Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 31 sierpnia 2022 roku

Sąd Okręgowy w Sieradzu Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący Sędzia Katarzyna Powalska

Protokolant Elwira Kosieniak

po rozpoznaniu w dniu 31 sierpnia 2022 roku w Sieradzu

na rozprawie sprawy

z wniosku D. I.

z udziałem S. G. (1) i B. G.

o uchylenie lub zmianę stwierdzenia nabycia spadku

na skutek apelacji wnioskodawcy

od postanowienia Sądu Rejonowego w Zduńskiej Woli

z dnia 8 czerwca 2022 roku, sygnatura akt I Ns 505/21

postanawia:

oddalić apelację;

zasądzić od D. I. na rzecz B. G. 120 (sto dwadzieścia) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego w postępowaniu apelacyjnym z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 8 września 2022 roku do dnia zapłaty.

Sygn. akt I Ca 349/22

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem Sądu Rejonowego w Zduńskiej Woli z dnia 8 czerwca 2022 r. wydanym w sprawie I Ns 505/21 w sprawie z wniosku D. I. z udziałem S. G. (2) i B. G. o uchylenie lub zmianę stwierdzenia nabycia spadku oddalono wniosek (pkt 1. postanowienia) oraz stwierdzono, że każdy z uczestników ponosi koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie (pkt 2. postanowienia).

Powyższe orzeczenie zapadło w oparciu o następujące ustalenia i wnioski, których istotne elementy przedstawiają się następująco:

Na skutek wniosku B. G. Sąd Rejonowy w Zduńskiej Woli prawomocnym postanowieniem z 21 września 2016 r. wydanym w sprawie o sygn. akt I Ns 1023/16 stwierdził, że spadek po J. I. zmarłym 28 grudnia 2013 r. w Ł., ostatnio zamieszkałym w Czechach na podstawie testamentu ustnego z 20 listopada 2013 r. otwartego i ogłoszonego w sprawie o sygn. akt I Ns 1022/16 nabyła córka B. G. w całości.

Treść testamentu ustnego została stwierdzona w ten sposób, że jeden ze świadków K. K. spisała oświadczenie z podaniem daty oświadczenia (20 listopada 2013 r.) oraz miejsca i daty sporządzenia pisma (Czechy, 20 listopada 2013 r.), a pismo to zostało opatrzone podpisami świadków: B. K., M. B. i K. K., a dodatkowo zostało opatrzone imieniem i nazwiskiem spadkodawcy J. I. mającym stanowić jego podpis.

Postanowieniem z 24 listopada 2021 r. wydanym w sprawie (...) zatwierdzonym przez Prokuratora Prokuratury Rejonowej w Zduńskiej Woli umorzono dochodzenie w sprawie zaistniałego w listopadzie 2013 roku we wsi C. gmina Z. podrobienia, w celu użycia za autentyczny, dokumentu oświadczenia spadkodawcy J. I., datowanego 20 listopada 2013 r. i użytego w postępowaniu cywilnym Sądu Rejonowego w Zduńskiej Woli I Wydział Cywilny sygn. akt I Ns 1023/16, tj. o przestępstwo z art. 270 § 1 k.k., na zasadzie art. 322 § 1 k.p.k., wobec niewykrycia sprawcy. W uzasadnieniu tego postanowienia wskazano, że z uzyskanej opinii biegłych sądowych wynika, iż podpis J. I. nie jest autentycznym podpisem spadkodawcy, natomiast zapisy słowne i cyfrowe na oświadczeniu spadkodawcy zostały nakreślone przez K. K., jak również autentyczne są podpisy świadków: B. K., M. B. i K. K..

Uczestnikami postępowania spadkowego były dzieci zmarłego: B. G., S. G. (3) i D. I.. D. I. o testamencie ojca nie wiedział, dowiedział się dopiero w trakcie sprawy spadkowej. Przy czym rozrządzenie majątkiem spadkowym (względnie jednym ze składników spadku) na rzecz B. G. było co do zasady zgodne ze znaną D. I. wolą spadkodawcy. W 2021 roku wnioskodawca gromadził dokumenty na potrzeby sprawy o zniesienie współwłasności i wówczas stwierdził, że podpisy ojca na tych dokumentach są odmienne od podpisu pod oświadczeniem spadkowym.

