Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 2 lutego 2023 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie następującym:

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 2 lutego 2023 r. w S.

sprawy R. G.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w K.

o emeryturę pomostową

na skutek apelacji ubezpieczonego

od wyroku Sądu Okręgowego w Koszalinie z dnia 26 listopada 2021 r., sygn. akt IV U 664/21

zmienia zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję i przyznaje R. G. prawo do emerytury pomostowej od dnia 31 października 2021 roku.

Sygn. akt III AUa 38/22

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. decyzją z 4 sierpnia 2021 r. odmówił ubezpieczonemu R. G. prawa do emerytury pomostowej.

Odwołanie od decyzji wniósł ubezpieczony zarzucając niezgodność z ustawą z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ustawą z 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych oraz ze stanem faktycznym. Ubezpieczony wniósł o zmianę decyzji i przyznanie prawa do emerytury pomostowej, ponieważ legitymuje się stażem pracy w szczególnych warunkach, wynoszącym co najmniej 15 lat, którą wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy przed dniem 1 stycznia 1999 r.

Organ rentowy w odpowiedzi na odwołanie wniósł o oddalenie.

Sąd Okręgowy w Koszalinie IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 26 listopada 2021 r. oddalił odwołanie i zasądził od ubezpieczonego na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. 180 zł kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Okręgowy ustalił, że ubezpieczony, ur. (...), jest technikiem elektrykiem w specjalności elektroenergetyka. Posiada też wykształcenie wyższe magisterskie z zakresu administracji. W dniu 3.08.1981 r. podjął zatrudnienie w Zakładzie (...) w K. na stanowisku stażysty - elektromontera linii napowietrznych niskich i średnich napięć. Z dniem 3.11.1981r. zatrudniony na stanowisku elektromontera linii napowietrznych niskich i średnich napięć - pracował przy usuwaniu awarii linii napowietrznych. Następnie był kierownikiem zespołu, który usuwał awarie. Od 6.01.1982 r. do 22.10.1983r. odbywał zasadniczą służbę wojskową. Z dniem 7.11.1983 r. ponownie zatrudniony został w Zakładzie (...) w K. na stanowisku elektromontera pogotowania elektroenergetycznego. W tym czasie kierował zespołem zajmującym się usuwaniem awarii linii napowietrznych o napięciu od 0,4 kV do 400.000 V. Od 1.02.1985 r. dyżurny operator nastawni i rozdzielni wysokiego napięcia stacji D.. Rozdzielnia wysokich napięć w D. składała się w większości z linii napowietrznych i zajmowała obszar około 15 ha. Nastawnia znajduje się w budynku. Ubezpieczony pracował zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz budynku.

Z dniem 1.01.1989 r. zatrudniony na stanowisku dyżurnego stacji D., z następującym zakresem obowiązków:

1.  pełnienie dyżurów w ruchu ciągłym stacji 400/220/110 kV D. zgodnie z opracowywanym miesięcznym i zatwierdzonym przez Kierownictwo RE K. grafikiem dyżurów;

2.  wykonywanie czynności wynikających ze „Szczegółowej instrukcji stanowiskowej i eksploatacji stacji elektroenergetycznej 400/220/110 kV K.-D.” oraz innych obowiązujących ramowych instrukcji dotyczących urządzeń stacji;

3.  odnotowywanie w dzienniku operacyjnym stacji faktu wykonywania wymaganych oględzin sprawdzeń prób i kontroli ruchowych;

4.  zgłaszanie stwierdzonych nieprawidłowości w pracy urządzeń lub uszkodzeń urządzeń do dyżurnego ODM, (...) lub (...) w zależności od sprawowania operatywnego kierownictwa nad poszczególnymi urządzeniami;

5.  wykonywanie czynności łączeniowych na polecenie dyżurnego ODM, (...) lub (...);

6.  przygotowywanie miejsca pracy i dopuszczenie brygad i zespołów do prac;

7.  likwidowanie miejsc pracy po ich zakończeniu i przywracanie urządzeń do gotowości ruchowej

8.  dokonywanie odczytów przyrządów pomiarowych w czasie i godzinach wymaganych przez zwierzchni personel ruchowy i eksploatacyjny oraz prowadzenie zapisów tych odczytów;

9.  sprawowanie nadzoru nad osobami czasowo przebywającymi na obiekcie, a nie związanymi z wykonywaniem określonych zadań;

10.  utrzymywanie we właściwym stanie dokumentacji ruchowej oraz aktualne i bieżące prowadzenie w niej zapisów ruchowych;

11.  podejmowanie decyzji o wyłączeniu urządzeń z ruchu w przypadku zagrożenia ich uszkodzenia lub bezpieczeństwa obsługi i otoczenia;

12.  wykonywanie prac konserwacyjnych i porządkowych.

