Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 lipca 2022 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie:

Przewodniczący: Sędzia SA Ewa Stryczyńska

Protokolant: starszy sekretarz sądowy Beata Wachowicz

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 20 lipca 2022 r. w W.

sprawy B. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w W.

o podleganie ubezpieczeniom społecznym i ustalenie właściwego ustawodawstwa

na skutek apelacji B. S.

od wyroku Sądu Okręgowego Warszawa - Praga w Warszawie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 20 marca 2019 r. sygn. akt VII U 845/14

oraz na skutek zażalenia Zakładu Ubezpieczeń Społecznych II Oddział
w W. na postanowienie zawarte w punkcie 2. zaskarżonego wyroku

uchyla zaskarżony wyrok w całości oraz poprzedzającą go decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w W. z dnia 18 lutego 2014 r. nr (...) i sprawę przekazuje do ponownego rozpoznania Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w W.

Ewa Stryczyńska

Sygn. akt III AUa 565/19

UZASADNIENIE

Decyzją z 18 lutego 2014 r., nr (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w W., działając na podstawie przepisów art. 83 ust. 1, art. 68 ust. 1 pkt. 1a, art. 6 ust. 1 pkt. 5, art. 12 ust. 1, art. 13 pkt. 4 i art. 32 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2019 r. poz. 300 ze zm.), stwierdził, że ubezpieczona B. S., jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą nie mająca ustalonego prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, dla której podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne stanowi zadeklarowana kwota nie niższa niż 60 % kwoty przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia podlega w zakresie ubezpieczeń społecznych od dnia 1 grudnia 2012 r. ustawodawstwu polskiemu.

W uzasadnieniu decyzji organ opisał szczegółowo przebieg postępowania administracyjnego, które poprzedzało wydanie decyzji, i wskazał, że ubezpieczona figuruje jako płatnik składek z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej pod nazwą (...) B. S. na podstawie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej nr (...), wydanego przez Prezydenta Miasta O. od 1 lipca 2008 r. do 30 listopada 2012 r. Z tytułu prowadzenia ww. działalności gospodarczej ubezpieczona zadeklarowała podleganie obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym oraz ubezpieczeniu zdrowotnemu. Organ rentowy podkreślił, że wskazany wpis jest nadal aktualny i nie został zawieszony. Dodał, że pomimo, że do właściwego organu ewidencyjnego nie wpłynął wniosek o zawieszenie, bądź wykreślenie prowadzenia działalności gospodarczej, to 18 grudnia 2012 r. ubezpieczona złożyła dokumenty ZUS ZWUA i ZUS ZWPA informujące o wyrejestrowaniu wskazanej działalności od 1 grudnia 2012 r. Następnie 18 grudnia 2012 r. ubezpieczona złożyła oświadczenie informujące o podjęciu zatrudnienia na terenie (...) W związku z powyższym wszczęte zostało postępowanie wyjaśniające na okoliczność ustalenia właściwego ustawodawstwa. Na kierowane pisma o udzielenie informacji niezbędnych do rozpatrzenia sprawy, ubezpieczona nie udzieliła wyczerpujących wyjaśnień, co spowodowało, że wniosek pozostał bez rozpatrzenia. Organ rentowy powołał się przy tym na przepisy ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. z 2018 r. poz. 107 ze zm.) wskazując, że przedsiębiorca będący osobą fizyczną może podjąć działalność gospodarczą po uzyskaniu wpisu do ewidencji działalności gospodarczej, natomiast składając do organu ewidencyjnego zawiadomienie o zaprzestaniu wykonywania tej działalności wnosi o wykreślenie jej z ewidencji działalności gospodarczej. Okres zawieszenia wykonywania działalności rozpoczyna się od dnia wskazanego we wniosku o wpis informacji o jej zawieszeniu, nie wcześniej niż w dniu złożenia wniosku i trwa do dnia złożenia wniosku o wpis informacji o jej wznowieniu. Obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym powstaje i wygasa w terminach określonych w ww. przepisie, a czas objęcia obowiązkowymi ubezpieczeniami powinien być tożsamy z okresem prowadzenia działalności gospodarczej zgłoszonej w urzędzie rejestrowym. Ponadto w art. 7b ust. 1 ustawy z 19 listopada 1999 r. Prawo działalności gospodarczej (Dz.U. z 2011 r. poz. 131 ze zm.) wskazano, że informacja o zawieszeniu wykonywania działalności gospodarczej podlega stosownemu wpisowi do ewidencji działalności gospodarczej. Tym samym, dla celów ustalenia obowiązku ubezpieczeń społecznych, organ rentowy bierze pod uwagę wyłącznie zawieszenie zgłoszone przez osobę prowadzącą działalność w organie ewidencyjnym i wpisane przez ten organ do ewidencji. W konkluzji decyzji Zakład Ubezpieczeń Społecznych stwierdził, że ponieważ B. S. nie dokonała stosownego zgłoszenia zawieszenia/wykreślenia działalności gospodarczej od 1 grudnia 2012 r. w organie ewidencyjnym, to brak jest podstaw do wyłączenia jej w tym czasie z ubezpieczeń społecznym z tytułu prowadzonej działalności. Organ rentowy uznał więc, że od 2 grudnia 2012 r. ubezpieczona spełnia warunki podlegania ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzonej pozarolniczej działalności gospodarczej.

B. S. złożyła odwołanie od ww. decyzji organu rentowego. W uzasadnieniu odwołania wskazała, że zaskarżona decyzja jest wadliwa i powinna być zmieniona. Podała, że od 1 lipca 2008 r. prowadzi działalność gospodarczą na terenie Polski. Z tytułu prowadzenia ww. działalności podlegała obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym oraz ubezpieczeniu zdrowotnemu i z tego tytułu opłacała składki na te ubezpieczenia. W dniu 18 grudnia 2012 r. ubezpieczona złożyła w organie rentowym stosowne dokumenty informujące o wyrejestrowaniu wskazanej działalności z ubezpieczeń oraz o wyrejestrowaniu płatnika składek od 1 grudnia 2012 r. Jednocześnie B. S. złożyła oświadczenie o podjęciu zatrudnienia na terenie (...) wskazując, że początkowo wykonywała pracę na rzecz (...), a od 1 sierpnia 2013 r. na rzecz (...). Dodała także, że równolegle prowadzi działalność gospodarczą na terenie Polski. Zaznaczyła, że do oceny statusu ubezpieczeniowego oprócz ustawodawstw krajowych zastosowanie mają przepisy unijne, w tym rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz. U. L 200 z 7.6.2004, str. 1) oraz rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z 16 września 2009 r. dotyczące wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz.U. L 284 z 30.10.2009, str. 1). Uwzględniając procedurę przewidzianą w art. 16 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 987/2009 osoba normalnie zatrudniona i prowadząca działalność w dwóch państwach członkowskich zobowiązana jest zgłosić ten fakt wyznaczonej instytucji w państwie, w którym ma miejsce zamieszkania. Instytucja miejsca zamieszkania określa tymczasowo ustawodawstwo, jakie powinno mieć zastosowanie do tej osoby, na podstawie zasad omówionych w rozporządzeniu nr 883/2004 oraz rozporządzeniu nr 987/2009. Dodała, że wykonując te obowiązki 18 grudnia 2012 r. złożyła w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w W. Inspektorat w O. oświadczenie informujące o podjęciu zatrudnienia na terenie (...), wobec czego organ rentowy na tej podstawie wszczął postępowanie wyjaśniające w celu ustalenia właściwego ustawodawstwa. Pomimo tego, że odwołująca się udzieliła wyjaśnień i przedstawiała wymagane dokumenty, organ rentowy stwierdził brak podstaw do ustalenia tymczasowego ustawodawstwa i pozostawił wniosek bez rozpoznania. Jednocześnie nie przekazał sprawy do instytucji właściwej w (...) i nie zwrócił się do niej celem wyjaśnienia zaistniałych wątpliwości. W ocenie odwołującej się takie działanie, a w zasadzie zaniechanie organu rentowego, nie odpowiada prawu i jest sprzeczne z art. 16 ust. 4 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z 16 września 2009 r. dotyczącego wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. Ponadto dodała, że wynagrodzenie otrzymywane przez odwołującą się od (...) pracodawcy stanowi więcej niż 25 % osiąganych dochodów, co zgodnie z art. 14 ust. 8 rozporządzenia nr 987/2009, świadczy o tym, że praca wykonywana w ramach umowy o pracę w (...) ma charakter znaczny. Co więcej, wbrew twierdzeniom organu rentowego, nie jest przy tym istotny czas jaki odwołująca się poświęca na wykonywanie pracy najemnej, gdyż do stwierdzenia, że znaczna część pracy najemnej jest wykonywana w jednym Państwie Członkowskim wystarczy porównanie tylko jednego z dwóch kryteriów: czasu pracy lub wynagrodzenia. Odwołująca się świadczy pracę najemną na rzecz (...) pracodawcy, pod jego nadzorem i kontrolą i jest uzależniona od jego poleceń. W ramach wykonywanej pracy najemnej zajmuje się projektowaniem wystroju wnętrz i dekorowaniem, co w dużej mierze pokrywa się z zakresem działalności prowadzonej na własny rachunek w Polscwe. Z tych też względów odwołująca się powinna podlegać ubezpieczeniom społecznym w kraju, w którym wykonuje pracę najemną, czyli w (...).

Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w W. wniósł o oddalenie odwołania. Uzasadniając swe stanowisko organ rentowy wskazał, że 18 grudnia 2012 r. odwołująca się złożyła w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych dokumenty o wyrejestrowaniu jej z ubezpieczeń społecznych z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej od 1 grudnia 2012 r. oraz poinformowała organ rentowy o tym, że nie podlega polskiemu ustawodawstwu w zakresie ubezpieczeń społecznych z tytułu prowadzonej działalności z uwagi na wykonywanie pracy najemnej na terytorium (...), zobowiązując się do przedstawienia zaświadczenia w postaci formularza A1. Organ rentowy wskazał, że zgodnie z art. 19 ust. 2 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczeń społecznych (Dz. U. UE. L. 2004.1661.1) na wniosek zainteresowanego lub pracodawcy instytucja właściwa państwa członkowskiego, którego ustawodawstwo ma zastosowanie zgodnie z przepisami tytułu II rozporządzenia podstawowego, poświadcza, że to ustawodawstwo ma zastosowanie oraz w stosownych przypadkach wskazuje, jak długo i na jakich warunkach ma ono zastosowanie (formularz A1). W związku z faktem, że odwołująca się nie przedstawiła takiego zaświadczenia od (...) instytucji ubezpieczeniowej, uznać należy, że niewątpliwie podlega ona w zakresie ubezpieczeń społecznych ustawodawstwu polskiemu. Organ rentowy zaznaczył przy tym, że z przedstawionych przez ubezpieczoną dokumentów nie wynika również fakt opłacania składek na ubezpieczenia społeczne w (...), a (...) numer ubezpieczeniowy został nadany ubezpieczonej dopiero 19 sierpnia 2013 r. Ponadto, zgodnie z art. 14 ust. 5b rozporządzenia nr 987/09, praca o charakterze marginalnym nie jest brana pod uwagę w zakresie zastosowania ustawodawstwa na mocy art. 13 rozporządzenia podstawowego. Z punktu widzenia osiąganego przychodu, czy też zaangażowania, praca marginalna jest nieistotna dla uzyskania środków utrzymania, spraw zawodowych, czy rodzinnych. Organ rentowy stwierdził, że odwołująca się zamieszkuje na terenie Polski, natomiast czas jej pracy na terytorium (...) ma charakter marginalny. Powyższe przesądza zatem o tym, że B. S. podlega w zakresie ubezpieczeń społecznych od 1 grudnia 2012 r. ustawodawstwu polskiemu.

Postanowieniem z 25 czerwca 2015 r. Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wezwał do udziału w sprawie w charakterze zainteresowanej (...) z siedzibą w L.. Ostatecznie Sąd zwolnił jednak ww. Spółkę od udziału w sprawie w charakterze strony zainteresowanej.

Wyrokiem z 20 marca 2019 r. Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie oraz zasądził od odwołującej się B. S. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w W. kwotę 180 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Okręgowy ustalił, że ubezpieczona B. S. w okresie od 1 lipca 2008 r. do 30 listopada 2012 r. prowadziła na terenie Polski pozarolniczą działalność gospodarczą w zakresie działalności agencji reklamowych pod nazwą (...) B. S. z siedzibą w O. na podstawie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej o nr (...) wydanego przez Prezydenta Miasta O.. Z tytułu prowadzenia w/w działalności gospodarczej, ubezpieczona zadeklarowała podleganie obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym oraz ubezpieczeniu zdrowotnemu. W dniu 18 grudnia 2012 r. B. S. złożyła w organie rentowym dokumenty ZUS ZWUA i ZUS ZWPA informujące o wyrejestrowaniu powyższej działalności z ubezpieczeń oraz o wyrejestrowaniu płatnika składek od 1 grudnia 2012 r. Pomimo złożenia powyższych dokumentów do organu ewidencyjnego nie wpłynął wniosek ubezpieczonej o zawieszenie bądź wykreślenie prowadzenia działalności gospodarczej od wskazanej powyżej daty.

Od 1 grudnia 2012 r. ubezpieczona jest zatrudniona na terenie (...). Początkowo B. S. wykonywała pracę na rzecz (...)., a od 1 sierpnia 2013 r. jest zatrudniona w (...). Jednocześnie od 1 lipca 2008 r. prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą na terenie Polski pod numerem wpisu: (...), która nie zostawała zawieszona oraz wykreślona z ewidencji działalności gospodarczej. W związku z podjęciem zatrudnienia u (...) pracodawcy, 18 grudnia 2012 r. odwołująca się poinformowała organ rentowy o zamiarze wyrejestrowania prowadzonej pozarolniczej działalności gospodarczej, składając w tym przedmiocie dokumentację ZUS ZWUA i ZUS ZWPA. Do powyższej dokumentacji, ubezpieczona nie załączyła jednak wymaganego formularza A1, potwierdzającego podleganie ubezpieczeniom społecznym na terenie (...), wskazując że przedłoży powyższy dokument niezwłocznie po jego wystawieniu przez (...) instytucję ubezpieczeniową.

Polski organ rentowy w 2013 r. wszczął postępowanie wyjaśniające zmierzające do ustalenia właściwego ustawodawstwa w zakresie podlegania ubezpieczeniom społecznym, mającego zastosowanie do odwołującej się B. S.. W tym celu Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w W. zwrócił się do ubezpieczonej o udzielenie wyjaśnień i przedłożenie dokumentów, wskazując jednocześnie, że wyłączenie z polskich ubezpieczeń społecznych może nastąpić jedynie na podstawie dokumentu stwierdzającego podleganie ubezpieczeniom społecznym w innym państwie członkowskim. Dodał, że dokumentem potwierdzającym podleganie ustawodawstwu (...) jest potwierdzony przez właściwą instytucję formularz E101/A1. Organ rentowy stwierdził, że przekazane przez ubezpieczoną dokumenty w postaci umowy o pracę, nie wystarczają do podjęcia decyzji o wyłączeniu z polskiego systemu ubezpieczeń z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej. W związku z powyższym organ rentowy wezwał ubezpieczoną do złożenia wyjaśnień w powyższej sprawie.

