Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 25 czerwca 2020 r.

Sąd Rejonowy w Toruniu X Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący:	SSR Katarzyna Malinowska

po rozpoznaniu w dniu 25 czerwca 2020 r. w Toruniu

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z wniosku M. J. (1)

z udziałem E. J.

dział spadku po L. J. (1)

postanawia:

I.  ustalić, że w spadku po L. J. (1) wchodzi udział wynoszący 30/48 w prawie własności nieruchomości gruntowej znajdującej się w T. przy ul. (...) stanowiącej grunty orne (działka (...)), dla której Sąd Rejonowy w Toruniu VI Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą o numerze (...) o aktualnej wartości 85.000 zł;

II.  zaliczyć do schedy spadkowej po L. J. (1) wyłącznie darowiznę prawa własności nieruchomości o powierzchni 0,6646 ha, oznaczonej w ewidencji gruntów numerem działki (...), dla której Sąd Rejonowy w Toruniu Wydział VI Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą o numerze (...) na rzecz uczestnika E. J.. Dla części nieruchomości została założona nowa księga wieczysta prowadzona przez Sąd Rejonowy w Toruniu VI Wydział Ksiąg Wieczystych o numerze (...). Nieruchomość ta aktualnie ma wartość 1.454.300,00 zł. Nieruchomość objęta nadal księgą wieczystą o numerze (...) ma aktualnie wartość 1.317.300,00 zł;

III.  dokonać działu spadku po L. J. (1) w teren sposób, że udział wynoszący 30/48 w prawie własności nieruchomości gruntowej znajdującej się w T. przy ul. (...) stanowiącej grunty orne (działka (...)), dla której Sąd Rejonowy w Toruniu VI Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą o numerze (...) o aktualnej wartości 85.000 zł przyznać na wyłączną własność M. J. (1) bez żadnych spłat i dopłat;

SSR Katarzyna Malinowska

UZASADNIENIE

Pismem z dnia 13 sierpnia 2015 roku M. J. (1) wniósł o dział spadku po matce L. J. (1). W uzasadnieniu wniosku wskazano, że wnioskodawca wraz z bratem E. J. są spadkobiercami L. J. (1) w udziałach wynoszących po 1/2 części. Jako znane wnioskodawcy składniki majątkowe wchodzące w skład masy spadkowej wskazał on: nieruchomość w T. przy ul. (...) wraz z budynkiem mieszkalnym i budynkami gospodarczymi oraz garażami, nieruchomość w T. przy ul. (...), na której znajduje się około 100 garaży oraz mieszkanie w T. przy ul. (...). Ponadto wskazał, że spadkodawczyni miała sklep przy ul. (...). Wnioskodawca podniósł jednak, że nie ma dokładnej wiedzy co do składu spadku oraz zaznaczył, że wie o tym, iż spadkodawczyni dokonywała kilkukrotnie darowizn na rzecz innych osób, jednak nie zna ich personaliów.

Pismem z dnia 28 grudnia 2015 roku E. J. odniósł się do poszczególnych nieruchomości wskazanych we wniosku. Uczestnik podniósł, że nigdy nie był i nie jest właścicielem bądź współwłaścicielem mieszkania przy ul. (...). Sklep przy ul. (...) to drewniany kiosk stanowiący ruchomość zlokalizowany na gruncie, którego właścicielem jest Gmina M. T.. Co do nieruchomości położonej przy ul. (...) wskazał, że dopiero w maju 2015 roku nabył on wspólnie z żoną A. J. udział wynoszący 2/12 w jej prawie własności. Z kolei nieruchomość położoną przy ul. (...)/B. 34A uczestnik miał otrzymać w drodze darowizny uczynionej przez spadkodawczynię w dniu 19 marca 2010 roku. Jako masę spadkową pozostałą po spadkodawczyni E. J. wskazał ruchomości stanowiące jej rzeczy osobiste i wyposażenie mieszkania oraz nieruchomość położoną w T. przy ul. (...), działka nr (...), co do której wnioskodawca i uczestnik nabyli udziału wynoszące po 15/48 w jej prawie własności na podstawie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku.