Sąd Rejonowy rozpoznając niniejszą sprawę wskazał, że w jego ocenie jedyną okolicznością dotyczącą nieważności testamentu, na którą wnioskodawca nie mógł się powołać w pierwotnym postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku w sprawie I Ns 1023/16 przed Sądem Rejonowym w Zduńskiej Woli, była kwestia nieautentyczności podpisu spadkodawcy J. I.. Powołując się jednak na brzmienie art. 952 k.c. Sąd zauważył, że nawet fakt podrobienia podpisu spadkodawcy pod oświadczeniem nie czyni testamentu nieważnym, albowiem pod pismem zawierającym oświadczeniem spadkodawcy podpisało się trzech świadków, co samo w sobie spełnia kryteria prawidłowego stwierdzenia treści testamentu ustnego, zatem istnienia ważnego rozporządzenia majątkiem spadkodawcy na wypadek śmierci.

Apelację od tego orzeczenia wywiódł pełnomocnik wnioskodawcy, zaskarżając je w całości. Zaskarżonemu postanowieniu zarzucił:

1.  naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na treść rozstrzygnięcia, tj.

a.  naruszenie art. 679 § 1 k.p.c . poprzez jego niewłaściwe zastosowanie, a w konsekwencji oddalenie wniosku o zmianę postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku wydanego przez Sąd Rejonowy w Zduńskiej Woli w dn. 21.09.2016 r., I Ns 1023/16, pomimo przeprowadzenia dowodu, że spadkobierców w spadku jest inny niż stwierdzony, a to w sytuacji ustalenia, iż przedłożone w pierwotnym postępowaniu oświadczenie stwierdzające treść testamentu ustnego jest nieautentyczne, a ponadto wobec zeznań świadków testamentu, których treść wyłącza spełnienie przesłanek z art. 952 § 1 i 2 k.c. oraz wobec wyniku postępowania przygotowawczego prowadzonego przez Prokuraturę Rejonowa w Zduńskiej Woli przeciwko uczestniczce B. G. ( (...)-0 Ds. 398.2021) w związku z przedłożeniem w postępowaniu I Ns 1023/16 nieautentycznego oświadczenia, którego skutkiem było wprowadzenie w błąd wnioskodawcy co do ostatniej woli jego ojca;

b.  naruszenie art. 679 § 1 k.p.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie
i przyjęcie, że wnioskodawca D. I. mógł w postępowaniu I Ns 1023/16 domagać się przesłuchania świadków na okoliczność sporządzenia testamentu ustnego w celu ustalenia, czy testament odpowiada wymogom ustawowym, w sytuacji gdy w wymienionym postępowaniu D. I. działał w mylnym, lecz uzasadnionym okolicznościami przekonaniu o autentyczności podpisu swojego ojca pod przedstawionym mu oświadczeniem, a to wobec treści tego dokumentu opatrzonej rzekomym podpisem jego ojca (spadkodawcy) oraz twierdzeń B. G. o fakcie złożenia pod oświadczeniem własnoręcznego podpisu przez spadkodawcę;

c.  naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. poprzez dowolną, a nie
swobodną ocenę zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, a to:

- przyjęcie prawdziwości oraz oparcie rozstrzygnięcia na treści dokumentu - oświadczenia spadkodawcy z dnia 20.11.2013 r. - w sytuacji gdy dokument ten, pomimo twierdzeń B. G. oraz S. G. (1), nie zawiera autentycznego podpisu spadkodawcy, a co za tym idzie od niego nie pochodzi, co wynika z treści postanowienia o umorzeniu postępowania PR. Ds.362.2021 (k. 39-40) oraz dokumentów tam ujawnionych, w szczególności dowodu z opinii biegłego grafologa, co wyłącza wiarygodność treści zawartych w przedmiotowym oświadczeniu;

