Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 lutego 2023 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Wiesława Stachowiak

Protokolant: Karolina Majchrzak

po rozpoznaniu w dniu 15 lutego 2023 r. w Poznaniu na posiedzeniu niejawnym

sprawy A. K.

przeciwko Dyrektorowi Zakładu Emerytalno - Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W.

o wysokość renty rodzinnej

na skutek apelacji A. K.

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu

z dnia 5 stycznia 2021 r. sygn. akt VII U 139/19

zmienia zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję organu rentowego w ten sposób, że stwierdza brak podstaw do ponownego ustalenia wysokości renty rodzinnej po zmarłym mężu R. K. przy uwzględnieniu przepisów dotyczących zasad obliczania wysokości świadczenia dla osób pełniących służbę na rzecz totalitarnego państwa i przyznaje odwołującej począwszy od 1 października 2017r. rentę rodzinną w dotychczasowej wysokości.

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 25 sierpnia 2017 r. o znaku (...), Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji ponownie ustalił A. K. wysokość renty rodzinnej od dnia 1 października 2017 r. po zmarłym emerycie R. K.. Ustalając wysokość nowego świadczenia organ emerytalny przyjął podstawę wymiaru świadczenia, jakie przysługiwało zmarłemu – 4.374,66 zł oraz wysługę lat, określoną w zestawieniu, dołączonym do decyzji z dnia 25 sierpnia 2017r. Emerytura, od której naliczana jest renta rodzinna, stanowi 25,57 % podstawy wymiaru zmarłego. Łączna wysokość emerytury, od której naliczana jest renta rodzinna, stanowi 25,57% podstawy wymiaru zmarłego i wynosi kwotę 1.118,60 zł. Renta rodzinna dla jednej uprawnionej osoby wynosi 85% emerytury, tj. kwotę 1.000 zł brutto i 854 zł netto.

A. K. w piśmie z dnia 1 października 2017 r. wywiodła odwołanie od powyższej decyzji, zaskarżając ją w całości i wnosząc o jej zmianę przez przyznanie świadczenia rentowego w dotychczasowej, nieobniżonej wysokości, tj. 2.602,91 zł brutto i zasądzenie od organu rentowego kosztów postępowania według norm przepisanych.

W piśmie z dnia 27 maja 2018 r. odwołująca A. K. podtrzymała swoje odwołanie w sprawie, wnosząc przy tym o spłacenie przez organ emerytalny potrącanych należności wraz z ustawowymi odsetkami.

Wyrokiem z dnia 5 stycznia 2021r. Sąd Okręgowy w Poznaniu:

1. oddalił odwołanie,

2. wniosek odwołującej o spłatę różnicy renty rodzinnej wraz z ustawowymi odsetkami, zawarty w piśnie procesowym z dnia 27.05.2018 roku, przekazał organowi rentowemu do rozpoznania,

3. nie obciążył odwołującej kosztami zastępstwa procesowego w sprawie.

Rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego zostało wydane w wyniku następujących ustaleń faktycznych i rozważań prawnych:

R. K. – mąż odwołującej A. K., ur. (...), po wojnie ukończył, przerwaną na jej skutek, naukę w szkole podstawowej i odbył kurs handlowy w P.. W okresie wojny, R. K. pracował w stolarni S. w M., po wojnie w latach 1947-1949 w (...)w K. i w K. jako księgowy, zaś w okresie od 11 grudnia 1952 r. do 31 lipca 1953 r. – w Prezydium (...) Rady Narodowej w C. jako sekretarz Prezydium G.R.N.

R. K. w okresie od 4 października 1949 r. do 31 października 1952 r. pełnił czynną służbę wojskową i zajmował stanowisko kierownika tajnej kancelarii.

Pismem z dnia 26 marca 1953 r. R. K. zwrócił się z prośbą do (...) Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w C. z prośbą o przyjęcie do pracy w charakterze funkcjonariusza Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego i po uzyskaniu pozytywnej opinii, w dniu 5 sierpnia 1953 r. złożył ślubowanie przed Szefem (...) Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w C.. R. K. początkowo zajął stanowisko referenta przy Kierownictwie P. U. B. P. w C., po czym został przeniesiony na stanowisko referenta terenowego na gminę L., odznaczając się zdyscyplinowaniem, sumiennością i zaangażowaniem w pracę terenową.

