Pełny tekst orzeczenia

Formularz UK 2

Sygnatura akt

II AKa 218/22

Załącznik dołącza się w każdym przypadku. Podać liczbę załączników:

1

1. CZĘŚĆ WSTĘPNA

1.1. Oznaczenie wyroku sądu pierwszej instancji

wyrok Sądu Okręgowego we Wrocławiu z dnia 4 kwietnia 2022 r., w sprawie sygn. akt III Ko 646/21

1.2. Podmiot wnoszący apelację

oskarżyciel publiczny albo prokurator w sprawie o wydanie wyroku łącznego

oskarżyciel posiłkowy

oskarżyciel prywatny

obrońca

oskarżony albo skazany w sprawie o wydanie wyroku łącznego

inny

1.3. Granice zaskarżenia

1.3.1. Kierunek i zakres zaskarżenia

w całości

na korzyść

co do winy

na niekorzyść

w części

co do kary

co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia
albo ustalenia

1.3.2. Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji

art. 438 pkt 1 k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej
czynu przypisanego oskarżonemu

art. 438 pkt 1a k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany
w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

art. 438 pkt 2 k.p.k. – obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść
orzeczenia

art. 438 pkt 3 k.p.k. – błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia,
jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

art. 438 pkt 4 k.p.k. – rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego
zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

art. 439 k.p.k.

brak zarzutów

1.4. Wnioski

uchylenie

zmiana

2. USTALENIE FAKTÓW W ZWIĄZKU Z (...)
PRZEPROWADZONYMI PRZEZ SĄD ODWOŁAWCZY

2.1. Ustalenie faktów

2.1.1. Fakty uznane za udowodnione

Lp.

Oskarżony/Wnioskodawca

Fakt oraz czyn, do którego fakt się odnosi

Dowód

Numer karty

2.1.1.1

A. T. (1)

Udział wnioskodawczyni w nielegalnym zgromadzeniu stał się podstawą prowadzenia przeciwko niej postępowania karnego w sprawie o czyn z art. 254 § 1 kk w zw. z art. 57a § 1 kk ( (...)) zakończonego postanowieniem o umorzeniu z dnia 5.06.2020 roku.

To samo zdarzenie stało się także podstawą wszczęcia postępowania w przedmiocie ograniczenia władzy rodzicielskiej (art. 109 kriop), które zostało zakończone postanowieniem Sądu Rejonowego dla Wrocławia – Fabrycznej z dnia 26 października 2020 roku o braku podstaw do ograniczenia władzy rodzicielskiej.

Postępowanie karne o czyn z art. 254 § 1 kk było prowadzone także przeciwko K. D. (1) – partnerowi wnioskodawczyni oraz ojcu jej dziecka. Postępowanie w sprawie zostało zakończone dopiero w początku 2021 roku.

W przekonaniu wnioskodawczyni wszystkie te postępowania były powiązane, stanowiły jedną sprawę. Dopiero po zakończeniu ostatniego postępowania, mogła ona przyjąć, że nie jest już zagrożona. Wszystkie te postępowania traktowała jako szykany ze strony władz.

W wyniku zatrzymania wnioskodawczyni w miejscu pracy, w styczniu 2020 roku zmieniła ona miejsce pracy, a do września tego roku przeniosła się do W., gdzie podjęła zatrudnienie.

Zatrzymanie, prowadzone postępowania oraz konieczność zmiany miejsca zatrudnienia i zamieszkania, wywołało istotne obciążenie o charakterze psychicznym. Wnioskodawczyni dopiero po zakończeniu wszystkich spraw była zdolna dokonać rozrachunku.

Wnioskodawczyni korzystała w postępowaniu karnym z pomocy obrońcy. Nie została jednak przez niego poinformowana o prawie domagania się odszkodowania i zadośćuczynienia oraz o terminie w jakim z takim żądaniem należy wystąpić.

Zeznanie świadka A. T. (1)

77-78

2.1.2. Fakty uznane za nieudowodnione

Lp.

Oskarżony/Wnioskodawca

Fakt oraz czyn, do którego fakt się odnosi

Dowód

Numer karty

2.2. Ocena dowodów

2.2.1. Dowody będące podstawą ustalenia faktów

Lp. faktu
z pkt 2.1.1

Dowód

Zwięźle o powodach uznania dowodu

2.1.1.1

Zeznanie świadka A. T. (1)

Relacja świadka złożona na rozprawie nie budzi wiarygodności. Jest rzeczowa i logiczna. Podaje się pozytywnej weryfikacji na podstawie innych wiarygodnych dowodów przeprowadzonych w postępowaniu. Nie została zakwestionowana żadnym dowodem.

