Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 maja 2022 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 27 kwietnia 2022 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa Stowarzyszenia (...)
(...) w K. działającego na rzecz E. M.
oraz E. M.

przeciwko (...) Bank (...) S.A. w W.

o ustalenie, ewentualnie unieważnienie umowy, ewentualnie o zapłatę

na skutek apelacji E. M. oraz Stowarzyszenia(...) w K. działającego na rzecz E. M.

od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie

z dnia 23 maja 2018 r. sygn. akt I C 558/16

uchyla zaskarżony wyrok w całości i przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu w Krakowie do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia
o kosztach postępowania apelacyjnego.

SSA Barbara Baran SSA Marek Boniecki SSA Wojciech Żukowski

Sygn. akt I ACa 1273/18

Uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie

z 9 maja 2022 roku

Powodowie: Stowarzyszenie (...)w K. oraz E. M. domagali się ostatecznie: 1) ustalenia nieistnienia wierzytelności strony pozwanej wynikającej z umowy kredytu budowlano – hipotecznego nr(...) z 19 maja 2008 r. w stosunku do E. M. na dzień 16 października 2015 r. w zakresie kwoty 257.101,88 zł; 2) ewentualnie unieważnienia ww. umowy kredytu, na podstawie art. 12 ust. 1 pkt 4 w zw. z art. 5 ustawy z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym w całości, ewentualnie w zakresie szczegółowo wymienionych klauzul i zasądzenia na rzecz strony powodowej od strony pozwanej kwoty 10.016,07 zł; 3) ewentualne na wypadek nieuwzględniania przez Sąd wyżej opisanych roszczeń, zasądzenia na rzecz strony powodowej od strony pozwanej kwoty 10.016,07 zł z odsetkami ustawowymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty; 4) ewentualnie ustalenia, że zapisy umowy i Regulaminu wskazane w punkcie 2 żądania nie wiążą stron, jako zapisy abuzywne i zasądzenia na rzecz strony powodowej od strony pozwanej kwoty 10.016,07 zł z odsetkami ustawowymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty; 5) ewentualnie ustalenia nieważności umowy.

Pozwany Bank (...) S.A. w W. (obecnie (...) Bank (...) S.A. w W. wniósł o oddalenie powództwa, zarzucając brak merytorycznych podstaw do jego uwzględnienia, a nadto przedawnienie roszczenia o unieważnienie umowy.

Wyrokiem z dnia 23 maja 2018 r. Sąd Okręgowy w Krakowie: I. oddalił powództwo w zakresie roszczenia o ustalenie nieistnienia wierzytelności; II. oddalił powództwo w zakresie roszczenia o unieważnienie umowy kredytu w całości lub w części i zasądzenie od strony pozwanej na rzecz powódki E. M. kwoty 10.016,07 zł; III. oddalił powództwo o zasądzenie od strony pozwanej na rzecz powódki E. M. kwoty 10.016,07 zł wraz z odsetkami ustawowymi; IV. ustalił, że postanowienie umowy nr (...) kredytu budowlano – hipotecznego z dnia 19 maja 2008 r. zawartej pomiędzy (...) Bank (...) S.A. w W. a E. M. i J. M. w zakresie pkt 11.1 w brzmieniu „ Bank zastrzega sobie możliwość zmiany waluty kredytu z waluty obcej na PLN lub wydłużenia okresu kredytowania w przypadku gdy na skutek wzrostu ryzyka zmiany kursu walut lub ryzyka zmiany oprocentowania może nastąpić zagrożenie zdolności kredytowej kredytobiorcy. Zmiana waluty kredytu lub wydłużenie okresu kredytowania będą miały na celu poprawę zdolności kredytowej kredytobiorcy i nie będą dla niego wiązały się z obowiązkiem zapłaty prowizji lub opłat” nie wiąże powódki E. M. jako niedozwolone postanowienie umowne; V. oddalił powództwo w pozostałym zakresie; VI. zasądził od powodów na rzecz strony pozwanej koszty procesu.

