Pełny tekst orzeczenia

Formularz (...)

Sygnatura akt

II Ko 173/22

WNIOSKODAWCA

R. L.

ZWIĘZŁE PRZEDSTAWIENIE ZGŁOSZONEGO ŻĄDANIA

1.

Odszkodowanie (kwota główna)

Odsetki

1.

nie zgłoszono

2.

Zadośćuczynienie (kwota główna)

Odsetki

1.

2.928.882,06

ustawowe od uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty

3.

Inne

1.

zwrot kosztów ustanowienia pełnomocnika w wysokości 6 krotności stawki minimalnej oraz wydatków zgodnie ze spisem kosztów

Ustalenie faktów

Fakty uznane za udowodnione

Lp.

Fakt

Dowód

Numer karty

3.1.1.

Wnioskodawca R. L. (ur . (...) w R.) został w dniu 04 stycznia 1982 r. zatrzymany pod zarzutem popełnienia przestępstwa polegającego na malowaniu w dniu 03 stycznia 1982 w miejscowości R. haseł "o treści wyszydzającej ustrój PRL oraz nawołującej do nieposłuszeństwa przepisom o stanie wojennym". Zatrzymanie wnioskodawcy nastąpiło w domu rodzinnym, w obecności rodziców. Wnioskodawca w tym czasie miał 19 lat, był kawalerem, nie miał nikogo na utrzymaniu, sezonowo pracował przy zwózce drzewa oraz pomagał w gospodarstwie rolnym swoich rodziców. Miał wykształcenie podstawowe i nie uczył się. Wnioskodawca po zatrzymaniu został umieszczony na posterunku w D., następnie był przewieziony do S. i Komendy Wojewódzkiej MO w O.. Zastosowane zostało wobec niego tymczasowe aresztowanie. W czasie zatrzymania w D. został pobity w czasie przesłuchania przez milicjanta. Przewożono go skutego w kajdanki. W areszcie w O. umieszczono go wraz z przestępcami pospolitymi, w tym "grypsującymi", musiał więc jeść osobno na stołku i nie mógł niczego dotykać. Cela była przepełniona i musiał początkowo spać na ziemi przykryty kocem, dopiero później wydano mu materace. W celi nie było toalety, ani ciepłej wody. W tych warunkach przebywał do czerwca 1982 r., kiedy przewieziono go do aresztu w B., gdzie został osadzony na oddziale, w którym przebywali jedynie osadzeni za przestępstwa polityczne. Warunki tam były lepsze, była toaleta, łaźnia dwa razy w tygodniu, przysługiwało prawo do widzeń raz w miesiącu i wnioskodawca był odwiedzany przez członków rodziny. Otrzymywał paczki, w tym z pomocy zagranicznej oraz pieniądze od rodziny. Następnie przebywał również, w zbliżonych warunkach, w areszcie w B., skąd został zwolniony w dniu 21 marca 1983 r. Łącznie był pozbawiony wolności przez 1 rok i 3 miesiące (442 dni).

Wnioskodawca w dniu 27 stycznia 1982 r. został w trybie doraźnym skazany przez ówczesny Sąd Wojewódzki w Olsztynie za czyn z art. 282 i in. d.k.k. na karę 3 lat pozbawienia wolności (Sygn. akt II K 12/82). Zwolnienie wnioskodawcy nastąpiło z uwagi na zastosowanie wobec niego prawa łaski, zaś postanowieniem z dnia 26 marca 1982 r. warunkowo zawieszono wobec niego wykonanie pozostałej części kary pozbawienia wolności na okres próby lat 3.

Na skutek rewizji nadzwyczajnej wniesionej przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, wyrokiem z dnia 12 marca 1993 r. (Sygn. akt II KRN 35/93) Sąd Najwyższy zmienił zaskarżony wyrok Sądu Wojewódzkiego w Olsztynie i uniewinnił wnioskodawcę R. L. od popełnienia zarzucanego mu czynu.

Postanowieniem z dnia 22 kwietnia 1997 r. Sąd Wojewódzki w Olsztynie przyznał wnioskodawcy łącznie 7.150 zł. tytułem odszkodowania i zadośćuczynienia za krzywdę wynikającą z niesłusznego skazania.

zeznania wnioskodawcy

47 - 48

odpis skrócony aktu urodzenia

15

kopia wyroku

21- 23, 26- 27

kopia rewizji nadzwyczajnej

24 - 25

kopia postanowienia

28 - 33

kopie akt

załącznik

Fakty uznane za nieudowodnione

Lp.

