (...) w P., jednorodzinny budynek mieszkalny. Pozwany wyraził zgodę na budowę domu przez rodziców na terenie jego nieruchomości. Zgodził się również na to, by rodzice zamieszkali w wybudowanym przez nich domu.

W świetle powyższego należało uznać, że podstawy rozliczeń w/w nakładów nie stanowi umowa stron. Podkreślić także należy, że strony nie zawierały żadnej umowy dotyczącej zamieszkiwania powoda i jego ówczesnej żony na posesji pozwanego, toteż do rozliczeń nakładów nie znajdą zastosowania przepisy szczególne np. przepisy kodeksu cywilnego dotyczące najmu. Z okoliczności sprawy wynika natomiast, że udostępnienie przez pozwanego rodzicom nieruchomości celem wzniesienia domu na zaspokojenie ich potrzeb mieszkaniowych wyczerpywało znamiona nawiązanego między stronami stosunku użyczenia. W tym miejscu wskazać należy, że przepisy art. 224-226 k.c. mogą znaleźć zastosowanie tylko wówczas, gdy rzecz znalazła się w posiadaniu niewłaściciela, a źródłem tego stanu rzeczy nie była umowa. Przepisy te nie mają natomiast zastosowania do stosunku umownego między właścicielem a inną osobą, na podstawie którego korzystał on z rzeczy za zgodą właściciela. W takim wypadku mają zastosowanie w pierwszej kolejności postanowienia umowy, a w razie jej braku albo odpadnięcia tego tytułu przepisy kodeksu cywilnego o zobowiązaniach ( por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 lutego 2009 r., II CSK 512/08, LEX nr 494013).

Wskazać należy, że do rozliczenia nakładów na rzecz użyczoną, uzgodnionych przez strony i dokonanych w interesie biorącego w użyczenie, nie znajduje zastosowania art. 753 § 2 zdanie drugie w zw. z art. 713 k.c. Zgoda użyczającego wskazuje bowiem na istnienie między stronami porozumienia umownego dotyczącego dokonania nakładów - porozumienie takie wyklucza uznanie, że komodatariusz dokonując nakładów na lokal mieszkalny działał sine mandatu w rozumieniu art. 752 k.c. Ustawodawca odsyła do negotiorum gestio jako modelowego rozwiązania kwestii rozliczenia nakładów w sytuacjach, w których podmiot wykraczając poza swoje obowiązki i uprawnienia ponosi wydatki i nakłady przynoszące korzyść drugiej stronie stosunku obligacyjnego, a nie czyni ich dla siebie. Jeżeli motywem zawarcia takiej umowy był bliski stosunek rodzinny między właścicielem, a posiadaczem, to w przypadku gdy nieruchomość ulega zwrotowi na rzecz właściciela, posiadacz może żądać zwrotu nakładów użytecznych w granicach, w jakich zwiększają wartość rzeczy w chwili jej wydania właścicielowi. Osoba korzystająca z nieruchomości w takich okolicznościach nie może być rzecz jasna traktowana, jako posiadacz w złej wierze, gdyż jej uprawnienie do posiadania nieruchomości, a wraz z nim skutki tego posiadania regulowała umowa, a podstawą prawną rozliczeń może być w zależności od okoliczności odpowiednio stosowany art. 226 w zw. z art. 230 k.c. lub jeśli nie ma podstaw do stosowania art. 226-227 k.c. przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 grudnia 2018 r. sygn. IV CSK 493/17, LEX nr 2618482).