Rozkazem specjalnym nr (...) Szefa (...) Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w P. z dnia 15 lipca 1954 r., R. K. został nagrodzony kwotą 400 zł za aktywny udział w rozpracowaniu aktu wrogiej działalności – zrzutu ulotek o treści antyradzieckiej i antypaństwowej, przyczyniając się do ujawnienia i aresztowania sprawcy kolportażu ww. ulotek oraz pisania wrogich anonimów.

Po ukończeniu kursu operacyjnego w(...) Szkole we W. w 1955 r., R. K. został rozkazem z dnia 8 maja 1956 r. przeniesiony na stanowisko oficera operacyjnego w (...) Urzędzie ds. Służb Bezpieczeństwa Publicznego w W., a rozkazem z dnia 1 października 1962 r. – na stanowisko starszego oficera operacyjnego. Jednocześnie w czerwcu 1962 r. R. K. ukończył Liceum Ogólnokształcące dla Pracujących w W. i zdał egzamin maturalny.

W charakterystyce, sporządzonej w dniu 12 stycznia 1959 roku (k. 104 akt elektronicznych osobowych), przełożony odwołującego wskazał, że odwołujący : „w ciągu roku 1958 dokonał dwóch werbunków, które znacznie przyczyniły się do rozeznania sytuacji operacyjnej w tym środowisku. W pracy z agenturą, jak i w prowadzonych sprawach, cechuje go troska aby ona była właściwie wykorzystana i dała owocne wyniki”…

Na posiedzeniu w dniu 3 października 1962 r. Egzekutywa Komitetu (...) (...) w W. zatwierdziła kandydaturę R. K. na stanowisko Zastępcy Komendanta (...)MO ds. bezpieczeństwa w M..

W opinii służbowej z dnia 31 maja 1965 r., sporządzonej przez zwierzchnika – Zastępcę Komendanta (...)MO ds. bezpieczeństwa w P., R. K. jako kierownik jednostki, został uznany zbyt mało aktywnym w inicjowaniu i wytyczaniu zadań dla podległych mu pracowników, co miało przełożenie na niedostateczny rozwój pracy operacyjnej w jednostce.

W dniu 10 lipca 1965 r. R. K. ożenił się z A. P..

W kolejnej opinii Zastępcy Komendanta(...) MO ds. bezpieczeństwa w P. z dnia 5 kwietnia 1969 r., R. K. jako kierownik jednostki został oceniony negatywnie; zarzucono mu ponownie brak wystarczającej inicjatywy w inspirowaniu i wytyczaniu zadań do pracy, brak należytego egzekwowania od pracowników wykonawstwa bieżących zadań, brak systematycznego nadzoru i merytorycznej kontroli podległych pracowników, brak zdecydowania i zbytnią tolerancyjność w kwestiach personalnych, powodujących obniżenie dyscypliny służbowej wśród podległych pracowników, wpływające na zastój w pracy podległej jednostki. Zarzuty braku zdolności organizacyjnych i przywódczych wobec R. K. znalazły się ponownie w kolejnej opinii służbowej z 7 kwietnia 1970 r.

Pismem z dnia 15 maja 1970 r. R. K. wystąpił do Zastępcy Komendanta (...) MO ds. bezpieczeństwa w P. z wnioskiem o przeniesienie na emeryturę w związku z odmową przyjęcia niższego stanowiska.

Rozkazem nr(...) z dnia 28 sierpnia 1970 r. R. K. został zwolniony ze służby w Milicji Obywatelskiej z dniem 31 sierpnia 1970 r. Począwszy od 1 września 1970 r. R. K. był uprawniony do renty za wysługę lat. Decyzją z dnia 13 sierpnia 1975 r. Komendant (...) Milicji Obywatelskiej w P. przyznał R. K. prawo do emerytury milicyjnej.

R. K. zmarł w dniu 7 marca 2006 r.

A. K., wdowa po R. K., w dniu 20 marca 2006 r. wniosła o przyznanie prawa do renty rodzinnej po zmarłym. Zakład Emerytalno – Rentowy MSWiA podjął wypłatę świadczenia na rzecz A. K. począwszy od 7 marca 2006 r. w kwocie 2.605,40 zł brutto miesięcznie.