W dniu 23 stycznia 2013 r. do organu rentowego wpłynęło pismo ubezpieczonej B. S., w którym wskazała, że w jej ocenie od 1 grudnia 2012 r. podlega ustawodawstwu (...) w zakresie ubezpieczeń społecznych na podstawie przepisu art. 13 ust. 3 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. Ubezpieczona stwierdziła, że (...) pracodawca zgodnie z obowiązującym prawem dokonał zgłoszenia i zarejestrował ją w (...) instytucji ubezpieczeniowej, będącej odpowiednikiem ZUS na terenie (...). Podała, że w jej przypadku praca najemna wykonywana jest na terenie (...) w związku, z czym zastosowanie ma ustawodawstwo (...), natomiast z tytułu pozarolniczej działalności gospodarczej prowadzonej w Polsce nie są odprowadzane składki na ubezpieczenia społeczne. Z tego też względu, Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w W. nie jest instytucją właściwą, tj. instytucją, której ustawodawstwo ma zastosowanie względnie instytucją odpowiedzialną za wypłacanie określonych świadczeń w myśl art. 3 ust. 2 powołanego rozporządzenia (WE) z 29 kwietnia 2004 r. Ubezpieczona nadmieniła także, że jest w trakcie wyrabiania dokumentu A1, niemniej jednak nie ma wpływu na szybkość jego uzyskania. Zaznaczyła przy tym, że potwierdzenie formularza A1 nie jest obligatoryjne w ustanowieniu ustawodawstwa tymczasowego w związku z czym wniosła o stwierdzenie dwumiesięcznego podlegania tymczasowego ustawodawstwu (...) na podstawie § 16 ust. 2 i 3 rozporządzenia wykonawczego Parlamentu Europejskiego i Rady nr 987/2009 w związku z art. 13.3 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady nr 883/2004.

W dniu 15 stycznia 2014 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w W. poinformował ubezpieczoną o tym, że złożony przez nią wniosek o ustalenie od 1 grudnia 2012 r. właściwego ustawodawstwa z uwagi na brak udzielenia wystarczających wyjaśnień pozostał bez rozpoznania. Organ rentowy podkreślił, że w związku z tym, że ubezpieczona nie dokonała stosownego zgłoszenia, tj. zawieszenia bądź wykreślenia działalności gospodarczej od 1 grudnia 2012 r. w organie ewidencyjnym, brak jest podstaw do wyłączenia jej w tym czasie z ubezpieczeń społecznych z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej na terytorium Polski. Na tej podstawie organ rentowy uznał, że od 1 grudnia 2012 r. B. S. spełnia warunki do podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej.

W związku z powyższym, 8 lutego 2014 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w W. wydał decyzję nr (...) stwierdzającą, że ubezpieczona B. S., jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą niemająca ustalonego prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, dla której podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne stanowi zadeklarowana kwota nie niższa niż 60 % kwoty przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia podlega w zakresie ubezpieczeń społecznych od 1 grudnia 2012 r. ustawodawstwu polskiemu.

Od niekorzystnej dla siebie decyzji organu rentowego ubezpieczona B. S. złożyła odwołanie, inicjując tym samym niniejsze postępowanie.

W piśmie procesowym z 12 września 2014 r. pełnomocnik ubezpieczonej B. S. wyjaśnił, że występowała ona do właściwej instytucji w (...) z wnioskiem o wyjaśnienie przyczyn zwłoki w wydaniu dokumentu A1, niestety jej prośba nie została rozpatrzona. Do oświadczenia pełnomocnik dołączył szereg dokumentów, potwierdzających zatrudnienie ubezpieczonej na terenie (...) przetłumaczonych na język polski, w tym umowy o pracę i potwierdzenie nadania Numeru Ubezpieczenia Społecznego o symbolu NIN. W kolejnym piśmie procesowym z 10 grudnia 2014 r. pełnomocnik ubezpieczonej wyjaśnił, że B. S. do chwili obecnej nie otrzymała dokumentu A1 i brak jest odpowiedzi z instytucji (...) wyjaśniającej zwłokę w jego wydaniu. Wskazał także, że numer ubezpieczeniowy w (...) został odwołującej się nadany w momencie zmiany pracy, która nastąpiła m.in. z powodu braku dopełnienia formalności przez poprzedniego pracodawcę. Podkreślił nadto, że działalność gospodarcza na terenie Polski nie jest aktualnie przez ubezpieczoną prowadzona, gdyż została zawieszona na początku października 2014 r.

W dniach 21 lipca 2015 r. i 28 lipca 2015 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w W., w wykonaniu zobowiązania nałożonego przez Sąd, zwrócił się do instytucji (...) (...) z zapytaniem, czy odwołująca się była zgłoszona do ubezpieczeń społecznych w (...) systemie od 1 grudnia 2012 r., jako pracownik z tytułu zawarcia umowy o pracę z (...). z siedzibą w L.. Na powyższe pismo organ rentowy nie otrzymał żadnej odpowiedzi. W dniu 27 sierpnia 2015 r. pełnomocnik ubezpieczonej załączył do akt sprawy następujące dokumenty: odcinki wypłaty wynagrodzeń, rozliczenia roczne P60 oraz listę klientów wraz z wykazem projektów zrealizowanych przez ubezpieczoną.

Postanowieniem z 18 kwietnia 2016 r. Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie na podstawie art. 113 ^{( 1)} k.p.c. oraz Rozporządzenia Rady (WE) nr 1206/2001 z 28 maja 2001 r. w sprawie współpracy między sądami państw członkowskich przy przeprowadzaniu dowodów sprawach cywilnych lub handlowych – zwrócił się na Formularzu A stanowiącym załącznik do ww. Rozporządzenia Rady (WE) nr 1206/2001 o przeprowadzenie dowodu z dokumentu przez uzyskanie zaświadczenia o podleganiu przez B. S. w okresie od 1 grudnia 2012 r. z tytułu zatrudnienia w (...)., a następnie od 1 sierpnia 2013 r. do chwili obecnej z tytułu zatrudnienia (...) systemowi ubezpieczeń społecznych (...) (formularz A1) w drodze pomocy sądowej do jednostki centralnej odpowiedzialnej za załatwienie sprawy, tj. R. J. (adres: (...)).

Postanowieniem z 28 października 2016 r. Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie zawiesił postępowanie w sprawie na podstawie art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c., w uzasadnieniu wskazując, że zwracał się do (...) instytucji ubezpieczeniowej o potwierdzenie podlegania ubezpieczeniom społecznym przez odwołującą się B. S. (...) systemowi ubezpieczeniowemu. Sprawa ta nie została jednak wyjaśniona przez stronę (...). Jednocześnie rozstrzygnięcie niniejszej sprawy zależne jest od decyzji (...) instytucji ubezpieczeniowej i uznania podlegania B. S. (...) systemowi ubezpieczeniowemu od 1 grudnia 2012 r. i wydania w tym zakresie odpowiedniego poświadczenia na formularzu A1. Powyższe uzasadnia zawieszenie postępowania na podstawie powołanego przepisu.

W piśmie procesowym z 12 czerwca 2017 r. pełnomocnik ubezpieczonej B. S. poinformował Sąd, że (...) instytucja ubezpieczeniowa nie wydała dla odwołującej się decyzji w sprawie podlegania ubezpieczeniom społecznym, natomiast sprawa znajduje się na etapie rozpatrywania wniosku. Z kolei 8 sierpnia 2018 r. pełnomocnik organu rentowego nadesłał do tut. Sądu bieżącą korespondencję prowadzoną z (...) instytucją ubezpieczeniową (...), w której instytucja ta wskazała, że na koncie (...) nie widać zgłoszenia B. S. do ubezpieczeń społecznych.