2.2.2. Dowody nieuwzględnione przy ustaleniu faktów
(dowody, które sąd uznał za niewiarygodne oraz niemające
znaczenia dla ustalenia faktów)

Lp. faktu
z pkt 2.1.
albo 2.1.2

Dowód

Zwięźle o powodach nieuwzględnienia dowodu

3. STANOWISKO SĄDU ODWOŁAWCZEGO WOBEC ZGŁOSZONYCH
ZARZUTÓW I WNIOSKÓW

Lp.

Zarzut

Apelację od wyroku wniósł pełnomocnik Skarbu Państwa (...) we W. zaskarżając wyrok na niekorzyść wnioskodawczyni A. T. (1) w części dotyczącej orzeczenia o zasądzeniu zadośćuczynienia i zarzucił mu:

1) obrazę prawa materialnego art. 5 kc poprzez uznanie, że podniesiony przez Prokuratora na rozprawie zarzut przedawnienia roszczenia jest sprzeczny z zasadami współżycia społecznego a jego uwzględnienie spowodowałoby nadużycie prawa, mimo iż prawidłowo zarzut ten powinien zostać uwzględniony. Zwłaszcza, że wnioskodawczyni nie przedstawiła żadnych okoliczności usprawiedliwiających zgłoszenie wniosku po terminie a nawet przed wniesieniem wniosku była reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika;

2)obrazę przepisu postępowania - art. 555 kpk poprzez uwzględnienie w oparciu o art. 552 § 4 kpk części roszczeń wnioskodawcy w wysokości wskazanej w pkt. 1 wyroku, mimo złożenia przedmiotowego wniosku po upływie roku od daty uprawomocnienia się orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie, co winno skutkować oddaleniem wniosku, zwłaszcza wobec niewykazania przyczyny przekroczenia ustawowego terminu;

3) błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, który miał wpływ na jego treść, polegający na błędnym ustaleniu, ze skierowanie wniosku o zadośćuczynienie za niewątpliwe niesłuszne zatrzymanie po upływie ustawowego terminu do zgłoszenia tych roszczeń, jest usprawiedliwione tym, że zatrzymanie w miejscu pracy wnioskodawczyni wpłynęło negatywnie na życie prywatne i zawodowe. Sąd nie uwzględnił tego, że jak sama wnioskodawczyni oświadczyła 0,5 etatu zostało zlikwidowane (likwidacja stanowiska) a więc nie z powodu zatrzymania została rozwiązana z nią umowa o pracę tylko sama zwolniła się z miejsca pracy.

4) obrazę prawa materialnego art. 445 kc poprzez uznanie, że kwota 7000 zł zasądzona na rzecz wnioskodawczyni stanowi odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznana krzywdę w następstwie niesłusznego zatrzymania w dniu 14 listopada 2019r. w miejscu pracy, podczas gdy biorąc pod uwagę okoliczności sprawy zasądzona kwota zadośćuczynienia jest zbyt wygórowana. Wnioskodawczyni nie przedstawiła żadnych dowodów, a Sąd oparł się wyłącznie na jej zeznaniach;

5) błąd w ustaleniach faktycznych polegający na przyjęciu przez Sąd I instancji za prawidłowe ustalenia Sądu Rejonowego dla Wrocławia Śródmieście II Wydz. Karny (sygn akt II Kp 1062/19), że Policja znała miejsce zamieszkania wnioskodawczyni i nie uwzględnieniu wyjaśnień Policji, że zatrzymanie w dniu 14 listopada 2019r. wnioskodawczyni w miejscu pracy podjęte zostało z uwagi na brak informacji dotyczącej jej miejsca zamieszkania i odmowy przez jej partnera podania miejsca zamieszkania. Miejsce zamieszkania wnioskodawczyni zostało uzupełnione w dokumentacji dopiero, gdy podała go policjantom sama wnioskodawczyni a Sąd I instancji nie zbadał wszystkich okoliczności zatrzymania, a oparł orzeczenie wyłącznie na ustaleniach poczynionych przez Sąd w sprawie sygn.. akt II Kp 1062/19 (Pr 3 Ds 201.2019).

6) naruszenie art. 7 k.p.k. poprzez dokonanie oceny materiału dowodowego z uchybieniem zasadom logicznego rozumowania, wskazaniom wiedzy i doświadczenia życiowego, polegającego w szczególności na uznaniu, ze zatrzymanie miało wpływ na życie zawodowe, mimo że dowody tego nie potwierdzają.

zasadny

częściowo zasadny

niezasadny

Zwięźle o powodach uznania zarzutu za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny

Apelacja pełnomocnika Skarbu Państwa nie zasługuje na uwzględnienie.

Ad. 1 i Ad. 2

Zarzut w zakresie naruszenia art. 5 k.c., jak i art. 555 k.p.k. okazał się chybiony. Oba zarzuty sformułowane w punkcie 1 i 2 apelacji w istocie dotyczą tej samej kwestii, tj. nieuwzględnienia przez Sąd zarzutu przedawnienia, stąd omówione zostaną łącznie.