Fakt

Dowód

Numer karty

3.2.1.

ocena DOWODów

Dowody będące podstawą ustalenia faktów

Lp. faktu z pkt 3.1

Dowód

Zwięźle o powodach uznania dowodu

kopia postanowienia

dokument urzędowy, niekwestionowany

kopia rewizji nadzwyczajnej

dokument urzędowy, niekwestionowany

kopia wyroku

dokument urzędowy, niekwestionowany

kopie akt

dokument urzędowy, niekwestionowany

odpis skrócony aktu urodzenia

dokument urzędowy, niekwestionowany

zeznania wnioskodawcy

Dano im wiarę, jako spójnym i znajdującym zasadniczo oparcie w zgromadzonych dokumentach, brak jest powodów do ich kwestionowania w zakresie niesprzecznym z poczynionymi ustaleniami faktycznymi.

Dowody nieuwzględnione przy ustaleniu faktów
(dowody, które sąd uznał za niewiarygodne oraz niemające znaczenia dla ustalenia faktów)

Lp. faktu z pkt 3.1 albo 3.2

Dowód

Zwięźle o powodach nieuwzględnienia dowodu

PODSTAWA PRAWNA

Odszkodowanie

1.

Kwota główna

Odsetki

1.

Zwięźle o powodach podstawy prawnej

Zadośćuczynienie

2.

Kwota główna

Odsetki

1.

zasądzono kwotę 210.000 zł.

ustawowe, od dnia uprawomocnienia się wyroku

Zwięźle o powodach podstawy prawnej

Podstawę roszczenia wnioskodawcy stanowił art. 8 ust. 1 ustawy o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, zgodnie z którym osobie, wobec której stwierdzono nieważność orzeczenia albo wydano decyzję o internowaniu w związku z wprowadzeniem w dniu 13 grudnia 1981 r. w Polsce stanu wojennego, przysługuje od Skarbu Państwa odszkodowanie za poniesioną szkodę i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę wynikłe z wydania lub wykonania orzeczenia albo decyzji.

Zgodnie z art. 11 ust. 1 cyt. ustawy przepisy art. 8, art. 9 i art. 10 mają odpowiednie zastosowanie również wobec osób, co do których zachodzą przesłanki do stwierdzenia nieważności orzeczenia, jeżeli oskarżonego uniewinniono lub postępowanie umorzono z powodów, o których mowa w art. 17 § 1 pkt 1 i 2 Kodeksu postępowania karnego, i nie zostało prawomocnie zasądzone odszkodowanie i zadośćuczynienie, a osoby te były zatrzymane lub tymczasowo aresztowane. Roszczenia o odszkodowanie i zadośćuczynienie nie przedawniają się. Jak wskazał Sąd Najwyższy, przepis art. 11 ust. 1 ustawy z 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego w wersji stylistycznej nie różnicuje trybu w jakim zostało wydane orzeczenie o uniewinnieniu lub umorzeniu na podstawie art. 17 § 1 pkt 1 i 2 k.p.k. Jedynym warunkiem zastosowania normy art. 11 ust. 1 ww. ustawy jest brak prawomocnego zasądzenia odszkodowania i zadośćuczynienia wobec osoby, która była zatrzymana lub tymczasowo aresztowana, a co do której spełnione są warunki do uznania, że czyn w odniesieniu do którego prowadzone było postępowanie karne spełnia warunki określone w art. 1 ust. 1 tej ustawy (wyrok SN z dnia 25 maja 2021 r., VKK 167/21).

Nie budzi tym samym wątpliwości, że w sytuacji prawnej wnioskodawcy R. L. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 marca 1993 r., którym zmieniono zaskarżony wyrok Sądu Wojewódzkiego w Olsztynie i uniewinniono go od popełnienia zarzuconego mu przestępstwa stanowi podstawę do przyznania mu odszkodowania, jako że przypisany mu wcześniej czyn spełniał wymogi określone w art. 1 ust. 1 ustawy, tj. był związany z działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. Wnioskodawca został pozbawiony wolności i skazany za przypisany mu czyn, co stanowiło oczywisty przejaw represji ówczesnych władz komunistycznych za działalność opozycyjną. Wyrok ten, gdyby nie został zmieniony przez Sąd Najwyższy podlegałby w świetle ustawy uznaniu za nieważny. Na aspekt działania na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego zwrócono wprost uwagę w uzasadnieniu rewizji nadzwyczajnej Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego z dnia 09 lutego 1993 r., w którym podkreślono, że wnioskodawca (wraz z pozostałymi skazanymi) przeciwstawiał się systemowi totalitarnemu, godzącemu w żywotne interesu Narodu Polskiego oraz w powszechnie uznawane prawa i wolności obywatelskie.