Od 1.01.1996 r. do 9.01.2000 r. zatrudniony na stanowisku dyżurnego stacji niskiego napięcia. Od 10.01.2000 r. zwolniony ze świadczenia pracy i oddelegowany do pełnienia funkcji Przewodniczącego (...), a następnie do pełnienia funkcji członka Zarządu Spółki (...) SA w G.. Zatrudniony do 22.03.2010 r. Od 1.05.2011 do 20.11.2013 prowadził działalność gospodarczą. Następnie od 11.02.2013 do 31.12.2013 zatrudniony był w (...) Związku (...) w K. na stanowisku pracownika obsługi prawnej. Od 19.05.2014 do 21.02.2015 pracował w (...) Sp. z o.o. w K. na stanowisku pracownika produkcji szyb zespolonych. Od 16 lipca do 30 września 2016 zatrudniony był w (...) Sp. z o.o. sp. k. w G.. Natomiast od 2.11.2016 do 31.01.2021 zatrudniony w (...) w W. jako specjalista ds. przygotowania i rozliczania produkcji.

Ubezpieczony w dniu 17.02.2021 po raz pierwszy złożył wniosek o emeryturę pomostową. W dacie złożenia wniosku miał ukończone 60 lat. Nie pozostawał w stosunku pracy. Organ rentowy decyzjami: z 19 marca 2021, z 26 kwietnia 2021 i z 11 czerwca 2021 kolejno odmawiał prawa do emerytury pomostowej. W dniu 5.07.2021 ponownie wniósł o przyznanie prawa do emerytury pomostowej.

Sąd Okręgowy nie uwzględnił odwołania.

Zgodnie z art. 4 ustawy z 19 grudnia 2008r. o emeryturach pomostowych (tekst jednolity Dz.U. z 2018r. poz. 1924r. ze zm.) prawo do emerytury pomostowej, z uwzględnieniem art. 5-12, przysługuje pracownikowi, który spełnia łącznie następujące warunki:

1)  urodził się po dniu 31 grudnia 1948r.;

2)  ma okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wynoszący co najmniej 15 lat;

3)  osiągnął wiek wynoszący co najmniej 55 lat dla kobiet i co najmniej 60 lat dla mężczyzn;

4)  ma okres składkowy i nieskładkowy, ustalony na zasadach określonych w art. 5-9 i art. 11 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i co najmniej 25 lat dla mężczyzn;

5)  przed dniem 1 stycznia 1999r. wykonywał prace w szczególnych warunkach lub prace w szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy lub art. 32 i art. 33 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych,

6)  po dniu 31 grudnia 2008 r. wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3;

7)  nastąpiło z nim rozwiązanie stosunku pracy.

Jakkolwiek w świetle art. 4 pkt 2 i 5 w związku z art. 3 ust. 7 ustawy, do wymaganego stażu przypadającego przed dniem jej wejścia w życie, tj. przed 1 stycznia 2009, wlicza się okresy pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu zarówno art. 3 ust. 1 i 3 tej ustawy, jak i art. 32 i art. 33 ustawy o emeryturach i rentach, to właściwego ograniczenia do zamierzonego przez ustawodawcę kręgu osób uprawnionych do emerytury pomostowej dokonuje konieczność spełnienia przesłanki z art. 4 pkt 6. Wymaganie to spełnia zasadniczą funkcję eliminacyjną, ograniczając ostatecznie prawo do emerytury pomostowej do kręgu osób wykonujących pracę kwalifikowaną jako szczególną w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 października 2016r., sygn. akt II UK 373/15).

Możliwość uzyskania emerytury pomostowej przez osoby niespełniające warunku z art. 4 pkt 6 przewiduje art. 49 ustawy, według którego prawo do emerytury pomostowej przysługuje również osobie, która:

1)  po dniu 31 grudnia 2008r. nie wykonywała pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3;

2)  spełnia warunki określone w art. 4 pkt 1-5 i 7 i art. 5-12;

3)  w dniu wejścia w życie ustawy miała wymagany w przepisach, o których mowa w pkt 2, okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3.

Określenie „okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3”, zawarte w art. 49 pkt 3 ustawy o emeryturach pomostowych, oznacza okres pracy wskazany w art. 3 ust. 1 i 3 tej ustawy bez wliczania do niego okresów pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 32 i art. 33 ustawy emeryturach i rentach z FUS (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 października 2020r., I UK 336/19).

W rozpoznawanej sprawie ubezpieczony podnosił, że w okresie od 3.08.1981 do 22.03.2010 zatrudniony był w (...) SA Oddział w K. (uprzednio: Zakład (...) w K.). Ubezpieczony do akt sprawy przedłożył sprostowane świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach z 31 marca 2021r. z którego wynika, że będąc zatrudnionym w ww. okresie stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał: prace przy wytwarzaniu, przesyłaniu energii elektrycznej i cieplnej oraz montażu, remoncie i eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych i cieplnych - wykaz A, dział II - w energetyce (rozporządzenie Rady Ministrów z 7 lutego 1983r.):

1.  w okresie od 3.11.1981 do 5.01.1982 na stanowisku elektromontera linii napowietrznych niskich i średnich napięć (tożsame z elektromonter linii napowietrznych niskich i średnich napięć - Wykaz A, dział II, poz. 1, pkt 11);

2.  w okresie od 7.11.1983 do 31.01.1985 na stanowisku elektromontera pogotowania energetycznego (tożsame z elektromonter pogotowia elektroenergetycznego - Wykaz A, dział II poz. 1, pkt 13);

