Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 24 maja 2023 roku

Powód Towarzystwo (...) S.A. w W. wystąpił przeciwko pozwanej J. F. z pozwem o zasądzenie od J. F. na rzecz G. F. (1) kwoty 21.069,28 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od kwoty 15.306,80 zł od dnia wytoczenia powództwa do dnia zapłaty, z tym zastrzeżeniem, że zapłata należności nastąpi do rąk Komornika S. przy Sadzie Rejonowym w Kielcach Ł. W. (1), do sprawy egzekucyjnej prowadzonej z wniosku Towarzystwa (...) S.A. przeciwko G. F. (2) pod sygn. akt Km 480/22. Powód wniósł także o zasądzenie od pozwanej na swoją rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia uprawomocnienia się orzeczenia zasądzającego te koszty oraz opłatą skarbową od pełnomocnictwa.

Na podstawie art. 902 k.p.c. w zw. z art. 887 § 2 k.p.c. powód wniósł o zawiadomienie o toczącym się procesie i wezwanie do wzięcia w nim udziału G. F. (1).

Na rozprawie w dniu 15 marca 2023 r. (k. 54) G. F. (1) oświadczył, iż przystępuje do sprawy w charakterze interwenienta ubocznego.

W uzasadnieniu pozwu wskazano, iż w dniu 9 sierpnia 2019 r. w K. zmarł S. F.. Na podstawie postanowienia Sądu Rejonowego dla Krakowa- Podgórza w Krakowie, XII Wydziału Cywilnego, sygn. akt XII Ns 761/21/P, spadek po S. F. na podstawie testamentu notarialnego z dnia 11 grudnia 1996 r. sporządzonego przed notariuszem w K. M. S., Rep. A 10447/96, nabyła z dobrodziejstwem inwentarza żona J. F. w całości.

G. F. (1) jest dłużnikiem powoda i synem zmarłego S. F.. Powodowi przysługuje wobec G. F. (1) wymagalna wierzytelność w wysokości 12.500,00 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, liczonymi od 2 lipca 2011 r. do dnia zapłaty i kosztami postępowania w kwocie 2.573,25 zł, stwierdzona nakazem zapłaty w postępowaniu upominawczym, wydanym w dniu 3 lipca 2013 r. przez Sąd Rejonowy dla Krakowa-Podgórza w Krakowie, I Wydział Cywilny, w sprawie o sygn. akt: I Nc 10106/13/P. Wskazany nakaz zapłaty został opatrzony klauzulą wykonalności w dniu 11 czerwca 2015 r., a powodowi przyznano kwotę 66,00 zł tytułem kosztów postępowania klauzulowego.

Na podstawie tytułu wykonawczego powód wszczął egzekucję z majątku dłużnika. Egzekucja była prowadzona przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Oświęcimiu T. P. pod sygn. akt Km 3634/15. Postępowanie egzekucyjne zostało umorzone, wobec bezskuteczności

Następnie wierzyciel ponowił wniosek o wszczęcie egzekucji. Postępowanie egzekucyjne jest prowadzone przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Kielcach Ł. W. (2), sygn. akt Km 480/22. Na dzień wniesienia pozwu egzekucja nie przyniosła skutku w postaci zaspokojenia wierzytelności przysługującej wierzycielowi, a dalsze koszty egzekucyjne wynoszą 2.706,35 zł. Powód, jako wierzyciel G. F. (1), na podstawie art. 1000 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 999 k.c. w zw. z art. 996 k.c. w zw. z art. 993 k.c. w zw. z art. 991 k.c. oraz na podstawie art. 902 k.p.c. w zw. z art. 887 § 1 k.p.c., dochodzi od pozwanej należności wynikającej z wierzytelności o zapłatę sumy pieniężnej, stanowiącej zachowek po zmarłym ojcu dłużnika, S. F., przysługującej dłużnikowi w stosunku do pozwanej.

W dniu 30 maja 2022 r. Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w Kielcach Ł. W. (2) dokonał zajęcia przedmiotowej wierzytelności. Pozwana nie wykonała obowiązków wynikających z zajęcia wierzytelności. W dniu 5 lipca 2022 r. Komornik wydał na rzecz wierzyciela zaświadczenie, potwierdzające uprawnienie wierzyciela do realizacji wszelkich praw i roszczeń wynikających z zajętego prawa.

Stosownie do treści 187 § 1 pkt 3 k.p.c., powód celem pozasądowego zakończenia sporu, w dniu 4 sierpnia 2022 r. wystosował do pozwanej wezwanie do zapłaty, które nie doprowadziło do zaspokojenia roszczenia powoda.