Uwzględnieniu roszczenia wnioskodawcy nie stoi na przeszkodzie fakt przyznania mu odszkodowania za niesłuszne skazanie, postanowieniem z dnia 22 kwietnia 1997 r. (II 1Ko 688/95). Treść przepisu art. 8 ust. 4 ustawy lutowej stanowi odstępstwo od zasady res iudicata. Nie zachodzi tym samym przeszkoda w postaci powagi rzeczy osądzonej w sytuacji, gdy wnioskodawca, który uprzednio uzyskał odszkodowanie i zadośćuczynienie za niesłuszne skazanie w oparciu o przepis art. 487 d.k.p.k., bądź art. 552 § 1 k.p.k. lub w oparciu o przepisy prawa cywilnego, wystąpi następnie na podstawie art. 8 ust. 4 ustawy lutowej o przyznanie dalszej rekompensaty za szkodę i krzywdę wynikłe z wykonania orzeczenia, którym przypisano mu czyn związany z jego działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 kwietnia 2019 r., IV KK 14/18).

Mając powyższe okoliczności na względzie należało stwierdzić, że wnioskodawcy bezspornie należy się zadośćuczynienie, jakkolwiek jednak jego postulowany wymiar wskazany we wniosku ocenić należy jako rażąco wygórowany i nie znajdujący uzasadnienia w zakresie krzywdy doznanej przez wnioskodawcę, co prowadzi do konieczności częściowego oddalenia wniosku. Również analiza szeregu judykatów wskazanych w uzasadnieniu wniosku nie pozwala na stwierdzenie, ażeby którykolwiek z nich dawał dostateczny asumpt do zasądzenia kwoty tak znacznej, pomijając oczywisty fakt, że kształtowanie zadośćuczynienia ma charakter wysoce zindywidualizowany. W orzecznictwie słusznie wskazano, że subiektywny i indywidualny charakter każdej krzywdy, a także różne okoliczności każdej sprawy, różne tło i uwarunkowania, czynią, iż jakiekolwiek porównania w tym względzie nie są adekwatne i prawidłowe. Pojawiające się zaś poglądy o jednolitości orzecznictwa sądowego mogą być uznane za słuszne tylko o tyle, o ile odnoszą się do przyjmowania przez sądy podobnych kryteriów i wyznaczników pozwalających określić rozmiary doznanej krzywdy i o ile pozostają w zgodności z zasadą indywidualizowania okoliczności w odniesieniu do konkretnej osoby i sytuacji. Z tego też powodu argumenty odnoszące się do zasądzonych w innych sprawach kwot zadośćuczynień nie mogą mieć decydującego znaczenia (por. Wyrok
Sądu Apelacyjnego w Warszawie - II Wydział Karny z dnia 1 czerwca 2022 r.
II AKa 306/21, opubl. Prok. i Pr. 2022/10/43).

Sąd kształtując wysokość zadośćuczynienia miał na względzie przyczyny i okres pozbawienia wnioskodawcy wolności, jak i warunki, w jakich miało to miejsce. Nie ulega wątpliwości, że wnioskodawca będąc człowiekiem bardzo młodym, nie karanym, dotkliwie przeżył fakt umieszczenia go w areszcie, w szczególności w okresie, w jakim zmuszony był przebywać z osadzonymi za przestępstwa pospolite i respektować zasady podkultury więziennej. Brak jest również podstaw do podważania prawdziwości twierdzeń wnioskodawcy odnoszących się do złych warunków panujących ówcześnie w areszcie śledczym w O., gdzie przebywał w celi przeludnionej, śpiąc na podłodze i nie mając dostępu do toalety. Nadmienić jednak należy, że w późniejszym okresie warunki odbywania kary w B. i B. uległy poprawie a wnioskodawca przebywał tam w towarzystwie osadzonych za przestępstwa polityczne, funkcjonując w relatywnie dobrych, jak na tamte czasy, warunkach bytowych. Jak wskazał wnioskodawca, stosunek funkcjonariuszy aresztów, w jakich przebywał do osadzonych za przestępstwa polityczne był negatywny, spotykały go z ich strony represje i drobne złośliwości. Przy wymiarze zadośćuczynienia uwzględnić należało nadto ograniczenie kontaktów wnioskodawcy z bliskimi, zrozumiałe poczucie krzywdy wynikające ze skazania i pozbawienia wolności, a także uzasadnione obawy o przyszłość i możliwe konsekwencje w realiach stanu wojennego. Jakkolwiek nie ma podstaw do kwestionowania zeznań wnioskodawcy, że został pobity przez milicjanta po przewiezieniu na posterunek w D., co ma wpływ na zakres doznanej krzywdy, to jednak równocześnie nie ma dowodów dostatecznie wskazujących, że następstwem tego pobicia jest uszczerbek na słuchu wnioskodawcy, co byłoby podstawą do roszczeń odszkodowawczych. Nie znajduje to potwierdzenia w treści dokumentacji z leczenia wnioskodawcy, której sąd zażądał, ani nie znajduje potwierdzenia w treści jego wcześniejszych zeznań, które składał w postępowaniu odszkodowawczym przed Sądem Wojewódzkim w Olsztynie. Tam wskazywał, że w czasie przesłuchania był trzymany za włosy i bity pięścią w brzuch i klatkę piersiową. Wnioskodawca powoływał się wyłącznie na dolegliwości kręgosłupa, co do których jednak stwierdzono brak związku z pobytem wnioskodawcy w zakładach karnych.