Pismem z dnia 13 maja 2016 roku wnioskodawca, działający przez profesjonalnego pełnomocnika, wniósł o ustalenie, że w skład spadku po zmarłej wchodzą następujące składniki majątkowe:

a)  nieruchomość gruntowa znajdująca się w T. przy ul. (...) stanowiąca grunty orne (działka (...)), dla której Sąd Rejonowy w Toruniu VI Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą o numerze (...);

a)  nieruchomość gruntowa znajdująca się w T. przy ul. (...) stanowiąca teren mieszkaniowy (działka (...)), dla której Sąd Rejonowy w Toruniu VI Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą o numerze (...);

b)  nieruchomość gruntowa znajdująca się w T. przy ul. (...) stanowiąca inne tereny zabudowane (działka (...)), dla której Sąd Rejonowy w Toruniu VI Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą o numerze (...) -

c)  nieruchomość lokalowa przy ul. (...) w T., dla której Sąd Rejonowy w Toruniu VI Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą o numerze (...);

d)  nieruchomość gruntowa przy ul. (...), stanowiąca tereny mieszkaniowe (działka (...)), dla której Sąd Rejonowy w Toruniu VI Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą o numerze (...)

e)  nieruchomość gruntowa przy ul. (...) (działka (...)), dla której Sąd Rejonowy w Toruniu VI Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą o numerze (...)

Nadto wnioskodawca wniósł o ustalenie, że spadkodawczyni za życia przekazała w drodze darowizny nieruchomości wymienione w punktach b i e uczestnikowi E. J., natomiast nieruchomość wymienioną w punkcie d jego najmłodszemu synowi M. J. (2) oraz, że przekazała w drodze darowizny synowi wnioskodawcy M. J. (3) lokal stanowiący odrębną nieruchomość położony w T. przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy w Poznaniu V Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą (...), przy czym koszty wykupu tej nieruchomości od Agencji Mienia Wojskowego w wysokości 20.000 złotych poniósł wnioskodawca wraz z małżonką. M. J. (1) przyznał, że na podstawie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku przypadły jemu i uczestnikowi udziały wynoszące po 15/48 w prawie własności nieruchomości wskazanej w punkcie a. Co do nieruchomości wymienionej w punkcie c wskazał, że w dniu 11 maja 2006 roku E. A. nabyła tę nieruchomość w drodze umowy sprzedaży, natomiast udział wynoszący 10/12 w prawie własności nieruchomości wskazanej w punkcie f nabył w drodze umowy sprzedaży z dnia 30 listopada 2006 roku syn uczestnika M. J. (4), przy czym wcześniej zawierane miały być umowy darowizny, zaś w dniu 29 maja 2015 roku uczestnik wraz z małżonką nabyli wspólnie 2/12 udziału we własności tej nieruchomości. Wnioskodawca wniósł o przyznanie wszystkich składników majątkowych uczestnikowi z obowiązkiem spłaty na rzecz wnioskodawcy według wartości przyznanych mu rzeczy.

Na rozprawie w dniu 24 lutego 2017 roku M. J. (1), wysłuchany informacyjnie, wskazywał, że w skład spadku po matce wchodziły trzy mieszkania: jedno, w którym spadkodawczyni mieszkała przed śmiercią, drugie, które było wynajmowane oraz trzecie, które matka kupiła dla E. J.. Spadkodawczyni miała również posiadać słoik ze złotem wartym około 400.000 złotych

Na rozprawie w dniu 19 kwietnia 2017 roku E. J., wysłuchany informacyjnie, wskazał, że swoje mieszkanie nabył za własne środki, zaś mieszkanie, w którym mieszkała matka przed śmiercią, zostało przez nią darowane wnukowi M. J. (5). Potwierdził, że spadkodawczyni posiadała słoik ze złotem wartym 300-400 tysięcy złotych. Ponadto stwierdził, że wnioskodawca otrzymał od matki darowizny: wpierw 100.000 złotych, a w marcu 2010 roku 100.000 dolarów amerykańskich i 200.000 złotych w gotówce.

