Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 31 stycznia 2023 roku

Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Agnieszka Stachurska

Protokolant: st. sekretarz sądowy Anna Bańcerowska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 31 stycznia 2023 roku w Warszawie

sprawy K. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych(...)Oddział w W.

o ekwiwalent pieniężny za kolejowy deputat węglowy

na skutek odwołania K. S.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych(...) Oddział w W.

z dnia 22 listopada 2021 roku, znak: (...)

oddala odwołanie.

UZASADNIENIE

K. S. w dniu 26 stycznia 2022r. złożył odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. z dnia 22 listopada 2021r., znak: (...) wnosząc o jej zmianę poprzez przyznanie prawa do wypłaty ekwiwalentu pieniężnego za deputat węglowy. Zarzucił naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 74 ust. 1 oraz ust. 4 ustawy o komercjalizacji i restrukturyzacji przedsiębiorstwa państwowego poprzez błędną wykładnię polegającą na niewłaściwym uznaniu, że ostatnim miejscem zatrudnienia odwołującego się nie była praca na kolei, podczas gdy ze zgromadzonego materiału dowodowego, a zwłaszcza świadectw pracy, w sposób wyraźny oraz niebudzący wątpliwości wynika, że odwołujący się przepracował na kolei czterdzieści trzy lata - do dnia 16 lipca 2021r., przez co spełnił niezbędne warunki do uzyskania ekwiwalentu pieniężnego za deputat węglowy ( odwołanie z dnia 15 grudnia 2021r., k. 3-5 a.s.).

Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. wniósł o oddalenie odwołania na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c., a uzasadniając swe stanowisko wskazał, że K. S. pobiera emeryturę pomostową przyznaną decyzją z dnia 3 września 2021r. Zaskarżoną decyzją z dnia 22 listopada 2021r. organ rentowy odmówił ubezpieczonemu prawa do ekwiwalentu za deputat węglowy, gdyż jak wynika z akt rentowych, ostatnim zatrudnieniem K. S. przed przejściem na emeryturę było zatrudnienie w przedsiębiorstwie (...), która powstała w związku z restrukturyzacją Rafinerii (...) i jest częścią grupy (...). Natomiast deputat węglowy odwołujący się pobierał jedynie w latach 1999-2008 z tytułu zatrudnienia w przedsiębiorstwie (...) sp. z o.o. ( odpowiedź na odwołanie z dnia 1 lutego 2022r., k. 7 a.s.).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

K. S., urodzony w dniu (...), był zatrudniony:

- od 4 września 1978r. do 19 kwietnia 1982r. w Przedsiębiorstwie (...) w T.;

- od 20 kwietnia 1982r. do 31 grudnia 1988r. w Przedsiębiorstwie (...) w W.;

- od 1 stycznia 1989r. do 30 czerwca 1997r. w Przedsiębiorstwie (...) w T.;

- od 1 lipca 1997r. do 31 grudnia 2000r. w (...) Zakład (...) w W.;

- od 1 stycznia 2001r. do 30 września 2001r. w (...) Państwowe Spółka Akcyjna Zakład (...) w W.;

- od 1 października 2001r. do 31 grudnia 2006r. w (...) Spółka Akcyjna w W.;

- od 1 stycznia 2007r. do 30 września 2008r. w (...) sp. z o.o. w W.; - od 13 października 2008r. do 30 kwietnia 2010r. w (...) Spółka Akcyjna jako maszynista pojazdów trakcyjnych;

- od 1 maja 2010r. do 30 listopada 2012r. w (...) sp. z o.o. jako maszynista/rewident;

- od 3 grudnia 2012r. do 16 lipca 2021r. w (...) sp. z o.o. w G. jako maszynista pojazdów trakcyjnych.