W dniu 8 czerwca 2017 r. do organu emerytalnego wpłynęła informacja Instytutu Pamięci Narodowej z dnia 8 marca 2017 r. o przebiegu służby R. K. nr (...), w której wskazano (na podstawie posiadanych akt osobowych), że zmarły w okresie od 1 sierpnia 1953 r. do 31 sierpnia 1970 r. pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b ustawy z 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2016 r., poz. 708 ze zm.).

Na podstawie powyższej informacji, pozwany zaskarżoną decyzją z dnia 25 sierpnia 2017 r. o znaku (...) ponownie ustalił wysokość renty rodzinnej, pobieranej przez wdowę A. K., wynoszącej 85% emerytury przysługującej R. K., na kwotę 1.000 zł brutto miesięcznie.

Decyzja ta stanowi przedmiot zaskarżenia w niniejszym postępowaniu.

Wcześniejszą decyzją z 28 października 2009 roku Dyrektor Zakładu Emerytalno – Rentowego MSWiA ustalił odwołującej miesięczną wysokość renty rodzinnej od 1 stycznia 2010 roku w wysokości 2170,95 zł, i to obniżając jej dotychczas pobierane świadczenie w związku z otrzymana z IPN informację nr (...)z dnia 29 kwietnia 2009 roku.

A. K., licząca obecnie 74 lata, jest sobą schorowaną, zaś do jej schorzeń zdrowotnych należą: osteoporoza, zwyrodnienie stawów, niedomykalność zastawek serca, stan po 4 operacjach tarczycy, w przeszłości odbyta operacja ginekologiczna, schorzenie szczękowe i na kolano. Odwołująca codziennie na stałe przyjmuje leki, których koszt wynosi ok. 150 zł miesięcznie. Dwa razy do roku odwołująca odbywa kurację zastrzykiem na osteoporozę, przy czym jeden zastrzyk kosztuje ok. 280 zł, i to przy uwzględnieniu refundacji terapii zastrzykowej. Odwołująca ponosi również koszty masaży. Czasem jeździ na rehabilitację do sanatorium. Odwołująca zamieszkuje sama w mieszkaniu w bloku, którego czynsz wraz z prądem wynosi 500 zł miesięcznie. Do dalszych kosztów jej utrzymania należy opłata za kartę na telefon w wysokości 50 zł na 3 miesiące. W utrzymaniu pomaga jej córka, która dokłada się miesięcznie do czynszu w wysokości 350 zł.

W oparciu o wyżej ustalony stan faktyczny Sąd Okręgowy wskazał, że odwołanie nie zasługiwało na uwzględnienie.

Istota sporu w sprawie sprowadza się do rozstrzygnięcia, czy organ rentowy miał podstawy do ponownego ustalenia wysokości renty rodzinnej po zmarłym R. K. – byłym funkcjonariuszu SB, pobieranej przez wdowę A. K..

Organ emerytalny ustalił wysokość świadczenia rentowego odwołującej na podstawie uzyskanej z Instytutu Pamięci Narodowej informacji z 8 marca 2017 r. o przebiegu służby R. K., w której wskazano, na podstawie posiadanych akt osobowych, że zmarły w okresie 1 sierpnia 1953 r. do 31 sierpnia 1970 r. pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b ustawy z 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (aktualnie Dz.U. z 2020 r. poz. 723 j.t.)

Sąd Okręgowy przywołał następnie podstawę prawną rozstrzygnięcia, tj. art. 13b, art. 15c, art. 22a i 24a ustawy z 16 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz.U. z 2016 r. poz. 2270), która co do zasady weszła w życie z dniem 1 stycznia 2017 r., a która przewiduje obniżenie emerytur i rent inwalidzkich wszystkim funkcjonariuszom, którzy pozostawali w służbie przed dniem 2 stycznia 1999 r. i którzy w okresie od 22 lipca 1944 r. do 31 lipca 1990 r. pełnili służbę w wymienionych w ustawie instytucjach i formacjach (tzw. służba na rzecz państwa totalitarnego). Obniżeniu podlegają także renty rodzinne, po funkcjonariuszach, którzy taką służbę pełnili.