W sprawie w dniu 27 grudnia 2017 r. zostało wydane postanowienie oddalające wniosek. Postanowieniem z dnia 5 października 2018 r. Sąd Okręgowy w Toruniu uchylił to rozstrzygnięcie wskazując, iż należy ustalić stan spadku, w szczególności dokonanie darowizn a następnie zaliczyć te darowizny na schedę spadkową

Sąd ustalił, co następuje:

L. J. (1) z domu R., córka K. i Ł., ostatnio stale zamieszkała w T., zmarła w dniu 4 marca 2013 roku w T.. Jej mąż R. J. zmarł w dniu 6 stycznia 2005 roku w T.

Dowód: kserokopie odpisów skróconych aktów zgonu, k. 7, 9

Postanowieniem z dnia 14 października 2014 roku Sąd Rejonowy w Toruniu w sprawie o sygn. akt XI Ns 1549/14 stwierdził, że spadek po L. J. (1) na podstawie ustawy nabyli synowie M. J. (1) i E. J., po połowie.

Dowód: okoliczność bezsporna

W skład spadku po L. J. (1) wchodził udział wynoszący 30/48 w prawie własności nieruchomości gruntowej znajdującej się w T. przy ul. (...) stanowiącej grunty orne (działka (...)), dla której Sąd Rejonowy w Toruniu VI Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą o numerze (...) o aktualnej wartości 85.000 zł

Dowód: odpis skrócony księgi wieczystej nr (...), k. 90-95, operat szacunkowy k. 525-543

L. J. (1) była współwłaścicielką w udziale wynoszącym 6/12 niezabudowanej nieruchomości i powierzchni 0,1188 ha, oznaczonej numerem działki ewidencyjnej (...), położonej w T. przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy w Toruniu VI Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą o numerze (...). W dniu 11 października 2000 roku L. J. (1) darowała przysługujący jej udział w prawie własności tej nieruchomości wnukowi M. J. (2), synowi E. J.. Wartość darowizny strony określiły na łączną kwotę 35.125 złotych.

Dowód: notarialna umowa darowizny, k. 31-33 akt i dokumentów księgi wieczystej o numerze (...) odpis skrócony księgi wieczystej o numerze (...), k. 113-115

L. J. (1) była właścicielką lokalu mieszkalnego położonego w P. przy ul. (...), dla którego Sąd Rejonowy Stare Miasto w P. V Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą o numerze (...). W dniu 25 października 2005 roku L. J. (1) dokonała jego darowizny na rzecz M. J. (3), syna M. J. (1).

bezsporne

W 1998 roku L. J. (1) nabyła spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego położonego przy ul. (...) w T., dla którego Sąd Rejonowy w Toruniu VI Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą o numerze (...). W dniu 14 grudnia 2009 roku darowała powyższe prawo wraz z wkładem budowlanym wnukowi M. J. (5), synowi E. J.. Wartość przedmiotu darowizny strony określiły na kwotę 200.000 złotych.

Dowód: umowa notarialna sprzedaży, k. 15-16 akt i dokumenty księgi wieczystej o numerze (...), odpis zupełny księgi wieczystej o numerze (...), k.152-159

L. J. (1) była właścicielką nieruchomości o powierzchni 0,7646 ha, położonej w T. przy ul. (...), oznaczonej w ewidencji gruntów numerem działki (...), dla której Sąd Rejonowy w Toruniu Wydział VI Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą o numerze (...). W dniu 11 maja 2006 roku L. J. (1) sprzedała z opisanej wyżej nieruchomości, działkę nr (...) o powierzchni 0,1 ha E. A. za cenę 300.000 złotych.