W rozpoznawanej sprawie bezspornie strony nie uzgodniły sposobu rozliczenia nakładów poczynionych na nieruchomość, nakłady te czynione były za zgodą i wiedzą pozwanego celem umożliwienia jego rodzicom – powodowi i jego ówczesnej małżonce – zaspokojenia ich potrzeb mieszkaniowych. Strony nie brały pod uwagę uregulowania kwestii prawnych związanych z ewentualnym przeniesieniem własności nieruchomości, strony nie czyniły w tej kwestii żadnych ustaleń, jak również nie przewidywały kryzysu w małżeństwie powoda i jego żony, który ostatecznie doprowadził do rozkładu ich pożycia. Wskutek tego powód opuścił wybudowany dom, zatem z tą chwilą umowa użyczenia pomiędzy nim a pozwanym uległa rozwiązaniu w sposób dorozumiany, od chwili wyprowadzki bowiem ustały przyczyny, dla których umowa ta została zawarta i odpadło osiągnięcie celu, dla którego umowa ta została zawarta. Powód bowiem od chwili rozstania z żoną nie ma zaspokojonych potrzeb mieszkaniowych w domu, który miał im służyć. Natomiast z uwagi na rozwiązanie jego małżeństwa przez rozwód sytuacja ta ma charakter definitywny.

Zdaniem Sądu okoliczności te wypełniają hipotezę świadczenia nienależnego, o jakim mowa w art. 410 § 2 k.c., do którego stosuje się przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu. Taka kwalifikacja znajduje potwierdzenie w orzecznictwie Sądu Najwyższego odnoszącym się do stanów faktycznych poczynienia nakładów na cudzym gruncie zarówno w ramach stosunków rodzinnych (w tym konkubenckich) jak i gospodarczych (por. wyroki z dnia 1 marca 2017 r., IV CSK 287/16, LEX nr 2284190, z dnia 18 grudnia 2018 r. IV CSK 493/17, LEX nr 2618482 i przytoczone tam orzecznictwo, z dnia 11 lipca 2019 r., V CSK 164/18, LEX nr 2712229, z dnia 19 czerwca 2015 r., IV CSK 565/14, LEX nr 1778868).

Zgodnie z art. 405 k.c. kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Jak wskazuje się w doktrynie przesłankami bezpodstawnego wzbogacenia są: wzbogacenie, zubożenie, związek między wzbogacaniem i zubożeniem (koincydencja) oraz brak podstawy prawnej wzbogacenia. Jeśli chodzi o pierwszą z przesłanek określonych w art. 405 k.c., to jak wskazuje się w doktrynie postaciami wzbogacenia są m.in. poprawienie lub ulepszenie rzeczy, które co do zasady wzbogaca jej właściciela (por. A. Ohanowicz, Niesłuszne wzbogacenie, Warszawa 1956, s. 81–82, E. Łętowska, Bezpodstawne wzbogacenie, Warszawa 2000, s. 67–68), uchronienie przed szkodą albo zmniejszenie szkody (por. A. Ohanowicz, Niesłuszne wzbogacenie, Warszawa 1956, s. 92; E. Łętowska, Bezpodstawne wzbogacenie, Warszawa 2000, s. 70) czy też zaoszczędzenie wydatku, o ile jest to wydatek, który wzbogacony musiałby obiektywnie ponieść (por. A. Ohanowicz, Niesłuszne, s. 91; E. Łętowska, Bezpodstawne, s. 70).

W przedmiotowym stanie faktycznym nie budziło wątpliwości Sądu, że pozwany rzeczywiście został wzbogacony wskutek dokonania przez powoda i jego żonę nakładów na budynek położony na nieruchomości należącej do pozwanego. Jak ustalono w latach 2007-2015 powód wraz ówczesną małżonką K. A. (2) wybudowali na nieruchomości należącej do pozwanego, przy ul. (...) w P., jednorodzinny budynek mieszkalny, parterowy bez podpiwniczenia. W tym stanie rzeczy Sąd uznał pozwanego za bezpodstawnie wzbogaconego kosztem powoda. Nie budzi bowiem wątpliwości fakt wzbogacenia pozwanego kosztem powoda w zakresie jego nakładów na budynek położony na jego nieruchomości, związek między wzbogaceniem pozwanego i zubożeniem powoda oraz brak podstawy prawnej wzbogacenia pozwanego w tym zakresie. Wskazać przy tym należy, że pozwany co do zasady nie kwestionował, iż powodowi należny jest zwrot nakładów poczynionych na jego nieruchomość. Kwestionował natomiast wysokość dochodzonego przez powoda roszczenia.