3.  w okresie od 1.02.1985 do 31.12.1988 na stanowisku dyżurnego operatora nastawni i rozdzielni WN stacji D. (tożsame z elektromonter urządzeń rozdzielczych i stacyjnych - Wykaz A, dział II, poz. 1 pkt 18);

4.  w okresie od 1.01.1989r. do 31.12.1995 na stanowisku dyżurnego stacji (tożsame z elektromonter urządzeń rozdzielczych i stacyjnych – Wykaz A, dział II, poz. 1 pkt 18);

5.  w okresie od 1.01.1996 do 9.01.2000 na stanowisku dyżurnego stacji NN (tożsame z elektromonter urządzeń rozdzielczych i stacyjnych - Wykaz A, dział II, poz. 1 pkt 18),

wykaz stanowiący załącznik nr 1 do zarządzenia nr 17 Ministra Górnictwa i Energetyki z 12 sierpnia 1983r. w sprawie określania stanowisk pracy w resorcie górnictwa i energetyki, na których wykonywane są prace w szczególnych warunkach.

Sąd Okręgowy rozważył, że nie było kwestionowane, że ubezpieczony po 31 grudnia 2008 nie wykonywał prac w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i ust. 3 ustawy o emeryturach pomostowych. Ubezpieczony domagał się uznania okresów wskazanych w sprostowanym świadectwie wykonywania pracy w szczególnych warunkach z 31 marca 2021 za pracę w szczególnych warunkach wymienioną w załączniku nr 2 pkt 17 do ustawy z 19 grudnia 2008 o emeryturach pomostowych, tj. prace elektromonterów bezpośrednio przy usuwaniu awarii oraz eksploatacji napowietrznych sieci elektroenergetycznych w warunkach prac pod napięciem, a tym samym uznania, że spełnia wszystkie warunki wskazane w art. 4 w zw. z 49 ustawy o emeryturach pomostowych. Istota sporu w rozpoznawanej sprawie sprowadzała się zatem do ustalenia, czy pracę ubezpieczonego w (...) SA oddział w K. w okresach:

od 3.11.1981 do 5.01.1982 - elektromonter linii napowietrznych niskich i średnich napięć,

od 7.11.1983 do 31.01.1985 - elektromonter pogotowania elektroenergetycznego,

od 1.02.1985 do 31.12.1988 - dyżurny operator nastawni i rozdzielni wysokiego napięcia stacji D.,

od 1.01.1989 do 31.12.1995 - dyżurny stacji D.,

od 1.01.1996 do 9.01.2000 - dyżurny stacji NN,

- można uznać za prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, wymienione w załączniku nr 2 pkt 17 ww. ustawy.

Zgodnie z art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 19 grudnia 2008r. o emeryturach pomostowych, prace o szczególnym charakterze to prace wymagające szczególnej odpowiedzialności oraz szczególnej sprawności psychofizycznej, których możliwość należytego wykonywania w sposób niezagrażający bezpieczeństwu publicznemu, w tym zdrowiu lub życiu innych osób, zmniejsza się przed osiągnięciem wieku emerytalnego na skutek pogorszenia sprawności psychofizycznej, związanego z procesem starzenia się; wykaz prac o szczególnym charakterze określa załącznik nr 2 do ustawy. Do takich zaliczona została praca elektromonterów bezpośrednio przy usuwaniu awarii oraz eksploatacji napowietrznych sieci elektroenergetycznych w warunkach prac pod napięciem (poz.17 załącznika nr 2 do ustawy o emeryturach pomostowych). Sąd Okręgowy podzielił pogląd wyrażony w postanowieniu Sądu Najwyższego z 16 marca 2021, I USK 156/21, zgodnie z którym osoby mające możliwość kwalifikowania okresów zatrudnienia na podstawie dotychczasowych przepisów muszą spełnić dodatkowy warunek z art. 4 pkt 6 stawy z dnia 19 grudnia 2008r. o emeryturach pomostowych (t.j. Dz.U. z 2018r., poz. 1924 ze zm.). Nie nabywają zatem prawa do emerytury pomostowej w oparciu jedynie o okresy pracy w szczególnych warunkach lub pracy w szczególnym charakterze w rozumieniu art. 32 i art. 33 ustawy z 17 grudnia 1998 o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2020r., poz. 53 ze zm.). W konsekwencji osoby te nie są faworyzowane względem osób niekontynuujących „szczególnego” zatrudnienia po 31 grudnia 2008. W obu tych grupach bowiem jednym z warunków prawa do emerytury pomostowej jest „szczególne” zatrudnienie w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych. Przeprowadzone postępowanie dowodowe wykazało, że jedynie okresy zatrudnienia od 3 listopada 1981 do dnia 5 stycznia 1982 oraz od 7 listopada 1983 do 31 stycznia 1985 można było uznać za pracę o szczególnym charakterze, wymienioną w załączniku nr 2 pkt 17 ustawy o emeryturach pomostowych. Natomiast pozostałe okresy zatrudnienia, tj. od 1 lutego 1985 do 31 grudnia 1988, od 1 stycznia 1989 do 31 grudnia 1995 i od 1 stycznia 1996 do 9 stycznia 2000 nie pozwalały na podobne ustalenie. Ubezpieczony zatem nie spełnił przesłanki określonej w art. 49 pkt 3 ustawy o emeryturach pomostowych, ponieważ nie wykazał 15 lat wykonywania pracy w szczególnym charakterze w rozumieniu ustawy o emeryturach pomostowych. Z dokumentacji osobowej jednoznacznie wynika, że po 1 lutego 1985 nie wykonywał pracy o szczególnym charakterze wymienionej w załączniku nr 2 pkt 17 ustawy o emeryturach pomostowych, tj. prac elektromonterów bezpośrednio przy usuwaniu awarii oraz eksploatacji napowietrznych sieci elektroenergetycznych w warunkach prac pod napięciem. Z zakresu obowiązków ubezpieczonego znajdującego się w aktach osobowych wynika, że pracując na stacji D., w ramach pełnionych dyżurów, dokonywał oględzin i kontroli urządzeń, zgłaszał nieprawidłowości w pracy urządzeń lub ich uszkodzenia, wykonywał czynności łączeniowe, sprawował nadzór nad osobami znajdującymi się w obiekcie, dokonywał odczytów przyrządów pomiarowych, dbał o utrzymywanie dokumentacji ruchowej oraz prowadzenie w niej zapisów. Podobny wniosek wynika również z zeznań ubezpieczonego, który podał, że w czasie pracy na stacji w D. od 1 lutego 1985 do 9 stycznia 2000 pełnił nadzór nad bezusterkowym działaniem urządzeń. W okolicznościach przedmiotowej sprawy, warunkiem podstawowym zakwalifikowania do kategorii prac o szczególnym charakterze jest specyfika pracy elektromontera bezpośrednio przy usuwaniu awarii oraz eksploatacji napowietrznych sieci elektroenergetycznych w warunkach prac pod napięciem. Wymogi takie spełniają praktycznie jedynie prace pracowników pogotowia energetycznego, ewentualnie podmiotów wykonujących tego rodzaju prace na rzecz właściciela sieci elektroenergetycznej. Praca ubezpieczonego na stanowisku dyżurnego stacji elektroenergetycznej, która w istocie sprowadzała się do nadzoru nad działaniem znajdujących się tam urządzeń i prowadzenia stosownej dokumentacji, tego wymogu nie spełniała.

