Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem zaocznym z dnia 12 marca 2021 roku w sprawie z powództwa (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w B. przeciwko S. P. o zapłatę, Sąd Rejonowy dla Łodzi-Widzewa w Łodzi oddalił powództwo.

Apelację od powyższego wyroku złożyła powódka, zaskarżając orzeczenie w całości, oraz zarzucając skarżonemu orzeczeniu naruszenie:

1.  art. 10 ustawy z 28 kwietnia 1936 r. - Prawo wekslowe w zw. z art. 48 ustawy z 28 kwietnia 1936 r. - Prawo wekslowe i art. 6 k.c. poprzez przyjęcie, iż ciężar dowodu w niniejszej sprawie spoczywał na stronie powodowej w sytuacji, gdy powództwo zostało oparte na podstawie weksla in blanco a tym samym sprawa niniejsza nosiła charakter sprawy wekslowej powodując, iż obowiązek udowodnienia wad wypełnionego weksla, niezgodności z deklaracją wekslową czy też nieistnienia zobowiązania, bądź wykazania, iż zobowiązanie to nie opiewa na kwotę wskazaną w treści weksla zgodnie z zawartym przez strony porozumieniem obarcza stronę pozwaną a nie powodową, co w konsekwencji doprowadziło to do oddalenia powództwa;

2.  art. 58 § 1 i 3 k.c. poprzez błędne jego zastosowania względem zawartej pomiędzy stronami postępowania umowy i uznanie, że części postanowień umowy pożyczki nr (...) zmierza do obejścia prawa w związku z czym jest nieważna oraz uznanie, że bez nieważnych postanowień umowy do jej zawarcia by nie doszło, co w konsekwencji doprowadziło do uznania całości umowy za nieważną i oddalenia powództwa, a to w sytuacji gdy brak jakichkolwiek przesłanek do unieważnienia umowy;

3.  art. 58 § 2 k.c. w zw. z art. 359 § 21 poprzez jego błędne zastosowanie i uznanie, że powódka naliczając pozaodsetkowe koszty zmierzała do obejścia przepisów o odsetkach maksymalnych, co doprowadziło do oddalenia powództwa.

4.  art. 36a ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim poprzez jego niezastosowanie co doprowadziło do nieuzasadnionej odmowie zasądzenia przez Sąd I instancji całości kwot z tytułu pozaodsetkowych kosztów kredytu konsumenckiego, podczas gdy koszty mieszczące się w limicie wprowadzonym przez ww. przepis wyłączone są spod możliwości badania, czy stosowe postanowienia stanowią niedozwolone klauzule umowne;

5.  art. 36a ustawy o kredycie konsumenckim poprzez przyjęcie, że wysokość Prowizji i opłaty za Twój Pakiet zawartych w umowie pożyczki nr (...) wiążącej strony jest niedopuszczalna, podczas gdy łączna kwota powyższych kosztów wraz z opłatą przygotowawczą - nie przekracza limitu kosztów pozaodsetkowych zawartych w ustawie o kredycie konsumenckim w art. 36a ustawy;

6.  art. 232 k.p.c., które miało wpływ na rozstrzygnięcie, poprzez działanie przez Sąd I instancji za stronę pozwaną w sytuacji, gdy z treści tego przepisu wynika, iż w pierwszej kolejności to strona dowodzi swoich twierdzeń, a dopiero po wyczerpaniu środków dowodowych Sąd może dopuścić dowód nie wskazany przez stronę co nie oznacza, iż procedujący może przeprowadzić całe postępowanie dowodowe za jedną ze stron;

7.  art. 3 k.p.c., art. 227 k.p.c., art. 232 k.p.c. i art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c. oraz art. 101 ustawy z dnia 28.04.1936 r. - Prawo wekslowe poprzez nieuwzględnienie powództwa w całości w przypadku gdy powódka oparła swoje roszczenie na przedstawionym do zapłaty, prawidłowo wypełnionym i ważnym dokumencie wekslowym, a pozwany nie złożył skutecznie wniosków dowodowych przeciwko żądaniu pozwu, a tym samym nie wykazał, że żądanie pozwu jest niezasadne, co miało wpływ na rozstrzygnięcie i w konsekwencji doprowadziło do oddalenia powództwa.