W odpowiedzi na pozew (k. 42) pozwana wskazała, iż nie zapłaci synowi zachowku, gdyż on tego się nie domaga. Dodatkowo pozwana wychowywała dzieci G. F. (1).

Na rozprawie w dniu 24.05.2023 r. G. F. (1) również wniósł o oddalenie powództwa.

W piśmie z dnia 19.04.2023 r. (k. 74-76) powód wskazał, iż podstawą jego legitymacji czynnej jest treść art. 902 k.p.c. w zw. z art. 887 § 1 k.p.c. Zgodnie z art. 902 k.p.c. do skutków zajęcia wierzytelności stosuje się odpowiednio art. 885 k.p.c., art. 887 k.p.c. i art. 888 k.p.c., a do skutków niezastosowania się do wezwań Komornika oraz do obowiązków wynikających z zajęcia - art. 886 k.p.c. Przepis art. 887 § 1 k.p.c. stanowi, że z mocy samego zajęcia wierzyciel może wykonywać wszelkie prawa i roszczenia dłużnika. Jak wykazano wcześniej, powód jest wierzycielem G. F. (1), któremu przysługuje wierzytelność wobec pozwanej z tytułu zachowku. Powód, wykonując prawa i roszczenia dłużnika, dochodzi od pozwanej należności, przysługującej G. F. (1) od pozwanej z tytułu roszczenia o zapłatę sumy pieniężnej do pokrycia zachowku. Powołane przepisy przewidują szczególną instytucję postępowania egzekucyjnego, określaną jako powództwo wierzyciela egzekwującego przeciwko dłużnikowi zajętej wierzytelności (poddłużnikowi, trzeciemu dłużnikowi, trzeciodłużnikowi). Jego swoistość polega na tym, że na skutek zajęcia dochodzi do podstawienia wierzyciela egzekwującego we wszystkie prawa i roszczenia jego dłużnika. Wierzyciel wnoszący powództwo powinien domagać się zasądzenia świadczenia do rąk dłużnika (tak: Romańska, komentarz do przepisów art. 758-1088 k.p.c. regulujących postępowanie egzekucyjne wyd. 3, 2016 źródło: Legalis; Drabik [w:] Kodeks postępowania cywilnego . Komentarz Tom II pod red. Szanciłło wyd. 1, 2019 rok, Legalis). W orzecznictwie podkreśla się, że wytoczenie przez wierzyciela egzekwującego powództwa przeciwko trzeciodłużnikowi, który żąda zasądzenia wierzytelności na rzecz swego dłużnika egzekwowanego, jest oparte na zmianie dokonanej w płaszczyźnie prawa procesowego (podstawieniu). Zachodzi w tym wypadku substytucja procesowa, której następstwem jest podstawienie wierzyciela egzekwującego w miejsce jego dłużnika, będącego wierzycielem dłużników egzekwowanych, bez zmiany legitymacji materialnoprawnej (uchwała SN z dnia 15 września 2017 r. sygn. III CZP 40/17 OSNC 2018/6/64). Z istoty tej substytucji wynika, że powód (wierzyciel egzekwujący) nie może domagać się w takim procesie od pozwanego zasądzenia roszczenia do swoich rąk, lecz może żądać zasądzenia takiego roszczenia wyłącznie na rzecz dłużnika egzekwowanego. Reguła ta odnosi się także do zajętej wierzytelności podlegającej egzekucji (tak: wyrok SN z dnia 25 stycznia 2017 r. sygn. IV CSK 232/16 opubl.: Lex nr 2216189). Zgodnie z treścią postanowienia Sądu Rejonowego dla Krakowa-Podgórza w Krakowie, XII Wydziału Cywilnego, sygn. akt XII Ns 761/21/P, spadek po zmarłym S. F. na podstawie testamentu notarialnego z dnia 11 grudnia 1996 r. sporządzonego przed notariuszem w K. M. S., Rep. A 10447/96 nabyła z dobrodziejstwem inwentarza żona J. F. w całości. W przypadku dziedziczenia ustawowego, stosownie do art. 931 § 1 k.c., przypadający G. F. (1) udział spadkowy wynosiłby 1/2, wobec czego wysokość należnego mu zachowku odpowiada - zgodnie z art. 991 k.c. - 1/4 masy spadkowej. W skład spadku po zmarłym S. F., wchodziło co najmniej prawo współwłasności (na zasadzie małżeńskiej wspólności majątkowej z pozwaną) zabudowanej nieruchomości, położonej w K., przy ulicy (...), dla której Sąd Rejonowy dla Krakowa-Podgórza w Krakowie, IV Wydział Ksiąg Wieczystych, prowadzi księgę wieczystą o numerze KW KR 1P/ (...). Biorąc pod uwagę aktualne ceny na rynku lokalnym w miejscu położenia nieruchomości, wartość całego prawa własności opisanej nieruchomości wynosi nie mniej niż 400.000,00 zł. Zatem wartość masy spadkowej po S. F. odpowiada kwocie 200.000,00 zł. Mając na względzie wartość masy spadkowej określonej powyżej, wartość udziału spadkowego, który przypadałby G. F. (1) z tytułu dziedziczenia ustawowego po zmarłym G. F. (1) - w przypadku, gdyby nie sporządził on testamentu, na mocy którego jako swojego spadkobiercę ustanowił żonę - odpowiadałby kwocie 100.000,00 zł (200.000,00 zł x 1/2). Zatem, wartość zachowku przysługującego G. F. (1) odpowiada kwocie 50.000,00 zł (100.000,00 zł x 1/2). Z uwagi jednak na fakt, że zadłużenie dłużnika względem powoda jest niższe, niż kwota zadłużenia pozwanej (trzeciodłużnika) względem G. F. (1), wynikająca z roszczenia o zachowek, dochodzona pozwem kwota ogranicza się do sumy zadłużenia G. F. (1) względem powódki na dzień 27 września 2022 r., to jest do kwoty 21.069,28 zł.