Sąd pierwszej instancji ustalił stan faktyczny szczegółowo zaprezentowany w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, z którego wynika, że przed podpisaniem umowy kredytu pomiędzy (...) Bank (...) S.A. w W. a E. M. i J. M., kredytobiorcy w dniu 14 kwietnia 2008 r. otrzymali dokument stanowiący informację dla wnioskodawców ubiegających się o kredyt hipoteczny/kredyt gotówkowy „dowolny cel”. W dokumencie tym wskazano, że klienci zaciągający kredyty w walucie obcej, aktualnie korzystają z niższego oprocentowania w porównaniu z oprocentowaniem kredytów złotówkowych. Miesięczna rata kredytu z uwagi na wysokość oprocentowania jest niższa. Dalej zaznaczono, iż zaciąganie kredytów walutowych wiąże się dla kredytobiorcy z ponoszeniem ryzyka kursowego. Oznacza to, że zarówno rata kredytu, jak i wysokość zadłużenia tytułem zaciągniętego kredytu – przeliczona na PLN na dany dzień – podlega ciągłym wahaniom, w zależności od aktualnego kursu waluty. Rzeczywiste koszty obsługi kredytu mogą okazać się wyższe od wcześniej założonych. Dalej zachęcono, aby przed podjęciem ostatecznej decyzji o wyborze waluty kredytu klienci zapoznali się z aktualnymi prognozami, historycznymi danymi na temat zmian kursów walut (które z uwagi na zachodzące zmiany w danym okresie mogą być korzystne lub niekorzystne dla klienta), a także do uważnego porównania wysokości miesięcznych rat w PLN i walucie obcej. Kredytobiorcom przedstawiono następnie symulacje, które przy założeniu różnych zmian w wysokości stóp procentowych oraz kursów walut wskazywały ryzyka związane z zaciąganiem kredytów. Kredytobiorcy oświadczyli, że bank przed zaoferowaniem kredytu w walucie obcej przestawił im ofertę kredytu w złotych polskich i zapoznawszy się z obydwiema ofertami świadomie dokonali oni wyboru waluty kredytu. Pracownicy banku informowali również klientów, w jakiej sytuacji, ze względu na kurs waluty, kredyt we frankach przestanie być opłacalny w porównaniu do kredytu złotówkowego. W dniu 19 maja 2008 r. pomiędzy (...) Bank (...) S.A. w W. a E. M. i J. M. została zawarta umowa nr (...) kredytu budowlano – hipotecznego, na mocy której Bank udzielił kredytobiorcom kredytu przeznaczonego na wykończenie nieruchomości, spłatę kredytu w innym banku przeznaczonego na cele mieszkaniowe oraz dowolny cel konsumpcyjny. W punkcie 1 umowy wskazano, że kwota kredytu to 126.054,96 CHF. Okres kredytowania określono jako 360 miesięcy licząc od daty pierwszego uruchomienia kredytu (pkt 2). W myśl pkt. 5.1 umowy uruchomienie kredytu miało nastąpić najpóźniej 2 maja 2009 r. Na pisemny wniosek kredytobiorcy bank mógł wyrazić zgodę na piśmie na przedłużenie terminu na uruchomienie kredytu, bez potrzeby podpisywania aneksu do umowy. W przypadku, gdyby w tym terminie nie została uruchomiona kwota kredytu w całości, ulegała ona automatycznie obniżeniu o część, która nie została uruchomiona. Obniżenie kwoty kredytu nie miało wpływu na wysokość prowizji z tytułu udzielenia kredytu (która w przypadku kredytobiorców wynosiła 0 zł). Zgodnie z pkt. 5.2 umowy uruchomienie kredytu miało nastąpić w transzach w następujący sposób: 1) w wysokości całkowitego zadłużenia z tytułu kredytu udzielonego kredytobiorcy umowa nr (...) wraz z późniejszymi zmianami, przez (...) Bank (...) S.A., zgodnie z dyspozycją uruchomienia kredytu, jednak w kwocie nie większej niż 94.845,68 zł, ale w kwocie nie większej niż wskazanej w dotyczącym spłacanego kredytu oświadczeniu banku (...) S.A., na wskazany w oświadczeniu tego banku