8.  z ostrożności procesowej art. 720 § 1 k.c. poprzez brak zasądzenia zwrotu pożyczki do wysokości kwoty nominalnej pomimo zobowiązania umownego pozwanego do zwrotu rzeczonej kwoty.

W konkluzji pozwany wniósł o:

1.  zmianę wyroku w zaskarżonym zakresie i uwzględnienie powództwa w całości oraz zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kosztów postępowania wraz z kosztami zastępstwa procesowego według norm przepisanych za I instancję od całości żądania zgłoszonego w pozwie.

2.  zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kosztów postępowania apelacyjnego wraz z kosztami zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

3.  ewentualnie o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego rozpatrzenia Sądowi I instancji z pozostawieniem temu Sądowi rozstrzygnięcia o kosztach instancji odwoławczej.

Okręgowy zważył co następuje:

Apelacja nie jest zasadna i nie zasługiwała na uwzględnienie.

Na wstępie należy wskazać, że Sąd Okręgowy nie znalazł żadnych podstaw do uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji. W sprawie nie zaszła nieważność postępowania, o której mowa w art. 379 k.p.c., ani żadna z przyczyn wymienionych w art. 505 ¹² § 1 i 1 ¹ k.p.c. oraz 386 § 3 i 4 k.p.c.

Niniejsza sprawa była rozpoznawana w postępowaniu uproszczonym, a zatem zgodnie z art. 505 ⁹ § 11 k.p.c. apelację można oprzeć tylko na zarzutach naruszenia prawa materialnego przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie lub naruszenia przepisów postępowania, jeżeli mogło ono mieć wpływ na wynik sprawy. Natomiast stosownie do art. 505 ¹³ § 2 k.p.c., jeżeli sąd drugiej instancji nie przeprowadził postępowania dowodowego, uzasadnienie wyroku powinno zawierać jedynie wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa.

W postępowaniu uproszczonym apelacja ma charakter ograniczony, a celem postępowania apelacyjnego nie jest tu ponowne rozpoznanie sprawy, ale wyłącznie kontrola wyroku wydanego przez Sąd I instancji w ramach zarzutów podniesionych przez skarżącego. Innymi słowy, apelacja ograniczona wiąże Sąd odwoławczy, a zakres jego kompetencji kontrolnych jest zredukowany do tego, co zarzuci w apelacji skarżący (tak m. in. SN w uchwale 7 sędziów z dnia 31.01.2008 r., III CZP 49/07, publ. OSNC z 2008 r., nr 6, poz. 55).

Powód wśród zarzutów naruszenia prawa procesowego zakwestionował dokonaną przez Sąd I instancji ocenę materiału dowodowego.

Zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. nie jest trafny. Jak słusznie wskazał Sąd Rejonowy, w świetle poglądów (...) sąd krajowy jest zobowiązany do zbadania z urzędu, czy dane warunki umowy wchodzące w zakres stosowania dyrektywy 93/13 mają nieuczciwy charakter. Przepisy kodeksu cywilnego dotyczące nieuczciwych postanowień umownych ( art. 385 ¹ i nast. k.c. ) stanowią implementację do krajowego systemu prawnego dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5.04.1993r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich. Zatem niezależnie od tego, że roszczenie opierało się na wekslu, Sąd Rejonowy prawidłowo uznał, że miał obowiązek zbadać z urzędu zakres żądania powoda oraz to w jaki sposób wykazywał on zasadność i wysokość żądania, czyli inaczej miał obowiązek dokonania kontroli warunków umowy z uwagi na potencjalne istnienie w tej umowie klauzul abuzywnych. Tym samym niezasadny jest zarzut naruszenia art. 3 k.p.c., art. 227 k.p.c., art. 232 k.p.c. i art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c. oraz art. 101 ustawy z dnia 28.04.1936 r. - Prawo wekslowe.

Sąd Okręgowy w pełni podziela stanowisko Sądu I instancji, zgodnie z którym postanowienia dotyczące prowizji w sposób rażący naruszają interesy pozwanego, są sprzeczne z dobrymi obyczajami, a ponadto prowadzą w istocie do obejścia bezwzględnie obowiązujących przepisów prawa, zwłaszcza dotyczących odsetek maksymalnych.

