Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 13 lipca 2022r. nr sprawy (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. odmówił M. F. (1) prawa do zasiłku chorobowego od 23 marca 2020r. do 24 kwietnia 2020r. oraz od 3 czerwca 2020r. do 15 października 2020r. oraz prawa do świadczenia rehabilitacyjnego od 16 października 2020r. do 13 kwietnia 2021r. z tytułu zatrudnienia w (...) F. D. oraz zobowiązał go do zwrotu nienależnie pobranego zasiłku chorobowego, świadczenia rehabilitacyjnego z funduszu chorobowego w kwocie 21 611,13 zł za okres od 23 marca 2020r. do 24 kwietnia 2020r., od 3 czerwca 2020r. do 13 kwietnia 2021r. , przyjmując za podstawę art. 1, art. 6 ust. 1, art. 18, art. 66 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa oraz art. 68, art. 84, art. 86 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. W uzasadnieniu decyzji wskazano, że po przeprowadzeniu kontroli u płatnika (...) F. D. F., doszło do zmiany kodu jego zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych tj. z kodu pracowniczego 0110 na kod (...) czyli dotyczący osoby współpracującej przy prowadzeniu działalności gospodarczej, co skutkuje uznaniem wypłaconych świadczeń za nienależne i objęciem ich obowiązkiem zwrotu.

Od powyższej decyzji odwołał się M. F. (1), podając, że zarówno zasiłek chorobowy i świadczenie rehabilitacyjne były mu należne z uwagi na jego niezdolność do pracy, a skoro niezwłocznie skorygował zgłoszenie do ubezpieczeń społecznych, to nie powinno mu się odbierać do nich prawa. Obowiązek zwrotu świadczeń ocenił jako niezrozumiały, podkreślając, że mimo innego kodu (innej podstawy) składki były terminowo uiszczane.

Organ wniósł o oddalenie odwołania wywodząc jak w uzasadnieniu decyzji, a nadto podając, że M. F. (1) w okresie od 1 stycznia 2020r. do 14 kwietnia 2021r. nie podlegał dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu jako osoba współpracująca przy prowadzeniu działalności gospodarczej.

Na rozprawie w dniu 25 stycznia 2023r. M. F. (1) sprecyzował żądanie odwołania, domagając się zmiany zaskarżonej decyzji poprzez uchylenie obowiązku zwrotu wypłaconych mu świadczeń oraz wniósł o przyznanie mu zwrotu kosztów procesu.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

D. i M. F. (1) pozostają w związku małżeńskim od 2 stycznia 1980 r.

Niesporne, a nadto protokół kontroli organu k. 213-221 akt organu

Przez około 25 lat M. F. (1) prowadził działalność gospodarczą w zakresie naprawy pojazdów samochodowych. W 2018 r. M. F. (2) wraz z żoną D. F. postanowili sprzedać dom, w którym M. F. (1) prowadził też warsztat, wobec czego M. F. (1) podjął decyzję o zaprzestaniu prowadzeniu działalności gospodarczej. D. F. była w tym czasie związana umową z (...)i działała jako agencja pocztowa, w związku z czym małżonkowie postanowili od 1 listopada 2018 r. przepisać działalność gospodarczą na D. F. (pod nazwą (...) F. D. F.), by mógł upłynąć okres obowiązywania umowy z (...). W okresie od grudnia 2018r. do grudnia 2019r. M. F. (1) pobierał zasiłek dla osób bezrobotnych. Planowana sprzedaż domu, w którym była prowadzona działalność gospodarcza D. F. nie doszła do skutku, a D. F. rozszerzyła prowadzoną przez siebie działalność o usługi transportowe, ponieważ zaproponowano jej zawarcie umowy w zakresie transportowania kominków do Niemiec.