Pracę maszynisty zakończył w dniu 9 marca 2021r., kiedy został odsunięty od czynności przez lekarza medycyny pracy ze względu na zdiagnozowaną cukrzycę ( świadectwo pracy z dnia 16 października 2008r., k. 3 akt ZUS; świadectwo pracy z dnia 30 kwietnia 2010r., k. 4 akt ZUS; świadectwo pracy z dnia 30 grudnia 2012r., k. 7 akt ZUS; zaświadczenie z dnia 22 marca 2021r., k. 8 akt ZUS; świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach, k. 9 akt ZUS; świadectwo pracy z dnia 19 lipca 2021r., k. 48 akt ZUS; zeznania K. S., k. 37 a.s.).

Począwszy od października 1979r. do 30 września 2008r. K. S., przysługiwał deputat węglowy (zeznania K. S., k. 37 a.s.; pismo (...) sp. z o.o. z 28 listopada 2022r., k. 46 a.s.; zaświadczenie o zatrudnieniu i wynagrodzeniu z dnia 20 października 2021r., k. 64-65 akt ZUS).

K. S. w dniu 31 marca 2021r. złożył do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych(...) Oddział w W. wniosek o emeryturę pomostową. Decyzją z dnia 16 kwietnia 2021r. organ rentowy odmówił ubezpieczonemu prawa do świadczenia, ponieważ ww. nie udowodnił co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach oraz nie rozwiązał stosunku pracy. Na skutek złożenia odwołania wskazana wyżej decyzja została zmieniona. W kolejnej decyzji wydanej w dniu 22 czerwca 2021r. organ rentowy, nadal odmawiając przyznania wnioskowanego świadczenia, uznał że ubezpieczony nie spełnił już jedynie warunku rozwiązania stosunku pracy, ponieważ we wniosku o emeryturę nie zaznaczył, czy pozostaje nadal w stosunku pracy, a z zaświadczenia Lotos Kolej z dnia 22 marca 2021r. wynikało, że wciąż jest zatrudniony od 3 grudnia 2012r. do nadal ( wniosek o emeryturę pomostową, k. 1-2 akt ZUS; decyzja ZUS z dnia 16 kwietnia 2021r., k. 13 akt ZUS; decyzja ZUS z dnia 22 czerwca 2021r., k. 31 akt ZUS).

W dniu 20 lipca 2021r. ubezpieczony wystąpił do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych(...)Oddział w W. z kolejnym wnioskiem o emeryturę pomostową. Decyzją z dnia 3 września 2021r., znak: (...), organ rentowy począwszy od 17 lipca 2021r., czyli od następnego dnia po rozwiązaniu stosunku pracy, przyznał ubezpieczonemu zaliczkę na poczet przysługującej emerytury pomostowej do dnia poprzedzającego dzień osiągnięcia przez ubezpieczonego powszechnego wieku emerytalnego ( wniosek o emeryturę pomostową, k. 44-47 akt ZUS; decyzja ZUS o przyznaniu emerytury pomostowej z dnia 3 września 2021r., k. 57-58 akt ZUS).

K. S. w dniu 21 października 2021r. złożył wniosek o deputat węglowy. Decyzją z dnia 22 listopada 2021r., znak: (...) organ rentowy odmówił prawa do ekwiwalentu pieniężnego za kolejowy deputat węglowy ( wniosek o deputat węglowy, k. 63 akt ZUS; decyzja odmowna ZUS z dnia 22 listopada 2021r., k. 66 akt ZUS).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie powołanych dokumentów. Nie były one przez strony kwestionowane w zakresie ich autentyczności, jak również zgodności z rzeczywistym stanem rzeczy, więc okoliczności wynikające z ich treści stały się podstawą ustaleń.

Sąd dał wiarę zeznaniom odwołującego się, gdyż okoliczności, na jakie wskazał, potwierdzają dokumenty. Zaznaczyć należy jednak, że dowód, o którym mowa, nie ujawnił istotnych okoliczności, mających wpływ na ocenę zaskarżonej decyzji, które nie wynikałyby ze zgromadzonych w sprawie dokumentów.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie K. S. podlegało oddaleniu.