Podkreślenia przy tym wymaga, że mając na uwadze ogólne reguły ochrony konsumentów, w przedmiotowej sprawie Sąd Rejonowy zobligowany był z urzędu zbadać, stojącą u podstaw stosunku podstawowego łączącego strony, umowę pożyczki pod kątem ewentualnej abuzywności jej postanowień – co stanowi realizację zasady kontroli z urzędu zgodności dochodzonego roszczenia z przepisami prawa materialnego.

Wbrew argumentacji powoda zaprezentowanej w treści apelacji, należy przede wszystkim zaznaczyć, że niezależnie od uregulowań ustawy o kredycie konsumenckim dotyczących maksymalnej wysokości kosztów pozaodsetkowych, koszty te nie mogą stanowić dodatkowego źródła zysku przedsiębiorcy, powinny zatem być kształtowane w sposób zgodny z rzeczywistym kosztem dokonywanych czynności w związku, z którymi pozostają.

W ocenie Sądu Okręgowego stanowisko odmienne byłoby dopuszczalne w sytuacji, gdy odsetki za korzystanie z kapitału są szczególnie niskie lub w ogóle nie występują. Wówczas prowizja przyjmuje cechy wynagrodzenia za korzystanie z kapitału, które to wynagrodzenie – szczególnie w przypadku niektórych umów, zwłaszcza skierowanych do osób nie posiadających zdolności kredytowej, obarczonych wysokim ryzykiem niespłacenia zobowiązania, czy też oferowanych w sposób szczególnie przystępny dla klienta (np. przez internet) – powinno być oceniane z punktu widzenia konkretnej umowy, w okolicznościach danej sprawy oraz z uwzględnieniem realiów gospodarczych.

Mimo iż powołana ustawa o kredycie konsumenckim na podstawie regulacji zawartej w art. 36a pozwala na ustalenie maksymalnej dla konkretnej umowy kredytu, wysokości kosztów pozaodsetkowych, to sama tylko okoliczność, iż koszty te mieszczą się w wyznaczonym w ten sposób limicie, nie przesądza o ich zasadności. Wskazany przepis określa maksymalną wysokość przedmiotowych kosztów, co nie oznacza, że mogą one być kształtowane w sposób dowolny. W granicach tak określonego limitu podlegają one badaniu przez Sąd. Zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem, koszty te, co do zasady, nie mogą stanowić dodatkowego zysku przedsiębiorcy. Ponadto postanowienia umowne, regulujące ich wysokość, podlegają badaniu z punktu widzenia zgodności z prawem materialnym.

W kontrolowanej sprawie powyższe rozważania znajdą zastosowanie w odniesieniu do spornej opłaty prowizyjnej. Z okoliczności sprawy wynika, że opłata ta w przewidzianej umową wysokości nie jest związana z poniesionymi przez powoda kosztami zawarcia i obsługi pożyczki. Tym samym pozostaje ona oderwana od faktycznych kosztów poniesionych przez skarżącego, stanowiąc dodatkowe wynagrodzenie za korzystanie przez pozwanego z pożyczonego kapitału. W istocie zatem opłata ta nie stanowi „kosztu okołoodsetkowego”, ten bowiem powinien być związany – zgodnie z zasadą ekwiwalentności świadczeń – z określonymi kosztami poniesionymi przez pożyczkodawcę w związku z udzieleniem pożyczki bądź usługami świadczonymi na rzecz pożyczkobiorcy, np. w ramach umowy ubezpieczenia, stanowiącego zabezpieczenie zobowiązania. Sporna opłata pozostaje zatem tożsama w swojej funkcji z odsetkami stanowiącymi wynagrodzenie pożyczkodawcy za korzystanie przez pożyczkobiorcę z jego środków finansowych. Jest to więc ukryta forma odsetek od pożyczonego kapitału. Konstrukcja taka w oczywisty sposób prowadzi do obejścia przepisów regulujących instytucję odsetek maksymalnych. Podkreślić w tym miejscu należy, że instytucja ta została wprowadzona do kodeksu cywilnego przez ustawodawcę w art. 359 § 2 ¹ k.c. celem przeciwdziałania zjawisku lichwy i ochrony interesów konsumentów. Stopa tych odsetek odzwierciedla aktualny układ stosunków gospodarczych oraz wartość pieniądza w obrocie międzybankowym i poziom inflacji i nie pozwala pożyczkodawcom na wykorzystywanie przymusowego położenia słabszej strony umowy.