Odnosząc się do wartość poczynionych przez powoda nakładów na nieruchomość wskazać należy, że zgodnie z opinią biegłego sądowego w dziedzinie szacowania nieruchomości wartość nakładów dokonanych na nieruchomości położonej przy ul. (...) w P., dla której Sąd Rejonowy w Bydgoszczy X Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi KW nr (...), wynosi 307.081 zł z uwzględnieniem wodociągu. Ze zgromadzonego materiału dowodowego wynika bowiem, że w 2012 r. na posesji został zamontowany wodomierz główny służący do pomiaru dostarczanej wody i budynek został podłączony do gminnej sieci wodociągowej. Budynek był już wówczas zdatny do zamieszkiwania i w pełni funkcjonalny. Przed podłączeniem do kanalizacji ścieki były odprowadzane do szamba. Powstały wówczas wodociągi kanalizacyjne i cała instalacja odprowadzająca ścieki. Budowa domu została natomiast zakończona w 2015 r., a budynek został przyłączony do gminnej sieci kanalizacyjnej dopiero w 2020 r. Stwierdzić zatem należy, że cała instalacja odprowadzająca ścieki powstała jeszcze przed opuszczeniem w 2015 r. przez powoda domu, a w 2020 r. nastąpiło jedynie podłączenie budynku do gminnej sieci kanalizacyjnej. Ustalić więc należy, że koszty budowy wodociągu kanalizacyjnego także zaliczały się do nakładów poczynionych przez powoda i jego małżonkę na nieruchomość pozwanego przed dniem 4 marca 2015 r.

Mając natomiast na uwadze, że małżeństwo powoda zostało rozwiązane przez rozwód, to zachował on prawo domagania się 1/2 wartości roszczenia, należącego do majątku wspólnego dorobkowego małżonków. Bezzasadne pozostawały twierdzenia strony pozwanej dotyczące nierównych udziałów powoda i K. A. (2) w majątku wspólnym małżonków. Powód i K. A. (2) zawarli związek małżeński w dniu 30 kwietnia 1982 r. Małżeństwo zostało rozwiązane wyrokiem Sądu Okręgowego w Bydgoszczy z dnia 6 czerwca 2016 r. Byli małżonkowie nie zawierali umowy majątkowej małżeńskiej. Nie doszło również do ustalenia nierównych udziałów powoda i K. A. (2) w ich majątku wspólnym. Z ustalonego stanu faktycznego wynika zatem, że nakłady na nieruchomość pozwanego poczynione zostały przez powoda i jego byłą żonę w okresie pozostawania przez nich w ustawowej wspólności majątkowej, a więc pochodziły z ich majątku wspólnego (art. 31 § 1 i 2 k. r. i o.) Wskazać przy tym należy, że nie zostały ustalone nierówne udziały w majątku wspólnym powoda i jego byłej żony. Stwierdzić zatem należy, że zgodnie z art. 43 § 1 k.r. i o. - oboje w/w małżonkowie mają równe udziały w swoim majątku wspólnym, co powoduje, że w skład majątków, należących po ustaniu łączącej ich wspólności majątkowej małżeńskiej do każdego z małżonków, wchodzą "samodzielne" udziały we wszystkich przedmiotach, w tym we wierzytelnościach, które w czasie wspólności tworzyły majątek wspólny. Udziały te mają postać ułamków o wartościach, co do zasady, liczbowych równych.

Nadto wskazać należy, że zgodnie z postanowieniem z dnia 27 lutego 2020 r. Sądu Rejonowego w Bydgoszczy dokonano podziału majątku wspólnego powoda i K. A. (2) w ten sposób, że wierzytelność wobec pozwanego o zwrot nakładów poniesionych na nieruchomość położoną w P. przy ul. (...) przyznano w/w na wyłączną własność po połowie. Nie budzi zatem wątpliwości, że powodowi przysługiwało roszczenie o zwrot połowy nakładów poniesionych na nieruchomość położoną w P. przy ul. (...).