Niespornym w sprawie było, iż w dniu 9 sierpnia 2019 r. w K. zmarł S. F.. Na podstawie postanowienia Sądu Rejonowego dla Krakowa- Podgórza w Krakowie, XII Wydziału Cywilnego, sygn. akt XII Ns 761/21/P, spadek po S. F. na podstawie testamentu notarialnego z dnia 11 grudnia 1996 r. sporządzonego przed notariuszem w K. M. S., Rep. A 10447/96, nabyła z dobrodziejstwem inwentarza żona J. F. w całości.

Nie była również kwestionowana wysokość należnego G. F. (1) zachowku.

Ponadto Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Powodowi przysługuje wobec G. F. (1) wymagalna wierzytelność w wysokości 12.500,00 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, liczonymi od 2 lipca 2011 r. do dnia zapłaty i kosztami postępowania w kwocie 2.573,25 zł, stwierdzona nakazem zapłaty w postępowaniu upominawczym, wydanym w dniu 3 lipca 2013 r. przez Sąd Rejonowy dla Krakowa-Podgórza w Krakowie, I Wydział Cywilny, w sprawie o sygn. akt: I Nc 10106/13/P. Wskazany nakaz zapłaty został opatrzony klauzulą wykonalności w dniu 11 czerwca 2015 r., a powodowi przyznano kwotę 66,00 zł tytułem kosztów postępowania klauzulowego.

/dowód: akta sprawy o sygn. akt: I Nc 10106/13/P/

Na podstawie tytułu wykonawczego powód wszczął egzekucję z majątku dłużnika. Egzekucja była prowadzona przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Oświęcimiu T. P. pod sygn. akt Km 3634/15. Postępowanie egzekucyjne zostało umorzone, wobec bezskuteczności.

/dowód: postanowienie z dnia 6.06.2016 r. Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Oświęcimiu T. P. pod sygn. akt Km 3634/15, k. 14/

Następnie wierzyciel ponowił wniosek o wszczęcie egzekucji. Postępowanie egzekucyjne jest prowadzone przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Kielcach Ł. W. (2), sygn. akt Km 480/22. Na dzień wniesienia pozwu egzekucja nie przyniosła skutku w postaci zaspokojenia wierzytelności przysługującej wierzycielowi, a dalsze koszty egzekucyjne wynoszą 2.706,35 zł. Łącznie na dzień wniesienia pozwu powód, jako wierzyciel G. F. (1), posiadał wierzytelność w kwocie 21.069,28 zł, która w toku postępowania stopniowo wzrastała.

W dniu 30 maja 2022 r. Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w Kielcach Ł. W. (2) w sprawie o sygn. Km480/22 dokonał zajęcia przedmiotowej wierzytelności. Pozwana nie wykonała obowiązków wynikających z zajęcia wierzytelności. W dniu 5 lipca 2022 r. Komornik wydał na rzecz powoda zaświadczenie, potwierdzające uprawnienie wierzyciela do realizacji wszelkich praw i roszczeń wynikających z zajętego prawa.