Przedmiot sporu w niniejszej sprawie koncentrował się wokół rozważenia, czy organ rentowy zasadnie odmówił odwołującemu prawa do wypłaty ekwiwalentu pieniężnego za deputat węglowy. Świadczenie, o które ubiega się ubezpieczony, wypłaca Zakład Ubezpieczeń Społecznych z dotacji celowej z budżetu państwa. Początkowo było to prawo pracownika kolejowego do bezpłatnego przydziału węgla, co skutkowało zrównoważeniem jego utraty kwotą pieniężną. Przydzielanie węgla pracownikom i rencistom lub emerytom stanowiło przywilej mający łagodzić trudności w nabywaniu węgla na wolnym rynku, należny oprócz
i niezależnie od wynagrodzenia za pracę oraz od emerytury i renty. Stanowiło także swego rodzaju tradycję wywodzącą się z tego, że węgiel składowany był na terenach kolejowych.
Z tych przyczyn deputat węglowy ustanowiony został jako bezpłatny przydział węgla, co realizowało cel wyposażenia pracowników w dobro reglamentowane także po ich przejściu na emeryturę lub rentę, spełniane w pieniądzu tylko wówczas, gdy przydział węgla był zbędny ( uchwała siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 6 lipca 2000r., III ZP 9/00).

Zgodnie z treścią art. 74 ust. 1 ustawy z dnia 8 września 2000r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji (...) ( tekst jedn. Dz. U. z 2021 r., poz. 146), zwanej dalej ustawą (...), byłemu pracownikowi kolejowemu pobierającemu emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy, przyznaną na podstawie przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników kolejowych i ich rodzin lub przepisów ustawy z 12 czerwca 1975r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych albo przepisów ustawy z 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych – zwanej dalej ,,ustawą emerytalną”, a także członkom rodziny tego pracownika pobierającym po nim rentę rodzinną przyznaną na podstawie w/w przepisów, przysługuje prawo do deputatu węglowego w ilości 1800 kilogramów węgla kamiennego rocznie w formie ekwiwalentu pieniężnego. W myśl art. 74 ust. 4 ww. ustawy, prawo do deputatu węglowego nie przysługuje jednak emerytowi lub renciście, jeżeli nie przysługiwało mu w okresie zatrudnienia, z tytułu którego powstało prawo do emerytury lub renty.

Ekwiwalent za deputat węglowy jest niewątpliwie świadczeniem wywodzącym się ze stosunku pracy na kolei i ten aspekt oraz literalne brzmienie przepisu należy mieć na względzie w procesie wykładni i subsumcji. Przepisy ustawy należy odczytywać łącznie w ten sposób, że prawo do deputatu węglowego przysługuje byłym pracownikom kolejowym, którzy na podstawie tego zatrudnienia uzyskali emeryturę lub rentę, co w przypadku emerytury oznacza, że nabycie do niej prawa w oparciu o zatrudnienie poza koleją wyklucza nabycie prawa do deputatu. Istotne jest zatem rozważenie, czy emerytura przyznawana na podstawie ustawy emerytalnej, ustalona została na podstawie zatrudnienia kolejowego, czy też poza koleją, co wykluczałoby przyznanie prawa do deputatu. Sposób sformułowania przepisu przez ustawodawcę wskazuje, że możliwość uzyskania deputatu węglowego jest ściśle związana ze stosunkiem pracy, na co wskazuje użycie przez ustawodawcę zwrotu „byłemu pracownikowi kolejowemu” ( wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 7 marca 2012r., III AUa 1699/11).