- pominięcie dowodów z zeznań świadków: M. B., K. K. oraz B. K., w sytuacji gdy zeznania te miały istotny wpływ na treść rozstrzygnięcia, gdyż świadkowie testamentowi zeznając w dniu 18.05.2022 r. zanegowali swoją jednoczesną obecność podczas wyrażania ostatniej woli przez spadkodawcę, a nadto zeznawali odmiennie co do okoliczności spisania kwestionowanego przez wnioskodawcę oświadczenia oraz stanu zdrowia spadkodawcy;

d.  na zasadzie ewentualnej, z ostrożności procesowej, podnoszę naruszenie art 235 ² § 1 pkt 5 k.p.c. w zw. z art. 278 ¹ k.p.c. poprzez pominięcie wniosku pełnomocnika wnioskodawcy o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego grafologa, w sytuacji gdy jego przeprowadzenie we wnioskowanym trybie było istotne dla rozstrzygnięcia, pomimo treści art. 243 ² k.p.c.

2.  naruszenie przepisów prawa materialnego, a to naruszenie art. 958 k.c. w zw. z art. 952 § 1 i 2 k.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie i uznanie ważności testamentu ustnego, pomimo nieautentyczność podpisu spadkodawcy pod oświadczeniem stwierdzającym jego treść, a ponadto nieuwzględnienie okoliczności, że spadkodawca nie wyraził swojej ostatniej woli przy jednoczesnej obecności świadków testamentu, przy jednoczesnym ujawnieniu wątpliwości co do zasadności zastosowania formy szczególnej.

W oparciu o tak sformułowane zarzuty, skarżący wniósł o:

a.  zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez stwierdzenie, że spadek po zmarłym
w dniu 28 grudnia 2013 r. J. I., na podstawie ustawy, nabyli
w częściach równych: B. G., S. G. (3) oraz D. I.;

b.  zasądzenie od uczestników postępowania na rzecz wnioskodawcy kosztów
postępowania za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według
norm prawem przepisanych.

W odpowiedzi na apelację, pełnomocnik uczestniczki postępowania B. G. wniósł o jej oddalenie oraz zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

Wbrew zarzutom apelacji Sąd Rejonowy w sposób prawidłowy zgromadził w sprawie materiał dowodowy, a następnie w sposób niewadliwy dokonał jego oceny. W konsekwencji ustalił stan faktyczny, odpowiadający treści tych dowodów, który to Sąd Okręgowy podziela i przyjmuje za własny w myśl art. 387 § 2 ¹ pkt 1 i 2 k.p.c. Jak jednolicie wskazuje się w judykaturze, obowiązek rozpoznania sprawy w granicach apelacji (art. 378 § 1 k.p.c.), oznacza co do zasady związanie sądu odwoławczego zarzutami naruszenia prawa procesowego (tak Sąd Najwyższy m. in. w uchwale z dnia 31 stycznia 2008 r., III CZP 49/07), za wyjątkiem oczywiście tego rodzaju naruszeń, które skutkują nieważnością postępowania. Sąd Okręgowy nie dostrzegł ich wystąpienia w niniejszej sprawie.

Punktem wyjścia do rozważań w niniejszej sprawie powinno być zastrzeżenie, że niniejsza sprawa wszczęta na gruncie i w trybie art. 679 k.p.c. ma w istocie charakter quasi wznowieniowy. Uwidacznia się on w szczególności w tym, że zainteresowany, który był uczestnikiem postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, powinien wykazać – jak przy wznowieniu – szczególne przesłanki swego żądania, czyli podstawę, której nie mógł powołać w poprzednim postępowaniu oraz zachowanie rocznego terminu, który biegnie od chwili, w której uzyskał możliwość powołania się na nią (Postanowienie SN z 29.04.2016 r., I CSK 298/15, LEX nr 2043732). Wobec tak sformułowanych przez skarżącego zarzutów, kwestię tę należy szczególnie zaakcentować, ponieważ – jak słusznie wskazuje pełnomocnik uczestniczki postępowania w odpowiedzi na apelację – celem postępowania z art. 679 k.p.c. nie jest naprawianie błędów sądu ani stron w postępowaniu spadkowym (Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 kwietnia 2016 r. wydane w sprawie I CSK 298/15, LEX nr 2043732).