Jako podstawę tych zarzutów apelujący wskazał, iż wnioskodawczyni nie przedstawiła żadnych okoliczności usprawiedliwiających zgłoszenie wniosku po terminie. Tak ujęty zarzut sprowadza się istocie do uzależnienia zastosowania art. 5 k.c. przy zarzucie przedawnienia od spełnienia przesłanek tożsamych z przesłankami do przywrócenia terminu do dokonania czynności prawnej, o których mowa w art. 168 k.p.c., czy art. 126 § 1 k.p.k. W tym miejscu odnieść należy się do prezentowanych w judykaturze poglądów w tym zakresie. Jedno ze stanowisk, na które powołuje się skarżący, sprowadza się do tego, że ,, Zaakceptowanie zasadności powołania się na art. 5 k.c. w związku z zarzutem przedawnienia podniesionym przez prokuratora w sprawie, w której zgłoszono żądanie odszkodowawcze oparte na przepisach rozdziału 58 k.p.k., może mieć miejsce tylko w wypadkach wyjątkowych, kiedy wnioskodawca wykaże, że nie miał realnej możliwości (prawnej lub faktycznej) zgłoszenia żądania w okresie biegu terminu przedawnienia, o jakim mowa w art. 555 k.p.k. ” (zob. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 19 października 2017 r., II AKa 418/17). Skarżący powołał się też na stanowisko Sądu Najwyższego, zgodnie z którym ,, do okoliczności usprawiedliwiających uchybienie terminowi wskazanemu w art. 555 k.p.k. zalicza się takie, które są całkowicie niezależne od woli wnioskodawcy: długotrwałą obłożną chorobę, całkowity upadek sił powodujący konieczność zapewnienia opieki osoby trzeciej w sprawach codziennej egzystencji, chorobę psychiczną, ubezwłasnowolnienie, długotrwały pobyt za granicą połączony z niemożnością nawiązania kontaktu z krajem” (zob. Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 3 stycznia 2019 r. III KK 213/18). Stanowisko to prezentowane jest także w orzecznictwie sądów cywilnych. Przykładowo, wskazuje się, że ,, Uznanie podniesienia zarzutu przedawnienia za nadużycie prawa jest możliwe w wypadkach szczególnie rażącego nadużycia prawa i wtedy, gdy indywidualna ocena okoliczności sprawy wskazuje, że opóźnienie w dochodzeniu przedawnionego roszczenia nie jest nadmierne i było usprawiedliwione” (zob. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 29 października 2020 r., V ACa 158/20). Również Sąd Najwyższy uznał, że na potraktowanie podniesienia zarzutu przedawnienia jako nadużycia prawa podmiotowego wpływ mają całościowo ocenione okoliczności sprawy, w tym m.in. przyczyny opóźnienia w wystąpieniu z żądaniem przez wierzyciela, długość okresu opóźnienia ("znaczniejszego" lub "nadmiernego") (zob. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 października 2020 r. III CSK 74/18).

Reasumując, przedstawiony wyżej pogląd, opiera się na tym, iż podniesienie zarzutu przedawnienia stanowi naruszenie prawa podmiotowego wyłącznie wtedy, gdy opóźnienie w dochodzeniu przedawnionego roszczenia jest usprawiedliwione, spowodowane szczególnymi okolicznościami, a co najczęściej występuje w przypadku długotrwałej choroby, czy innych okoliczności powodujących brak realnych możliwości dochowania terminu czynności prawnej.

Sąd Apelacyjny we Wrocławiu przedstawionego wyższej stanowiska aprobuje, uznając jednak, że kluczowe znaczenie dla uznania podniesienia zarzutu przedawniania jako nadużycia prawa podmiotowego mają nie tyle przyczyny niemożności dochowania terminu złożenia wniosku, ale to, czy uwzględnienie zarzutu przedawnienia w danych okolicznościach jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Podkreślić bowiem należy, że roszczenia zawarte w rozdziale 58 k.p.k., w tym dotyczące odszkodowania i zadośćuczynienia za niewątpliwie niesłuszne zatrzymanie, są typowymi roszczeniami cywilnoprawnymi. W związku z tym termin przedawnienia, przewidziany w art. 555 k.p.k. jest typowym przedawnieniem o charakterze cywilnoprawnym. Korzystanie z zarzutu przedawnienia oznacza skorzystanie z prawa podmiotowego, które przysługuje również Skarbowi Państwa. Powoduje to, że w wypadku zgłoszenia żądania po upływie określonego terminu, do oddalenia wniosku nie wystarczy sam fakt podniesienia przez prokuratora zarzutu przedawnienia. Koniecznym warunkiem jest również uznanie, że podniesienie zarzutu nie jest sprzeczne także z zasadami współżycia społecznego, gdyż - w wypadku korzystania z prawa podmiotowego - "nie można czynić ze swego prawa użytku, który byłby sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego" (art. 5 k.c.). W związku z tym każdy wypadek podniesienia zarzutu przedawnienia powinien być oceniony przez pryzmat wymienionego przepisu (Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 20 lutego 2015 r. II AKa 19/15).