W uzasadnieniu wyroku z 25 lutego 2021r. ( III AUa 501/20) Sąd Apelacyjny w Szczecinie wskazał, że interpretacji przepisu art. 74 ust. 1 ustawy o komercjalizacji i restrukturyzacji przedsiębiorstwa państwowego (...) należy dokonywać w kontekście systemu prawa, w którym ten przepis zaistniał, a więc z uwzględnieniem wykładni historycznej. Każdy przepis prawa realizuje bowiem określny cel systemowy. Należy również podkreślić, że analiza dotychczasowych uregulowań prawnych, przewidujących prawo do deputatu węglowego z racji pracy na kolei, tj. art. 32 dekretu z 19 stycznia 1957r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników kolejowych i ich rodzin, art. 22 ust. 1 ustawy z 23 stycznia 1968r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników kolejowych i ich rodzin oraz art. 18 ust. 2 ustawy z 28 kwietnia 1983r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników kolejowych i ich rodzin, jednoznacznie wskazuje, że na przestrzeni dekad, ustawodawca posługiwał się niezmiennie tą samą formułą prawną, która stanowiła, że osobom pobierającym kolejowe renty lub emerytury, prawo do deputatu opałowego/węglowego lub ulgowego przejazdu i przewozu kolejami albo do obu świadczeń, jednak nie przysługiwało, jeżeli dane świadczenie nie przysługiwało im w zatrudnieniu, z tytułu którego powstało prawo do renty lub emerytury. Wymaga podkreślenia, że deputat opałowy/węglowy, według wskazanych przepisów, był przewidziany dla pracowników kolei, którzy następnie zaczęli pobierać rentę (wg. dekretu), czy rentę kolejową lub emeryturę kolejową (wg. ustawy z 1968r. i ustawy z 1983r.). Wskazane uprawnienie do deputatu, od początku istnienia tej instytucji, zostało więc powiązane z emeryturą kolejową, natomiast przepis był interpretowany w ten sposób, że tylko pracownik kolei, który otrzymywał deputat, w chwili gdy stawał się emerytem kolejowym, zatrzymywał prawo do deputatu.

Analogiczne stanowisko zajął też Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów
z 6 lipca 2000r. ( III ZP 9/00) wskazując, że świadczenie jakim jest deputat węglowy, zostało przewidziane dla odrębnego, funkcjonującego do 31 grudnia 1998r. systemu ubezpieczeń społecznych, który był zastrzeżony tylko dla pracowników kolei. W tym odrębnym od innych systemie ubezpieczenia społecznego dopuszczano szereg świadczeń mających na celu dodatkowe zabezpieczenie kolejarzy i ich rodzin. Stąd też funkcjonowały odrębne renty kolejowe, emerytury kolejowe, kolejowe renty rodzinne i świadczenia zdrowotne udzielane przez publiczne zakłady opieki zdrowotnej, tworzone i utrzymywane przez przedsiębiorstwo państwowe (...), a w tym również wskazane deputaty węglowe. Sąd Najwyższy podkreślił przy tym, że deputat węglowy emerytów i rencistów kolejowych, mimo zakotwiczenia świadczenia w ustawie o zaopatrzeniu emerytalnym, nie stanowi świadczenia przysługującego od organu rentowego. Wartość tego świadczenia, jako nieobjętego składką, nie była przenoszona do podstawy wymiaru świadczeń. Deputat węglowy był należny od byłego państwowego pracodawcy oraz, pierwotnie i w każdej następnej postaci, również ustalonej po 1 stycznia 1999r. przysługiwał tylko tym byłym pracownikom kolei, którzy nabyli to prawo w okresie zatrudnienia poprzedzającego rentę lub emeryturę i będącego podstawą prawa do emerytury lub renty, a zatem musiało to być zatrudnienie na kolei. Deputat opałowy/węglowy od początku zaistnienia w prawie, był świadczeniem specjalnym o charakterze wyjątkowym, przewidzianym w warunkach gospodarki opartej na reglamentacji i ograniczonej podaży tego towaru. Charakter deputatu sensu stricto zachował się wyłącznie jako świadczenie należne górnikom, natomiast przydzielanie węgla pracownikom, rencistom i emerytom (...) było przywilejem mającym łagodzić trudności w nabywaniu węgla na wolnym rynku i przysługiwał niezależnie od wynagrodzenia za pracę, renty lub emerytury kolejowej.