Dowód: umowa notarialna sprzedaży, k. 1-2 akt i dokumentów księgi wieczystej o numerze (...), odpis zupełny księgi wieczystej o numerze (...), k. 160-169

W dniu 19 marca 2010 roku L. J. (1) darowała prawo własności nieruchomości o powierzchni 0,6646 ha, oznaczonej w ewidencji gruntów numerem działki (...), dla której Sąd Rejonowy w Toruniu Wydział VI Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą o numerze (...). uczestnikowi E. J.. Wartość darowizny strony określiły na kwotę 1.300.000 złotych. Decyzją Prezydenta Miasta T. z dnia 24 października 2013 roku został zatwierdzony podział tej nieruchomości na działki o numerach (...). Dla nieruchomości obejmującej działkę nr (...) została założona nowa księga wieczysta prowadzona przez Sąd Rejonowy w Toruniu VI Wydział Ksiąg Wieczystych o numerze (...). Nieruchomość ta aktualnie ma wartość 1.454.300,00 zł. Nieruchomość objęta nadal księgą wieczystą o numerze (...) ma aktualnie wartość 1.317.300,00 zł

Dowód: umowa notarialna darowizny, k. 137-138 akt i dokumenty księgi wieczystej o numerze (...), decyzja Prezydenta Miasta T., k. 151 akt i dokumentów księgi wieczystej o numerze (...), odpis zupełny księgi wieczystej o numerze (...), k. 160-169, odpis zupełny księgi wieczystej o numerze (...), k. 148-151, operat szacunkowy k. 481 – 504 akt

L. J. (1) posiadała słoik o pojemności około 1 litra wypełniony złotą biżuterią o wartości ok. 300.000 - 400.000 złotych. Obecnie jednak nie wiadomo, gdzie znajdują się te ruchomości. Brak również wiadomości, czy złoto to było w dyspozycji spadkodawczyni w chwili otwarcia spadku.

bezsporne

W związku z pogorszeniem stanu zdrowia związanym z problemami z chodzeniem L. J. (1) przeprowadziła się w 2010 lub 2011 do lokalu przy ul. (...) w T., aby mieszkać bliżej E. J.. L. J. (1) mieszkała wówczas jednak sama i potrzebowała jedynie doraźnej pomocy syna bądź zatrudnionych przez niego opiekunów. Jej stan zdrowia fizycznego i psychicznego pogarszał się w następnych latach - niesamodzielna stała się ok. 1,5 roku przed śmiercią.

Dowód: zeznania świadka Z. M., k. 303v

zeznania świadka H. K. (1), k. 304v-305

zeznania świadka E. N., k. 305

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie: okoliczności bezspornych między wnioskodawcą a uczestnikiem, przedstawionych przez nich i uzyskanych przez Sąd dokumentów oraz sporządzonych do sprawy opinii biegłego T. T. oraz przygotowanego w ramach spisu inwentarza operatu szacunkowego przez E. B.. Istniała rozbieżność pomiędzy wyliczeniem wartości udziału wynoszący 30/48 w prawie własności nieruchomości, dla której Sąd Rejonowy w Toruniu VI Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą o numerze (...) przez E. B. i T. T.. Jednakże strony zgodnie oświadczyły, iż akceptują wyższą z wycen t.j. wartość 85.000 zł. Wobec takich oświadczeń stron Sąd odstąpił od analizy, z czego wynika różnica w wycenie.

Kwestią sporną w sprawie była okoliczność otrzymania darowizny przez M. J. (1) w kwocie ok. 600.000 złotych

M. J. (1) stanowczo zaprzeczał, aby taka okoliczność miała miejsce. E. J. twierdził, iż był świadkiem tej sytuacji. Obie strony są jednakowo zainteresowane, aby Sąd ustalił okoliczności zgodnie z ich twierdzeniami. Mamy do czynienia z sytuacją, kiedy jest słowo przeciwko słowu i rozstrzygnięcia należy poszukiwać w innych zaoferowanych przez strony dowodach.

Pomocniczo zastosować w tym miejscu należy art. 6 kc, pomimo iż w niniejszej sprawie to rolą sądu jest ustalenie, czy taka darowizna miała miejsce. Jednak sąd nie może działać w oderwaniu od realiów sprawy – w tej sytuacji ograniczony był do oceny dowodów zaoferowanych przez strony. Skoro M. J. (1) nie miał możliwości udowodnienia faktu, któremu zaprzeczał, to na E. J. spoczywało obciążenie przedstawienia Sądowi dowodów na okoliczność, że darowizna na rzecz M. J. (1) miała rzeczywiście miejsce.