W niniejszej sprawie odwołująca A. K., pobierająca rentę rodzinną po zmarłym emerycie R. K., nie wykazała, aby zmarły mąż przed rokiem 1990, bez wiedzy przełożonych, podjął współpracę i czynnie wspierał osoby lub organizacje działające na rzecz niepodległości Państwa Polskiego lub też minister właściwy do spraw wewnętrznych, w drodze decyzji, wyłączył wobec R. K. stosowanie art. 15c, art. 22a i art. 24a powołanej ustawy.

Sąd Okręgowy przywołał następnie poglądy judykatury, wskazując, że sąd ubezpieczeń społecznych nie jest związany treścią informacji o przebiegu służby w organach bezpieczeństwa państwa przedstawionej przez Instytut Pamięci Narodowej zarówno co do faktów (ustalonego w tym zaświadczeniu przebiegu służby), jak i co do kwalifikacji prawnej tych faktów (tak Sąd Najwyższy w uzasadnieniu postanowienia z 12 grudnia 2011 r., sygn. II UZP 10/11,).

Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 11 stycznia 2012 r. w sprawie K 36/09 orzekając, że art. 13a ust. 6 ustawy zaopatrzeniowej jest zgodny z art. 77 ust. 2 i art. 78 Konstytucji RP wskazał, że jeśli decyzja organu emerytalnego zostanie zaskarżona, to o ostatecznym ukształtowaniu praw emerytalnych byłego funkcjonariusza organów bezpieczeństwa PRL, można dopiero mówić po przeprowadzeniu stosownego postępowania przed sądem powszechnym. Sąd powszechny nie ogranicza się w takim wypadku do kontroli decyzji organu emerytalnego z punktu widzenia jej legalności, jak ma to miejsce w przypadku kontroli dokonywanej przez sąd administracyjny. Wręcz przeciwnie - sąd powszechny rozstrzyga merytorycznie co do istoty sprawy. Nie ulega więc wątpliwości, że w toku postępowania sądowego, z zastosowaniem wszelkich środków dowodowych, może nastąpić także weryfikacja informacji, o której mowa w art. 13a. Dla oceny przez sąd zasadności obniżenia świadczenia emerytalnego byłego funkcjonariusza organów bezpieczeństwa PRL, nieodzowne jest ustalenie stanu faktycznego, mającego bezpośredni wpływ na ponowne ustalenie przez organ emerytalny świadczeń w tym zakresie. Sąd powszechny ma zatem obowiązek oceny całego materiału dowodowego, łącznie z treścią informacji Instytutu Pamięci Narodowej.

W postanowieniu z dnia 19 lutego 2020 r. sygn. III UZP 11/19, Sąd Najwyższy zważył, że kryterium pełnienia służby na rzecz totalitarnego państwa w okresie od 22 lipca 1944 r. do 31 lipca 1990 r. w cywilnych lub wojskowych instytucjach wymienionych w art. 13b ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy (...), ustalane na wniosek właściwego organu emerytalno-rentowego przez Instytut Pamięci Narodowej - Komisję Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu na podstawie posiadanych akt osobowych funkcjonariusza (art. 13a w związku z art. 15c ust. 4), jest spełnione po sądowym zweryfikowaniu formalnej przynależności do instytucji wymienionych w art. 13b ustawy, odpowiedzialnych za łamanie podstawowych praw człowieka i wolności osób represjonowanych lub członków ich rodzin, bez konieczności indywidualizacji lub sądowej weryfikacji stosowania represji politycznych przez konkretnego funkcjonariusza. Osobom, które pomiędzy 22 lipca 1944 r. a 31 lipca 1990 r. pełniły na rzecz totalitarnego państwa służbę, o której mowa w art. 13b ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy (...) i pozostawały w takiej służbie przed dniem 2 stycznia 1999r., przysługują z budżetu państwa emerytury na zasadach określonych w art. 15c ww. ustawy, które nie naruszają karnistyczno-kryminalnej zasady ne bis in idem ani nie stanowią nieproporcjonalnego obniżenia wysokości poprzednio niesłusznie nabytych uprawnień zaopatrzeniowych.

Zgodnie z uchwałą składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 16 września 2020 r. sygn. III UZP 1/20, kryterium „służby na rzecz totalitarnego państwa” określone w art. 13b ust. 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy (…) powinno być oceniane na podstawie wszystkich okoliczności sprawy, w tym także na podstawie indywidualnych czynów i ich weryfikacji pod kątem naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka.

