Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 19 marca 2021r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział
w Z. przeliczył rentę rodzinną E. G. od 1 stycznia 2021r., tj. od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek.

W odwołaniu od powyższej decyzji ubezpieczona domagała się ustalenia,
iż wysokość renty rodzinnej powinna zostać przeliczona za okres od dnia śmierci męża, tj. od dnia 27 września 2016r. oraz zasądzenia od organu rentowego kosztów procesowych, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania powołując się na okoliczności przytoczone w zaskarżonej decyzji.

Sąd Okręgowy w Gliwicach wyrokiem z dnia 24 czerwca 2021r. oddalił odwołanie (pkt 1) oraz przekazał żądanie ubezpieczonej, zawarte w piśmie z dnia 28 stycznia 2021r. (karta 24 akt ZUS) o wznowienie postępowania zakończonego prawomocną decyzją organu rentowego z dnia 10 listopada 2016r., numer (...), do rozpoznania Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. w zakresie przeliczenia renty rodzinnej jako pochodnej emerytury zmarłego małżonka H. G., której wysokość ustalono na podstawie art. 110a ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach
i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, a to w trybie art. 114 ust. 1 pkt 1 wymienionej ustawy (pkt 2).

Z ustaleń Sądu Okręgowego wynika, iż mąż ubezpieczonej H. G. od 1988r. był uprawniony do emerytury górniczej. W rozpoznaniu jego wniosku z 19 lipca 2016r. organ rentowy decyzją z 22 lipca 2016r. odmówił mu prawa do ponownego przeliczenia podstawy wymiaru emerytury na podstawie art. 110a ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach
i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2020r., poz. 53 ze zm.), gdyż nowo ustalony wskaźnik podstawy wymiaru okazał się niższy niż 250%.

Odwołanie od powyższej decyzji złożył H. G., który zmarł w dniu 27 września 2016r. i Sąd Okręgowy w Gliwicach postanowieniem z 6 października 2016r. zawiesił postępowanie, postanowieniem z 7 października 2017r. podejmując zawieszone postępowanie z udziałem E. G. - następcy prawnego H. G..

Wyrokiem z 19 marca 2019r. sygn. VIII U 1767/17 Sąd Okręgowy w Gliwicach zmienił zaskarżoną decyzję z 22 lipca 2016r. w ten sposób, że przyznał ubezpieczonej E. G. prawo do niezrealizowanego świadczenia po H. G. w postaci prawa do przeliczenia jego emerytury na podstawie art. 110a ustawy emerytalnej, od 1 lipca 2016r. Wyrokiem z 14 października 2020r. sygn. III AUa 995/19 Sąd Apelacyjny
w Katowicach oddalił apelację organu rentowego od wyroku Sądu Okręgowego.

Sąd I instancji podał także, iż wykonując wyrok decyzją z 21 stycznia 2021r. organ rentowy przyznał ubezpieczonej prawo do niezrealizowanego świadczenia po zmarłym mężu za okres od 1 lipca 2016r. do 30 września 2016r.

W rozpoznaniu wniosku ubezpieczonej z 27 września 2016r. organ rentowy decyzją
z 10 listopada 2016r. przyznał jej rentę rodzinną od 27 września 2016r., czyli
od dnia śmierci męża. Do ustalenia podstawy wymiaru emerytury osoby zmarłej przyjęto dotychczasową podstawę wymiaru jej świadczenia. Renta rodzinna dla 1 osoby wynosiła 85% świadczenia osoby zmarłej.

W dniu 28 stycznia 2021r. ubezpieczona wystąpiła z wnioskiem o ponowne przeliczenie renty rodzinnej, w rozpoznaniu którego organ rentowy wydał zaskarżoną decyzję.

W oparciu o powyższe ustalenia Sąd Okręgowy uznał, iż odwołanie nie zasługuje na uwzględnienie, albowiem w jego ocenie zaskarżona decyzja odpowiada prawu.

Sąd zwrócił przy tym uwagę, iż przedmiotowa decyzja została wydana w rezultacie złożenia przez ubezpieczoną w dniu 28 stycznia 2021r. wniosku o przeliczenie renty rodzinnej. Słusznie zatem organ rentowy przeliczył świadczenie na podstawie art. 133 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2020r., poz. 53 ze zm.) od 1 stycznia 2021r., czyli od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek.

Sąd I instancji przypomniał, iż zgodnie z art. 133 ust. 1 pkt 1 powołanej ustawy, w razie ponownego ustalenia przez organ rentowy prawa do świadczeń lub ich wysokości, przyznane lub podwyższone świadczenia wypłaca się, poczynając od miesiąca, w którym powstało prawo do tych świadczeń lub do ich podwyższenia, jednak nie wcześniej niż: od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy lub wydano decyzję
z urzędu, z zastrzeżeniem art. 107 ust. 3.