Wówczas małżonkowie podjęli decyzję o zatrudnieniu M. F. (1) u D. F. w charakterze kierowcy. W dniu 31 grudnia 2018r. małżonkowie zawarli umowę o pracę od dnia 1 stycznia 2020 r., na podstawie której M. F. (1) został zatrudniony jako kierowca za wynagrodzeniem 2.600 zł miesięcznie w pełnym wymiarze czasu pracy. Wykonywał zadania kierowcy i sprzedawcy, do jego obowiązków należało również pakowanie i przekazywanie towarów do wysyłki. Małżonkowie nieprzerwanie wspólnie zamieszkiwali, a działalność gospodarcza nadal prowadzona była pod tym samym adresem przez D. F.. Działalność ta nie obejmowała prowadzenia warsztatu, czym zajmował się wcześniej M. F. (1).

Dowód: protokół kontroli organu k. 213-221 akt organu, przesłuchanie M. F. (1) w charakterze strony k. 40-43, zeznania świadka D. F. k. 42-43 , umowa o pracę k. 17 akt organu, świadectwo pracy k. 23 akt organu

M. F. (1) został zgłoszony do ubezpieczeń społecznych i do ubezpieczenia zdrowotnego z tytułu zatrudnienia u D. F. z kodem tytułu ubezpieczenia 01 10 i z datą powstania obowiązku ubezpieczeń od 1 stycznia 2020r.

Zgłoszenia tego dokonała księgowa prowadząca (...), która przygotowywała również dokumentację pracowniczą M. F. (1).

Dowód: przesłuchanie M. F. (1) w charakterze strony k. 40-43, zeznania świadka D. F. k. 42-43

Przed zawarciem umowy o pracę D. F. dokonała, za pośrednictwem infolinii ZUS telefonicznej konsultacji, w trakcie której wskazano jej, że zawarcie ze współmałżonkiem umowy o pracę i zgłoszenie go z tego tytułu do ubezpieczeń społecznych jest działaniem prawnie dopuszczalnym. M. F. (1) jak i D. F. pozostawali w przekonaniu, że dokonane zgłoszenie jest prawidłowe.

Dowód: przesłuchanie M. F. (1) w charakterze strony k. 40-43, zeznania świadka D. F. k. 42-43

W okresie od 23 marca 2020r. do 24 kwietnia 2020r. oraz od 3 czerwca 2020r. do 13 kwietnia 2021r. M. F. (1) był niezdolny do pracy i za ten okres otrzymał zasiłek chorobowy oraz świadczenie rehabilitacyjne w łącznej kwocie 21.611,13 zł.

Niesporne

Po zakończeniu pobierania świadczenia rehabilitacyjnego nie powrócił do świadczenia pracy, a jego umowa została rozwiązana zachowaniem okresu wypowiedzenia w dniu 14 kwietnia 2021r. Przyczyną wypowiedzenia była likwidacja stanowiska pracy. D. F. utraciła bowiem zlecenie klienta, na podstawie którego był wykonywany transport do Niemiec.

Dowód: przesłuchanie M. F. (1) w charakterze strony k. 40-43, zeznania świadka D. F. k. 42-43 , wypowiedzenie umowy o pracę k. 21 akt organu

W trakcie kontroli przeprowazone w drugiej połowie 2021r. u płatnika składek (...) F. D. F. w zakresie prawidłowości zgłoszenia do ubezpieczenia społecznego jako pracownika M. F. (1) na podstawie umowy o pracę w okresie od 1 stycznia 2020r. do 14 kwietnia 2021r., Zakład Ubezpieczeń Społecznych ustalił, że płatnik składek D. F. i M. F. (1) współpracowali przy prowadzeniu działalności gospodarczej oraz pozostają we wspólnym gospodarstwie domowym, a M. F. (1) został zgłoszony do ubezpieczeń społecznych i do ubezpieczenia zdrowotnego z kodem tytułu ubezpieczenia 01 10 z datą powstania obowiązku ubezpieczeń od 1 stycznia 2020r., podczas gdy, zdaniem organu, spełniał warunki do objęcia go ubezpieczeniem społecznym jako osoba współpracująca.