Zdaniem Sądu Okręgowego analiza cyfrowych dokumentów z akt personalnych zmarłego R. K., nadesłanych przez Instytut Pamięci Narodowej nie pozostawia wątpliwości, że R. K. w okresie od 1 sierpnia 1953 r. do 31 sierpnia 1970 r., pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa w instytucji, objętej dyspozycją przepisu art. 13b ustawy zaopatrzeniowej. W aktach tych znajdują się bowiem dokumenty, które wprost wskazują na aktywny udział R. K. w działaniach operacyjnych struktur SB (poprzednio BP), wymierzonych przeciwko ówczesnej opozycji (głównie w latach 50-tych), natomiast następnie R. K. zajmował stanowisko kierownicze Zastępcy Komendanta (...) MO ds. bezpieczeństwa w M. i sprawował nadzór nad agenturalnymi strukturami SB (poprzednio BP) na terenie, należącym do placówki w M.. Okoliczności tych nie może zmienić opinia własna A. K. o mężu nie tylko z racji faktu, że zmarły był dla odwołującej najbliższą osobą, ale także z uwagi na to, że jak odwołująca sama przyznała, nie miała pełnej wiedzy o czynnościach służbowych męża, albowiem nie ujawniał on w domu informacji związanych z pracą. Odwołująca została żoną R. K. 10 lipca 1965 roku, a zatem na krótko przed powierzeniem mu funkcji Zastępcy Komendanta (...) MO ds. bezpieczeństwa w M., stąd też choćby i z tego powodu nie miała mogła mieć jednoznacznej wiedzy o przeszłości zawodowej męża. Co relewantne, odwołująca nie przedłożyła żadnych obiektywnych dowodów na rehabilitację męża i aktywne jego działanie na rzecz opozycji bez wiedzy pracodawcy. Negatywne opinie służbowe o R. K., iż nie wywiązywał się on z powierzonych mu zadań na stanowisku kierowniczym w placówce w M. pod koniec lat 60-tych, nie są bynajmniej wystarczającym dowodem w powyższym zakresie.

Sąd Okręgowy nie kwestionował faktu, że obniżenie świadczenia rentowego po mężu, jest dla A. K. dotkliwe, zwłaszcza, że jest to już kolejne – tj. drugie (po pierwszym mającym miejsce w 2009 roku) umniejszenie świadczenia, jednakże nie może polemizować z celem, jaki przyświecał ustawodawcy przy ponownym obniżaniu świadczeń emerytalnych i rentowych byłych funkcjonariuszy SB i MO. Jak wynika to z uzasadnienia projektu ustawy zmieniającej z dnia 16 grudnia 2016 r., ma ona na celu wprowadzenie rozwiązań zapewniających w pełniejszym zakresie zniesienie przywilejów emerytalnych związanych z pracą w aparacie bezpieczeństwa PRL przez ustalenie na nowo świadczeń emerytalnych i rentowych osobom pełniącym służbę na rzecz totalitarnego państwa w okresie od dnia 22 lipca 1944 r. do dnia 31 lipca 1990 r. Rozwiązania, wprowadzone bowiem na gruncie ustawy z dnia 23 stycznia 2009 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin oraz ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. poz. 145), tzw. „ustawy dezubekizacyjnej”, nie okazały się w pełni skuteczne, gdyż cel tej ustawy nie został osiągnięty w zakładanym zakresie.

Reasumując Sąd Okręgowy stwierdził, że nie istnieją żadne okoliczności, które mogłyby podważyć zasadność wydanej przez organ emerytalny decyzji. Fakty, wynikające z dokumentów, zebranych w sprawie dowodzą, że istnieją przesłanki do obniżenia renty rodzinnej A. K., uzyskanej po zmarłym R. K., byłym funkcjonariuszu SB, albowiem w służbie na rzecz SB (i jej poprzednika Urzędu Bezpieczeństwa) dopuścił się naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka, co w konsekwencji, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. skutkował oddaleniem odwołania.

O kosztach procesu Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 102 k.p.c., uznając, że w sprawie zachodzi szczególny przypadek, uzasadniający zastosowanie tej normy.