Na rozprawie 20 marca 2019 r. strony podtrzymały swoje dotychczasowe stanowiska procesowe. Jednocześnie pełnomocnicy stron oświadczyli, że nie posiadają żadnych nowych informacji w sprawie, a także, że (...) instytucja ubezpieczeniowa nie wydała żadnej decyzji w przedmiocie ustalenia podlegania B. S. (...) systemowi ubezpieczeniowemu od 1 grudnia 2012 r. Ponadto strony nie zgłosiły żadnych wniosków dowodowych.

Sąd Okręgowy zwolnił od udziału w sprawie w charakterze strony zainteresowanej(...)z siedzibą w L. mając na uwadze, że prawo polskie nie przyznaje zdolności sądowej zagranicznym osobom prawnym. W rezultacie podmiot taki nie może występować jako strona w polskim procesie cywilnym. Spółka (...) LTD z siedzibą w L. mogłaby działać w imieniu własnym, jako strona stosunku pracy wyłącznie przed Sądem tego Państwa Członkowskiego, w którym została zawarta umowa o pracę, w tym przypadku (...). W tym stanie rzeczy, w ocenie Sądu Okręgowego, nie było podstaw do wezwania ww. Spółki do udziału w przedmiotowym postępowaniu w charakterze strony zainteresowanej.

W ocenie Sądu Okręgowego stan faktyczny niniejszej sprawy – w zakresie dotyczącym przebiegu postępowania przed polskim organem rentowym – był niesporny, a ocenie podlegały wyłącznie kwestie prawne, związane ze stosowaniem przepisów rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego oraz rozporządzenia wykonawczego Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r. dotyczącego wykonywania rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego.

Sąd Okręgowy podniósł, że z uwagi na charakter zaskarżonej decyzji niedopuszczalne było samodzielne czynienie przez Sąd Okręgowy, działający jako polski sąd krajowy, ustaleń dotyczących tego czy B. S. wykonywała, czy też nie wykonywała pracę najemną na terenie (...). Z tego też względu Sąd Okręgowy, pomimo przeprowadzenia wnioskowanych przez odwołującą się dowodów dotyczących tej właśnie kwestii, uznał, że mają one marginalne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, a udział w charakterze strony zainteresowanej (...) z siedzibą w L. uznał za bezprzedmiotowy.

Sąd Okręgowy zauważył, że z przepisu art. 11 ust. 1 rozporządzenia nr 883/2004 wynika, że osoby migrujące w celach zarobkowych po terytorium UE, w zakresie ubezpieczenia społecznego podlegają ustawodawstwu tylko jednego państwa członkowskiego. Czynnikiem decydującym o tym, któremu ustawodawstwu ma podlegać taka osoba, jest miejsce wykonywania pracy. W rozporządzeniu ustalono jednak szereg norm kolizyjnych. Jedną z nich jest norma zawarta w art. 13 ust. 3 rozporządzenia nr 883/2004, w myśl której osoba, która normalnie wykonuje pracę najemną i pracę na własny rachunek w różnych państwach członkowskich, podlega ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym wykonuje swą pracę najemną. Z powyższej normy B. S. wywodziła, że skoro od 1 grudnia 2012 r. wykonywała jednocześnie pracę najemną w (...) (była tam zatrudniona na podstawie umowy o pracę) oraz prowadziła działalność gospodarczą w Polsce, powinna podlegać ubezpieczeniom społecznym w państwie, w którym wykonywała pracę najemną, tj. w (...). Powyższe stanowisko zostało jednak oparte wyłącznie o brzmienie jednego przepisu, przy całkowitym pominięciu ustanowionego przez ustawodawcę unijnego w rozporządzeniu nr 983/2009 trybu postępowania w tego rodzaju sytuacjach, i nie mogło zostać uznane za prawidłowe. Tymczasem polska instytucja ubezpieczeniowa dokonała niekorzystnych dla ubezpieczonej ustaleń skutkujących koniecznością wydania zaskarżonej w niniejszym postępowaniu decyzji. Z kolei instytucja (...) w ogóle nie wypowiedziała się w sposób wiążący co do ww. kwestii stąd też, brak było podstaw do przyjęcia odmiennego założenia, a mianowicie, że w spornym okresie czasu ubezpieczona podlegała ustawodawstwu (...) z tytułu zawartej umowy o pracę.

Sąd Okręgowy wskazał, że w rozpatrywanej sprawie zastosowanie znajduje przepis art. 16 rozporządzenia nr 983/2009, określający procedurę dotyczącą stosowania art. 13 rozporządzenia nr 883/2004. Zgodnie z jego treścią osoba, która wykonuje pracę w dwóch lub więcej państwach członkowskich, powinna poinformować o tym instytucję wyznaczoną przez właściwą władzę państwa członkowskiego, w którym ma miejsce zamieszkania (ust. 1). Wyznaczona instytucja państwa członkowskiego miejsca zamieszkania niezwłocznie powinna wówczas ustalić ustawodawstwo mające zastosowanie do zainteresowanego, uwzględniając art. 13 rozporządzenia podstawowego oraz art. 14 rozporządzenia wykonawczego. Takie wstępne określenie mającego zastosowanie ustawodawstwa ma charakter tymczasowy. Instytucja ta informuje wyznaczone instytucje każdego państwa członkowskiego, w którym wykonywana jest praca, o swoim tymczasowym określeniu (ust. 2). Tymczasowe określenie mającego zastosowanie ustawodawstwa, przewidziane w ust. 2, staje się ostateczne w terminie dwóch miesięcy od momentu poinformowania o nim instytucji wyznaczonych przez właściwe władze zainteresowanych państw członkowskich, zgodnie z ust. 2, o ile ustawodawstwo nie zostało już ostatecznie określone na podstawie ust. 4, lub przynajmniej jedna z zainteresowanych instytucji informuje instytucję wyznaczoną przez właściwą władzę państwa członkowskiego miejsca zamieszkania przed upływem tego dwumiesięcznego terminu o niemożności zaakceptowania określenia mającego zastosowanie ustawodawstwa lub o swojej odmiennej opinii w tej kwestii (ust. 3). W przypadku gdy z uwagi na brak pewności co do określenia mającego zastosowanie ustawodawstwa niezbędne jest nawiązanie kontaktów przez instytucje lub władze dwóch lub więcej państw członkowskich, na wniosek jednej lub więcej instytucji wyznaczonych przez właściwe władze zainteresowanych państw członkowskich lub na wniosek samych właściwych władz, ustawodawstwo mające zastosowanie do zainteresowanego jest określane na mocy wspólnego porozumienia, z uwzględnieniem art. 13 rozporządzenia podstawowego i odpowiednich przepisów art. 14 rozporządzenia wykonawczego.

W przypadku rozbieżności opinii między zainteresowanymi instytucjami lub właściwymi władzami podmioty te starają się dojść do porozumienia zgodnie z warunkami ustalonymi powyżej, a zastosowanie ma art. 6 rozporządzenia wykonawczego (ust. 4). Instytucja właściwa państwa członkowskiego, którego ustawodawstwo zostało tymczasowo lub ostatecznie określone jako mające zastosowanie, niezwłocznie informuje o tym zainteresowanego (ust. 5). Jeżeli zainteresowany nie dostarczy informacji, o których mowa w ust. 1, niniejszy artykuł stosuje się z inicjatywy instytucji wyznaczonej przez właściwą władzę państwa członkowskiego miejsca zamieszkania, gdy tylko instytucja ta zapozna się z sytuacją tej osoby, na przykład za pośrednictwem innej instytucji zainteresowanej (ust. 6).

