Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 2 lutego 2023 roku

Sąd Rejonowy w Puławach I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: Sędzia Sądu Rejonowego Ewa Spich - Jakubanis

Protokolant: Starszy Sekretarz Sądowy Aneta Kamola

po rozpoznaniu w dniu 19 stycznia 2023 roku w Puławach

na rozprawie

sprawy z powództwa A. L.

przeciwko I. L.

o zapłatę kwoty 22.500 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 16 czerwca 2021 roku do dnia zapłaty

I.  oddala powództwo;

II.  zasądza od powoda A. L. na rzecz pozwanej I. L. kwotę 3.617 zł (trzy tysiące sześćset siedemnaście złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za okres od daty uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

Sygnatura akt I C 238/21

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 16 czerwca 2021 roku A. L. wniósł o zasądzenie na swoją rzecz od I. L. kwoty 22.500 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 16 czerwca 2021 roku do dnia zapłaty, jak również o zasądzenie kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego w podwójnej wysokości stawki określonej na podstawie § 2 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie. W treści pozwu powód wskazał, iż na kwotę 22.500 zł składają się następujące kwoty:

- kwota 21.500 zł tytułem nadpłaconych alimentów za okres od maja 2018 roku do maja 2020 roku stanowiącą różnicę pomiędzy kwotą alimentów uiszczonych przez powoda na rzecz pozwanej w okresie od maja 2018 roku do maja 2020 roku w wysokości 1.500 zł, a wysokością alimentów ustalonych w wyroku z dnia 30 czerwca 2020 roku wydanym przez Sąd Apelacyjny w Lublinie w kwocie 500 zł miesięcznie oraz kwoty zwróconej powodowi przez pozwaną w wysokości 3.500 zł;

- kwota 500 zł tytułem nadpłaconych alimentów za czerwiec 2020 roku;

- kwota 500 zł tytułem nadpłaconych alimentów za październik 2020 roku.

Uzasadniając treść żądania, powód podniósł, że na skutek zmiany zakresu obowiązku alimentacyjnego dokonanej prawomocnym wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 30 czerwca 2020 roku w sprawie o sygn. I ACa 857/19 pozwana stała się bezpodstawnie wzbogacona kosztem powoda. Ponadto powód podniósł również, że jest osobą poszkodowaną w niniejszej sprawie na skutek błędnych rozstrzygnięć sądów w postępowaniu zabezpieczającym, a zwłaszcza błędnego rozstrzygnięcia zawartego w postanowieniu Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 12 marca 2019 roku w sprawie o sygn. I ACa 211/19, gdyż sąd ten dokonał nieprawidłowej interpretacji zeznania podatkowego powoda za rok 2017. Powyższe skutkowało negatywnymi konsekwencjami dla powoda w postaci zasądzenia wygórowanego świadczenia alimentacyjnego od powoda na rzecz pozwanej w czasie trwania procesu rozwodowego. Powód nadmienił również, iż cały czas trwania postępowania w sprawie o rozwód nie zmieniły się jego możliwości zarobkowe, a jego średnie wynagrodzenie kształtowało się na podobnym poziomie. A. L. podniósł także, że pozwana świadomie korzystała z zawyżonego świadczenia alimentacyjnego, wiedząc ile wynosi wynagrodzenie powoda, a zatem jej interes nie zasługuje na ochronę w kontekście zasad współżycia społecznego.

W odpowiedzi na pozew pozwana wniosła o oddalenie powództwa, zaś na rozprawie w dniu 19 stycznia 2023 roku złożony został wniosek o zasądzenie kosztów procesu (k. 115v). Pozwana podniosła, iż w okresie objętym powództwem istniały podstawy do dokonywania przez powoda płatności na rzecz pozwanej w postaci rozstrzygnięć sądów wydanych w oparciu o treść art. 27 k.r.o., stanowiącego podstawę prawną należności płaconych przez powoda. Strona pozwana wywiodła, że obowiązek małżonków przyczynienia się do zaspokajania potrzeb założonej rodziny (art. 27 k.r.o.) wygasa dopiero z chwilą ustania związku małżeńskiego, a obowiązek ten ma charakter samoistny i niezależny względem roszczenia alimentacyjnego z art. 60 k.r.o. zawartego w wyroku rozwodowym. Na poparcie swojego stanowiska pozwana powołała się również na treść uchwały Sądu Najwyższego z dnia 20 października 2010 roku, III CZP 59/10. Konkludując, podniosła, że w niniejszej sprawie nie może być mowy o świadczeniu nienależnym, a tym samym bezpodstawnym wzbogaceniu kosztem powoda. Z ostrożności procesowej strona pozwana podniosła także zarzut nadużycia prawa przez powoda znajdujący oparcie w art. 5 k.c. z uwagi sytuację wskazaną w art. 411 pkt 2 k.c.