Apelację od wyroku złożył ubezpieczony. Zarzucił błędną ocenę zebranego materiału dowodowego oraz błędne ustalenia faktyczne, względnie niewyjaśnienie okoliczności faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, w konsekwencji czego Sąd Okręgowy niewłaściwie zastosował art. 4 pkt 2 w zw. z art. 3 ust. 3 ustawy o emeryturach pomostowych, błędnie uznając że ubezpieczony nie wykazał okresu pracy w szczególnym charakterze, wynoszącego co najmniej 15 lat. Apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku przez ustalenie prawa do emerytury pomostowej.

W uzasadnieniu apelujący wskazał, że Sąd ograniczył się do dokonania oceny, czy pracę w spornych okresach można uznać za pracę elektromontera bezpośrednio przy usuwaniu awarii oraz eksploatacji napowietrznych sieci elektroenergetycznych w warunkach prac pod napięciem. Zdaniem apelującego zakres oceny Sądu powinien obejmować wszystkie kategorie wymienione w załącznikach nr 1 i nr 2 do przywołanej ustawy o emeryturach pomostowych, a w szczególności kategorię załącznika nr 2 punkt 14 do ustawy: Prace przy bezpośrednim sterowaniu procesami technicznymi mogącymi spowodować awarię techniczną z poważnymi skutkami dla bezpieczeństwa publicznego. Apelujący wskazał również, że zgodnie z art. 3 pkt 7 prawa energetycznego procesy energetyczne zdefiniowano jako procesy techniczne m.in. w zakresie przetwarzania, przesyłania i dystrybucji energii. Zgodnie z zapewnieniami wszystkie te procesy techniczne miały miejsce w Stacji Elektroenergetycznej D. (przesył energii elektrycznej sieciami 400 kV oraz sieciami 220 kV, przetwarzanie energii elektrycznej w transformatorach z napięcia 400 kV na napięcie 220 kV oraz z napięcia 220 kV na napięcie 110 kV, dystrybucja energii elektrycznej sieciami 220 kV i 110 kV) i były przedmiotem pracy dyżurnego Stacji, który bezpośrednio (osobiście i na miejscu) w Stacji Elektroenergetycznej wykonywał czynności sterowania tymi procesami. Zdaniem ubezpieczonego nie powinno budzić wątpliwości, że skutki awarii technicznej będących w ruchu (pod napięciem) urządzeń Stacji Elektroenergetycznych, przykładowo transformatora 400kV/220kV, w którym izolatorem jest łatwopalny olej byłyby bardzo poważne dla bezpieczeństwa publicznego, a konkretnie - dla systemu elektroenergetycznego na P. Środkowym i wiązałyby się z utratą możliwości dostarczania energii elektrycznej ludności oraz obiektom użyteczności publicznej na obszarze dawnego województwa (...) oraz województwa (...). Sąd Okręgowy popełnił pomyłkę przy odczytaniu skrótu nazwy zawartej w umowie o pracę ustalając, że od 1 stycznia 1996 r. do 9 stycznia 2000 r. zatrudniony był rzekomo na stanowisku dyżurnego stacji niskiego napięcia; winno być: zatrudniony był na stanowisku dyżurnego stacji najwyższego napięcia. Napięcie 400 kV zaliczane jest do najwyższych napięć. Ponadto, ubezpieczony wskazał, że wymienione w ustaleniach Sądu Okręgowego w przedmiocie zakresu jego obowiązków jako dyżurnego stacji D. obowiązki są obowiązkami z zakresu eksploatacji urządzeń energetycznych, w szczególności wykonywanie czynności wynikających ze „Szczegółowej instrukcji stanowiskowej i eksploatacji stacji elektroenergetycznej 400/220/110 kV (...) oraz innych obowiązujących ramowych instrukcji dotyczących urządzeń stacji, zgłaszanie stwierdzonych nieprawidłowości w pracy urządzeń lub uszkodzeń urządzeń ( = bieżąca obserwacja pracy urządzeń energetycznych oraz ich stanu), wykonywanie czynności łączeniowych, dokonywanie odczytów przyrządów pomiarowych w czasie i godzinach wymaganych przez zwierzchni personel ruchowy i eksploatacyjny, bieżące prowadzenie zapisów ruchowych, przygotowywanie