Szczegółowo postępowanie w sprawach tego rodzaju normuje Decyzja Komisji Administracyjnej ds. Koordynacji i Zabezpieczenia z dnia 12 czerwca 2009 r. w sprawie ustanowienia procedury dialogu i koncyliacji w zakresie ważności dokumentów, określenia ustawodawstwa właściwego oraz udzielania świadczeń na mocy rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004, która w punktach 5-11 stanowi, że instytucja lub władza, która wyraża wątpliwość, co do ważności dokumentu wydanego przez instytucję lub władzę innego państwa członkowskiego albo która nie zgadza się z określeniem ustawodawstwa właściwego, jest dalej zwana instytucją występującą. Instytucja innego państwa członkowskiego jest dalej zwana instytucją wezwaną. W przypadku wystąpienia jednej z sytuacji, o której mowa w pkt 1, instytucja występująca zwraca się do instytucji wezwanej o niezbędne wyjaśnienia dotyczące jej decyzji oraz, w stosownych przypadkach, o wycofanie lub orzeczenie nieważności danego dokumentu lub o dokonanie przeglądu lub unieważnienie jej decyzji. Instytucja występująca uzasadnia swój wniosek, wskazując na zastosowanie niniejszej decyzji, oraz dostarcza dowodów potwierdzających, stanowiących podstawę jej wniosku. Instytucja ta wskazuje osobę do kontaktu na okres pierwszego etapu procedury dialogu. Instytucja wezwana niezwłocznie potwierdza otrzymanie wniosku, najpóźniej w terminie 10 dni roboczych od dnia jego otrzymania. Instytucja ta także wskazuje osobę do kontaktu na okres pierwszego etapu procedury dialogu. W możliwie najkrótszym czasie, najpóźniej w terminie trzech miesięcy od dnia otrzymania wniosku, instytucja wezwana informuje instytucję występującą o wyniku przeprowadzonego dochodzenia. Instytucja wezwana informuje instytucję występującą o potwierdzeniu pierwotnej decyzji, jej uchyleniu lub wycofaniu dokumentu albo stwierdzeniu jego nieważności. Instytucja ta zawiadamia także osobę zainteresowaną oraz, w stosownych przypadkach, jej pracodawcę, o swojej decyzji oraz o procedurach zaskarżenia tej decyzji, przewidzianych w jej prawie krajowym. Jeżeli instytucja wezwana nie może zakończyć dochodzenia w terminie trzech miesięcy z uwagi na złożoność sprawy albo ze względu na fakt, że zweryfikowanie pewnych danych wymaga zaangażowania innej instytucji, może ona przedłużyć termin najdłużej o okres trzech miesięcy. Instytucja wezwana informuje instytucję występującą o przedłużeniu terminu w możliwie najkrótszym czasie, lecz co najmniej tydzień przed upłynięciem pierwszego terminu, uzasadniając opóźnienie oraz podając orientacyjny okres, w jakim dochodzenie zostanie zakończone. Drugi etap procedury dialogu został określony w punktach 13-17 decyzji, z których wynika, że jeżeli instytucje nie mogą osiągnąć porozumienia w czasie pierwszego etapu procedury dialogu albo jeżeli instytucja wezwana nie może zakończyć dochodzenia w terminie 6 miesięcy od otrzymania wniosku, instytucje zawiadamiają właściwe władze. Każda z instytucji przygotowuje sprawozdanie z podjętych działań. Właściwe władze zainteresowanych państw członkowskich mogą zdecydować o rozpoczęciu drugiego etapy procedury dialogu albo o skierowaniu sprawy bezpośrednio do Komisji Administracyjnej. Jeżeli właściwe władze otworzą drugi etap procedury dialogu, każda z nich wyznacza główną osobę do kontaktu w terminie dwóch tygodni od zawiadomienia przez instytucję. Jeżeli podczas procedury dialogu osiągnięcie porozumienia nie jest możliwe, właściwe władze mogą skierować sprawę do Komisji Administracyjnej. Każda z właściwych władz przygotowuje dla Komisji Administracyjnej informację na temat głównych punktów spornych. Komisja Administracyjna stara się pogodzić rozbieżne opinie w terminie sześciu miesięcy od dnia, w którym skierowano do niej sprawę. Komisja może zdecydować o skierowaniu sprawy do Komisji Pojednawczej, która może zostać powołana na podstawie regulaminu Komisji Administracyjnej.

Sąd pierwszej instancji stwierdził, że w trakcie postępowania toczącego się w sprawie podlegania ubezpieczeniom społecznym przez B. S. Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w W. ustalił, że odwołująca się nie powinna podlegać ubezpieczeniom społecznym z tytułu wykonywania pracy najemnej w (...), albowiem praca ta miała charakter marginalny, a nadto ubezpieczona nie wyrejestrowała prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej na terytorium Polski.

Z kolei instytucja (...), pomimo otrzymania informacji o ustaleniu tymczasowego ustawodawstwa polskiego jako właściwego, w terminie dwóch miesięcy nie zajęła żadnego stanowiska. Nie wskazała też, aby właściwe było ustawodawstwo (...), nie wystawiła również odwołującej się wymaganego formularza A1. W związku z tym organ rentowy, a także Sąd Okręgowy, nie miał żadnych podstaw do tego, aby przyjąć, że właściwe dla B. S. jest ustawodawstwo (...), a nie polskie.

Sąd pierwszej instancji przypomniał, że o tym czy dana aktywność – w tym przypadku stosunek pracy – powoduje obowiązek ubezpieczenia na terytorium danego państwa władczo rozstrzygnąć może organ tego tylko państwa (uchwała Sądu Najwyższego z 18 marca 2010 r., II UZP 2/10 oraz wyroki Sądu Najwyższego: z 11 września 2014 r., II UK 587/13; z 6 czerwca 2013 r., II UK 333/12; z 6 września 2011 r., I UK 84/11; z 23 listopada 2012 r., II UK 103/12; z 21 stycznia 2016 r., III UK 61/15). Organ tego państwa uprawniony jest zatem w oparciu o przepisy tego kraju do materialnoprawnej oceny tego stosunku, w szczególności do oceny, czy rodzi on skutki w sferze ubezpieczeń, czy też np. z powodu pozorności, czy nieważności takowych skutków nie rodzi.

W niniejszej sprawie na dzień wydania zaskarżonej decyzji nie istniał żaden – wystawiony przez wyłącznie do tego uprawnioną instytucję (...) – dokument potwierdzający podleganie przez B. S. w jakimkolwiek okresie, poczynając od 1 grudnia 2012 r., (...) ubezpieczeniom społecznym. Sąd Okręgowy dostrzegł przy tym, że postępowanie między dwiema instytucjami toczyło się znacznie dłużej niż określono to w przepisach i pomimo tego nie zostało zakończone przez instytucję (...). Brak było więc możliwości wypracowania wspólnego stanowiska, a taki jest właśnie cel procedury przewidzianej w przepisie art. 16 rozporządzenia wykonawczego.

Zdaniem Sądu pierwszej instancji, w sytuacji gdy uprawniony (...) organ nie wypowiedział się w kwestii podlegania odwołującej B. S. w spornym okresie czasu ustawodawstwu (...), należało przyjąć, że zaaprobował on milcząco ustalone tymczasowo ustawodawstwo polskie, a w takim wypadku nie jest dopuszczalne przyjęcie ustawodawstwa (...) przez organ polski. Sąd Okręgowy podniósł dodatkowo, że ewentualne uwzględnienie odwołania mogłoby polegać jedynie na zmianie decyzji przez wykluczenie ustawodawstwa polskiego, a wówczas doszłoby do naruszenia podstawowej zasady rozporządzenia nr 883/2004, a mianowicie odwołująca się nie podlegałaby w spornym okresie czasu żadnemu ustawodawstwu, co oczywiście nie jest dopuszczalne.