W toku postępowania strony konsekwentnie podtrzymywały swoje stanowiska.

Sąd Rejonowy w Puławach ustalił następujący stan faktyczny:

Pozwem z dnia 27 kwietnia 2018 roku I. L. wniosła o rozwiązanie przez rozwód małżeństwa zawartego pomiędzy nią a A. L. z winy A. L. oraz o zasądzenie od A. L. alimentów w kwocie po 2.000 zł miesięcznie /bezsporne/.

Postanowieniem z dnia 28 listopada 2018 roku wydanym w sprawie o sygn. III C 1098/18, Sąd Okręgowy w Lublinie udzielił zabezpieczenia na czas trwania postępowania o rozwód w ten sposób, że zobowiązał A. L. do przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny poprzez zapłatę kwot po 700 zł miesięcznie, płatnych z góry do 10-go dnia każdego miesiąca z ustawowymi odsetkami za opóźnienie terminu płatności którejkolwiek z rat, do rąk I. L., poczynając od dnia 4 maja 2018 roku do czasu prawomocnego zakończenia postępowania /postanowienie Sądu Okręgowego w Lublinie z dnia 28 listopada 2018 roku w sprawie o sygn. III C 1098/18 wraz z uzasadnieniem k. 22-25/.

Na skutek zażalenia obu stron postanowieniem z dnia 12 marca 2019 wydanym w sprawie I ACz 211/19 Sąd Apelacyjny w Lublinie zmienił postanowienie Sądu Okręgowego w Lublinie z dnia 28 listopada 2018 roku w sprawie o sygn. III C 1098/18 w ten sposób, że kwotę 700 zł miesięcznie orzeczoną tytułem zabezpieczenia na rzecz I. L. podwyższył do kwoty 1.500 zł miesięcznie /postanowienie Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 12 marca 2019 roku w sprawie o sygn. I ACz 211/19 wraz z uzasadnieniem k. 26-33/.

Postanowieniem z dnia 18 czerwca 2019 roku wydanym w sprawie o sygn. III C 1098/18, Sąd Okręgowy w Lublinie oddalił wniosek A. L. o zmianę postanowienia w przedmiocie udzielenia zabezpieczenia roszczenia /postanowienie Sądu Okręgowego w Lublinie z dnia 18 czerwca 2019 roku w sprawie o sygn. III C 1098/18 wraz z uzasadnieniem k. 34-40/.

Wyrokiem z dnia 18 czerwca 2019 roku wydanym w sprawie o sygn. III C 1098/18, Sąd Okręgowy w Lublinie rozwiązał związek małżeński A. L. i I. L. z winy A. L. oraz zasądził od A. L. na rzecz I. L. kwotę po 1.000 zł miesięcznie tytułem alimentów, płatną z góry do 10-go dnia każdego miesiąca z ustawowymi odsetkami za opóźnienie terminu płatności którejkolwiek z rat, poczynając od dnia uprawomocnienia się wyroku /wyrok Sądu Okręgowego z dnia 18 czerwca 2019 roku wydanym w sprawie o sygn. III C 1098/18 wraz z uzasadnieniem k. 41-49/.

Na skutek zażalenia A. L. postanowieniem z dnia 19 maja 2020 roku wydanym w sprawie I ACz 1255/19 Sąd Apelacyjny w Lublinie zmienił postanowienie Sądu Okręgowego w Lublinie z dnia 18 czerwca 2018 roku w sprawie o sygn. III C 1098/18 w ten sposób, że orzeczoną postanowieniem Sądu Okręgowego w Lublinie z dnia 28 listopada 2018 roku w sprawie o sygn. III C 1098/18, zmienionym postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 12 marca 2019 roku w sprawie o sygn. I ACz 211/19 w ten sposób, że kwotę zabezpieczenia w wysokości 1.500 zł miesięcznie obniżył do kwoty 1.000 zł miesięcznie, począwszy od dnia 1 sierpnia 2019 roku /postanowienie Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 19 maja 2020 roku w sprawie o sygn. I ACz 1255/19 wraz z uzasadnieniem k. 50-54/.