rachunek do spłaty kredytu. Uruchamiana kwota kredytu mogła zostać zwiększona o ewentualne odsetki naliczone przez okres od dnia wydania oświadczenia banku do dnia uruchomienia kredytu; 2) w wysokości określonej w dyspozycji uruchomienia kredytu, na rachunek bankowy kredytobiorcy wskazany w dyspozycji uruchomienia kredytu, jednak w kwocie nie większej niż 110.000 zł. Wysokość ta zgodna będzie z harmonogramem i kosztorysem prac dotyczących kredytowanej nieruchomości, z umową kredytobiorcy z inwestorem zastępczym lub stanowić będzie co najmniej 10%, ale nie więcej niż 30% kwoty kredytu przeznaczonej na wykończenie kredytowanej nieruchomości (za wyjątkiem ostatniej transzy która była transzą wyrównującą do 100% kwoty kredytu przeznaczoną na wykończenie kredytowanej nieruchomości). Pierwsza transza kredytu z przeznaczeniem na sfinansowanie wykończenia kredytowanej nieruchomości, miała zostać uruchomiona zaliczkowo; 3) pozostałą kwotę kredytu, w wysokości nie większej niż 40.000 zł na rachunek bankowy kredytobiorcy wskazany w dyspozycji uruchomienia kredytu, z przeznaczeniem na dowolny cel konsumpcyjny. W myśl pkt. 8.8 umowy spłata należności z tytułu kredytu miała następować z rachunku prowadzonego w CHF, który miał być zasilany wyłącznie środkami w walucie, w której jest prowadzony. Kredytobiorca został zobowiązany do zapewnienia na rachunku wystarczającej kwoty środków do pokrycia wymagalnych należności Banku z tytułu kredytu. W punkcie 11.1 zastrzeżono dla Banku możliwość zmiany waluty kredytu z waluty obcej na PLN lub wydłużenia okresu kredytowania w przypadku, gdy na skutek wzrostu ryzyka zmiany kursu walut lub ryzyka zmiany oprocentowania może nastąpić zagrożenie zdolności kredytowej kredytobiorcy. Wskazano, że zmiana waluty kredytu lub wydłużenie okresu kredytowania będą miały na celu poprawę zdolności kredytowej kredytobiorcy i nie będą wiązały się dla niego z obowiązkiem zapłaty prowizji lub opłat. W terminie 14 dni od otrzymania zawiadomienia o zmianie waluty kredytu lub wydłużeniu okresu kredytowania, kredytobiorcy przyznano uprawnienie do wypowiedzenia umowy z zachowaniem 30-dniowego terminu wypowiedzenia. W punkcie 11.5. wskazano, że kredytobiorca potwierdza, że jest świadomy ryzyka zaciągania kredytu w walutach obcych, które wynika z możliwości zmiany kursu waluty kredytu wobec PLN lub zmiany oprocentowania waluty obcej, których skutkiem może być zagrożenie zdolności kredytowej kredytobiorcy spowodowane istotnym podwyższeniem wartości kredytu i odsetek do spłaty. Kredytobiorca upoważnił Bank do obciążania rachunku do wysokości dostępnego salda, wszelkimi kwotami wymagalnych należności wynikającymi z umowy, w szczególności kwotami rat kredytu i odsetek, prowizji i opłat oraz kosztami ustanowienia i utrzymania zabezpieczeń kredytu, w tym kwotami składek ubezpieczeniowych. W przypadku, gdy rachunek prowadzony był w innej walucie niż waluta wymagalnych należności, obciążenie miało następować po przewalutowaniu. Kredytobiorca zobowiązany był utrzymać na rachunku środki wystarczające do pokrycia w terminie wszystkich wymagalnych kwot należności wynikających z umowy (12.2). Kredytobiorca upoważnił Bank od obciążania wszystkich jego rachunków prowadzonych przez Bank kwotami zadłużenia przeterminowanego oraz do podjęcia wszelkich koniecznych do ustanowienia zabezpieczeń kredytu czynności faktycznych i prawnych. W przypadku, gdy obciążany rachunek prowadzony był w innej walucie niż waluta zadłużenia przeterminowanego, obciążenie go