Jeżeli odwołująca się podtrzymuje, że jej aktywność zawodowa w (...) uzasadniałaby objęcie ubezpieczeniem na terenie tego kraju z tytułu stosunku pracy – to jedyną drogą prawną jest ponowne wszczęcie stosownej procedury przed organem (...), a pozytywny efekt takiej drogi może uzasadnić ewentualną i stosowną zmianą zaskarżonej decyzji polskiego organu w trybie wznowienia postępowania. W konkluzji Sąd stwierdził, że na obecnym etapie brak jest zaś podstaw do takiej zmiany, dlatego oddalił odwołanie uznając je za bezzasadne.

Apelację od powyższego wyroku złożyła odwołująca się, zaskarżając go w całości oraz zarzucając Sądowi Okręgowemu:

1.  naruszenie przepisów prawa materialnego przez błędną wykładnię i zastosowanie, tj.:

1)  art. 83 ust. 1, art. 68 ust. 1 pkt la, art. 6 ust. 1 pkt 5, art. 12 ust. 1, art. 13 pkt 4 i art. 32 w zw. z art. 83 ust. 1, art. 68 ust. 1 pkt la ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2019 r. poz. 300) w zw. z art. 5, art. 6, art. 16 ust 2-4, art. 19 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z 16 września 2009 r. dotyczące wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz. U. L 284 z 30.10.2009, str. 1) w zw. z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz. U. L 200 z 7.6.2004, str. 1):

a.  przez aprobatę dla postępowania organu w zakresie nieprzeprowadzenia procedury uzgodnień (porozumiewawczej) z instytucją (...), której nie można naprawić na etapie sądowym i pomimo to przyjęcie, że organ rentowym właściwe zrealizował procedurę unijną, najpierw pozostawiając bez rozpoznania złożony przez skarżącą wniosek o ustalenie właściwego ustawodawstwa od 1 grudnia 2012 r. z uwagi na rzekomy brak udzielenia wystarczających wyjaśnień, o czym poinformował 15 stycznia 2014 r. po ponad roku od jego złożenia, a następnie 8 lutego 2014 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w W. wydał decyzję nr (...) stwierdzającą, że B. S. podlega ubezpieczeniom w Polsce w zakresie ubezpieczeń społecznych, jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą, nie realizując procedury unijnej,

b.  przez przyjęcie, że niekorzystne dla skarżącej rozstrzygnięcie organu jest uzasadnione i wynika, z tego, że nie przedstawiła ona dokumentu Al, do czego była zobowiązana i pominięcie, że 18 grudnia 2012 r. złożyła ona dokumenty ZUS ZWUA i ZUS ZWPA wyrejestrowujące ją z tych ubezpieczeń w związku z rozpoczęciem pracy od 1 grudnia 2012 r. w (...) i podleganiem w tamtym systemie ubezpieczeniom, co pomimo braku dokumentu Al nie zostało skutecznie podważone, a jedynie bezpodstawnie zakwestionowane przez organ w oderwaniu od skutecznie podjętych czynności prawnych, ale również od ujawnionych w toku postępowania administracyjnego i sądowego faktów;

2)  art. 11 ust. 1, art. 13 ust. 3 rozporządzenia nr 883/2004, rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r., w myśl których osoba, która normalnie wykonuje pracę najemną i pracę na własny rachunek w różnych państwach członkowskich podlega ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym wykonuje swą pracę najemną, a skarżąca była zatrudniona i wykonywała ją głównie w (...), zgodnie z zasadą lex loci laboris, która ma pierwszeństwo i w związku z art. 14 ust. 5b rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009:

­

przez milczące zaakceptowanie stanowiska organu rentowego sprowadzającego się do tego, że rzekomo czas pracy skarżącej na terytorium (...) ma charakter marginalny, a praca o charakterze marginalnym nie jest brana pod uwagę,

­

przez uznanie za niedopuszczalne czynienie przez Sąd Okręgowy, działający jako polski sąd krajowy, ustaleń dotyczących tego, czy B. S. wykonywała, czy też nie wykonywała pracy najemnej na terenie (...), podczas gdy czynienie ustaleń przeciwnych było co najwyżej ograniczone;

2.  naruszenie przepisów prawa procesowego w postaci art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 231 k.p.c. wskutek braku wyczerpującego zebrania i wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego i powzięcia błędnych ustaleń faktycznych, w oparciu także o poczynione domniemania, w tym częściowo sprzeczne i wzajemnie się wykluczające, przez m. in.:

a.  zaniechanie ostatecznego wyjaśnienia stanowiska instytucji ubezpieczeniowej w (...) i przyjęcie braku odpowiedzi jako milczącej aprobaty dla stanowiska polskiego organu rentowego, a w konsekwencji przyjęcie, że w sytuacji, gdy instytucja (...) nie zajmuje stanowiska w spornej kwestii w przewidzianej formie, tj. wydając dokumentu Al., ale też nie odmawia tego, Sąd nie jest władny tego rozstrzygnąć, co do meritum właściwego ustawodawstwa, z uwagi na to, że mógłby ewentualnie jedynie zmienić decyzję, a czyniąc to doprowadziłby do naruszenia nakazu niedopuszczenia pozostawania bez ubezpieczenia, co jest sprzeczne z rozporządzeniami unijnymi, a co stanowi wyraz odmowy skarżącej prawa do sądu przez uchylenie się od rozpoznania istoty sprawy i także przez akceptację wadliwego postępowania organu rentowego,

b.  przyjęcie, że w sytuacji, gdy instytucja (...) nie zajmuje stanowiska w przewidzianej formie, tj. wydając dokumentu Al, ale też nie odmawia jego wydania istnieją wątpliwości co do statusu ubezpieczeniowego i pracowniczego, których Sąd nie jest władny rozstrzygnąć, pomimo niekwestionowania skutecznie przez organ rentowy ustaleń faktycznych poczynionych w trakcie postępowania sądowego i dania wiary przez Sąd przedstawionym dowodom w postaci dokumentów i zeznań, w tym z zeznań T. W., chociaż oprócz dowodów z dokumentów prywatnych fakt zgłoszenia skarżącej do ubezpieczeń potwierdziła w piśmie z 2 listopada 2018 r. sama instytucja (...) (...), podając informacje dotyczące zarejestrowania skarżącej jako pracownika w latach 2013-2018 w (...), co jednak nie zostało dostatecznie wyjaśnione,

skutkujące przerzuceniem na skarżącą w oparciu o art. 6 k.p.c. odpowiedzialności za potwierdzenie statusu ubezpieczeniowego przez przedstawienie dokumentu Al, który nota bene nie był w stanie uzyskać ani sąd ani organ rentowy, z pominięciem, że skarżąca 18 grudnia 2012 r. złożyła dokumenty ZUS ZWUA i ZUS ZWPA wyrejestrowujące ją z tych ubezpieczeń w związku z rozpoczęciem pracy od 1 grudnia 2012 r. w (...) i podleganiem w tamtym systemie ubezpieczeniom, co pomimo braku dokumentu Al, a nie zostało skutecznie zakwestionowane ani podważone, skutkujące akceptacją sądu dla stanowiska organu oderwanego zarówno od kroków prawnych, ale również od ujawnionych w toku postępowania administracyjnego i sądowego faktów, stąd to na organie winien ciążyć obowiązek wszczęcia i efektywnego przeprowadzenia właściwej procedury porozumiewawczej.

W oparciu o te zarzuty odwołująca się wniosła o uchylenie wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji z uwagi na nierozpoznanie istoty sprawy albo uchylenie wyroku w całości i poprzedzającej go decyzji z 8 lutego 2014 r., nr (...), w całości i przekazanie sprawy do bezpośredniego rozpoznania przez organ rentowy; ewentualnie o zmianę zaskarżonego wyroku w całości przez uwzględnienie odwołania i stwierdzenie, ze B. S. nie podlega ustawodawstwu polskiemu od 1 grudnia 2012 r., w zakresie ubezpieczeń społecznych, tj. obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym, tj. emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej. Apelująca wniosła także o zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację organ wniósł o jej oddalenie oraz o zasądzenie od odwołującej się kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja odwołującej się okazała się zasadna, skutkując uchyleniem zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającej go decyzji i przekazaniem sprawy organowi rentowemu do ponownego rozpoznania.