Niemniej jednak w pierwszej kolejności wskazać należy, że w niniejszej sprawie miały miejsce okoliczności, które znacząco wpłynęły na niedochowanie przez wnioskodawczynie terminu złożenia wniosku. Jedną z takich przyczyn był niewątpliwie kontekst sytuacyjny. Z zebranego w sprawie materiału dowodowego wynika bowiem, że w dniu 24 czerwca 2020 r. prokurator Prokuratury Rejonowej dla Wrocławia Śródmieście zatwierdził postanowienie z dnia 5 czerwca 2020 r. o umorzeniu śledztwa wobec A. T. (1) podejrzanej o czyn z art. 254 § 1 kk w zw. z art. 57 a § 1 kk – wobec braku danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie popełnienia czynu. Zasadniczo więc roczny termin przedawnienia przewidziany w art. 555 k.p.k. liczony powinien być od daty uprawomocnienia tego postanowienia. Sąd Apelacyjny zważył jednak, że wnioskodawczyni miała podstawy aby sądzić, że postępowanie w sprawie nie zostało jeszcze zakończone. W dalszym ciągu toczyło się bowiem postępowanie przeciwko jej partnerowi K. D. (1). Jak zeznała wnioskodawczyni na rozprawie 26 października 2022 r. przed Sądem Apelacyjnym we Wrocławiu „ na początku 2021 roku zakończona została sprawa karna wobec K. D. (1) ”. Ponadto w toku pozostawało jeszcze postępowanie w przedmiocie władzy rodzicielskiej nad małoletnim dzieckiem wnioskodawczyni. Zeznała też: ,, sens tego był taki, żeby dziecko nam zabrać, albo ograniczyć władzę rodzicielską i umieścić w rodzinie zastępczej. To była dla mnie istotna sprawa i zakończyła się w końcu 2020 roku”. Postanowieniem z dnia 10 grudnia 2019 r. w sprawie I. N. (...) Sąd Rejonowy dla Wrocławia Fabrycznej zarządził wszczęcie z urzędu postępowania o wydanie zarządzeń, co do władzy rodzicielskiej nad małoletnim J. D.. Następnie postanowieniem tego Sądu w dniu 26 października 2020r. sygn. akt III Nsm 1931/19, stwierdzono brak podstaw do wydania zarządzeń w zakresie władzy rodzicielskiej A. T. (1) i K. D. (1) w stosunku do małoletniego J. D.. W sprawach tych A. T. (1) uczestniczyła osobiście. W przekonaniu wnioskodawczyni, to właśnie dopiero zakończenie prowadzonych z jej udziałem oraz wobec jej partnera postępowań, stworzyło sytuację, gdzie mogła ona podjąć refleksje nad swoją sytuacją, dokonać rozrachunku zdarzeń oraz zdecydować o wystąpieniu z roszczeniem wobec Państwa. Tak swoją sytuację rozumie i relacjonuje wnioskodawczyni. A w przekonaniu Sądu Apelacyjnego okoliczności te stanowią przekonujące usprawiedliwienie spóźnienia się ze zgłoszeniem roszczenia.

Co prawda A. T. (1) miała w czasie postępowania ustanowionego obrońcę, jednakże na linii klient – obrońca dostrzec można było trudności w porozumieniu. Już sama treść wniosku o zadośćuczynienie za niesłuszne zatrzymanie z 23 grudnia 2021 r. (k. 1) wskazuje na to, że obrońca wnioskodawczyni nie specjalizuje się na co dzień w instytucji zadośćuczynienia, o którym mowa w art. 552 k.p.k. W punkcie I wniosku sformułowane zostało bowiem roszczenie o zasądzenie na rzecz Stowarzyszenia (...) kwoty 30.000 zł tytułem zadośćuczynienia za niesłuszne zatrzymanie w dniu 14 listopada 2019 r. Możliwości takiej, czyli ubiegania się o zasądzenie zadośćuczynienia na rzecz podmiotu trzeciego, w tym organizacji, nie przewiduje wskazany wyżej przepis. Podmiotem uprawnionym do dochodzenia roszczeń stosownie z art. 552 § 1 k.p.k. jest oskarżony, natomiast zgodnie z art. 552 § 4 k.p.k. podmiotem tym jest także osoba zatrzymana czy aresztowana. Zasadniczo jest to więc "poszkodowany" (ewentualnie "wnioskodawca"). Tylko te podmioty mogą być więc beneficjentami rekompensaty przewidzianej w rozdziale 58 k.p.k.