Jak wynika bowiem z analizy akt sprawy I Ns 1023/16 Sądu Rejonowego w Zduńskiej Woli, wnioskodawca D. I. brał aktywny udział w tymże postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku. Co więcej, był pouczany przez Sąd w zakresie możliwości zgłaszania twierdzeń i wniosków w trybie art. 5 k.p.c. , w tym wniosków dowodowych i konsekwencji bierności w tym względzie. Podczas rozprawy w dniu 21 września 2016 r. sąd zapoznał D. I. ze złożonym testamentem. Po dokonaniu pouczeń w trybie art. 5 k.p.c. zarządzono przerwę w rozprawie, po której wnioskodawca oświadczył, że nie kwestionuje ujawnionego testamentu swego ojca. Nie zgłaszał więc żadnych wniosków i nie złożył twierdzenia, dającego sądowi podstawę podjęcia czynności z urzędu w przedmiocie badania okoliczności sporządzenia testamentu. Dopiero po kilu latach D. I. złożył wniosek o zmianę postanowienia, opierając go na podstawach, które mógł powoływać w toku postępowania w sprawie I Ns 1023/16. Tymczasem w pierwotnym postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku wnioskodawca nie miał zastrzeżeń ani co do wiarygodności świadków testamentowych, ani co do tego, czy owi świadkowie testamentowi byli jednocześnie obecni w chwili ogłaszania ostatniej woli przez J. I.. Wnioskodawca nie podnosił wówczas również kwestii tego, czy aby na pewno w sprawie zachodziła obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo nie było możliwe zachowanie zwykłej formy testamentu (art. 952 § 1 k.c. in principio), a także tego, czy w ogóle powinno mieć zastosowanie stwierdzenie nabycia spadku w oparciu o testament szczególny. Co więcej – wnioskodawca w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku wyraził przekonanie, że oświadczenie to jest zgodne z rzeczywistą wolą jego ojca – spadkodawcy.

Wbrew twierdzeniom apelacji, Sąd Rejonowy ani następstwie Sąd Okręgowy nie miał wątpliwości w zakresie ustaleń co do tego, że podpis (...) na oświadczeniu z dnia 20 listopada 2013 r. nie należał do spadkodawcy i został sfałszowany. Rzecz jednak w tym, że nieautentyczność podpisu na złożonym oświadczeniu, po pierwsze: nie powoduje nieważności oświadczenia z 20 listopada 2013 r.; po drugie: nie determinuje wniosku o tym, że rzeczywisty krąg spadkobierców jest inny aniżeli stwierdzony w postanowieniu wydanym w sprawie I Ns 1023/16.

Jak wynika z art. 679 § 1 k.p.c., dowód, że osoba, która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku, nie jest spadkobiercą lub że jej udział w spadku jest inny niż stwierdzony, może być przeprowadzony tylko w postępowaniu o uchylenie lub zmianę stwierdzenia nabycia spadku. Jednakże ten, kto był uczestnikiem postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, może tylko wówczas żądać zmiany postanowienia stwierdzającego nabycie spadku, gdy żądanie opiera na podstawie, której nie mógł powołać w tym postępowaniu, a wniosek o zmianę składa przed upływem roku od dnia, w którym uzyskał tę możność.

Nawet przyjmując, że wnioskodawca nie mógł wówczas podejrzewać, że podpis pod dokumentem „oświadczenie spadkodawcy” nie jest w rzeczywistości podpisem jego ojca (trudno bowiem oczekiwać od wnioskodawcy doszukiwania się popełnienia przestępstwa, gdy miał on nadto przekonanie, że oświadczenie jest zgodne z rzeczywistą wolą J. I.) to nawet postawienie takiego zarzutu w myśl art. 679 k.p.c. nie przesądza o nieważności tego dokumentu. Jest tak za sprawą brzmienia art. 952 § 2 k.c., zgodnie z którym treść testamentu ustnego może być stwierdzona w ten sposób, że jeden ze świadków albo osoba trzecia spisze oświadczenie spadkodawcy przed upływem roku od jego złożenia, z podaniem miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma, a pismo to podpiszą spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie.