miejsca pracy i dopuszczenie brygad i zespołów do prac oraz likwidowanie miejsca pracy po ich zakończeniu i przywracanie urządzeń do gotowości ruchowej. Obowiązki te wykonywane były przez dyżurnego stacji D. między innymi w odniesieniu do znajdujących się w Stacji Elektroenergetycznej D. napowietrznych sieci elektroenergetycznych, w szczególności napowietrznych rozdzielni 400 kV, 220 kV oraz 110 kV. Wykonywane były one przez dyżurnego Stacji D. osobiście i na miejscu oraz odbywały się w warunkach pracy urządzeń energetycznych Stacji pod napięciem. Od pracy Dyżurnego Stacji Elektroenergetycznej D. polegającej na przygotowaniu bezpiecznego miejsca pracy dla zespołu lub brygady zależy zdrowie i życie pracowników wchodzących w skład zespołów i brygad dopuszczanych do wykonywania pracy - w tym na napowietrznych sieciach elektroenergetycznych - zespołów i brygad, z uwagi na występujące zagrożenie porażeniem prądem o ogromnych wartościach napięcia. Z tego względu Dyżurny Stacji Elektroenergetycznej nie ma prawa popełnić przy wykonywanych czynnościach związanych z przygotowaniem bezpiecznego miejsca pracy, w tym przy usuwaniu awarii na napowietrznych sieciach elektroenergetycznych oraz do prac przy konserwacji urządzeń elektroenergetycznych żadnego błędu lub pomyłki. Apelujący wskazał, że zakład pracy ( (...) S.A. Oddział w K.) w wystawionym Świadectwie wykonywania prac w warunkach szczególnych z dn. 31.03.2021 r. zaświadczył, że dla okresów zatrudnienia od dnia 01.02.1985 r. do dnia 09.01.2000 r. na stanowisku dyżurnego praca ta była tożsama z pracą elektromontera urządzeń rozdzielczych i stacyjnych.

Sąd Apelacyjny, po dokonaniu dodatkowych ustaleń, rozważył sprawę i uznał, że apelacja jest zasadna .

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, ponowna analiza zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, również w zakresie dowodów uzyskanych w postepowaniu apelacyjnym, w kontekście zarzutów podniesionych w apelacji prowadzi, do wniosku, że jakkolwiek Sąd Okręgowy właściwie wskazał podstawy prawne rozstrzygnięcia, to w istotnej części dokonał niepełnych ustaleń i ostatecznie niewłaściwie obliczył okres pracy ubezpieczonego w szczególnych warunkach.

Należy przy tym dla porządku wskazać, że Sąd Okręgowy, w wyniku ustaleń sprawy, uwzględnił ubezpieczonemu - jako pracę w szczególnym charakterze, wymienioną w załączniku nr 2 pkt 17 ustawy o emeryturach pomostowych, tj. prace elektromonterów bezpośrednio przy usuwaniu awarii oraz eksploatacji napowietrznych sieci elektroenergetycznych w warunkach prac pod napięciem - okresy zatrudnienia:

od 3.11.1981 do 5.01.1982 - elektromonter linii napowietrznych niskich i średnich napięć,

od 7.11.1983 do 31.01.1985 - elektromonter pogotowia elektroenergetycznego,

Natomiast nie uwzględnił okresów zatrudnienia:

od 1.02.1985 do 31.12.1988 - dyżurny operator nastawni i rozdzielni wysokiego napięcia stacji D.,

od 1.01.1989 do 31.12.1995 - dyżurny stacji D.,

od 1.01.1996 do 9.01.2000 - dyżurny stacji NN (najwyższego napięcia), uznając że z dokumentacji osobowej jednoznacznie wynika, że po 1 lutego 1985 nie wykonywał pracy o szczególnym charakterze wymienionej w Załączniku 2; pkt 17 ustawy o emeryturach pomostowych, a przy tym z zakresu obowiązków ubezpieczonego wynikało że, pracując na stacji D., w ramach pełnionych dyżurów, dokonywał oględzin i kontroli urządzeń, zgłaszał nieprawidłowości w pracy urządzeń lub ich uszkodzenia, wykonywał czynności łączeniowe, sprawował nadzór nad osobami znajdującymi się w obiekcie, dokonywał odczytów przyrządów pomiarowych, dbał o utrzymywanie dokumentacji ruchowej oraz prowadzenie w niej zapisów.