Aktualnie na gruncie przepisu art. 74 ust. 4 ustawy o (...), dla przyznania prawa do deputatu węglowego, jako dodatkowego świadczenia przyznanego do emerytury, wymagane jest przejście na emeryturę z aktywności zawodowej, w okresie której istniało uprawnienie do deputatu węglowego. Innymi słowy, tylko zatrudnienie na kolei, z którym wiąże się uprawnienie do realizacji deputatu węglowego, z racji którego to zatrudnienia uprawniony przechodzi na rentę lub emeryturę, daje prawo do tego świadczenia.

W przedmiotowej sprawie K. S. uzyskał prawo do emerytury pomostowej. Nabycie tego prawa wiązało się ze spełnieniem przesłanek, na jakie wskazuje art. 4 ustawy z dnia 19 grudnia 2008r. o emeryturach pomostowych ( tekst jedn. Dz.U. z 2022r. poz. 1340, dalej jako u.e.p.), który stanowi, że prawo do emerytury pomostowej, z uwzględnieniem art. 5-12, przysługuje pracownikowi, który spełnia łącznie następujące warunki:

1.  urodził się po dniu 31 grudnia 1948r.;

2.  ma okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wynoszący co najmniej 15 lat;

3.  osiągnął wiek wynoszący co najmniej 55 lat dla kobiet i co najmniej 60 lat dla mężczyzn;

4.  ma okres składkowy i nieskładkowy, ustalony na zasadach określonych w art. 5-9 i art. 11 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i co najmniej 25 lat dla mężczyzn;

5.  przed dniem 1 stycznia 1999r. wykonywał prace w szczególnych warunkach lub prace w szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy lub art. 32 i art. 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS;

6.  po dniu 31 grudnia 2008r. wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3;

7.  nastąpiło z nim rozwiązanie stosunku pracy.

W przypadku K. S. wszystkie okresy zatrudnienia przypadające po 31 grudnia 2008r. były okresami pracy o szczególnym charakterze, wymienionymi w załączniku nr 2 do ww. ustawy, pod pozycją 5 (prace maszynistów pojazdów trakcyjnych). Od legitymowania się takimi okresami uzależniono było przyznanie ubezpieczonemu prawa do emerytury pomostowej, art. 4 pkt 6 u.e.p. wymaga bowiem, by po dniu 31 grudnia 2008r. była wykonywana praca w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3. Ubezpieczony w tych okresach, o których mowa, przypadających po 31 grudnia 2008r., nie był jednak uprawniony do deputatu węglowego. Taki deputat przysługiwał mu tylko do 2008r. i te okresy, kiedy miał prawo do deputatu węglowego, były istotne dla przyznania mu prawa do emerytury pomostowej. Świadczenie to może przysługiwać jednak pod warunkiem spełnienia wszystkich przesłanek, o których była mowa, a wśród nich jest ta, która dotyczy okresu pracy po 31 grudnia 2008r. W tym zaś okresie K. S. nie miał uprawnień do deputatu węglowego, a zgodnie z cytowanym art. 74 ust. 4 ustawy (...), prawo do deputatu węglowego nie przysługuje emerytowi lub renciście, jeżeli nie przysługiwało mu w okresie zatrudnienia, z tytułu którego powstało prawo do emerytury lub renty. Z całą pewnością prawo ubezpieczonego do emerytury pomostowej powstało także z tytułu pracy wykonywanej po 31 grudnia 2008r., kiedy nie miał prawa do deputatu węglowego, wobec tego nie ma żadnego uzasadnienia prawnego do tego, aby przy okazji przyznanego świadczenia emerytalnego z innej podstawy materialnoprawnej, domagał się dodatkowych przywilejów kolejowych. Prawa do deputatu węglowego nie można wywodzić z funkcji ochronnej emeryta kolejowego, czy też rencisty kolejowego, realizowanej w poprzednim ustroju gospodarczym, w ramach odrębnego, a obecnie nieistniejącego systemu ubezpieczeń społecznych.

Mając na uwadze powyższe, Sąd na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. orzekł o oddaleniu odwołania.