Podkreślić należy, iż w ewentualnym spotkaniu, na którym wręczona miał być kwota darowizny, poza spadkodawczynią, zainteresowanymi i ich małżonkami nie miał uczestniczyć nikt inny.

M. J. (1) oraz jego żona kategorycznie zaprzeczyli, aby do takiego spotkania miało dojść i że wnioskodawca otrzymał wskazaną wyżej kwotę. Nie sposób udowodnić nieistnienia faktu, jednak dla uwiarygodnienia swoich twierdzeń wnioskodawca zaoferowali dowody, z których wynika, że w owym czasie borykał się z kłopotami finansowymi, a także uprawdopodobnił, że ze względu na natłok obowiązków związanych z remontem przychodni i pracę zawodową nie podróżował w tamtym czasie do T.. Podkreślić należy, iż w czasie, gdy miała mieć miejsce ta darowizna, żadna z okoliczności nie wskazywała, aby wnioskodawca otrzymał większy zastrzyk gotówki. Nie sposób jednocześnie przyjąć, ze ukryłby fakt otrzymania 600.000 zł w tamtym czasie, gdy prowadził tak obciążającą finansowo inwestycję. Biorąc pod uwagę, że nie wiedział, że brat otrzymywał darowizny od matki w postaci nieruchomości, nie jest możliwe przypisanie mu tworzenia pozorów z myślą o przyszłym postępowaniu działowym i ewentualnymi kwestiami zachowku.

Tymczasem, jak się okazało, L. J. (1) obdarowała bardzo wartościową nieruchomością E. J., o czym M. J. (1) dowiedział się dopiero po śmierci matki.

Aby ustalić, czy miała miejsce darowizna 600.000 zł Sąd miał do dyspozycji oświadczenie uczestnika, oświadczenie jego żony sporządzone na łożu śmierci i zeznania świadków, który słyszeli, że L. J. (1) wspominała o tym fakcie.

Sąd w niniejszym składzie miał do dyspozycji te same dowody, co Sąd orzekający w pierwszej kolejności, jednak dokonał ich odmiennej oceny.

Zauważyć należy, że krewni wnioskodawcy B. J., J. J. i R. K. wskazywali, że po śmierci męża spadkodawczyni, tj. od 2005 roku stan zdrowia L. J. (1) nie był dobry. Ich zdaniem spadkodawczyni miała duże problemy z poruszaniem się, a co najistotniejsze jej stan psychiczny miał być na tyle zły, że nawet nie rozpoznawała najbliższych członków rodziny. Podkreślić jednak należy, że świadkowie ci nie mieli stałego kontaktu ze spadkodawczynią i mogli przedstawić swą subiektywna ocenę, która powstała podczas sporadycznych kontaktów. Wprawdzie wnioskodawca przedstawił dokumentację medyczną z 1999 roku wskazującą na wieloletnie problemy psychiczne spadkodawczyni związane z zesłaniem na S. w wieku młodzieńczym, jednak ciężko wywnioskować na tej podstawie, czy były to problemy powodujące u niej zaburzenia świadomości w tak dużym stopniu. Nadto należy zauważyć, że po śmierci męża L. J. (1) dokonała kilku notarialnych czynności prawnych, w których uczestniczyły zarówno osoby z kręgu rodziny uczestnika, jak i syn wnioskodawcy czy też osoby obce. Nie sposób zatem dać wiarę zeznaniom świadków wskazujących na zły stan psychiczny spadkodawczyni, skoro osoby te oraz notariusze biorący udział w sporządzaniu aktów notarialnych ani razu nie powzięli wątpliwości co do jej zdolności do czynności prawnych.

Sąd nie dał wiary tym świadkom, którzy wskazywali, że w marcu 2010 roku L. J. (1) nie była zdolna fizycznie i psychicznie darować wnioskodawcy znajdującej się w jej domu gotówki.

Nie ulega wątpliwości, że już wówczas mogła mieć problemy z poruszaniem się, na co wskazywali świadkowie Z. M., H. K. (2) i E. N., twierdząc, że z tego powodu przeprowadziła się bliżej syna w 2010 lub 2011 roku. Świadkowie ci nie kwestionowali jednak stanu zdrowia psychicznego spadkodawczyni, a brak w aktach dowodów na to, aby był on tak zły, jak wskazywała rodzina M. J. (1).