Sąd Apelacyjny wziął jednak pod uwagę, że zgodnie z treścią Załącznika 2. Wykaz prac o szczególnym charakterze; pkt 14 ustawy o emeryturach pomostowych, do prac o szczególnym charakterze zalicza się: Prace przy bezpośrednim sterowaniu procesami technicznymi mogącymi spowodować awarię techniczną z poważnymi skutkami dla bezpieczeństwa publicznego.

Ustawa o emeryturach pomostowych nie definiuje pojęć prawnych: procesów technicznych oraz awarii technicznej z poważnymi skutkami dla bezpieczeństwa publicznego. Niemniej zagadnienie to zostało już opracowane przez orzecznictwo, tak sądów powszechnych, jak i administracyjnych. Przyjmuje się zatem, że już tylko istnienie zagrożenia awarią techniczną nie wystarcza do zakwalifikowania pracy świadczonej przy sterowaniu i dozorze urządzeń do prac o szczególnym charakterze. Konieczne jest, bowiem stwierdzenie związku przyczynowego między wystąpieniem zagrożenia a sposobem wywiązywania się przez pracownika z obowiązków, wynikających zarówno z ich zakresu, jak i instrukcji obsługi instalacji, czy poszczególnych jej urządzeń. Chodzi tu w szczególności o nieprawidłowe wykonywanie czynności lub zaniechanie ich wykonania, względnie spóźnione wykonanie, albowiem dopiero stwierdzenie, że niewłaściwe wykonywanie obowiązków przy obsłudze przez pracownika instalacji może grozić awarią techniczną, oznacza spełnienie cech określonych w tym przepisie; por. wyrok WSA w Bydgoszczy z 05.10.2010, II SA/Bd 835/10. Sąd Apelacyjny w Poznaniu w wyroku z 10.08.2021 r. III AUa 48/21 uznał, że prace ujęte w pkt 14 załącznika nr 2 do ustawy o emeryturach pomostowych muszą spełniać wymogi związane z bezpośrednim sterowaniem procesami technologicznymi, co w rozumieniu przedmiotowej ustawy obejmuje prace wykonywane przez osoby wyspecjalizowane w obsłudze urządzeń, maszyn i instalacji, niezbędne do zapewnienia pełnej kontroli parametrów sterowanych urządzeń, nie zaś naprawianych czy konserwowanych. Dotyczy to pracowników, których zadaniem jest reagowanie na odchylenia, poza dopuszczalne granice, parametrów sterowanego procesu przed zadziałaniem automatyki zabezpieczeniowej lub podejmowanie działań korygujących, tak aby nie dopuścić do wystąpienia poważnej awarii ze skutkami dla bezpieczeństwa publicznego. Również Sąd Najwyższy w wyroku z 24.02.2022 r. (...) 118/21 wyjaśnił, że językowo czynność sterowania polega na kierowaniu pracą jakiegoś urządzenia za pomocą innych odpowiednich urządzeń. Przy wykonywaniu tego rodzaju prac, polegających na bezpośrednim sterowaniu, pracownik musi obsługiwać urządzenia, maszyny lub instalacje i stale kontrolować ich parametry, reagując na wszelkie odchylenia i podejmując działania korygujące, co w założeniu ma doprowadzić do niedopuszczenia do wystąpienia poważnej awarii ze skutkami dla bezpieczeństwa publicznego, w większym zakresie niż ograniczone do jednego stanowiska pracy.

Przenosząc pogląd orzeczniczy na stan sprawy, należy wskazać, że ubezpieczony wykonywał pracę dyżurnego operatora nastawni i rozdzielni wysokiego napięcia stacji D., dyżurnego stacji D., dyżurnego stacji NN (najwyższego napięcia). W oparciu o twierdzenia ubezpieczonego, Sąd Apelacyjny uzupełniająco ustalił, że procesy energetyczne w prawie energetycznym zostały zdefiniowane jako procesy techniczne m.in. w zakresie przetwarzania, przesyłania i dystrybucji energii - zgodnie z art. 3 pkt 7 Prawa energetycznego. Wszystkie te procesy techniczne zachodziły w Stacji Elektroenergetycznej D., czyli przesył energii elektrycznej sieciami 400 kV oraz sieciami 220 kV, przetwarzanie energii elektrycznej w transformatorach z napięcia 400 kV na napięcie 220 kV oraz z napięcia 220 kV na napięcie 110 kV, dystrybucja energii elektrycznej sieciami 220 kV i 110 kV. Nadzór i sterowanie tymi procesami były przedmiotem pracy dyżurnego Stacji D., co było wykonywane przez dyżurnego bezpośrednio, osobiście i na miejscu w Stacji Elektroenergetycznej – regulacje zawarte w dokumencie: Szczegółowa instrukcja stanowiskowa i eksploatacji stacji elektroenergetycznej 400/220/110 kV (...)