W punkcie drugim wyroku orzeczono na podstawie art. 477 ¹⁰ § 2 k.p.c., z uwagi na fakt, że zgłoszone przez odwołująca żądanie, zawarte w piśmie procesowym z 27 maja 2018 roku, nie zostało dotychczas rozpoznane przez organ rentowy.

Apelację od powyższego wyroku, w całości, złożyła odwołująca, wnosząc o zmianę zaskarżonego wyroku i poprzedzającej o decyzji przez przywrócenie świadczeń w dotychczasowej wysokości, a także zwrot potrąconych należności i zasądzenie na swoją rzecz od pozwanego zwrotu kosztów postępowania wg norm przepisanych. Nadto wniosła o dopuszczenie dowodów z akt osobowych jej męża R. K..

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest zasadna i skutkuje zmianą zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającej go decyzji organu rentowego w ten sposób, że stwierdzono brak podstaw do ponownego ustalenia wysokości renty rodzinnej po zmarłym mężu R. K. przy uwzględnieniu przepisów dotyczących zasad obliczania wysokości świadczenia dla osób pełniących służbę na rzecz totalitarnego państwa i przyznaniem odwołującej począwszy od 1 października 2017r. renty rodzinnej w dotychczasowej wysokości.

W ocenie Sądu Apelacyjnego rację ma apelująca, że nie było podstaw do ponownego ustalenia wysokości renty rodzinnej po zmarłym mężu R. K. i obniżenia tego świadczenia na podstawie art. 24a w zw. z art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2016 r., poz. 708 ze zm.) oraz na podstawie otrzymanej z Instytutu Pamięci Narodowej informacji nr (...)z dnia 8 marca 2017 r. Podkreślić należy, że po obniżeniu renta rodzinna wyniosła kwotę 1.000 zł brutto i 854 zł netto.

Sąd Apelacyjny uznał za prawidłowe ustalenia faktyczne Sądu I instancji, jednakże dokonał ich odmiennej oceny prawnej, uznając w rezultacie, że brak podstaw do ponownego ustalenia wysokości renty rodzinnej odwołującej po zmarłym mężu R. K. przy uwzględnieniu przepisów dotyczących zasad obliczania wysokości świadczenia dla osób pełniących służbę na rzecz totalitarnego państwa.

Przypomnieć zatem należy, że w myśl art. 24a ust. 1 powołanej ustawy w przypadku renty rodzinnej przysługującej po osobie, która pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b, i która pozostawała w służbie przed dniem 2 stycznia 1999 r., renta rodzinna przysługuje na zasadach określonych w art. 24, z zastrzeżeniem, iż wysokość renty rodzinnej ustala się na podstawie świadczenia, które przysługiwało lub przysługiwałoby zmarłemu z uwzględnieniem przepisów art. 15c lub art. 22a.

Wysokość renty rodzinnej, ustalonej zgodnie z ust. 1, nie może być wyższa niż miesięczna kwota przeciętnej renty rodzinnej wypłaconej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ogłoszonej przez Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ust. 2).

W celu ustalenia wysokości renty rodzinnej, zgodnie z ust. 1 i 2, organ emerytalny występuje do Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu z wnioskiem o sporządzenie informacji, o której mowa w art. 13a ust. 1. Przepisy art. 13a stosuje się odpowiednio (ust. 3).

Przepisów ust. 1 i 2 nie stosuje się, jeżeli osoba uprawniona do renty rodzinnej udowodni, że osoba, o której mowa w tych przepisach, przed rokiem 1990, bez wiedzy przełożonych, podjęła współpracę i czynnie wspierała osoby lub organizacje działające na rzecz niepodległości Państwa Polskiego (ust. 3).

Z kolei zgodnie z art. 15c ust. 1 powołanej ustawy, w przypadku osoby, która pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b, i która pozostawała w służbie przed dniem 2 stycznia 1999 r., emerytura wynosi:

1) 0 % podstawy wymiaru – za każdy rok służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b;

2) 2,6 % podstawy wymiaru – za każdy rok służby lub okresów równorzędnych ze służbą, o których mowa w art. 13 ust. 1 pkt 1, la oraz 2-4.