Dowód: protokół kontroli organu k. 213-221 wraz z dokumentacja kontrolną k. 1- 228 akt organu

M. F. (1) zastosował się do wyników kontroli organu i w dniu 1 lutego 2022r. dokonane zostało zgłoszenie go do ubezpieczeń społecznych u płatnika D. F. jako osoby współpracującej z kodem ( (...)) za okres począwszy od 1 stycznia 2020r.

Niesporne, a nadto dowód: przesłuchanie M. F. (1) w charakterze strony k. 40-43, zeznania świadka D. F. k. 42-43

Sąd zważył, co następuje:

Stan faktyczny sprawy ustalony został w oparciu o dowody z dokumentów oraz przesłuchanie odwołującego i świadka D. F.. Sąd nie dopatrzył się żadnych okoliczności podważających ich walor dowodowy. Dowody w postaci zeznań ww. osób korespondowały z treścią dokumentów zebranych w sprawie w tym dokumentów zgromadzonych przez organ podczas postępowania kontrolnego u płatnika D. F.. W szczególności Sąd uznał za wiarygodne przesłuchanie odwołującego i świadka D. F. co do braku świadomości o niepoprawności zgłoszenia ubezpieczonego do ubezpieczeń jako pracownika. Odwołujący nie ukrywał okoliczności zatrudnienia u małżonki, wskazując szczegółowo wykonywane czynności, jak przywołał okoliczności dotyczące swojego stanu zdrowia i wnioskowania o prawo do świadczeń z ubezpieczenia społecznego podczas choroby. Z pełną dokładnością opisał także okoliczności zgłoszenia, powołując się na przekonanie o prawidłowości pracowniczego zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych, popartego pouczeniem ze strony pracownika organu rentowego. Twierdzenia odwołującego w całości potwierdziła zeznająca w charakterze świadka D. F.. Ich relacje były bardzo szczegółowe i zbieżne. Podkreślenia wymaga, że treść złożonych przez odwołującego i świadka zeznań pokrywała się w pełni z ustaleniami dokonanymi przez organ w toku przeprowadzonej kontroli. W konsekwencji całość ich zeznań należało uznać za zgodną z rzeczywistością.

Zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (powoływana dalej jako „ustawa zasiłkowa” świadczenia pieniężne na warunkach i w wysokości określonych ustawą przysługują osobom objętym ubezpieczeniem społecznym w razie choroby i macierzyństwa określonym w ustawie z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U.2022.1009 t.j.), zwanym dalej „ubezpieczonymi”. W określonych przepisami okolicznościach świadczenia, wynikające z tejże ustawy, podlegają zwrotowi.

Wbrew stanowisku organu, nie istniały podstawy do nałożenia na odwołującego obowiązku zwrotu świadczeń.

Generalna regulacja odnosząca się do zwrotu świadczeń nienależnie pobranych zawarta jest w art. 84 ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych. Wedle jego treści osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu, wraz z odsetkami w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego (ust. 1). Za kwoty nienależnie pobranych świadczeń uważa się:

- świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania (ust. 2 pkt 1),

- świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzania w błąd organu wypłacającego świadczenia przez osobę pobierającą świadczenia (ust. 2 pkt 2).

Organ nie sprecyzował w decyzji, która z przesłanek (określona w punkcie 1 czy też 2 ww. przepisu) wystąpiła w odniesieniu do odwołującego się.

Jak wynika z ustaleń Sądu, ubezpieczony nie miał wiedzy o tym, że zgłoszenie go do ubezpieczeń społecznych jako pracownika może skutkować dla niego obowiązkiem zwrotu zasiłku chorobowego i świadczeń rehabilitacyjnych. Nie został też o tej okoliczności pouczony. Brak na to jakiegokolwiek dowodu. Podkreślenia wymaga, że jego zgłoszenia dokonywał – za pośrednictwem księgowej – płatnik, który uzyskał potwierdzenie dla prawidłowości swoich działań uzyskując poradę od pracownika organu udzielającego informacji telefonicznie (na tzw. ogólnodostępnej infolinii). Bazując na doświadczeniu życiowym należało uznać, że jest to powszechny w społeczeństwie sposób uzyskiwania wiedzy w zakresie praw i obowiązków z zakresu ubezpieczeń społecznych, stąd Sąd nie miał podstaw, aby twierdzeniom ubezpieczonego odmówić w tym zakresie wiarygodności. M. F. (1), nie mając innych możliwości dowodowych, wykazał tą okoliczność poprzez zeznania świadka D. F..