Na skutek apelacji A. L. wyrokiem z dnia 30 czerwca 2020 roku Sąd Apelacyjny w Lublinie wydanym w sprawie o sygn. I ACa 857/19 zmienił wyrok Sądu Okręgowego w Lublinie z dnia 18 czerwca 2019 roku w sprawie o sygn. III C 1098/18 w ten sposób, że zasądzoną na rzecz I. L. kwotę alimentów w wysokości 1.000 zł miesięcznie obniżył do kwoty 500 zł miesięcznie /wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 30 czerwca 2020 roku w sprawie o sygn. I ACa 857/19 wraz z uzasadnieniem k. 55-60/.

Pismem z dnia 3 listopada 2011 roku A. L. wezwał I. L. do zwrotu kwoty 23.500 zł jako kwoty z tytułu nadpłaconych alimentów /pismo zawierające wezwanie do zapłaty k. 61-65/.

I. L. dokonała na rzecz A. L. zwrotu kwoty w łącznej wysokości 3.500 zł /okoliczność bezsporna/.

Sąd Rejonowy zważył, co następuje:

Powyższy stan faktyczny co do zasady nie był sporny między stronami, wykreowany bowiem roszczeniem powoda spór dotyczył prawnej oceny zgłoszonego przez powoda żądania prawnych, w tym poprzez pryzmat obowiązków i uprawnień stron wykreowanych kolejnymi postanowieniami w przedmiocie zabezpieczenia. Dokonując ustaleń w niniejszej sprawie, Sąd oparł się na dowodach z dokumentów urzędowych, w postaci wyżej wymienionych orzeczeń, których autentyczność nie była kwestionowana przez żadną ze stron, a nadto którymi Sąd był związany. Z kolei o czym poniżej, za nieistotne dla wyniku postępowania uznać należało dowody z dokumentów odnoszących się do sytuacji zarobkowej i życiowej powoda. W toku postępowania przeprowadzony został również dowód z przesłuchania A. L. w charakterze strony na okoliczność wyegzekwowania od powoda świadczenia nienależnego i wysokości tego świadczenia. Zdaniem Sądu, brak było jakichkolwiek elementów, które uzasadniałyby zakwestionowanie szczerości tych zeznań, jednakże wskazać należy, iż zeznania te - wobec charakteru istniejącego miedzy stronami sporu - nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy.

Istotą sporu w niniejszej sprawie było zatem jurydyczne znaczenie wyroku rozwodowego wydanego przez Sąd Apelacyjny w Lublinie w dniu 30 czerwca 2020 roku w sprawie o sygn. I ACa 857/19 ocenianego przez pryzmat kwestionowanego obecnie przez powoda finansowego zakresu obowiązku ponoszenia przez niego kosztów utrzymania I. L. w okresie poprzedzającym wydanie tego wyroku. Powód wskazywał, iż powyższe orzeczenie spowodowało to, że pozwana stała bezpodstawnie wzbogacona jego kosztem, a jego świadczenia na rzecz pozwanej w łącznej kwocie 22.500 zł były jej nienależne.

Na wstępie wskazać należy, iż zgodnie z treścią art. 27 k.r.o. oboje małżonkowie obowiązani są, każdy według swych sił oraz swych możliwości zarobkowych i majątkowych, przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli. Zadośćuczynienie temu obowiązkowi może polegać także, w całości lub w części, na osobistych staraniach o wychowanie dzieci i na pracy we wspólnym gospodarstwie domowym. Małżonkowi przysługuje z kolei prawo żądania zabezpieczenia roszczenia wynikającego z powołanego przepisu. Z kolei na mocy art. 60 § 1 k.r.o. małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i który znajduje się w niedostatku, może żądać od drugiego małżonka rozwiedzionego dostarczania środków utrzymania w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom uprawnionego oraz możliwościom zarobkowym i majątkowym zobowiązanego. Jeżeli jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, sąd na żądanie małżonka niewinnego może orzec, że małżonek wyłącznie winny obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten nie znajdował się w niedostatku (art. 60 § 2 k.r.o.). Powyższe regulacje prawne wskazują na samoistny i niezależny charakter obowiązku przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny z art. 27 k.r.o. w toku postępowania rozwodowego względem orzeczenia alimentacyjnego z art. 60 k.r.o. zawartego w wyroku rozwodowym. Celem orzeczenia wydanego w oparciu o treść przepisu art. 27 k.r.o. jest umożliwienie funkcjonowania członkom rodziny założonej przez małżonków. Uprawnienie to wygasa z chwilą prawomocnego orzeczenia o rozwodzie. Wówczas art. 60 k.r.o. określa, kiedy małżonkowi (z chwilą uprawomocnienia się wyroku byłemu małżonkowi) przysługuje prawo do alimentów od drugiego z nich. Roszczenie to jest niezależne od ustalenia, czy wcześniej były małżonek korzystał z prawa do zapewnienia środków utrzymania w okresie trwania związku małżeńskiego z art. 27 k.r.o., a z kolei pozytywne orzeczenie o zabezpieczeniu takiego roszczenia małżonka pozostaje bez wpływu na orzeczenie w przedmiocie alimentów z art. 60 k.r.o. Każde z tych roszczeń posiada bowiem charakter samodzielny i dotyczy różnych okresów (czas trwania związku małżeńskiego i okres po rozwiązaniu związku małżeńskiego), a także różne są przesłanki uwzględnienia tych roszczeń.