Podkreślić należy, że wymienieni wyżej świadkowie, tj. Z. M., H. K. (2) i E. N. informacje o darowaniu 600.000 zł wnioskodawcy mieli posiadać od L. J. (1), zaś jej sąsiadka H. K. (2) miała nawet widzieć u niej gotówkę w tej kwocie przygotowaną dla syna w 1998 roku. W ocenie Sądu zeznania te były wiarygodne, ponieważ świadkowie ci, nie mieli żadnego interesu w tym, aby zeznawać fałszywie na ten temat.

Zdaniem Sądu w niniejszej sprawie nie jest to jednak wystarczający dowód na to, że fakt taki zaistniał. Sąd w pełni dał wiarę świadkom, że L. J. (2) tak mówiła, jednak w dalszym ciągu, poza zeznaniem samego uczestnika nie ma dowodu, aby L. J. (1) faktycznie tej darowizny dokonała .

W tych okolicznościach inny wymiar należy nadać faktom, że zarówno rodzina, jak i pracownicy M. J. (1) nie mieli wiedzy o tym, że miał otrzymać tak wysokie darowizny oraz, że nie zauważyli oni u niego nagłego przypływu gotówki w 2010 roku. To zdaniem Sądu uprawdopodabnia, że darowizny takie nie zostały dokonane. M. J. (1) posiadał wysokie zobowiązania kredytowe oraz spore potrzeby inwestycyjne związane z remontem przychodni, jednak środki takie mógł również wykorzystać na zakup sprzętu medycznego bądź wydać na inne choćby prywatne cele. Jednak nie sposób uznać, że nie wspomniałby o tym fakcie najbliższym współpracownikom i rodzinie.

Nie należy zakładać, że M. J. (1) ukrył ten fakt przed otoczeniem, przewidując, że w przyszłości dzięki temu uzyska większą część spadku, choć oczywiście mogło tak być.

Nie należy również zakładać, że L. J. (1) pozorowała dokonanie darowizny poprzez opowiadanie o tym fakcie osobom trzecim, aby zmniejszyć udział drugiego syna w schedzie spadkowej, choć oczywiście mogło tak być

Mając do czynienia z przedstawionymi powyżej wariantami należało sięgnąć pomocniczo do art. 6 kc., co omówiono już powyżej.

Sąd uznał, że nie dysponował dowodami, aby ustalić, że spadkodawczyni dokonała na rzecz M. J. (1) darowizny 600.000 zł, dlatego też ta kwota nie została zaliczona na schedę spadkową.

Osobną uwagę należy poświęcić zeznaniom świadka C. C., które Sąd uznał za całkowicie niewiarygodne i złożone jedynie na użytek postępowania, celem potwierdzenia, że spadkodawczyni dokonała darowizn na rzecz M. J. (1). Mało prawdopodobnym jest bowiem, że świadek ten na polecenie E. J. przybył do mieszkania jego matki, skoro nigdy w nim nie bywał odkąd nie mieszkał tam E. J.. Jeszcze mniej prawdopodobnym w związku z tym jest to, że spadkodawczyni i uczestnik opowiedzieli mu w szczegółach o okolicznościach przekazania darowizny wnioskodawcy i jej wysokości. Ponadto zauważyć trzeba, że świadek zeznał, że sytuacja ta miała miejsce w miesiącach letnich, a bezspornym jest, iż do darowizny miało dojść na początku marca 2010 roku. Pytany o stan zdrowia spadkodawczyni świadek odpowiedział, że "była w dobrym stanie zdrowia, prowadziła sklepik, miała kury, kręciła się", po czym dopytywany wskazał, że w czasie spotkania L. J. (1) siedziała, a kury hodowała dawniej. Niespójność ta wskazuje, iż treść tych zeznań została spreparowana na użytek postępowania celem przekonania Sądu, że darowizna taka musiała mieć miejsce w rzeczywistości.