Wskazane wyżej okoliczności uzasadniają w ocenie sądu przyznanie wnioskodawcy zadośćuczynienia w kwocie 210.000 zł. (ok. 15.000 zł za miesiąc pozbawienia wolności, co stanowi ponad dwie średnie krajowe brutto). Jest to kwota posiadającą nie tylko symboliczną, ale niewątpliwie realną wartość ekonomiczną, której zgromadzenie w aktualnych przeciętnych warunkach ekonomicznych wymaga długotrwałych starań, o ile jest w ogóle możliwe. Rolą zadośćuczynienia jest skompensowanie krzywdy, nie jest ono jednak swoistą nagrodą za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, ani nie ma stwarzać uprawnionemu podstawy do nadzwyczajnego wzbogacenia się. W przekonaniu sądu przyznana kwota jest adekwatna do zakresu doznanej krzywdy i należycie spełnia funkcje kompensacyjne. Podzielić należy pogląd, że zadośćuczynienie zasądzone na podstawie art. 8 ust. 1 ustawy lutowej jest roszczeniem cywilnoprawnym, dlatego przy ustalaniu jego wysokości mają zastosowanie przepisy prawa cywilnego. Powyższe dotyczy w szczególności art. 445 § 1 i 2 KC, zgodnie z którym osobie pozbawionej wolności, sąd może przyznać odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. Wysokość zadośćuczynienia ma być odpowiednia do okoliczności danej sprawy, w szczególności należy uwzględnić czas, okoliczności, warunki pozbawienia wolności, jego wpływ na inne dziedziny życia, które dopiero ocenione łącznie określają rozmiar krzywdy poniesionej przez represjonowanego. Należy jednak podkreślić, że przyznane zadośćuczynienie powinno stanowić „sumę odpowiednią”, a więc nie może mieć ona charakteru symbolicznego. Ustalenie, jaka konkretnie kwota zadośćuczynienia będzie „odpowiednia”, należy do sfery swobodnego uznania sędziowskiego, nie może to być jednak uznanie „dowolne”, gdyż musi uwzględniać musi wszystkie okoliczności sprawy i opierać się na czytelnych kryteriach. Przyznana kwota powinna odzwierciedlać realnie doznaną krzywdę i rekompensować całość dolegliwości wynikających z niesłusznego skazania (Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych z dnia 2 grudnia 2021 r., I NSNk 13/20).

Inne

3.

1.

Zwięźle o powodach podstawy prawnej

ROZSTRZYGNIĘCIE SĄDU W PRZEDMIOCIE ŻĄDANIA

Zwięźle o powodach rozstrzygnięcia

Odszkodowanie

1.

Kwota główna

Odsetki

1.

Zadośćuczynienie

2.

Kwota główna

Odsetki

1.

Inne

3.

1.

Inne ROZSTRZYGNIĘCIA Zawarte w WYROKU

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

KOszty procesu

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

Na podstawie art. 554 § 4 k.p.k. i § 11 ust. 6 i § 15 ust. 3 Rozp. Ministra Sprawiedliwości z dnia 22.10.2015 w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. poz. 1800 ze zmian) zasądzono od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawcy kwotę 1440 zł. (tysiąc czterysta czterdzieści) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w związku ustanowieniem pełnomocnika.

Na postawie art. 13 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (t.j. Dz.U. z 2018 r., poz. 2099) kosztami postępowania należało obciążyć Skarb Państwa.

PODPIS