Nie może umknąć także uwadze, iż przewidziany w art. 555 k.p.k. roczny termin przedawnienia wprowadzony został ustawą z dnia 11 marca 2016 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.2016.437 z dnia 2016.04.01). Do czasu tej zmiany obowiązywał 3 – letni termin przedawnienia. Na marginesie wskazać należy, że debatę dotyczącą długości terminu przedawnienia dla roszczenia z art. 552 k.p.k. podejmował w 2019 r. Rzecznik Praw Obywatelskich – A. B., twierdząc następująco ,, W moim przekonaniu roczny termin przedawnienia roszczeń o odszkodowanie za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie, jest nieproporcjonalnie krótki, przez co narusza standardy konstytucyjne, w szczególności z art. 77 ust. 1 w związku z art. 32 ust. 1 Konstytucji; a także z art. 64 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji”. Według Rzecznika ,, przedawnienie powinno generalnie wynosić trzy lata - niezależnie, czy sprawiedliwości dochodzi się na gruncie prawa karnego, cywilnego, czy też administracyjnego” (tak: (...)).

W tej sytuacji skrócenia terminu do 1 roku obrońca wnioskodawczyni mógł nie dostrzec, tym bardziej, jeżeli zawodowo nie specjalizuje się w tego rodzaju sprawach, a nadto z tego względu, że w debacie publicznej pojawiały się informacje o niekonstytucyjności nowelizacji tego przepisu. Przy czym zaznaczyć trzeba wyraźnie, iż błąd ze strony obrońcy nie powinien pociągać za sobą negatywnych skutków dla reprezentowanej przez niego strony, gdyż prowadziłoby to do pozbawienia jej prawa do obrony.

Na względzie należało mieć też, że roczny termin, nie został w sposób nadmierny przekroczony, która to okoliczność również powinna być brana pod uwagę zgodnie z cytowanym na wstępie orzecznictwem.

Niezależnie od powyższego, w ocenie Sądu Apelacyjnego w niniejszym przypadku niewątpliwa niesłuszność zatrzymania A. T. (1), poczucie krzywdy czy niesprawiedliwości stanowią przesłankę do uznania, że podniesiony przez pełnomocnika Skarbu Państwa zarzut przedawnienia roszczenia jest sprzeczny z zasadami współżycia społecznego. Wskazują na to okoliczności sprawy, w tym rozmiar doznanej przez wnioskodawczynię krzywdy. Wnioskodawczyni stała się bowiem obiektem licznych przejawów represji, co miało odzwierciedlenie zarówno w jej życiu osobistym, jak i odbiło się na jej psychice.

Zważyć należy, że art. 5 k.c. może być stosowany wyjątkowo tylko w takich sytuacjach, w których wykorzystywanie uprawnień wynikających z przepisów prawnych prowadziłoby do skutku nieaprobowanego ze względu na przyjęte w społeczeństwie reguły zachowania, wyznaczane przez wartości powszechnie uznawane w społeczeństwie, których przestrzeganie spotyka się z pozytywną oceną, jest aprobowane, zaś ich naruszanie jest traktowane jako naganne, spotyka się z dezaprobatą. Przepis ten ustanawia zakaz korzystania w określonych granicach z praw podmiotowych.

Rolą zasad współżycia społecznego jest więc synchronizacja przepisów prawa z nakazami moralności i obyczajów. Stosowanie art. 5 k.c. znajduje więc uzasadnienie w sytuacjach, gdy wydane rozstrzygnięcie, mimo że zgodne z prawem, musiałoby jednocześnie zostać negatywnie ocenione na podstawie norm pozaprawnych, regulujących zasady moralne funkcjonujące w społeczeństwie. (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 31 marca 2022 r., V AGa 113/21).

Jednocześnie zasady współżycia społecznego w rozumieniu art. 5 k.c. są pojęciem pozostającym w nierozłącznym związku z całokształtem okoliczności danej sprawy i w takim całościowym ujęciu wyznaczają podstawy, granice i kierunki jej rozstrzygnięcia w wyjątkowych sytuacjach, które przepis ten ma na względzie. Dlatego dla zastosowania art. 5 k.c. konieczna jest ocena całokształtu szczególnych okoliczności danego wypadku w ścisłym powiązaniu nadużycia prawa z konkretnym stanem faktycznym. W konsekwencji stosowanie klauzuli generalnej z art. 5 k.c. pozostaje domeną sądów meriti. (zob. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 września 2022 r. (...) 466/22).

Jak słusznie uznał Sąd Okręgowy, zatrzymanie A. T. (1) przez funkcjonariuszy Policji w miejscu pracy, w obecności współpracowników było dla niej traumatycznym przeżyciem, powodem dużego stresu, poczucia wstydu, upokorzenia. Zdarzenie to było tym bardziej traumatyczne, że względem zatrzymanej zastosowano środek przymusu bezpośredniego w postaci kajdanek (choć już poza miejsce pracy), co z kolei pozostawało bezprawne, gdyż naruszało dyrektywę UE w tym przedmiocie. Zgodzić należało się też, że czynność przeszukania – polecenie rozebrania się do naga i ukucnięcie również świadczy o intencjonalnym upokorzeniu zatrzymanej, mając zwłaszcza na względzie, iż zatrzymanie dotyczyło kobiety.