W pierwszej kolejności należy zaznaczyć, że kształt postępowania w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych warunkowany jest dwiema funkcjami – kontrolną i rozpoznawczą. Pierwsza funkcja została ograniczona jedynie do materialnoprawnej oceny legalności decyzji administracyjnej. Druga została zdeterminowana przedmiotem i zakresem decyzji organu rentowego. W rezultacie postępowanie sądowe względem postępowania administracyjnego jest z jednej strony jego kontynuacją, zaś z drugiej nie można pominąć jego odrębności. Funkcja rozpoznawcza postępowania sądowego zawiera w sobie element odrębności i niezależności od wcześniejszego rozstrzygnięcia organu rentowego. Należy jednak zaakcentować, że odrębność ta nie może wychodzić poza ramy zakreślone przez organ rentowy. Zabieg taki pozostaje bowiem w opozycji do kontrolnego wymiaru postępowania w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych.

Sąd Okręgowy odczytując w sposób niewłaściwy treść zaskarżonej decyzji organu rentowego w istocie doprowadził do nierozpoznania istoty sprawy.

Sąd pierwszej instancji w części historycznej uzasadnienia nadmienił, że decyzją z 18 lutego 2014 r., nr (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w W., działając na podstawie przepisów art. 83 ust. 1, art. 68 ust. 1 pkt. 1a, art. 6 ust. 1 pkt. 5, art. 12 ust. 1, art. 13 pkt. 4 i art. 32 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2019 r. poz. 300), stwierdził, że ubezpieczona B. S., jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą nie mająca ustalonego prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, dla której podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne stanowi zadeklarowana kwota nie niższa niż 60 % kwoty przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia podlega w zakresie ubezpieczeń społecznych od 1 grudnia 2012 r. ustawodawstwu polskiemu. Mając to na uwadze Sąd pierwszej instancji prowadził postępowanie, którego przedmiotem było skontrolowanie decyzji organu rentowego pod kątem prawidłowości uznania, że B. S. od 1 grudnia 2012 r. podlega ustawodawstwu polskiemu w zakresie ubezpieczeń społecznych.

Uszło natomiast uwadze Sądu Okręgowego, że przedmiotem zaskarżonej decyzji z 18 lutego 2014 r., nr (...), nie było ustalenie właściwego ustawodawstwa. Z dołączonych do sprawy akt rentowych niezbicie wynika, że ww. decyzją z 18 lutego 2014 r., Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w W. stwierdził, że ubezpieczona B. S., podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu od 1 grudnia 2012 r. Co więcej, organ rentowy w treści spornej decyzji oznaczył wprost, że wydając ją działał na podstawie przepisów art. 83 ust. 1, art. 68 ust. 1 pkt. 1a, art. 6 ust. 1 pkt. 5, art. 12 ust. 1, art. 13 pkt. 4 i art. 32 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2022 r. poz. 1009 ze zm.). Powyższe dowodzi, że jej przedmiotem było ustalenie (stwierdzenie), że wnioskodawczyni jako osoba prowadząca pozarolnicza działalność gospodarczą podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym.

Oznacza to, że organ rentowy nie rozstrzygał w przedmiocie określenia właściwego ustawodawstwa, według reguł określonych w art. 16 ust. 2 lub 4 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r. dotyczącego wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz.Urz.UE.L 2009 Nr 284, str. 1; dalej: „rozporządzenie wykonawcze”) w zw. z art. 13 ust. 3 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz.Urz.UE.L 2004 Nr 166, str. 1; dalej: „rozporządzenie podstawowe”). Czym innym jest bowiem stwierdzenie podlegania ubezpieczeniom społecznym w oparciu o przepisy prawa krajowego, a czym innym rozstrzygnięcie dokonane w ramach procedury koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. W pierwszym przypadku przesądzeniu podlega kwestia podlegania ubezpieczeniom społecznym, w drugim, wskazuje się jedynie na ustawodawstwo właściwe, stosownie do art. 13 ust. 3 rozporządzenia podstawowego.

W tej sytuacji obrany przez Sąd pierwszej instancji kierunek postępowania – zmierzający do kontroli ustalenia ustawodawstwa polskiego jako właściwego – prowadzi do wniosku, że istota sprawy (wyznaczona treścią zaskarżonej decyzji) nie została rozpoznana.

Konstatacji tej nie zmienia to, że sama sentencja wyroku Sądu Okręgowego nie wychodzi poza granice zakreślone przez zaskarżoną decyzję (wydanie decyzji zawierającej ustalenie pozytywne „podlega obowiązkowo ubezpieczeniom jako osoba prowadząca pozarolnicza działalność gospodarczą” wyznaczało Sądowi pierwszej instancji dwa warianty – zmianę decyzji przez stwierdzenie negatywne „nie podlega ubezpieczeniom” albo oddalenie odwołania, co też się dokonało). Jak zauważa się w doktrynie procesu cywilnego, uzasadnienie stanowi integralny składnik wyroku związany z rozstrzygnięciem zawartym w jego sentencji (T. Wiśniewski, Przebieg procesu cywilnego, Warszawa 2009, s. 256). Wyrok jest decyzją jurysdykcyjną i jego uzasadnienie jest elementem decyzji sędziowskiej, nawet jeżeli nie zostało wyrażone na piśmie (J. Gudowski, Normatywny, jurysdykcyjny i kulturowy kryzys uzasadnienia wyroku. Droga znikąd donikąd, „Polski Proces Cywilny” 2020, nr 3). Wyrok jest bowiem wynikiem określonej pracy myślowej sądu (B. Bladowski, Metodyka pracy sędziego cywilisty, Warszawa 2009, s. 187, s. 219). Rozstrzygniecie i uzasadnienie są od siebie nierozerwalnie uzależnione, jako że nie ma żadnej decyzji bez jej przyczyn a uzasadnienie istnieje już w chwili jej podejmowania niezależnie od tego, czy zostanie ono zmaterializowane i jako takie stanowi element wyroku (S. Dąbrowski, A. Łazarska, Uzasadnienie orzeczeń sądowych w prawie cywilnym, „Przegląd Sądowy” 2012, nr 3, s. 14–17; K Flaga-Gieruszyńska, A. Klich, Nowy model uzasadnienia wyroku w procesie cywilnym, „Prawo Mediów Elektronicznych” 2015, nr 1, s. 8). Treść uzasadnienia sporządzonego przez Sąd Okręgowy świadczy o tym, że Sąd ten wykroczył jednak w prowadzonym postępowaniu poza zakres wyznaczony przez treść zaskarżonej decyzji organu rentowego. Podkreślić bowiem należy, że organ rentowy w spornej decyzji nie określił ustawodawstwa właściwego dla B. S., ale orzekał wyłącznie o podleganiu przez nią ubezpieczeniom społecznym z racji prowadzonej działalności gospodarczej.

Sąd Okręgowy interpretując treść decyzji jako ustalenie właściwego ustawodawstwa polskiego posłużył się daleko idącym uproszczeniem, które w ostatecznym rezultacie doprowadziło do tego, że nie rozpoznał istoty sprawy.

Jak wynikało z twierdzeń ubezpieczonej, które zostały podniesione już w odwołaniu, w jej zatrudnieniu występował element transgraniczny w rozumieniu przepisów rozporządzenia podstawowego – ubezpieczona od 1 grudnia 2012 r. miała bowiem wykonywać pracę najemną na terenie (...). Występowanie tej okoliczności w sprawie, od początku postępowania było więc oczywiste.