Ponadto, z wymienionego dokumentu oraz wyjaśnienia apelującego wynika, że rozdzielnię mógł obsługiwać pracownik (zatrudniony na stanowisku dyżurnego stacji NN) pisemnie upoważniony do obsługi Stacji D.. Dyżurny stacji D. wykonywał obowiązki z zakresu eksploatacji urządzeń energetycznych, a w szczególności wykonywał szereg czynności precyzyjnie określonych w Szczegółowej instrukcji stanowiskowej i eksploatacji stacji elektroenergetycznej 400/220/110 kV (...) oraz inne czynności określone w ramowych instrukcjach, dotyczących urządzeń stacji. W tym, miał obowiązek zgłaszania stwierdzonych nieprawidłowości w pracy urządzeń lub uszkodzeń urządzeń, obowiązek bieżącej obserwacji pracy urządzeń energetycznych oraz ich stanu; wykonywał czynności łączeniowe, dokonywał odczytów przyrządów pomiarowych w czasie i godzinach wymaganych przez zwierzchni personel ruchowy i eksploatacyjny, bieżąco prowadził zapisy ruchowe, przygotowywał miejsca pracy i dopuszczał brygady i zespoły do prac oraz likwidował miejsca pracy po ich zakończeniu i przywracał urządzenia do gotowości ruchowej. Co więcej, istniał bezwzględny wymóg sprawności psychofizycznej dyżurnego, jak też praca w stacji D. była zorganizowana tak, że w tym samym czasie dozór pełniło dwóch pracowników. Zabraniało się przekazywania dyżuru następcy będącemu w stanie nietrzeźwym lub wskazującym na niepełną sprawność zawodową. (...) posiadał obsługę całodobową. Dyżury pełniono w systemie pracy dwunastogodzinnym, dwuosobowa na I zmianie, jednoosobowa plus dyżur domowy na II zmianie. Ubezpieczony wykonywał wymienione obowiązki jako dyżurny stacji D. między innymi w odniesieniu do znajdujących się w Stacji Elektroenergetycznej D. napowietrznych sieci elektroenergetycznych, w szczególności napowietrznych rozdzielni 400 kV, 220 kV oraz 110 kV. Wykonywane były one przez dyżurnego Stacji D. osobiście i na miejscu oraz odbywały się w warunkach pracy urządzeń energetycznych Stacji pod napięciem.

Ponadto, realizacja obowiązków pracowniczych dyżurnego stacji D. wymagała wysokiej sprawności psychofizycznej z uwagi na skutki potencjalnych uszkodzeń i zaburzeń funkcjonowania sieci. Awaria mogła prowadzić do zniszczenia urządzeń stacyjnych dla systemu elektroenergetycznego, jak również stwarzać zagrożenie dla życia i zdrowia innych pracowników, oddelegowanych do wykonywania prac na Stacji Elektroenergetycznej, ale przede wszystkim, w kontekście pkt 14 Załącznika 2 do ustawy, również prowadzić do awarii dużych rozmiarów, pociągających za sobą poważne skutki w sferze funkcjonowania publicznego. W szczególności Sąd Apelacyjny przychylił się do stanowiska ubezpieczonego, że skutki awarii technicznej urządzeń Stacji Elektroenergetycznej D., będących w ruchu i pod napięciem, przykładowo transformatora 400kV/220kV, w którym izolatorem jest łatwopalny olej, mogły być bardzo poważne dla bezpieczeństwa publicznego, co w konkrecie mogło oznaczać awarie systemu elektroenergetycznego na P. Środkowym i wiązałoby się z utratą możliwości dostarczania energii elektrycznej ludności oraz obiektom użyteczności publicznej na obszarze dawnego województwa (...) oraz województwa (...). Dość przypomnieć, że dobitnym przykładem dotkliwości tego rodzaju awarii jest blackout w S., który miał miejsce 8 kwietnia 2008 roku, kiedy to doszło do awarii na liniach energetycznych zasilających miasto. Nikt nie miał wątpliwości, że była to awaria techniczna z poważnymi skutkami dla bezpieczeństwa publicznego, ponieważ z powodu braku prądu całe miasto zamarło prawie na dobę.