W tym czasie toczyła się również sprawa co do władzy rodzicielskiej nad jej małoletnim synem J. D.. Okoliczności te spowodowały, iż wnioskodawczyni czuła się napiętnowana zarówno w miejscu pracy, jak i w miejscu dotychczasowego zamieszkania. Ostatecznie doprowadziło to do zrezygnowania przez A. T. (1) z pracy, wyprowadzenia się do W..

Zdarzenie to, w tym stosowane wobec niej represje negatywnie wpłynęło więc na życie prywatne i zawodowe wnioskodawczyni, a tym samym wypełniło przesłanki ,,krzywdy”. Jak zeznała podczas rozprawy 26 października 2022 r. ,, przeżywałam to, że mnie zatrzymano, rozebrano do naga i opinię jaką wtedy miała w środowisku pracy i tam gdzie mieszkałam. To wszystko bardzo odbiło się na mojej psychice”.

To wszystko pozwala uznać, że uwzględnienie zarzutu przedawnienia, a tym samym pozbawienie wnioskodawczyni możliwości dochodzenia zadośćuczynienia za niebudzące wątpliwości niesłuszne i nieprawidłowe zatrzymanie — byłoby niesprawiedliwe społecznie i niemoralne, a przy tym aprobowałoby tego typu nielegalne i nieprawidłowe praktyki ze strony służb powołanych do ochrony obywateli. Natomiast uwzględnienie, nawet złożonego po terminie wniosku o zasądzenie zadośćuczynienia za niesłuszne zatrzymanie czyni zadość zasadom współżycia społecznego, spełnia społeczne oczekiwania i powinno być oceniane jako konieczne z uwagi na społeczne poczucie sprawiedliwości.

Wobec nieuwzględnienia zarzutu przedawnienia, niesporne pozostawało, iż względem wnioskodawczyni zostały spełnione przesłanki z art. 545 § 4 k.p.k. Okoliczności tej nie kwestionował także od początku pełnomocnik Skarbu Państwa, uznając, że choć doszło do niesłusznego zatrzymania i przeszukania, to jednak roszczenie uprawnionej przedawniło się. Kwestia przedawnienia omówiona została powyżej.

Ad. 3 i A d. 6.

Sformułowany przez pełnomocnika Skarbu Państwa zarzut naruszenia art. 7 k.p.k. w punkcie 6 apelacji pozostaje w ścisłym związku z ujętym w punkcie 3 zarzutem błędu w ustaleniach faktycznych. Błąd w ustaleniach faktycznych jest bowiem zwykle skutkiem naruszenia przepisów postępowania, gdyż przeprowadzenie postępowania zgodnie ze wszystkimi zasadami i regułami procesu prowadzi do poprawnych (z punktu widzenia procesowego) ustaleń faktycznych. W ocenie Sądu Apelacyjnego, wbrew zarzutom apelacji, Sąd Okręgowy dokonał prawidłowej, zgodnej za zasadami logiki i doświadczenia życiowego oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego i na tej podstawie poczynił prawidłowe ustalenia faktyczne w sprawie.

Odnosząc się do zarzutu błędu w ustaleniach faktycznych co do wpływu zatrzymania i przeszukania na życie zawodowe i prywatne wnioskodawczyni, zważyć należy, że co prawda Sąd Okręgowy niefortunnie posłużył się sformułowaniem ,, zwolniono ją z 0,5 etatu zastępcy głównego księgowego”, jednakże w innym miejscu uzasadnienia wskazał, że ,, Miała poczucie, iż odebranie jej 0,5 etatu zastępcy głównego księgowego w dniu 18 listopada 2019r. miało związek z jej zatrzymanie”. Wyjaśniając, podczas rozprawy przed Sądem Okręgowym w dniu 21 marca 2022 r., A. T. (1) zeznała: ,, To 0.5 etatu zostało zlikwidowane po zatrzymaniu przez policję. Pani dyrektor I. W. formalnie nie pozbawiła mnie tego etatu bo potem sama się zwolniłam, to była dla mnie taka informacja e-mailowa co się wydarzy z tym 0.5 etatu jak wrócę z zwolnienia. Formalnie mnie nie zwolniła bo ja sama się zwolniłam. W tym e-mailu opisane były inne okoliczności, były jakieś inne powody, ja wiem prywatnie jakie były powody pani dyrektor”…. ,, To była próba pozbycia się mnie”. Z powyższego wynika zatem, że choć wnioskodawczyni nie została formalnie zwolniona, to jednak z okoliczności domniemywać można, iż powodem likwidacji stanowiska i niejako zachęcenia jej do samodzielnej rezygnacji z pracy były zdarzenia z 14 listopada 2019 r. Nieprecyzyjne natomiast sformułowanie zastosowane przez Sąd I instancji nie może być jednak potraktowane jako błąd w ustaleniach faktycznych, tym bardziej, że ustalenie to pozostawało bez wpływu na treść rozstrzygnięcia.