Mając na uwadze powyższe, a także wysokość opłaty prowizyjnej w stosunku do kwoty pożyczki, należy ją uznać za nadmierną, a jej zastrzeżenie wobec konsumenta - jako nie dotyczące świadczeń głównych stron - stanowiło niedozwoloną klauzulę umowną, ponieważ ukształtowało sytuację pozwanego w sposób zbliżony do lichwy, a więc sprzecznie z dobrymi obyczajami. Tym samym zapis łączącej strony umowy dotyczący przedmiotowej prowizji, zgodnie z art. 385 1 § 1 k.c., nie wiązał pozwanej, co do jej wysokości i nie jest ona zobowiązana do zapłaty tego rodzaju należności we wskazanej w umowie wysokości. Nawet jeśli jednak przyjąć, że przepisy dotyczące klauzul niedozwolonych nie znajdą zastosowania do spornej prowizji, postanowienia umowy w tym zakresie, jako sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (art. 5 k.c.) oraz przepisami regulującymi kwestie odsetek maksymalnych (art. 359 § 2 ¹ - § 2 ³ k.c.), zmierzają do obejścia prawa i jako takie są nieważne (art. 58 § 1 i 2 k.c.).

W ocenie Sądu Okręgowego Sąd I instancji nie uchybił także treści art. 720 § 1 k.c. poprzez brak zasądzenia zwrotu pożyczki do wysokości kwoty nominalnej pomimo zobowiązania umownego pozwanego do zwrotu rzeczonej kwoty. Zgodnie z powołanym przepisem przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tą samą ilość pieniędzy albo rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości. Dla oceny zasadności tego zarzutu zasadniczą kwestią było ustalenie, czy doszło do skutecznego wypowiedzenia umowy pozwanej przez powoda, co nakładałoby na pożyczkobiorcę obowiązek natychmiastowego zwrotu pożyczki. Jak już wyżej wskazano strona powodowa nie mogła skutecznie dochodzić swego roszczenia w oparciu o weksel załączony do pozwu, ponieważ powód wypełnił weksel niezgodnie z porozumieniem wekslowym, a dochodzone roszczenie nie jest wymagalne. W stosunku pomiędzy wystawcą, a remitentem weksla samodzielność tego zobowiązania ulega znacznemu osłabieniu z uwagi na możliwość podniesienia przez wystawcę zarzutów ze stosunku podstawowego, a wystawca powinien udowodnić, że weksel wypełniono niezgodnie z porozumieniem wekslowym. W tym celu należy odwołać się do postanowień deklaracji wekslowej, która wskazywała okoliczności, na podstawie których powód byłby uprawniony do wypełnienia weksla. Przede wszystkim po stronie pozwanej musiało wystąpić opóźnienie przekraczające 30 dni, co uprawniałoby powoda do wezwania zmarłego pożyczkobiorcy do zapłaty zaległości w terminie 7 dni od daty otrzymania przez niego wezwania. Zgodnie z treścią deklaracji wekslowej opóźnienie płatności obejmowało kwotę wartości jednej pełnej raty. Pismem z dnia 23 czerwca 2019 r. powódka skierowała do pozwanej wypowiedzenie umowy pożyczki, wzywając do wykupu weksla. Wypowiedzenie musiałoby być skuteczne przed datą płatności wskazaną na wekslu, czyli przed dniem 23 lipca 2019 r. W niniejszej sprawie nie było jednak możliwości ustalenia daty doręczenia zarówno wezwania do zapłaty, jak i wypowiedzenia umowy. W aktach sprawy również brak dowodu doręczenia tego pisma pozwanej. Jednocześnie z wypowiedzenia umowy pożyczki wynikało, że tego dnia strona powodowa wypełniła już weksel, czyniąc to właściwie przed upływem tygodniowego terminu wynikającego z porozumienia wekslowego. Wypowiedzenie musiałoby być skuteczne przed dniem 23 lipca 2019 r. (taka data płatności została wskazana na wekslu), brak jest jednak możliwości ustalenia daty doręczenia zarówno wezwania do zapłaty, jak i wypowiedzenia umowy.

Konkludując, zaskarżony wyrok odpowiada prawu, a zarzuty apelacji nie zasługiwały na uwzględnienie. Z tych względów, na podstawie art. 385 k.p.c., Sąd Okręgowy oddalił apelację powoda.