Zdaniem Sądu, biorąc pod uwagę treść wspomnianego wniosku ubezpieczonej z 28 stycznia 2021r., wniosek ten należy również potraktować jako skargę o wznowienie postępowania w trybie art. 114 ust. 1 pkt 1 tej samej ustawy, zakończonego prawomocną decyzją z 10 listopada 2016r. w zakresie przeliczenia renty rodzinnej jako pochodnej emerytury zmarłego małżonka H. G., której wysokość ustalono na podstawie art. 110a owej ustawy, która to okoliczność uszła uwadze organu rentowego.

Zgodnie z cytowanym art. 114 ust.1 pkt 1, w sprawie zakończonej prawomocną decyzją organ rentowy, na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, uchyla lub zmienia decyzję i ponownie ustala prawo do świadczeń lub ich wysokość, jeżeli: po uprawomocnieniu się decyzji zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono nowe okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość.

W przypadku ubezpieczonej organ rentowy prawomocną decyzją z 10 listopada 2016r. przyznał jej rentę rodzinną po zmarłym mężu i w ocenie Sądu I instancji po wydaniu tej decyzji, zaszły nowe okoliczności w postaci prawomocnego zakończenia postępowania
w sprawie ustalenia nowej wysokości emerytury zmarłego męża ubezpieczonej zgodnie z art. 110a ustawy emerytalnej w postępowaniu o sygn. VIII U 1767/17. Obecnie ubezpieczona domaga się przeliczenia przysługującej jej renty rodzinnej jako świadczenia pochodnego od emerytury zmarłego męża, od wysokości emerytury obliczonej z zastosowaniem art. 110a
tej ustawy.

Zaskarżona decyzja nie dotyczyła przeliczenia świadczenia ubezpieczonej w trybie art. 114 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej, lecz na podstawie jej art. 133 ust. 1 pkt 1, wobec czego również Sąd w toku niniejszego postępowania nie mógł w tej kwestii orzekać merytorycznie. W sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych przedmiot postępowania wyznacza bowiem decyzja organu rentowego, od której wniesiono odwołanie, co oznacza, że przeniesienie sprawy na drogę sądową poprzez wniesienie odwołania od decyzji organu rentowego ogranicza się do okoliczności uwzględnionych w decyzji, a między stronami spornych. Poza tymi okolicznościami spór sądowy istnieć nie może, gdyż w postępowaniu przed sądem odwołujący może żądać jedynie korekty stanowiska zajętego przez organ rentowy, odnosząc się do przedmiotu sporu objętego zaskarżoną decyzją, natomiast nie może żądać czegoś,
o czym organ rentowy nie decydował. W tej sytuacji zawarte w piśmie z 28 stycznia 2021r. żądanie ubezpieczonej w zakresie wznowienia postępowania w trybie art. 114 ustawy emerytalnej, względem którego organ rentowy dotychczas się nie ustosunkował, należało przekazać organowi rentowemu do rozpoznania, co mając na względzie Sąd Okręgowy na mocy art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. w pkt 1 wyroku oddalił odwołanie od decyzji z 19 marca 2021r.,
w pkt 2 wyroku na podstawie art. 477 ¹⁰ § 2 k.p.c. przekazując żądanie E. G., zawarte w piśmie z 28 stycznia 2021r. o wznowienie postępowania zakończonego prawomocną decyzją organu rentowego z 10 listopada 2016r. do rozpoznania organowi rentowemu w zakresie przeliczenia renty rodzinnej jako pochodnej emerytury zmarłego małżonka H. G., której wysokość ustalono na podstawie art. 110a ustawy emerytalnej, a to w trybie art. 114 ust.1 pkt 1 wymienionej ustawy, dodając jednocześnie, iż nie upłynął okres 5 lat od daty wydania decyzji o przyznaniu prawa do renty rodzinnej z dnia 10 listopada 2016r. W tym zakresie organ rentowy powinien wydać decyzję, od której ubezpieczonej będzie przysługiwał środek odwoławczy.

Apelację od przedstawionego orzeczenia wywiodła ubezpieczona, zaskarżając wyrok w części oddalającej powództwo.

Powołując się na zarzut naruszenia prawa materialnego, tj. art. 133 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych poprzez nieprawidłowe przyjęcie, skarżąca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku
i ponowne przeliczenie wysokości renty rodzinnej oraz zasądzenie od pozwanej na jej rzecz kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych, ewentualnie domagając się uchylenia wyroku i przekazania sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania
z pozostawieniem temu Sądowi rozstrzygnięcia w przedmiocie kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja ubezpieczonej zasłużyła na uwzględnienie.