Powyższa kwestia była również przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego w uchwale z dnia 20 października 2010 roku, III CZP 59/10. W orzeczeniu tym Sąd Najwyższy wskazał na wyraźne rozróżnienie między roszczeniem o zaspokojenie potrzeb rodziny z art. 27 k.r.o. w czasie trwania małżeństwa a roszczeniem o zasądzenie alimentów z art. 60 k.r.o. Sąd Najwyższy wyjaśnił, że szeroko bowiem rozumiany obowiązek alimentacyjny oparty na podstawie prawnej z art. 27 k.r.o. wygasa na skutek ustania małżeństwa, zaś obowiązek alimentacyjny wynikający z art. 60 k.r.o nie stanowi jego prawnej kontynuacji. Nie można więc uznać, że podstawa alimentów świadczonych na rzecz współmałżonka przez czas trwania procesu z art. 27 k.r.o. mająca źródło w postanowieniu o udzieleniu ich zabezpieczenia w sprawie o rozwód, odpada w następstwie oddalenia roszczenia tego małżonka o alimenty określone w treści przepisu art. 60 k.r.o. Sąd Najwyższy stwierdził, że postanowienie o zabezpieczeniu kosztów utrzymania rodziny odrywa się od wyroku kończącego sprawę o rozwód i nie podlega w nim weryfikacji, zaś jego kontrola odbywa się w ramach postępowania zabezpieczającego.

Pojęcie bezpodstawnego wzbogacenia zostało uregulowane w art. 405 i nast. k.c. Zgodnie z treścią art. 405 k.c., kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Bezpodstawne wzbogacenie jest szczególnym zdarzeniem prawnym, w wyniku którego bez podstawy prawnej powstaje nowa sytuacja, polegająca na wzroście majątku po stronie podmiotu wzbogaconego, kosztem jednoczesnego pogorszenia sytuacji majątkowej osoby zubożonej. Zarówno zubożenie, jak i wzbogacenie wywołane są tą samą przyczyną. Bezpodstawne wzbogacenie stanowi samoistne źródło zobowiązania. Powstaje ono niezależnie od tego, „w jaki sposób lub za czyją sprawą ktoś uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby” (zob. wyrok SN z 2 sierpnia 2007 roku, V CSK 152/07). Jak wskazał Sąd Najwyższy „między zubożeniem i wzbogaceniem musi zachodzić tego rodzaju zależność, aby można uznać, że są to dwie strony tego samego przesunięcia jakiejś wartości z jednego majątku do drugiego” (por. wyrok SN z 21 marca 2007 roku, I CSK 458/06). Drugą przesłankę stanowi „bezpodstawność”, czyli brak dostatecznej causae, jako najszerzej rozumianej podstawy prawnej lub społecznej wzbogacenia. Bezpodstawność prawna oznacza sytuację, w której wzbogacenie nie stanowi prawidłowego następstwa elementu uregulowanego w ramach istniejącego „pierwotnie” stosunku prawnego. Bezpodstawność w rozumieniu braku podstawy o społecznym charakterze związana jest natomiast z brakiem sytuacji lub stosunku społecznego, zwłaszcza rodzinnego, który stanowi dostateczną podstawę, uzasadnienie danego wzbogacenia. Podstawa wzbogacenia może mieć charakter sytuacji społecznej, a zwłaszcza rodzinnej, a dokonane przysporzenie nie podlega wówczas zwrotowi, ponieważ nie jest bezpodstawne (por. także A. Szpunar, glosa do wyroku SN z 4 kwietnia 2000 roku, V CKN 6/00, Rejent 2000, nr 11, s. 112). Szczególną postacią bezpodstawnego wzbogacenia jest świadczenie nienależne, o którym mowa w art. 410 k.c. Artykuł ten przewiduje, że przepisy dotyczące bezpodstawnego wzbogacenia stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego. Świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