Sąd Odwoławczy nie miał także wątpliwości, że zatrzymanie w dniu 14 listopada 2019 r. ewidentnie wpłynęło na życie prywatne A. T. (1). Wnioskodawczyni nie mogła normalnie funkcjonować na co dzień. Zyskała negatywną opinię w środowisku lokalnym czemu towarzyszyło niejednokrotnie szykanowanie ze strony osób trzecich, nie tylko z powodu zatrzymania, ale także przez toczące się postępowanie w sprawie władzy rodzicielskiej nad małoletnim J. D.. W środowisku sąsiedzkim uznawana była za ,,kryminalistkę”. To niejako zmusiło ją do przeprowadzki i całkowitej zmiany dotychczasowego życia. Dodatkowo sytuacja ta negatywnie odbiła się na jej psychice. Żyła w stresie, obawiała się, że jej dziecko zostanie bez opieki, że w każdym momencie mogą ,,wpaść” do niej funkcjonariusze Policji.

Ad. 4

Wbrew zarzutowi naruszenia art. 445 k.c. w ocenie Sądu Apelacyjnego zasądzona na rzecz wnioskodawczyni kwota 7.000 zł, choć niewątpliwie wysoka, jest adekwatna do doznanej przez nią krzywdę.

Odpowiednia suma pieniężna ma kompensować krzywdę (art. 445 k.c., art. 448 k.c.), która jest z istoty rzeczy niewymierna, niemożliwa do wyrażenia w pieniądzu. Odpowiednia suma nie będzie ekwiwalentem krzywdy, jak to jest w wypadku szkody materialnej, lecz może zapobiegać trwaniu naruszenia, czy łagodzić skutki negatywnych doznań, wynikających z naruszenia dóbr osobistych. Taki kompensacyjny charakter wskazuje, że ma ona przedstawiać odczuwalną, a nie tylko symboliczną wartość ekonomiczną uwzględniającą „ rozmiar doznanej krzywdy, wymagający oceny stopnia wywołanych cierpień psychicznych lub fizycznych, ich intensywności, czasu trwania lub nieodwracalności następstw doznanej krzywdy, ale także inne podobne okoliczności towarzyszące ujawnionej krzywdzie, objęte pojęciem tzw. całokształtu sprawy” (por. między innymi wyrok Sądu Najwyższego z 30 stycznia 2004 r., I CK 131/03, OSNC 2005 Nr 2, poz. 40). Nie zawsze w pełni mierzalny (wymierny) charakter tych okoliczności sprawia, że sąd ma normatywną swobodę w ustalaniu odpowiednich sum tytułem należnego zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę, co sprawia, że korygowanie jego wysokości w kwotach zasądzonych przez sądy niższej instancji jest możliwe i dopuszczalne tylko wówczas, gdy stwierdza się oczywiste naruszenie ogólnych zasad (kryteriów) ustalania wysokości zadośćuczynienia.” (wyrok Sądu Najwyższego z 26 lipca 2016 r., II PK 193/15, LEX nr 2151422).

Sąd Apelacyjny uznał, że przyznana wnioskodawczyni suma tytułem zadośćuczynienia nie wykracza poza przyznaną Sądowi I instancji swobodę i nie wymaga weryfikacji. Sąd ten szczegółowo rozważył całokształt okoliczności mających znaczenie dla oceny rozmiaru krzywdy jakiej doznała wnioskodawca i nadał im właściwą rangę. Uwzględnił przy tym dotkliwość represji zastosowanych wobec A. T. (1) i wpływ, jaki miały na jej życie prywatne, zawodowe, rodzinne. Okoliczności mające wpływ na rozmiar krzywdy zostały szczegółowo omówione w ad 1 i ad 2, zbędne pozostaje zatem ponowne ich przytaczanie.

Ad. 5.