miało następować po przewalutowaniu (12.3.) W sprawach nieuregulowanych w umowie zastosowanie znajdowały postanowienia Regulaminu stanowiącego integralną część umowy. Kredytobiorca oświadczył, że otrzymał, zapoznał się i akceptuje warunki Regulaminu, a także potwierdza dotyczące go zobowiązania, oświadczenia i zapewnienia w nim zawarte. W przypadku rozbieżności pomiędzy postanowieniami umowy, a Regulaminu, pierwszeństwo nadano postanowieniom umowy (12.4 i 12.5). Zgodnie z §4 pkt 5 Regulaminu Produktów Kredytowych dla Klientów Indywidualnych (...)Bank (...)S.A. jeżeli zgodnie z dyspozycją kredytobiorcy wypłata środków uruchomionego produktu kredytowego miała nastąpić w innej walucie niż waluta produktu kredytowego określona w umowie, to następowało to po przewalutowaniu. Przewalutowanie miało następować po kursie obowiązującym w momencie zaksięgowania dyspozycji uruchomienia produktu kredytowego. Zgodnie z §2 pkt 20 w/w Regulaminu przewalutowanie określone zostało jako wymiana waluty dokonywana przez Bank i za jego zgodą, po obowiązującym w Banku w dniu dokonania wymiany kursie kupna/sprzedaży walut lub w przypadku wymiany waluty obcej na inną walutę obcą, po kursie krzyżowym. Wskazano, że obowiązujące w Banku kursy wymiany walut dostępne są w jednostkach Banku, na stronie internetowej, w centrum telefonicznym lub udostępniane przez Bank w inny sposób, zaś przewalutowanie może być dokonywane na wniosek kredytobiorcy albo z inicjatywy banku. Regulamin w §6 pkt 11 przewidywał, że stopa podstawowa Banku może być zmieniona przez Bank w przypadku zaistnienia, od dnia dokonania ostatniej zmiany, co najmniej jednej z następujących okoliczności: zmiany oprocentowania kredytu lombardowego NBP o co najmniej 0,1 %, zmiany stopy referencyjnej NBP o co najmniej 0,1 %, zmiany rynkowej rentowności bonów skarbowych lub obligacji Skarbu Państwa o co najmniej 0,1% zmiany stopy rezerwy obowiązkowej lub zmiany rocznej stopy inflacji o co najmniej 0,1%. §20 pkt 8 Załącznika nr (...)do Instrukcji operacyjnej stanowił, iż w przypadku kredytów w walutach obcych raty spłaty są przeliczane na złote według ostatniej tabeli kursów ogłoszonej przez bank w dniu jej wymagalności, przy zastosowaniu kursu sprzedaży walut. W dniu 27 maja 2008 r. kredytobiorcy E. i J. małż. M. podpisali dyspozycję uruchomienia kredytu, wnosząc o przekazanie zgodnie z umową kredytu nr (...) kwoty 94.845,68 w walucie PLN tytułem całkowitej spłaty kredytu nr (...). W dniu 23 czerwca 2008 r. kredytobiorcy złożyli kolejną dyspozycję uruchomienia kredytu, wnosząc o przekazanie, zgodnie z umową kredytu, kwoty 55.000 w walucie PLN tytułem pierwszej transzy na wykończenie kredytowanej nieruchomości. Tego samego dnia kredytobiorcy złożyli również dyspozycję uruchomienia kredytu, wnosząc o przekazanie kwoty 40.000 w walucie PLN na dowolny cel konsumpcyjny. W dniu 18 lutego 2009 r. kredytobiorcy złożyli dyspozycję uruchomienia kredytu, wnosząc o przekazanie kwoty 55.000 w walucie PLN tytułem ostatniej transzy na wykończenie kredytowanej nieruchomości. W myśl § 7 ust. 1 statutu Stowarzyszenia(...) w K., celem stowarzyszenia jest pomoc konsumentom skarżącym się na instytucje rynku finansowego i kapitałowego, w tym banki, firmy ubezpieczeniowe, towarzystwa finansowe i inne. Pismem z dnia 30 czerwca 2015 r. strona powodowa wypowiedziała umowę kredytu wzywając do spłaty zadłużenia. Przed wypowiedzeniem pozwana prowadziła negocjacje w celu restrukturyzacji kredytu, które jednak nie przyniosły rezultatu.