W niniejszej sprawie z treści oświadczenia z dnia 20 listopada 2013 r. wynika, że niezależnie od (sfałszowanego) podpisu spadkodawcy, podpisało się na nim trzech świadków testamentowych, wypełniając tym samym dyspozycję art. 952 § 2 k.c., niezależnie od fałszywego, lecz zbędnego, podpisu spadkodawcy. Niezwykle ważne jest przy tym, że w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku wnioskodawca nie poddawał pod wątpliwość chociażby autentyczności podpisów trzech świadków testamentowych, co mógł uczynić, podobnie jak mógł podnosić zarzuty, o których mowa była wcześniej.

Niezasadny jest zatem zarzut naruszenia art. 679 § 1 k.p.c. polegający na przyjęciu przez Sąd I instancji, że wnioskodawca mógł w pierwotnym postępowaniu domagać się przesłuchania świadków na okoliczność sporządzenia testamentu ustnego w celu ustalenia, czy testament odpowiada wymogom ustawowym, w sytuacji gdy w tym postępowaniu wnioskodawca działał w mylnym, lecz uzasadnionym okolicznościami przekonaniu o autentyczności podpisu swojego ojca pod przedstawionym mu oświadczeniem. Tak sformułowany zarzut należy prawdopodobnie rozumieć w ten sposób, że wnioskodawca przekonawszy się, że podpis spadkodawcy jest fałszywy, nabrał również „ogólnej podejrzliwości” co do innych okoliczności towarzyszących sporządzeniu testamentu ustnego. Takie postawienie sprawy jest jednak niedopuszczalne. Należycie pouczony uczestnik postępowania, który nie wykazuje aktywności w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku, nie może wykazywać takiej aktywności po latach od uprawomocnienia się postanowienia i wykształcenia określonego stanu prawnego, tylko dlatego, że inne, znane mu od początku okoliczności, po latach wydają mu się wątpliwe, „podejrzane”.

W przeciwnym razie, takiej „ogólnej podejrzliwości” można by nabierać i uzasadniać nią występowanie z wnioskiem o uchylenie lub zmianę postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku na skutek np. nieporozumień rodzinnych czy problemów finansowych niedoszłego spadkobiercy, rozczarowanego po latach wynikiem postępowania o stwierdzenie nabycia spadku. Podważałoby to jednak całkowicie sens ograniczeń wynikających z brzmienia art. 679 § 1 k.p.c. i doprowadziłoby do stanu permanentnej niepewności prawnej.

Reasumując – jeżeli wnioskodawca miał wątpliwości co do wiarygodności świadków testamentowych lub ziszczenia się przesłanek z art. 952 § 1 k.c., powinien te wątpliwości wyartykułować w postępowaniu w sprawie I Ns 1023/16. Samo zaś sfałszowanie podpisu spadkodawcy nie ma znaczenia z punktu widzenia ważności samego oświadczenia spadkodawcy, podpisanego prawidłowo przez trzech świadków. To zaś, czy oświadczenie zostało prawidłowo podpisane przez tychże świadków (ani inne artykułowane przez wnioskodawcę wątpliwości) nie może być podważane w niniejszej sprawie przez wnioskodawcę, albowiem stosowną do tego chwilą było postępowanie w sprawie I Ns 1023/16.

Tym samym, niezasadny jest zarzut naruszenia art. 958 k.c., albowiem ze zbadanych przez Sąd Rejonowy w sprawie I Ns 1023/16 okoliczności wynika, że testament J. I. jest ważny, nawet jeśli doszło do przywoływanego sfałszowania podpisu. Tym samym, w realiach niniejszej sprawy nie ma żadnego znaczenia byt toczącej się sprawy karnej.

Biorąc powyższe pod uwagę, apelację jako niezasadną oddalono na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. o czym orzeczono w punkcie 1. wyroku.

W punkcie 2. wyroku na podstawie art. 520 § 2 i 3 k.p.c. orzeczono o kosztach postępowania apelacyjnego przyjmując, że interesy wnioskodawcy i B. G. są sprzeczne. Z powyższych względów, zasądzono od wnioskodawcy na rzecz tej uczestniczki 120 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego w postępowaniu apelacyjnym. Wysokość wynagrodzenia pełnomocnika wnioskodawczyni ustalono w oparciu o obowiązujące w tym zakresie stawki.