/dowód: pismo komornika przy Sądzie Rejonowym w Kielcach Ł. W. (2) z dnia 27.09.2022 r. i z dnia 3.04.2023 r., k. 15 i k. 66; akta komornika przy Sądzie Rejonowym w Kielcach Ł. W. (2) o sygn. Km 480/22/

S. F. nie wydziedziczył G. F. (1) w swoim testamencie z dnia 11 grudnia 1996 r., Rep. A 10447/96.

/dowód: testament S. F. z dnia 11 grudnia 1996 r., Rep. A 10447/96, k. 31 w aktach związkowych o sygn. XII Ns 761/21/P/

G. F. (1) ma długi a nie posiada wartościowych rzeczy ani środków na ich zaspokojenie. Nie dochodził id matki zachowku, gdyż w młodości nie był dobrym dzieckiem, a matka wychowała dwoje jego dzieci. Nieruchomość położona w K. objęta księgą wieczystą (...) stanowi całą masę spadkową.

/dowód: zeznania J. F., k. 54-55; zeznania G. F. (1), k. 55/

Sąd ustalił powyższy stan faktyczny na podstawie dowodów z dokumentów prywatnych, w tym dokumentacji dot. przebiegu leczenia wnioskodawcy oraz przedłożonych rachunków i dokumentów od pracodawcy, których autentyczność i wiarygodność nie budzi wątpliwości Sądu oraz co do których strony procesu nie składały w trakcie postępowania zastrzeżeń. Stan faktyczny Sąd ustalił także na podstawie dowodu z przesłuchania pozwanej oraz G. F. (1), które Sąd uznał za jasne, logiczne spójne z pozostałym materiałem dowodowym, nie znalazł tym samym podstaw do ich kwestionowania.

Sąd zważył co następuje:

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie.

Podstawą legitymacji czynnej powoda jest treść art. 902 k.p.c. w zw. z art. 887 § 1 k.p.c. Zgodnie z art. 902 k.p.c. do skutków zajęcia wierzytelności stosuje się odpowiednio art. 885 k.p.c., art. 887 k.p.c. i art. 888 k.p.c., a do skutków niezastosowania się do wezwań Komornika oraz do obowiązków wynikających z zajęcia - art. 886 k.p.c. Przepis art. 887 § 1 k.p.c. stanowi, że z mocy samego zajęcia wierzyciel może wykonywać wszelkie prawa i roszczenia dłużnika. Jak wykazano wcześniej, powód jest wierzycielem G. F. (1), któremu przysługuje wierzytelność wobec pozwanej z tytułu zachowku. Powód, wykonując prawa i roszczenia dłużnika, dochodzi od pozwanej należności, przysługującej G. F. (1) od pozwanej z tytułu roszczenia o zapłatę sumy pieniężnej do pokrycia zachowku. Powołane przepisy przewidują szczególną instytucję postępowania egzekucyjnego, określaną jako powództwo wierzyciela egzekwującego przeciwko dłużnikowi zajętej wierzytelności (poddłużnikowi, trzeciemu dłużnikowi, trzeciodłużnikowi). Jego swoistość polega na tym, że na skutek zajęcia dochodzi do podstawienia wierzyciela egzekwującego we wszystkie prawa i roszczenia jego dłużnika. Wierzyciel wnoszący powództwo powinien domagać się zasądzenia świadczenia do rąk dłużnika (tak: Romańska, komentarz do przepisów art. 758-1088 k.p.c. regulujących postępowanie egzekucyjne wyd. 3, 2016 źródło: Legalis; Drabik [w:] Kodeks postępowania cywilnego . Komentarz Tom II pod red. Szanciłło wyd. 1, 2019 rok, Legalis). W orzecznictwie podkreśla się, że wytoczenie przez wierzyciela egzekwującego powództwa przeciwko trzeciodłużnikowi, który żąda zasądzenia wierzytelności na rzecz swego dłużnika egzekwowanego, jest oparte na zmianie dokonanej w płaszczyźnie prawa procesowego (podstawieniu). Zachodzi w tym wypadku substytucja procesowa, której następstwem jest podstawienie wierzyciela egzekwującego w miejsce jego dłużnika, będącego wierzycielem dłużników egzekwowanych, bez zmiany legitymacji materialnoprawnej (uchwała SN z dnia 15 września 2017 r. sygn. III CZP 40/17 OSNC 2018/6/64). Z istoty tej substytucji wynika, że powód (wierzyciel egzekwujący) nie może domagać się w takim procesie od pozwanego zasądzenia roszczenia do swoich rąk, lecz może żądać zasądzenia takiego roszczenia wyłącznie na rzecz dłużnika egzekwowanego. Reguła ta odnosi się także do zajętej wierzytelności podlegającej egzekucji (tak: wyrok SN z dnia 25 stycznia 2017 r. sygn. IV CSK 232/16 opubl.: Lex nr 2216189). Zgodnie z treścią postanowienia Sądu Rejonowego dla Krakowa-Podgórza w Krakowie, XII Wydziału Cywilnego, sygn. akt XII Ns 761/21/P, spadek po zmarłym S. F. na podstawie testamentu notarialnego z dnia 11 grudnia 1996 r. sporządzonego przed notariuszem w K. M. S., Rep. A 10447/96 nabyła z dobrodziejstwem inwentarza żona J. F. w całości.