W ustalonym przez siebie stanie faktycznym Sąd pierwszej instancji przyjął, że:

- strony zawarły umowę kredytu w rozumieniu art. 69 ust 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe (t. jedn. Dz. U. z 2019 r., poz. 2357);

- strony jednoznacznie wyraziły swoją wolę określenia kwoty kredytu we frankach szwajcarskich, jak również konsekwentnie ustaliły tę samą walutę dla spłaty kredytu;

- umowa nie może zostać uznana za instrument finansowy w rozumieniu ustawy z dnia 29 lipca 2005 roku o obrocie instrumentami finansowymi;

- bank dopełnił obowiązków informacyjnych;

- bezzasadne było żądanie ustalenia nieistnienia wierzytelności z umowy kredytu, jakkolwiek strona powodowa miała interes prawny w takim żądaniu;

- brak było podstaw do unieważnienia umowy w całości lub części w oparciu o art. 12 ust 1 pkt 4 w zw. z art. 5 ustawy z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym;

- bezzasadne było także żądanie ustalenia nieważności umowy;

- oddaleniu podlegało powództwo również w zakresie, w jakim strona powodowa domagała się zasądzenia od strony pozwanej kwoty 10.016,07 zł tytułem spreadu;

- roszczenie strony powodowej, na podstawie art. 385 ¹ k.c. uwzględniono jedynie w części dotyczącej żądania opisanego w pkt 4 pisma procesowego z dnia 24 stycznia 2017 r. w zakresie ustalenia, że postanowienie opisane w pkt 1.1. umowy nie wiąże stron, zaś w pozostałym zakresie podlegało oddaleniu.