Wymaga też wskazania, że wyjaśnienia ubezpieczonego w przedmiocie charakterystyki pracy, znalazły potwierdzenie w treści pisma pracodawcy z 5 stycznia 2023 r. (k. 73 akt), w którym (...) SA Oddział w K. wskazał wprost, że ubezpieczony, będąc zatrudnionym w (...) SA Oddział w K. (poprzednio Zakład (...)) w okresie od 3 listopada 1981 r. do 9 stycznia 2000 r. pracował w szczególnym charakterze w rozumieniu ustawy z 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych. Z treści pisma wynika, że do poz. 17 z załącznika nr 2 powyższej ustawy Prace elektromonterów bezpośrednio przy usuwaniu awarii oraz eksploatacji napowietrznych sieci elektroenergetycznych w warunkach prac pod napięciem - zostały zakwalifikowane stanowiska pracy, na których ubezpieczony był zatrudniony od 3 listopada 1981 do 31 stycznia 1985, czyli jako elektromonter linii napowietrznych niskich i średnich napięć oraz jako elektromonter pogotowania elektromagnetycznego. Natomiast pod poz. 14 z załącznika nr 2 do ustawy: Prace przy bezpośrednim sterowaniu procesami technicznymi mogącymi spowodować awarię techniczną z poważnymi skutkami dla bezpieczeństwa publicznego - zakwalifikowane zostały stanowiska pracy, na których ubezpieczony był zatrudniony od 1 lutego 1985 do 9 stycznia 2000, czyli jako dyżurny operator nastawni i rozdzielni WN stacji D., dyżurny stacji oraz dyżurny stacji NN. W przekonaniu Sądu Apelacyjnego, nie było podstaw aby zakwestionować wyjaśnienia pracodawcy, wprost bowiem korelują z dokumentem źródłowym obowiązującym w okresie zatrudnienia ubezpieczonego Szczegółowej instrukcji stanowiskowej i eksploatacji stacji elektroenergetycznej 400/220/110 kV (...).

Sąd Apelacyjny nie podzielił przy tym stanowiska organu, że prace wykonywane przez ubezpieczonego w spornym okresie nie spełniały wymogu związanego z bezpośrednim sterowaniem, co w rozumieniu ustawy obejmuje prace wykonywane przez osoby wyspecjalizowane w obsłudze urządzeń, maszyn i instalacji, niezbędne do zapewnienia pełnej kontroli parametrów sterowanych urządzeń. Ustalenia sprawy nie budzą bowiem wątpliwości, że praca ubezpieczonego na stanowisku: dyżurny operator nastawni i rozdzielni wysokiego napięcia stacji D., dyżurny stacji D., dyżurny stacji NN (najwyższego napięcia), właśnie przez wzgląd na rodzaj urządzeń będących w dozorze na tej stacji, wymagała szczególnych kwalifikacji i doświadczenia zawodowego, pełnej sprawności psychofizycznej po to by sprawować pełną kontrolę nad urządzeniami stacji, czuwać nad wymaganymi parametrami i na bieżąco reagować na odchylenia. Należy podkreślić, że z zakresu obowiązków ubezpieczonego, wprost wynikało: - odnotowywanie w dzienniku operacyjnym stacji faktu wykonywania wymaganych oględzin sprawdzeń prób i kontroli ruchowych; - zgłaszanie stwierdzonych nieprawidłowości w pracy urządzeń lub uszkodzeń urządzeń do dyżurnego ODM, (...) lub (...) w zależności od sprawowania operatywnego kierownictwa nad poszczególnymi urządzeniami; - dokonywanie odczytów przyrządów pomiarowych w czasie i godzinach wymaganych przez zwierzchni personel ruchowy i eksploatacyjny oraz prowadzenie zapisów tych odczytów; - aktualne i bieżące prowadzenie w niej zapisów ruchowych; - podejmowanie decyzji o wyłączeniu urządzeń z ruchu w przypadku zagrożenia ich uszkodzenia lub bezpieczeństwa obsługi i otoczenia. Były to zatem czynności kontroli, bieżącego dozoru i bieżącego reagowania. Nie ma też wątpliwości że zaburzenia sprawności psychofizycznej pracownika, bądź niewłaściwa realizacja obowiązków pracowniczych, mogły doprowadzić do awarii i w konsekwencji zagrożenia bezpieczeństwa publicznego, właśnie przez brak prądu w określonym regionie.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, przedstawione ustalenia usunęły wszelkie wątpliwości co do spornego okresu zatrudnienia ubezpieczonego. Sąd Apelacyjny uznał, że ubezpieczony wykonując prace na stanowiskach dyżurnego operatora nastawni i rozdzielni WN stacji D., dyżurnego stacji oraz dyżurnego stacji D. i stacji NN pracował w szczególnym charakterze na stanowiskach, o których mowa w załączniku nr 2 do ustawy pod pozycją 14, a mianowicie wykonywał prace przy bezpośrednim sterowaniu procesami technicznymi mogącymi spowodować awarię techniczną z poważnymi skutkami dla bezpieczeństwa publicznego. Ubezpieczony, zatem spełnił przesłanki określone w art. 49 pkt 3 ustawy o emeryturach pomostowych, ponieważ wykazał 15 lat wykonywania pracy w szczególnym charakterze w rozumieniu ustawy o emeryturach pomostowych, w szczególności przez doliczenie do już uznanego stażu, spornego okresu od 1.02.1985 do 9.01.2000, na postawie Załącznika 2. Punkt 14 ustawy.

Wobec powyższego, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 §1 k.p.c., orzekając
co do istoty sprawy, zmienił zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję i przyznał ubezpieczonemu prawo do emerytury pomostowej od 31 października 2021, a to wobec art. 15 ust. 2 ustawy.