W konsekwencji art. 84 ust. 2 pkt 1 ustawy systemowej nie mógł stanowić podstawy orzeczenia o obowiązku zwrotu.

Takiej podstawy nie mógł stanowić również art. 84 ust. 2 pkt 2 ustawy systemowej. Unormowanie z art. 84 ust. 2 pkt 2 ustawy systemowej dotyczy bowiem włącznie sytuacji, gdy ubezpieczony działając w warunkach świadomości wywołuje u organu błąd co do tego, że przysługuje mu świadczenie z ubezpieczenia społecznego. Jednocześnie ustawodawca nie zdecydował się na automatyzm w stwierdzaniu działania świadomego. (...) o niemożności dokonania – jako małżonek zatrudniony u współmałżonka – zgłoszenia do ubezpieczeń i pobierania na tej podstawie świadczeń, nie można domniemywać. Decydują o tym okoliczności danej sprawy.

W szczególności odwołujący na etapie całego postępowania nie kwestionował, że dokonano jego zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych z tytułu umowy o pracę zawartej z D. F. zamiast z tytułu współpracy z nią przy prowadzeniu działalności gospodarczej omyłkowo. Jednocześnie, w zakresie tej omyłki, bazował całkowicie na twierdzeniu pracownika ZUS dokonującego kontroli, podkreślając jednocześnie swój brak specjalistycznej wiedzy w tym zakresie. M. F. (1) powołał się na dokonanie zgłoszenia przez płatnika, który to nie tylko korzystał z pomocy profesjonalisty w obsłudze administracyjnej działalności, ale także bazował na informacji udzielonej przez pracownika organu. Na korzyść odwołującego przemawia, że niezwłocznie po zapoznaniu się z wynikami kontroli organu, dokonano korekty w zakresie kodu zgłoszenia do ubezpieczeń. Nie mając wiedzy w zakresie nieprawidłowości dokonanego zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych, odwołujący nie wiedział o tym, że musi się liczyć z koniecznością zwrotu pobranych świadczeń. Tym samym nie występowała u niego świadomość wprowadzania organu w błąd odnośnie przysługiwania mu prawa zasiłku chorobowego, jak i świadczenia rehabilitacyjnego. W żaden sposób nie można uznać, że działał on w warunkach świadomości, iż wprowadza organ w błąd. Ponadto, samodzielnie nie wykonywał on żadnych czynności w zakresie zgłoszenia do ubezpieczeń, zaś przepis art. 84 ust. 2 pkt 2 ustawy systemowej dotyczy przypadków złożenia nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzania w błąd organu wypłacającego świadczenia przez osobę pobierającą świadczenia. Odwołujący nie działał samodzielnie, lecz przez płatnika, który go zatrudniał, a ten z kolei był zastępowany przez księgową.