Wyrok powyższy zaskarżyli apelacją powodowie co do pkt. I, II, III, V i VI, wnosząc ostatecznie o jego zmianę poprzez: 1) ustalenie nieistnienia wierzytelności strony pozwanej wynikającej z umowy kredytu budowlano – hipotecznego nr (...) z dnia 19 maja 2008 r. w stosunku do E. M. na dzień 16 października 2015 r. w zakresie kwoty 237.268,03 zł; 2) ewentualnie unieważnienie ww. umowy kredytu w stosunku do E. M., w zakresie klauzul w pkt. 1 i 11.1 umowy; 3) ewentualnie ustalenia nieważności umowy; 4) ewentualnie zasądzenia na rzecz powódki od strony pozwanej kwoty 10.016,07 zł z odsetkami ustawowymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty, ewentualnie o uchylenie wyroku w zaskarżonym zakresie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji.

Apelujący zarzucili: 1) naruszenie art. 233 §1 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów, wynikające z niewłaściwej oceny materiału dowodowego zebranego w sprawie poprzez: a) błędne przyjęcie, iż bank dopełnił obowiązków informacyjnych, albowiem kredytobiorcy, zawierając umowę, potwierdzili, że są świadomi ryzyka zaciągania kredytu w walutach obcych, podczas gdy nikt nie pouczył powódki, co ma wpływ na poziom kursu walut obcych, od czego zależy jego prognoza, jak również o tym, w jaki sposób jest tworzona tabela kursowa banku; b) błędne przyjęcie, że bank spełnił swoje obowiązki w zakresie uświadamiania kredytobiorców o istniejącym ryzyku wiążącym się z zaciągnięciem kredytu walutowego, podczas gdy Sąd pierwszej instancji wskazuje, że nagły wzrost kursu CHF w 2015 r. stanowił zaskoczenie na rynku walutowym, którego żadna ze stron nie mogła przewidzieć; c) błędne przyjęcie, że kredytobiorca miał możliwość wyboru innej waluty niż PLN, albowiem tak wynika z treści formularzy dyspozycji wypłaty kredytu, podczas gdy strona pozwana w ogóle nie wykazała, aby miała dostateczną ilość CHF na realizację kredytu, co Sąd Okręgowy zupełnie pomija; d) błędne przyjęcie, że powódka otrzymała regulamin do umowy kredytu, albowiem czytała umowę o kredyt, a w niej zostało zawarte oświadczenie, że otrzymała, zapoznała się i akceptuje warunki regulaminu, a nadto zdaniem Sądu pierwszej instancji powódka nie wytłumaczyła racjonalnego wejścia w posiadanie regulaminu, podczas gdy do pozwu został dołączony regulamin wraz ze zmianą z lipca 2008 r., a zatem wersja regulaminu, którą powódka otrzymała pocztą kilka miesięcy po tym, jak podpisano umowę; e) błędne przyjęcie, że kredytobiorcy zostali poinformowani należycie o ryzyku związanym z zawarciem umowy, albowiem otrzymali informację o ponoszeniu ryzyka kursowego, jak również okazano im symulację, podczas gdy z wyżej wymienionych dokumentów wynika jedynie, że kurs może ulec zmianie, a nie ma żadnej wzmianki na temat tego, od czego zależy kurs waluty obcej, a z symulacji nie wynika rzetelna informacja na temat tego, jak będzie kształtowała się wysokość raty w zależności od wzrostu kursu CHF; 2) naruszenie art. 217 §3 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. w zw. z art. 278 §1 k.p.c. polegające na oddaleniu wniosku powoda o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego, podczas gdy wyżej wymieniony dowód ma kluczowe znaczenie dla niniejszej sprawy, a przeprowadzenie wyliczeń w ramach niniejszego kredytu wymaga wiadomości specjalnych; 3) błąd w ustaleniach faktycznych polegający na przyjęciu, że: a) umowa nie przewidywała wprost, że wypłata musi nastąpić w złotówkach, pomimo że pkt 5.2. umowy wskazuje wprost, iż uruchomienie kredytu nastąpi w transzach w wysokości całkowitego zadłużenia z tytułu umowy kredytu udzielonego kredytobiorcy umowy nr (...), a zatem umowa narzucała walutę wypłaty kredytu, albowiem w złotych polskich następowała realizacja spłaty wcześniejszego zobowiązania kredytobiorców; b) strony mogły dokonywać rozliczeń w walutach obcych, albowiem kredyt miał być docelowo spłacany poprzez zasilenie rachunku prowadzonego w frankach szwajcarskich, podczas gdy strona pozwana w pkt 5.1.3. odpowiedzi na pozew wprost wskazuje, że zasilenie rachunku walutowego odbywało się w ten sposób, że kredytobiorca dostarczał do banku środki w PLN w gotówce i kupował za nie CHF, które zasilały ten rachunek; c) wskazane prze powódkę postanowienia umowy i regulaminu nie naruszają jego interesów, a przez to nie stanowią klauzul abuzywnych; 4) naruszenie art. 69 ust. 1 i 2 prawa bankowego w zw. z art. 58 §1 k.c. przez błędną jego wykładnię polegającą na przyjęciu, że sporna umowa wprost odpowiada definicji umowy kredytu określonej w art. 69 ust. 1 prawa bankowego, podczas gdy umowa kredytu jest nieważna z uwagi na brak określenia konkretnej kwoty kredytu, jaka została oddana do dyspozycji kredytobiorcy w złotych polskich; 5) naruszenie art. 358 k.c. w brzmieniu obowiązującym do dnia 29 stycznia 2009 r w zw. z. art. 2 pkt 18 prawa dewizowego w zw. z art. 58 §1 k.c. przez błędną wykładnię i przyjęcie, że zobowiązanie na terenie Rzeczypospolitej Polskiej w dacie zawarcia spornej umowy mogło być wyrażone w walucie obcej, podczas gdy wyżej wymieniony przepis k.c. wprost wskazuje, iż w tamtym okresie zobowiązania mogły być wyrażone tylko w pieniądzu polskim; 6) naruszenie art. 353 ^{( 1)} k.c. w zw. z art. 58 §1 k.c. poprzez ich niezastosowanie i przyjęcie, iż umowa oraz wprowadzona do niej dodatkowa waloryzacja umowna nie narusza zasady swobody umów; 7) naruszenie art. 358 ^{( 1)} §1 k.c. przez jego wadliwą wykładnię i w konsekwencji odmowe zastosowania, w sytuacji gdy klauzule wskazane przez powódkę mają charakter abuzywny.