Sąd zważył, co następuje:

W myśl art. 1037 § 1 kc dział spadku może nastąpić bądź na mocy umowy między wszystkimi spadkobiercami, bądź na mocy orzeczenia sądu na żądanie któregokolwiek ze spadkobierców. Jak stanowi art. 1038 § 1 kc sądowy dział spadku powinien obejmować cały spadek.

W chwili swej śmierci L. J. (1) była właścicielką jedynie udziału wynoszącego 30/48 w prawie własności nieruchomości gruntowej znajdującej się w T. przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy w Toruniu VI Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą o numerze (...)

Pozostałym majątkiem spadkodawczyni rozdysponowała za życia, w głównej mierze w drodze darowizn.

W niniejszej sprawie istotne znaczenie miały przepisy art. 1039 § 1 kc i art. 1040 kc. W myśl tego pierwszego przepisu, jeżeli w razie dziedziczenia ustawowego dział spadku następuje między zstępnymi albo między zstępnymi i małżonkiem, spadkobiercy ci są wzajemnie zobowiązani do zaliczenia na schedę spadkową otrzymanych od spadkodawcy darowizn oraz zapisów windykacyjnych, chyba że z oświadczenia spadkodawcy lub z okoliczności wynika, że darowizna lub zapis windykacyjny zostały dokonane ze zwolnieniem od obowiązku zaliczenia. Art. 1040 kc stanowi zaś, że, jeżeli wartość darowizny lub zapisu windykacyjnego podlegających zaliczeniu przewyższa wartość schedy spadkowej, spadkobierca nie jest obowiązany do zwrotu nadwyżki. W wypadku takim nie uwzględnia się przy dziale spadku ani darowizny lub zapisu windykacyjnego, ani spadkobiercy zobowiązanego do ich zaliczenia

W tym przypadku dział spadku następował między zstępnymi uprawnionymi do dziedziczenia na podstawie ustawy, którzy otrzymali od spadkodawcy darowizny. W takiej sytuacji w myśl art. 1039 § 1 kc darowizny te należy zaliczyć na schedę spadkową - E. J. uzyskał darowizny warte 2.771.600 złotych. Darowizny te nie zostały zwolnione z obowiązku zaliczenia, a zatem udział spadkowy każdego ze spadkobierców wynosi po połowie z łącznej kwoty 2.856.600 zł a więc 1.428.300 zł. Wartość darowizny uzyskanej przez uczestnika przewyższa zatem należnej mu wartość schedy spadkowej. W myśl art. 1040 kc nie jest on w takim przypadku zobowiązany do zwrotu nadwyżki, jednak nie uwzględnia się go ani otrzymanej darowizny przy dziale spadku. Oznacza to, że przy dziale spadku uwzględnić należy jedynie jednego spadkobiercę - M. J. (1) i przyznać mu na wyłączną własność udział wynoszący 30/48 w prawie własności nieruchomości gruntowej znajdującej się w T. przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy w Toruniu VI Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą o numerze (...) o wartości 85.000 zł

Tylko na marginesie należy zaznaczyć, że przedmiotem działu nie mogło być złoto zgromadzone przez L. J. (1), ponieważ nie wiadomo, gdzie ono się znajduje obecnie, ani nawet, czy spadkodawczyni dysponowała nim w chwili otwarcia spadku. W skład spadku w żadnym razie nie można też zaliczyć nieruchomości, które były przedmiotem darowizny uczynionej przez L. J. (1) na rzecz wnuków, to jest zstępnych wnioskodawcy i uczestników. Wyrażona w art. 1041 kc zasada, że dalszy zstępny spadkodawcy obowiązany jest do zaliczenia na schedę spadkową darowizny oraz zapisu windykacyjnego dokonanych przez spadkodawcę na rzecz jego wstępnego, nie obowiązuje bowiem w odwrotnym kierunku. Oznacza to, że spadkobiercy nie mogą zaliczyć na schedę spadkową darowizn dokonanych przez spadkodawcę na rzecz ich zstępnych. W konsekwencji Sąd obowiązany był pominąć przy ustalaniu składu spadku przedmioty stanowiące darowizny dokonane przez L. J. (1) na rzecz wnuków.