Organ może domagać się zwrotu nienależnie pobranego świadczenia tylko wówczas, gdy ubezpieczonemu można przypisać złą wolę. Obowiązek zwrotu obciąża tylko tego, kto przyjął świadczenie w złej wierze, wiedząc, że mu się ono nie należy, co dotyczy - zarówno osoby, która została pouczona o okolicznościach, w jakich nie powinna pobierać świadczeń, jak też osoby, która uzyskała świadczenia na podstawie nieprawdziwych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd instytucji ubezpieczeniowej. Wypłacenie świadczenia w sposób, na który nie miała wpływu wina (zła wola) świadczeniobiorcy, nie uzasadnia natomiast powstania po stronie osoby ubezpieczonej obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia. W każdym przypadku, w którym przyjmuje się, że świadczenie ubezpieczeniowe zostało nienależnie pobrane w rozumieniu art. 84 ust. 2 u.s.u.s. i w związku z tym podlega zwrotowi na podstawie art. 84 ust. 1 u.s.u.s., taka konkluzja musi zostać poprzedzona dokonaniem wyczerpujących ustaleń faktycznych dotyczących stanu świadomości osoby pobierającej świadczenie, przy czym oceny, czy świadczenie zostało nienależnie pobrane, należy dokonywać w odniesieniu do chwili wypłaty tego świadczenia, a nie z perspektywy okoliczności, które wystąpiły po zakończeniu jego wypłacania przez organ rentowy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 kwietnia 2022 r., (...) 156/210). Sąd orzekający w pełni podziela powyższy pogląd. Ubezpieczonemu, który pozostawał w pełnym przekonaniu, że jego zgłoszenie do ubezpieczeń społecznych ma charakter prawidłowy, nie można przypisać złej woli prowadzącej do uzyskania prawa do świadczeń z ubezpieczenia społecznego.

Podkreślenia wymaga, że zgodnie z art. 8 ust. 1-2a oraz ust. 11 ustawy systemowej, za pracownika uważa się osobę pozostającą w stosunku pracy, z zastrzeżeniem ust. 2 i 2a. Jeżeli pracownik spełnia kryteria określone dla osób współpracujących, o których mowa w ust. 11 - dla celów ubezpieczeń społecznych jest traktowany jako osoba współpracująca. Za pracownika, w rozumieniu ustawy, uważa się także osobę wykonującą pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowy o dzieło, jeżeli umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy. Za osobę współpracującą z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność, zleceniobiorcami oraz z osobami fizycznymi, wskazanymi w art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. - Prawo przedsiębiorców, o której mowa w art. 6 ust. 1 pkt 4-5a, uważa się małżonka, dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione, rodziców, macochę i ojczyma oraz osoby przysposabiające, jeżeli pozostają z nimi we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracują przy prowadzeniu tej działalności lub wykonywaniu umowy agencyjnej lub umowy zlecenia; nie dotyczy to osób, z którymi została zawarta umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego.

Przepisy prawa pracy nie ograniczają możliwości zawierania umów o pracę bądź umów cywilnoprawnych pomiędzy osobami pozostającymi w związku małżeńskim. W związku tym przedsiębiorca może zatrudnić współmałżonka bądź wykazać go jako osobę współpracującą. W świetle tych przepisów, bez względu na to, czy członek rodziny współpracuje w działalności na podstawie umowy o pracę, czy też pomaga nieodpłatnie, dla celów Zakładu Ubezpieczeń Społecznych uważany jest za osobę współpracującą. Działanie odwołującego, zawierającego ze współmałżonkiem umowę o pracę, nie można uznać za działającego wbrew prawu. Organ rentowy, jako instytucja profesjonalna, winien zgłoszenie odwołującego będącego małżonkiem osoby prowadzącej działalność gospodarczą potraktować jako zgłoszenie osoby współpracującej. Brak jakiejkolwiek informacji ze strony organu w tej materii przez okres ponad roku, przy jednoczesnej wypłacie świadczeń, mogło wywołać w odwołującym uzasadnione przekonanie, że jego zgłoszenie do ubezpieczeń społecznych było prawidłowe.

W tym stanie rzeczy Sąd stwierdził, że zaskarżona decyzja w zaskarżonym zakresie, tj. zobowiązującym odwołującego do zwrotu pobranych świadczeń jest nieprawidłowa. W konsekwencji, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., dokonał jej zmiany poprzez ustalenie, że M. F. (1) nie jest zobowiązany do zwrotu pobranego zasiłku chorobowego i świadczenia rehabilitacyjnego.

W pkt II wyroku zawarte zostało orzeczenie o kosztach procesu na podstawie art. 98 k.p.c., a jego wysokość została ustalona na kwotę 180 zł na podstawie § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U.2018.265 t.j.).

ZARZĄDZENIE

1.  (...)

2.  (...),

3.  (...),

4.  (...)

6.02.2023 r.