Zgodnie z art. 991 k.c. zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek). Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.

W przypadku dziedziczenia ustawowego, stosownie do art. 931 § 1 k.c., przypadający G. F. (1) udział spadkowy wynosiłby 1/2, wobec czego wysokość należnego mu zachowku odpowiada - zgodnie z art. 991 k.c. - 1/4 masy spadkowej. G. F. (1) nie został wydziedziczony przez ojca. Dokonanie przez spadkodawcę wydziedziczenia pozbawia wydziedziczonego prawa do zachowku, jednak sytuacja taka w niniejszej sprawie nie zachodziła.

W skład spadku po zmarłym S. F. wchodziło prawo współwłasności (na zasadzie małżeńskiej wspólności majątkowej z pozwaną) zabudowanej nieruchomości położonej w K., dla której Sąd Rejonowy dla Krakowa-Podgórza w Krakowie, IV Wydział Ksiąg Wieczystych, prowadzi księgę wieczystą o numerze (...).

Wysokość dochodzonego przez powoda nie była kwestionowana ani przez pozwaną ani przez G. F. (1) (k. 54).

Z uwagi na fakt, że w toku postępowania egzekucyjnego powstały i powstaną koszty postępowania, które w konsekwencji obciążą dłużnika, a będą egzekwowane w pierwszej kolejności z dokonanych wpłat, wysokość roszczenia w niniejszej sprawie obejmuje, oprócz należności wynikających z orzeczeń tut. Sądu w sprawie I Nc 10106/13/P, również kwotę kosztów prowadzonej egzekucji. Zapłata należności przez pozwaną do rąk Komornika spowoduje, że wpłata w pierwszej kolejności zostanie zaliczona przez Komornika na poczet kosztów egzekucji, zatem gdyby koszty te nie zostały uwzględnione w wysokości roszczenia względem pozwanej, faktyczna kwota zaspokojenia powoda byłaby niższa - powód nie zostałby w całości zaspokojony.

Z uwagi na powyższe Sąd orzekł jak w pkt. I-wszym wyroku, z uwzględnieniem sprostowania dokonanego postanowieniem z dnia 1 czerwca 2023 r.

O kosztach Sąd orzekł w pkt. II wyroku w oparciu o art. 102 k.p.c., wedle którego W wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami.

W niniejszej sprawie pozwana (jak i G. F. (1)) nie utrudniali postępowania, nie kwestionowali samej wysokości zachowku, co zdecydowanie przyczyniło się do szybkiego zakończenia sprawy wyrokiem. Dodatkowo sytuacja pozwanej jest niewątpliwie zła i zbędne jest jej dalsze pogarszanie ponad potrzebę. Pozwana jest osobą starszą, nie ma oszczędności czy zaplecza majątkowego, a jeszcze pośrednio zostaje obciążana odpowiedzialnością za długi syna. Dodatkowo za zastosowaniem zasady słuszności przemawiało także porównanie sytuacji majątkowej pozwanej oraz strony powodowej. Wynikająca z porównania dysproporcja sił i środków prowadzić musiała do uznania za słuszne obciążanie pozwanej kosztami postępowania tylko w części tj. obciążając pozwaną jedynie obowiązkiem zwrotu opłaty od pozwu (1.054 zł) oraz pełnomocnictwa (17 zł), co łącznie dało kwotę 1.071 zł. Natomiast Sąd nie obciążył pozwanej kosztami zastępstwa procesowego powoda.