Mając powyższe na uwadze Sąd na podstawie art. 405 k.c. zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 153.540,50 zł (307.081 zł/2) (pkt 1 wyroku), natomiast w pozostałym zakresie na podstawie art. 405 k.c. a contrario powództwo oddalił, uznając je za wygórowane (pkt 2 wyroku). Odnosząc się do wniosku pozwanego o odroczenie terminu płatności zasądzonej kwoty na okres 12 miesięcy od dnia prawomocnego zakończenia postępowania wskazać należy, że możliwości takiej nie przewidują przepisy kodeksu postępowania cywilnego.

O kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu Sąd orzekł na podstawie § 8 pkt 6 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu w zw. z art. 100 k.p.c. Pozwany przegrał sprawę w 76,8%, natomiast wynagrodzenie pełnomocnika z urzędu powoda wyniosło kwotę 3.600 zł, stąd pozwany winien ponieść koszty nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu w kwocie 2.764,80 zł (3.600 zł * 76,8%). Mając powyższe na uwadze Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 2.764,80 zł tytułem kosztów pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu (pkt 3 wyroku).

Pozostałą część należnych pełnomocnikowi powoda z urzędu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej Sąd przyznał ze Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Bydgoszczy na rzecz adw. P. S. w kwocie 835,20 zł (3.600 zł – 2.764,80 zł), powiększoną o należną stawkę podatku od towarów i usług, na podstawie § 8 pkt 6 w zw. z § 4 ust. 3 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (pkt 4 wyroku).

Zgodnie z art. 100 k.p.c. w razie częściowego tylko uwzględnienia żądań koszty będą wzajemnie zniesione lub stosunkowo rozdzielone. Powód przegrał sprawę w 23,2%. Na koszty postępowania poniesione przez pozwanego złożyło się wynagrodzenie profesjonalnego pełnomocnika w wysokości 5.400 zł wraz z opłatą skarbową od pełnomocnictwa – 17 zł oraz uiszczona przez pozwanego zaliczka na poczet opinii biegłego w kwocie 1.000 zł. Powód winien zatem ponieść koszty postępowania poniesione przez pozwanego w kwocie 1.488,74 zł (6.417 zł *23,2%). Mając powyższe na uwadze Sąd zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę 1.488,74 zł tytułem zwrotu kosztów procesu (pkt 5 wyroku).

O kosztach sądowych Sąd orzekł na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych w zw. z art. 100 k.p.c. Zgodnie z art. 113 ust. 1 powołanej ustawy kosztami sądowymi, których strona nie miała obowiązku uiścić lub których nie miał obowiązku uiścić kurator albo prokurator, sąd w orzeczeniu kończącym sprawę w instancji obciąży przeciwnika, jeżeli istnieją do tego podstawy, przy odpowiednim zastosowaniu zasad obowiązujących przy zwrocie kosztów procesu. Na nierozliczone koszty sądowe w sprawie w łącznej wysokości 13.314,12 zł złożyła się nieuiszczona opłata od pozwu w kwocie 10.000 zł oraz koszty sporządzenia opinii przez biegłego w kwocie 3.314,12 zł. W/w kwotę należało pomniejszyć o uiszczoną przez pozwanego zaliczkę na poczet opinii biegłego w kwocie 1.000 zł. Mając na uwadze, że pozwany przegrał proces w 76,8%, winien on w tej części ponieść nieuiszczone koszty sądowe w sprawie tj. w kwocie 9.457,24 zł (12.314,12 zł * 76,8%). Z uwagi na powyższe Sąd na podstawie w/w przepisów nakazał pobrać od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Bydgoszczy kwotę 9.457,24 zł tytułem zwrotu części kosztów sądowych (pkt 6 wyroku).

Pozostałymi kosztami sądowymi, od obowiązku uiszczenia których powód był zwolniony, Sąd na podstawie art. 113 ust. 4 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, obciążył Skarb Państwa (pkt 7 wyroku).

SSO Joanna Cyganek

zarządzenia:

1.  odpis wyroku z uzasadnieniem doręczyć pełn. stron;

2.  za 14 dni albo z wpływem (A).

B., 17.01.2022r. (urlop sędziego 23.12.2021-7.01.2022).