Przepisy art. 14 i art. 15 ust. l-3a. 5 i 6 stosuje się odpowiednio. Emerytury nie podwyższa się zgodnie z art. 15 ust. 2 i 3, jeżeli okoliczności uzasadniające podwyższenie wystąpiły w związku z pełnieniem służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b (ust. 2).

Wysokość emerytury ustalonej zgodnie z ust. 1 i 2 nie może być wyższa niż miesięczna kwota przeciętnej emerytury wypłaconej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ogłoszonej przez Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ust. 3).

W celu ustalenia wysokości emerytury, zgodnie z ust. 1-3, organ emerytalny występuje do Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu z wnioskiem o sporządzenie informacji, o której mowa w art. 13a ust. 1 (ust. 4).

Przepisów ust. 1-3 nie stosuje się, jeżeli osoba, o której mowa w tych przepisach, udowodni, że przed rokiem 1990, bez wiedzy przełożonych, podjęła współpracę i czynnie wspierała osoby lub organizacje działające na rzecz niepodległości Państwa Polskiego (ust. 5).

Zgodnie z art. 13b ust. 1 ustawy za służbę na rzecz totalitarnego państwa uznaje się służbę od 22 lipca 1944 r. do 31 lipca 1990 r. w wymienionych w przepisie cywilnych i wojskowych instytucjach i formacjach.

Natomiast w myśl art. 13a ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej, na wniosek organu emerytalnego, Instytut Pamięci Narodowej - Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu sporządza na podstawie posiadanych akt osobowych i w terminie 4 miesięcy od dnia otrzymania wniosku, przekazuje organowi emerytalnemu informację o przebiegu służby skazanych funkcjonariuszy w organach bezpieczeństwa państwa, o których mowa w art. 13b.

Z kolei zgodnie z art. 13a ust. 5 ustawy zaopatrzeniowej, informacja o przebiegu służby, o której mowa w ust. 1, jest równoważna z zaświadczeniem o przebiegu służby sporządzanym na podstawie akt osobowych przez właściwe organy służb, o których mowa w art. 12.

Zgodnie z § 14 ust. 1 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 18 października 2004 r. w sprawie trybu postępowania i właściwości organu w zakresie zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej oraz ich rodzin (Dz.U. z 2015 r. poz. 1148 ze zm.) środkiem dowodowym potwierdzającym datę i podstawę zwolnienia ze służby oraz okres służby jest zaświadczenie o przebiegu służby, sporządzone na podstawie akt osobowych funkcjonariusza, wystawione przez właściwe organy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu lub Państwowej Straży Pożarnej.

Uwzględniając powyższe regulacje prawne, odniesione do stanu faktycznego niniejszej sprawy, Sąd Apelacyjny nie kwestionuje, że z informacji otrzymanej z Instytutu Pamięci Narodowej z dnia 8 marca 2017 r. wynika, że mąż odwołującej R. K., po którym pobiera ona rentę rodzinną, pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa.

Jednakże zdaniem Sądu Odwoławczego obniżenie po raz drugi renty rodzinnej po zmarłym funkcjonariuszu do kwoty 1000 zł brutto w zaskarżonej decyzji, nie znajduje uzasadnienia w świetle zakładanego celu ustawy zmieniającej z 16 grudnia 2016r. obniżającej świadczenia dla funkcjonariuszy i ich rodzin od 1 października 2017r. W uzasadnieniu do projektu tej ustawy wskazano na konieczność ograniczenia przywilejów dla funkcjonariuszy, zaś odwołująca jest wdową po funkcjonariuszu. Ponadto kwota świadczenia po obniżeniu jest bardzo niska i nie zaspokaja nawet elementarnych potrzeb odwołującej.

Dodatkowo należy wskazać, że przedmiotem niniejszej sprawy jest wysokość świadczenia po zmarłym mężu odwołującej (renta rodzinna), zatem dotyczy ona świadczenia które przyznawane jest z uwagi na zdarzenie losowe i nie dotyczy bezpośrednio funkcjonariusza.