W odpowiedzi na apelację pozwany wniósł o jej oddalenie oraz o zwrot kosztów postępowania apelacyjnego.

Postanowieniem z 1 lipca 2020 r. Sąd Apelacyjny w Krakowie przedstawił do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości: „czy dopuszczalna jest apelacja powoda od wyroku, w części w której oddalono żądanie główne, w sytuacji gdy nie został zaskarżony wyrok w części uwzględniającej żądanie ewentualne.

W dniu 9 listopada 2021 r. Sąd Najwyższy podjął uchwałę następującej treści: „dopuszczalna jest apelacja powoda od wyroku w części, w której oddalono jego żądanie główne w sytuacji, w której wyrok ten nie został zaskarżony w części uwzględniającej żądanie ewentualne”.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Na wstępie należy rozstrzygnąć dostrzeżone przez Sąd Apelacyjny zagadnienie, które miało kluczowe znaczenie dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy. Umowa kredytu budowlano-hipotecznego z dnia 19 maja 2008 r. została zawarta pomiędzy poprzednikiem prawnym pozwanego Banku z jednej strony a E. M. oraz J. M. z drugiej (k. 37). Stowarzyszenie(...) w K. wytoczyło powództwo jedynie na rzecz E. M. na podstawie zgody tylko przez nią wyrażonej (k. 360). J. M. zmarł przed wniesieniem pozwu, pozostawiając w gronie spadkobierców żonę (powódkę) i dzieci (okoliczności niesporne). Rozstrzygnięcia wymagało zatem, jakie znaczenie dla toczącego się postępowania miało wytoczenie powództwa jedynie na rzecz E. M. z pominięciem spadkobierców J. M.. W ocenie Sądu Apelacyjnego nie budzi wątpliwości, że pomiędzy E. M. a spadkobiercami J. M. istnieje współuczestnictwo o charakterze materialnym (art. 72 §1 pkt 1 k.p.c.). W rozpoznawanej sprawie przedmiot sporu stanowią wspólne prawa i obowiązki kredytobiorców (wynikające z tej samej umowy kredytu, która kreuje pomiędzy kredytobiorcami odpowiedzialność solidarną), które są jednocześnie oparte na tej samej podstawie faktycznej i prawnej. Dodatkowo Sąd Apelacyjny w składzie rozpoznającym przedmiotową sprawę stoi na stanowisku, że powyższe współuczestnictwo ma charakter konieczny. Zgodnie z art. 72 § 2 k.p.c. w zw. z art. 195 § 1 k.p.c. współuczestnictwo konieczne po stronie powodowej istnieje wtedy, gdy w sprawie konieczny jest udział wszystkich powodów. W nauce prawa przyjmuje się, że współuczestnictwo o charakterze koniecznym dotyczy m.in. sytuacji, gdy w sprawach o ustalenie stosunku prawnego lub prawa współuczestnicy są podmiotami stosunku będącego przedmiotem procesu (zob. M. Manowska (w:) Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom I. Art. 1-477(16), pod red. M. Manowskiej, Warszawa 2021, art. 72, uw. 17). Taka sytuacja niewątpliwie występuje w rozpoznawanej sprawie. Stronami umowy kredytu, o który toczy się spór, był obok poprzednika prawnego pozwanego oraz powódki, także J. M., który zmarł przed wniesieniem pozwu. W jego prawa, zgodnie z art. 922 §1 k.c., wstąpili spadkobiercy, tj. żona i dzieci. Żądaniem głównym pozwu jest ustalenie nieistnienia umowy kredytu. Powyższa wykładnia na tle umowy kredytu została również wyrażona w judykaturze (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 29 października 2020 r., V ACa 293/20). Wskazuje się, że przyjęcie innego współuczestnictwa byłoby nielogiczne i sprzeczne z istotą umowy oraz wynikającego z niej stosunku prawnego (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 19 listopada 2019 r., I ACa 216/19). Wyrok ustalający nieważność umowy kredytu ma wpływ na sytuacje prawną nie tylko powódki, ale również pozostałych spadkobierców. Za przyjęciem współuczestnictwa koniecznego na tle umowy kredytu przemawia również konieczność wyrażenia przez wszystkich kredytobiorców woli, co do chęci dalszego jej obowiązywania, po uprzednim dokonaniu pouczenia ze strony sądu (zob. uchwała Sadu Najwyższego z dnia 7 maja 2021 r., III CZP 6/21). Dodatkowo należy wskazać, że brak w postaci niewystępowania w sprawie wszystkich powodów, których udział jest konieczny może być uzupełniony na podstawie art. 195 § 1 k.p.c. Zgodnie jednak z art. 391 §1 zd. 2 k.p.c. przepis ten nie znajduje zastosowania do postępowania odwoławczego. W konsekwencji uzupełninie powyższego brak możliwe jest jedynie w postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji. Powyższe skutkowało koniecznością uchylenia wyroku Sądu Okręgowego i przekazania sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania.

Wobec przyjętej podstawy orzeczenia kasatoryjnego, do zarzutów apelacji odnieść można się jedynie częściowo.

I tak Sąd pierwszej instancji przy ponownym rozpoznaniu sprawy we właściwej konfiguracji podmiotowej będzie musiał na nowo dokonać oceny dowodów i poczynić ustalenia faktyczne. Nie sposób nie dostrzec jednak, że część zarzutów podniesionych w tym zakresie dotyczyła nie tyle samych ustaleń faktycznych, ile wyciągniętych z nich przez Sąd Okręgowy wniosków. Ubocznie jedynie zauważyć wypada, że nie jest trafne stwierdzenie skarżących, że strony nie mogły rozliczać się w walutach obcych. Zgodnie bowiem z ust. 8.8. umowy kredytu rachunek, na który następowała spłata kredytu, był prowadzony w CHF i powinien był być również zasilany tą walutą. Do wyboru kredytobiorców pozostawało, czy spłacą oni kredyt w złotych polskich, które bank we własnym zakresie następnie przewalutuje na CHF, czy też we własnym zakresie nabędą CHF, a następnie będą spłacać nimi kredyt.

Odnośnie do zarzutu naruszenia art. 217 §3 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. w zw. z art. 278 §1 k.p.c. polegającego na oddaleniu wniosku o oddalenie opinii biegłego, to zarzut ten wydawał się niezasadny. Ewentualna opinia biegłego miałaby się bowiem sprowadzać jedynie do obliczenia różnicy pomiędzy kursem CHF stosowanym przez bank, a NBP (spreadu) i to tylko w zakresie objętym żądaniem ewentualnym. W ocenie Sądu Apelacyjnego dokonanie powyższego obliczenia nie wymaga wiadomości specjalnych.