Chybiony okazał się też zarzut błędu w ustaleniach faktycznych w zakresie posiadania przez Policję informacji na temat miejsca zamieszkania A. T. (1). Bezspornym w niniejszej sprawie pozostaje, że zatrzymanie wnioskodawczyni w dniu 14 listopada 2019 r. było niezasadne i nieprawidłowe. W szczególności funkcjonariusze zastosowali środki nieadekwatne do sytuacji. Zatrzymanie miało miejsca w miejscu pracy na oczach współpracowników i uczęszczających do szkoły dzieci. W protokole zatrzymania natomiast nie wskazano podstawy prawnej zatrzymania. Dodatkowo zastosowano środek przymusu bezpośredniego, w postaci założenia kajdanek (już poza miejscem pracy), co narusza punkt 20 Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej (...) z dnia 9 marca 2016r. Bez względu na to, czy Policja była w tamtym czasie w posiadaniu adresu zamieszkania A. T. (1) dysponowała licznymi środkami, które pozwoliłby adres ten z łatwością ustalić. Ponadto, w niniejszym przypadku wystarczające było wezwanie wnioskodawczyni na przesłuchanie, tym bardzie, że taki środek został zastosowany względem drugiej podejrzanej o ten sam czyn osoby tj. partnera wnioskodawczyni – K. D. (1). W realiach sprawy nie zachodził przecież obawa ucieczki, ukrycia lub zacierania dowodów przez wnioskodawczynię. Całkowicie nieuzasadnionym pozostawało więc zastosowania wobec podejrzanej środków o tak wysokiej dotkliwości.

Wniosek

Pełnomocnik wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie wniosku o odszkodowanie i zadośćuczynienie.

zasadny

częściowo zasadny

niezasadny

Zwięźle o powodach uznania wniosku za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny.

Sąd Apelacyjny nie dostrzega żadnych powodów do negowania prawidłowości toku rozumowania Sądu Okręgowego, przedstawionego w sposób jasny i zrozumiały w pisemnych motywach zaskarżonego wyroku, nie znajdując ich też w argumentacji zawartej w uzasadnieniu apelacji.

4. OKOLICZNOŚCI PODLEGAJĄCE UWZGLĘDNIENIU Z URZĘDU

1.

Nie stwierdzono występowania okoliczności podlegających uwzględnieniu z urzędu określonych w art. 439 k.p.k., art. 440 k.p.k., art. 455 k.p.k.

Zwięźle o powodach uwzględnienia okoliczności

5. ROZSTRZYGNIĘCIE SĄDU ODWOŁAWCZEGO

5.1. Utrzymanie w mocy wyroku sądu pierwszej instancji

1.

Przedmiot utrzymania w mocy

Zaskarżony wyrok utrzymano w mocy w całości.

Zwięźle o powodach utrzymania w mocy

Wyrok utrzymano w mocy wobec niestwierdzenia w toku kontroli odwoławczej:

- istnienia bezwzględnych powodów odwoławczych z art. 439 § 1 k.p.k.,

- tego, że utrzymanie w mocy wyroku skutkowałoby rażącą niesprawiedliwością orzeczenia (art. 440 k.p.k.),

- a także stwierdzenia z powodów opisanych w sekcji 3. nietrafności podniesionych w obu apelacjach zarzutów (art. 438 pkt 1, 2, 3 i 4 k.p.k.). .

5.2. Zmiana wyroku sądu pierwszej instancji

1.

Przedmiot i zakres zmiany

Zwięźle o powodach zmiany

5.3. Uchylenie wyroku sądu pierwszej instancji

5.3.1. Przyczyna, zakres i podstawa prawna uchylenia

1.1.

art. 439 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

2.1.

Konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu w całości

art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

3.1.

Konieczność umorzenia postępowania

art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia i umorzenia ze wskazaniem szczególnej podstawy prawnej umorzenia

4.1.

art. 454 § 1 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

5.3.2. Zapatrywania prawne i wskazania co do dalszego postępowania

5.4. Inne rozstrzygnięcia zawarte w wyroku

Punkt
rozstrzygnięcia
z wyroku

Przytoczyć okoliczności

6. KOSZTY PROCESU

Punkt
rozstrzygnięcia
z wyroku

Przytoczyć okoliczności

II.

III.

Zasądzono od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawczyni A. T. (1) 240 złotych tytułem zwrotu wydatków poniesionych na pomoc prawną w postępowaniu odwoławczym.

Na podstawie art. 554 § 4 kpk kosztami postępowania obciążono Skarb Państwa.

7. PODPIS

3. Granice zaskarżenia

Kolejny numer załącznika

1

Podmiot wnoszący apelację

Pełnomocnik Skarbu Państwa (...) we W. – r. pr. K. M.

Rozstrzygnięcie, brak rozstrzygnięcia albo ustalenie, którego dotyczy apelacja

wyrok Sądu Okręgowego we Wrocławiu z dnia 4 kwietnia 2022 r. sygn. akt III Ko 646/21

1.3.1. Kierunek i zakres zaskarżenia

na korzyść

na niekorzyść

w całości

w części

co do winy

co do kary

co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia albo ustalenia

1.3.2. Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji

art. 438 pkt 1 k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

art. 438 pkt 1a k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

art. 438 pkt 2 k.p.k. – obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

art. 438 pkt 3 k.p.k. – błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

art. 438 pkt 4 k.p.k. – rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

art. 439 k.p.k.

brak zarzutów

1.4. Wnioski

☐

uchylenie

zmiana