Stosownie do treści art. 73 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach
i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2022r., poz. 504) renta rodzinna stanowi odpowiednią część (zależną od liczby osób uprawnionych) świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu, przez które po myśli ust. 2 rozumie się kwotę emerytury lub renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. Innymi słowy renta rodzinna przysługuje jako świadczenie pochodne albo emerytury albo renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, w wysokości procentowo wymierzanej albo od emerytury, albo od renty, która przysługiwałaby zmarłemu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 lipca 2013r., II UK 420/12, LEX nr 1555533). W konsekwencji też dla prawidłowego ustalenia wysokości renty rodzinnej należnej uprawnionym zgodnie z art. 65 cytowanej ustawy członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy lub spełniała warunki wymagane do uzyskania jednego z tych świadczeń, zasadnicze znaczenie ma określenie wysokości świadczenia należnego osobie zmarłej.

W okolicznościach rozpatrywanej sprawy bezspornym jest, iż mąż ubezpieczonej H. G. od 1 października 1988r. był uprawniony do emerytury górniczej, do ustalenia podstawy wymiaru której przyjęto wynagrodzenie za okres od III kwartału 1989r. do II kwartału 1990r. Ustalony w ten sposób wskaźnik wysokości podstawy wymiaru wynoszący 302,43% ograniczono do 250%.

Faktem jest także, iż w dniu 19 lipca 2016r. H. G. wystąpił z wnioskiem
o przeliczenie wysokości emerytury według nowej kwoty bazowej. Decyzją z dnia 22 lipca 2016r. organ rentowy odmówił mu prawa do ponownego przeliczenia podstawy wymiaru emerytury na podstawie art. 110a cytowanej wyżej ustawy, albowiem nowo ustalony wskaźnik podstawy wymiaru jest niższy niż 250%.

W dniu 19 sierpnia 2016r. H. G. wniósł odwołanie od powyższej decyzji. Sprawa została zarejestrowana w Sądzie Okręgowym w Gliwicach pod sygn. VIII U 1567/16. Ponieważ H. G. zmarł w dniu 27 września 2016r., postanowieniem z dnia
6 października 2016r. postępowanie zostało zawieszone, a następnie podjęte postanowieniem z dnia 7 października 2017r. z udziałem E. G. - następcy prawnego H. G..

Jednocześnie E. G. w dniu 3 października 2016r. złożyła wniosek o rentę rodzinną po zmarłym mężu, w rozpoznaniu którego organ rentowy decyzją z dnia 10 listopada 2016r. przyznał jej prawo do renty rodzinnej od dnia śmierci męża.

Oczywistym jest tym samym, iż w chwili przyznania skarżącej prawa do renty rodzinnej po zmarłym mężu kwestia wysokości należnej H. G. emerytury górniczej - na skutek jego odwołania od wspomnianej decyzji z dnia 22 lipca 2016r. - nie została ostatecznie rozstrzygnięta, a zatem także ustalona w decyzji z dnia 3 października 2016r. wysokość należnej E. G. renty rodzinnej nie mogła mieć charakteru ostatecznego, w ocenie Sądu Apelacyjnego stanowiąc w istocie świadczenie w kwocie zaliczkowej w rozumieniu art. 120 omawianej ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Zasadność wniosku zgłoszonego przez H. G. w przedmiocie ponownego ustalenia wysokości jego emerytury górniczej przesądzona została prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Gliwicach z dnia 19 marca 2019r. w sprawie sygn. VIII U 1767/17, którym zmieniono kontrolowaną decyzję z dnia 22 lipca 2016r. w ten sposób, że przyznano E. G. prawo do niezrealizowanego świadczenia w postaci prawa do przeliczenia emerytury jej zmarłego męża na podstawie art. 110a ustawy o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, od którego apelację organu rentowego oddalono wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 14 października 2020r. w sprawie sygn. akt III AUa 995/19.

Tak też ponownie ustalona wysokość emerytury zmarłego męża ubezpieczonej, zdaniem Sadu Apelacyjnego winna stanowić tym samym punkt wyjścia dla obliczenia wysokości należnej jej renty rodzinnej, czyniąc zbędnym zgłaszanie dodatkowego wniosku
w tym zakresie i w konsekwencji w pełni uzasadniając stanowiące przedmiot niniejszego sporu żądanie. Tym bardziej, iż wbrew odmiennemu stanowisku Sądu I instancji, prawomocnego zakończenia postępowania w sprawie ustalenia nowej wysokości emerytury zmarłego męża odwołującej zgodnie z art. 110a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych nie sposób uznać za nową okoliczność istniejącą przed wydaniem decyzji o przyznaniu jej renty rodzinnej, o której mowa w art. 114 ust. 1 pkt 1 tejże ustawy.

Kierując się przedstawionymi motywami Sąd Apelacyjny uznając apelację za zasadną, zmienił zaskarżony wyrok wraz z poprzedzającą go decyzją organu rentowego na mocy art. 386 § 1 k.p.c. orzekając jak w sentencji.

O kosztach zastępstwa procesowego rozstrzygnięto na podstawie art. 98 k.p.c. oraz
9 ust. 2 i § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (tekst jednolity: Dz. U. z 2018r.,
poz. 265).

/-/ SSA Antonina Grymel