Odnosząc się do realiów niniejszej sprawy, podnieść należy, że I. L. na mocy postanowień Sadu Okręgowego w Lublinie i postanowień Sądu Apelacyjnego w Lublinie uzyskała zabezpieczenie na gruncie art. 27 k.r.o. w postaci zasądzenia na jej rzecz kwot początkowo w wysokości po 700 zł, później po 1.500 zł, a następnie po 1.000 zł miesięcznie. Z kolei wyrok Sądu Okręgowego w Lublinie z dnia 18 czerwca 2019 roku (sygn. III 1098/18) dotyczył zasądzenia na rzecz I. L. alimentów, których wysokość z kwoty 1.000 zł została ostatecznie wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 30 czerwca 2020 roku (sygn. I ACa 857/19) obniżona do kwoty 500 zł miesięcznie. Spoczywający na powodzie obowiązek ponoszenia kosztów utrzymania rodziny należnych I. L. w toku postępowania rozwodowego nie wynikał z wyroku rozwodowego. Uiszczone zatem przez powoda tytułem zabezpieczenia kwoty za okres od maja 2018 roku do daty ustania związku małżeńskiego tj. do dnia 30 czerwca 2020 roku nie mogły zostać uznane za świadczenie nienależne. Ich podstawa prawna nie odpadła, ani na skutek wydania nieprawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w Lublinie z dnia 18 czerwca 2018 roku w sprawie o sygn. III C 1098/18, ani na skutek wyroku Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 30 czerwca 2020 roku w sprawie o sygn. I ACa 857/19. Zatem do dnia 30 czerwca 2020 roku istniała podstawa prawna tego świadczenia i podstawa ta odpadła dopiero ze wskazaną datą a nie - jak argumentował powód - w maju 2018 roku. Bez znaczenia zatem dla niniejszego postępowania pozostaje podnoszony przez pozwaną zarzut naruszenia przez powoda prawa podmiotowego na gruncie art. 5 k.c.

Mając na uwadze powyższe rozważania za niezasadną uznać należy argumentację powoda wskazującą, że I. L. naruszała zasady współżycia społecznego, świadomie korzystając z nienależnego jej świadczenia. Za nietrafne uznać również należy twierdzenia powoda, iż jest on osobą finansowo poszkodowaną na skutek błędnych rozstrzygnięć sądów w postepowaniu zabezpieczającym, które wynikały z nieprawidłowej interpretacji jego zeznania podatkowego. Należało zauważyć, że powołane wyżej orzeczenia stały się prawomocne, zaś Sąd rozpoznający niniejszą sprawę był nimi związany, co wynika z treści przepisu art. 365 § 1 k.p.c., gdyż orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby. Oznaczało to w szczególności, że Sąd w niniejszej sprawie nie oceniał i nie był uprawniony do oceny zasadności obowiązku zaspokajania potrzeb rodziny z art. 27 k.r.o. w okresie trwania postępowania rozwodowego - oraz oczywiście finansowego rozmiaru tego świadczenia - czy kwestii zasadności roszczenia I. L. o zasądzenie na jej rzecz alimentów na mocy art. 60 k.r.o. Zbędne było zatem badanie możliwości zarobkowych i sytuacji materialnej powoda w okresie postępowania rozwodowego, do czego dążył powód.

Z uwagi na powyższe, Sąd orzekł jak na wstępie.

Generalną zasadą rozstrzygania o kosztach procesu jest art. 98 k.p.c., zgodnie z którą strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony. W niniejszej sprawie wobec oddalenia powództwa w całości, powoda jako stronę przegrywającą obciążał obowiązek zwrotu na rzecz pozwanej poniesionych przez nią kosztów procesu obejmujących kwotę 3.617 zł, na która składały się: kwota 3.600 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego w wysokości ustalonej na podstawie § 2 pkt 5 w zw. § 3 ust. 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie (t.j. Dz. U. z 2018 r., poz. 265) oraz opłata skarbowa od pełnomocnictwa w wysokości 17 zł.