Należy zatem wskazać, że zaskarżona decyzja obniżyła wysokość renty rodzinnej w sposób drastyczny, sięgając poziomu poniżej przeciętnej renty rodzinnej z systemu powszechnego kwota 1000 zł brutto, 854 zł netto) i to w sytuacji gdy z uwagi na wiek odwołująca się pozbawiona została możliwości adaptacyjnych do nowej sytuacji choćby przez podjęcie dodatkowego zatrudnienia rekompensującego utratę części świadczenia rentowego. Równocześnie celem podjętych przez ustawodawcę działań było obniżenie rent rodzinnych po funkcjonariuszach służby bezpieczeństwa niejako „przeoczonych” przy wprowadzaniu w życie ustawy zmieniającej z 2009 r., która nie objęła swoim działaniem tej grupy świadczeniobiorców, przy użyciu tej samej argumentacji co uprzednio, a którą można ująć jako konieczność wymierzenia sprawiedliwości dziejowej, ostatecznego rozliczenia się z dziedzictwem systemu totalitarnego. Wcześniejszą decyzją z 28 października 2009 roku Dyrektor Zakładu Emerytalno – Rentowego MSWiA ustalił odwołującej miesięczną wysokość renty rodzinnej od 1 stycznia 2010 roku w wysokości 2170,95 zł obniżając jej dotychczas pobierane świadczenie w związku z otrzymaną z IPN informacją. A zatem świadczenie było już raz obniżone w 2009r., dlatego uprawniony jest wniosek, że cel ustawy został już osiągnięty.

Sąd Apelacyjny wskazuje nadto, że obniżenie świadczenia w zaskarżonej decyzji stanowiło w istocie arbitralny mechanizm obniżenia tego rodzaju świadczeń, bo w przypadku odwołującej się decydował sam fakt pozostawania w związku małżeńskim z funkcjonariuszem pełniącym służbę w organach wymienionych w art. 13b ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy, nadto przy zerowym przeliczniku za każdy rok służby, a więc tego rodzaju działania nie mogą być uważane za adekwatne do założonego celu.

W tej sytuacji obniżenie świadczenia rentowego odwołującej nastąpiło z naruszeniem konstytucyjnych zasad ochrony praw nabytych, sprawiedliwości społecznej, zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa, proporcjonalności (ustalona na nowo renta rodzinna była drastycznie mniejsza od tej dotychczas przez nią pobieranej) oraz zabezpieczenia społecznego. Ustawodawca nie może bowiem w nieskończoność powoływać się na zasadę sprawiedliwości społecznej czy chęć ograniczenia przywilejów związanych z pracą w aparacie bezpieczeństwa Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, skoro już raz ta argumentacja legła u podstaw przeprowadzonej w trybie przepisów ustawy zmieniającej z 2009 r. weryfikacji emerytur funkcjonariuszy organów bezpieczeństwa państwa. Jest to niedopuszczalne tym bardziej w odniesieniu do pobierających renty rodzinne po tych funkcjonariuszach, na których przenosi się tym sposobem odpowiedzialność za nie swoje czyny, stawiając ich nadto w iluzorycznej sytuacji możliwości wykazania przesłanek z art. 24a ust. 4 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy wyłączających weryfikację świadczenia, tj. udowodnienia, że zmarły przed 1990 r., bez wiedzy przełożonych, podjął współpracę i czynnie wspierał osoby lub organizacje działające na rzecz niepodległości Państwa Polskiego, co może być niemożliwe zarówno z uwagi na znaczny upływ czasu, jak też znany z doświadczenia życiowego fakt, że tego rodzaju działania podejmowane były w ukryciu, bez wiedzy członków rodziny, aby nie narażać ich na ewentualne konsekwencje. Ponadto odwołująca została żoną R. K. 10 lipca 1965 roku, a zatem i z tego powodu mogła nie wiedzieć o przeszłości zawodowej męża, skoro okres wskazany w informacji IPN obejmował okres od 1 sierpnia 1953, a zatem niemal 10 lat wcześniej.

W konsekwencji Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyroku oraz poprzedzającą go decyzję w ten sposób, że stwierdził brak podstaw do ponownego ustalenia wysokości renty rodzinnej po zmarłym mężu R. K. przy uwzględnieniu przepisów dotyczących zasad obliczania wysokości świadczenia dla osób pełniących służbę na rzecz totalitarnego państwa i przyznał odwołującej począwszy od 1 października 2017r. rentę rodzinnej w dotychczasowej wysokości.

sędzia Wiesława Stachowiak