W sytuacji, gdy ubezpieczony informuje o podjęciu pracy najemnej w innym kraju unijnym, organ rentowy traci możliwość wydawania na podstawie prawa krajowego decyzji określających podleganie ubezpieczeniom społecznym z racji prowadzenia działalności pozarolniczej. Konieczne jest w pierwszym rzędzie wyłonienie ustawodawstwa właściwego, przy czym jest to możliwe wyłącznie według procedury określonej w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 883/04 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (por. wyroki Sądu Najwyższego: z 6 czerwca 2013 r., sygn. II UK 333/12 i z 11 września 2014 r., sygn. II UK 587/13).

W tej sytuacji organ rentowy miał obowiązek przeprowadzić w pełnym zakresie postępowanie w zakresie określenia ustawodawstwa właściwego, którego koniecznym i rozstrzygającym elementem jest decyzja ostateczna, ustalająca lub odmawiająca ustalenia, że właściwe jest ustawodawstwo państwa tej instytucji. W przedmiotowej sprawie nie doszło jednak do wydania tego rodzaju decyzji. Zastrzec przy tym należy, że organ rentowy ani sąd nie ma uprawnień do ustalania, że osoba podlega ustawodawstwu państwa drugiego.

Uwzględniając, że zasadą jest podleganie ubezpieczeniom społecznym tylko w jednym państwie członkowskim, może się zdarzyć, że organ rentowy ma wątpliwości co do podlegania przez daną osobę ustawodawstwu swojego państwa albo innego państwa. W celu uniknięcia sytuacji wykluczenia ubezpieczonego z obu konkurencyjnych ubezpieczeń albo objęcia go ubezpieczeniem w obu państwach, zachodzi potrzeba uruchomienia procedury uregulowanej w art. 16 rozporządzenia wykonawczego.

Wątpliwości dotyczących ustalenia ustawodawstwa właściwego Zakład Ubezpieczeń Społecznych (zakładając, że jest instytucją miejsca zamieszkania wnioskodawczyni) nie może samodzielnie rozstrzygać, lecz musi dostosować się do trybu rozwiązywania sporów, co do ustalenia ustawodawstwa właściwego wskazanego w szczególności w art. 6, 15 oraz 16 rozporządzenia wykonawczego, które nakazują zwrócenie się – w przypadku istnienia wątpliwości bądź rozbieżności – do instytucji innego państwa członkowskiego. Instytucje niezwłocznie dostarczają lub wymieniają między sobą wszystkie dane niezbędne dla ustanowienia i określenia praw i obowiązków osób, do których ma zastosowanie rozporządzenie podstawowe.

Przekazywanie tych danych odbywa się bezpośrednio pomiędzy samymi instytucjami lub za pośrednictwem instytucji łącznikowych. Zastosowanie ma również decyzja Komisji Administracyjnej ds. Koordynacji i Zabezpieczenia z dnia 12 czerwca 2009 r. w sprawie ustanowienia procedury dialogu i koncyliacji w zakresie ważności dokumentów, określenia ustawodawstwa właściwego oraz udzielania świadczeń na mocy rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004. Dopiero po przeprowadzeniu takiej procedury organ miejsca zamieszkania ubezpieczonego jest władny wydać wiążącą decyzję, a ubezpieczony ma prawo ją zwalczać według rygorów przewidzianych w danym kraju unijnym. Dlatego, bez prawidłowego przeprowadzenia wymienionej procedury, bezprzedmiotowe jest rozważanie, czy odwołująca się podlega, czy też nie podlega polskiemu ubezpieczeniom społecznym w okresie objętym decyzją.

Przed wydaniem zaskarżonej w niniejszym postępowaniu decyzji Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie nawiązał kontaktu ze swoim odpowiednikiem w Zjednoczonym Królestwie i zaniechał ustalenia ustawodawstwa na mocy wspólnego porozumienia, zgodnie z procedurą opisaną w art. 16 ust. 1 rozporządzenia wykonawczego i nie powiadomił właściwej instytucji państwa członkowskiego o zaistniałej sytuacji dotyczącej ubezpieczonej.

Wydając sporną decyzję Zakład Ubezpieczeń Społecznych w istocie samodzielnie rozstrzygnął wątpliwości co do określenia mającego zastosowanie ustawodawstwa i tym samym nie dostosował się do trybu rozwiązywania sporów co do ustalenia ustawodawstwa właściwego, uregulowanego w rozporządzeniu wykonawczym. W związku z brakiem wydania wobec odwołującej się decyzji ostatecznej o ustaleniu ustawodawstwa właściwego nie jest możliwe dokonanie przez Sąd kontroli zaskarżonej obecnie decyzji.

Trzeba zarazem wskazać, że skoro w omawianym przypadku zabrakło decyzji o określeniu ustawodawstwa właściwego, to wszelkie późniejsze działania organu, podejmowane w toku postępowania, polegające na zwracaniu się do instytucji (...), należało ocenić jako bezprzedmiotowe.

Powyższe prowadzi do wniosku, że apelacja okazała się skuteczna, choć zarzuty zawarte w apelacji są ostatecznie chybione. Rację ma wprawdzie ubezpieczona twierdząc, że Sąd pierwszej instancji naruszył wskazane w apelacji przepisy rozporządzeń Parlamentu Europejskiego i Rady. Z uwagi jednak na pierwotną wadliwość zaskarżonej decyzji, uchybienia te nie mają znaczenia, bo w istocie nie stanowią podstawy do kontroli jej prawidłowości.

Mając na uwadze całokształt przedstawionych okoliczności, a w szczególności to, że w niniejszej sprawie zachodzi konieczność przeprowadzenia przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych procedury uregulowanej w art. 16 rozporządzenia wykonawczego, co powinno polegać na umożliwieniu zajęcia odpowiedniego stanowiska przez właściwą instytucję ubezpieczeń społecznych Zjednoczonego Królestwa, Sąd Apelacyjny za celowe uznaje nie tylko uchylenie wyroku Sądu pierwszej instancji, ale też poprzedzającej go decyzji organu rentowego, aby Zakład Ubezpieczeń Społecznych rozpoznał sprawę we właściwym trybie, a po jego przeprowadzeniu wydał należytą decyzję. Należy mieć na uwadze, że okres objęty sporną decyzją, dotyczy okresu, w którym Zjednoczone Królestwo pozostawało członkiem Unii Europejskiej.

Zaskarżona decyzja, będąc w tych okolicznościach przedwczesną, nie może funkcjonować w obrocie prawnym.

Z tych względów, Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. w zw. z art. 477 ^14a k.p.c., uchylił zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję organu rentowego i sprawę przekazał bezpośrednio organowi rentowemu do ponownego rozpoznania, o czym orzekł w sentencji wyroku. Sąd Apelacyjny miał na uwadze, że w orzecznictwie za ugruntowany należy uznać pogląd, że art. 477 ^14a k.p.c. służy rozwiązywaniu sytuacji, w których - ze względu na zakres kompetencji sądu powszechnego w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych - przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji nie może doprowadzić do usunięcia uchybień popełnionych przez organ rentowy. Obowiązkiem organu rentowego będzie zatem przeprowadzenie postępowania w sposób odpowiadający przedstawionym wyżej wymogom, wynikającym z wymienionych przepisów rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz.Urz.UE.L 2004 Nr 166) oraz rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r. dotyczącego wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz.Urz.UE.L 2009 Nr 284). Organ rentowy powinien bowiem uruchomić procedury określone w art. 16 ust. 2 rozporządzenia nr 987/2009 i w ramach tej procedury zbadać okoliczności sprawy realizując zasadę dialogu, porozumienia i koncyliacji w zakresie określania ustawodawstwa właściwego państwa, przewidzianą w art. 16 rozporządzenia nr 987/2009, dotyczącą zastosowania art. 13 rozporządzenia nr 883/2004.

SSA Ewa Stryczyńska