Nietrafny wydaje się również zarzut naruszenia art. 69 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (t. jedn. Dz. U. z 2021 r. poz. 2439 ze zm., dalej: prawo bankowe) w zw. z art. 58 §1 k.c. z uwagi na brak określenia konkretnej kwoty kredytu jaka została oddana do dyspozycji kredytobiorcy w złotych polskich. Postanowienia umowy kredytu w sposób wyraźny określają bowiem jego wysokość w CHF (ust. 1 umowy), co również jest dopuszczalne. Z tego względu brak jest podstaw do przyjęcia, ażeby umowa ta nie określała świadczeń stron i nie odpowiadała definicji umowy kredytu określonej w art. 69 ust.1 prawa bankowego, a z tego względu była nieważna. Nie mają racji również apelujący, twierdząc, że zobowiązania na terenie Rzeczypospolitej Polskiej w dacie zawarcia spornej umowy mogły być wyrażone tylko w pieniądzu polskim. Sąd Okręgowy trafnie ustalił, że zgodnie z art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 27 lipca 2002 r. Prawo dewizowe (t. jedn. Dz. U. z 2022 r. poz. 309, dalej: prawo dewizowe), który stanowi regulację szczególną w stosunku do przepisów Kodeksu cywilnego, ograniczeń dotyczących wyrażania zobowiązań w walucie obcej nie stosowało się do obrotu dewizowego dokonywanego z udziałem banków.

Odnośnie do zarzutu naruszenia art. 353 ¹ k.c. w zw. z art. 58 § 1 k.c. należy wskazać, że część klauzul zawartych w umowie kredytu i regulaminie może wywoływać uzasadnione wątpliwości z punktu widzenia ich abuzywności. Klauzule te, zdaniem Sądu Apelacyjnego, powinny być przedmiotem wnikliwej analizy Sądu Okręgowego przy ponownym rozpoznaniu sprawy. Zastrzeżenia budzi przede wszystkim ust. 5.2 umowy kredyty. Postanowienie to określa maksymalną kwotę kredytu podlegającą wypłacie w złotych polskich w ramach poszczególnych transz. W ocenie Sądu Apelacyjnego, uregulowanie takie narusza równowagę kontraktową pomiędzy stronami umowy. Określenie maksymalnej kwoty podlegającej wypłacie w ramach poszczególnych rat kredytu w złotych polskich powoduje bowiem, że ewentualne ryzyko zmiany kursu waluty przerzucone zostaje wyłącznie na kredytobiorcę. Prowadzi to do tego, że bank jest zabezpieczony przed ewentualną zmianą kursu waluty, czego nie można jednakże powiedzieć o sytuacji kredytobiorcy.

Wątpliwości budzą również te postanowienia (§ 4.5 regulaminu), które odnoszą się do pojęcia przewalutowania (definicja w § 2 pkt 20 regulaminu). Na podstawie definicji tego pojęcia kredytobiorca nie jest bowiem w stanie w sposób jednoznaczny określić po jakim kursie dojdzie do wymiany złotych polskich na CHF. Wymiana złotych polskich dokonywana jest bowiem w dniu dokonywania wymiany waluty, który (przy dokonywaniu spłaty kredytu w złotych polskich) nie jest dla kredytobiorców w sposób jasno określony. Nie ma również określonych jakichkolwiek kryteriów, jakimi kieruje się bank, ustalając kurs, po którym dokonuje się wymiany waluty, co może prowadzić do dowolności w działaniach banku i działania na niekorzyść kredytobiorcy.

Zastrzeżenia wywołuje również § 6 pkt. 11 regulaminu. O ile to postanowienie umowne w sposób precyzyjny określa w jakich sytuacjach bank może dokonać zmiany stopy podstawowej Banku, to nie zawiera jednakże żadnych obiektywnych kryteriów, które pozwalałyby określić, o ile bank może stopę podstawową podnieść.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny na podst. art. 386 §4 k.p.c. orzekł ja w sentencji. Uchylenie wyroku Sądu pierwszej instancji w całości, a zatem także w części, w której jedno z żądań zostało uwzględnionych jest następstwem związania przytoczoną na wstępie uchwałą Sądu Najwyższego.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Okręgowy podejmie działania zmierzające do zapewnienia udziału w procesie wszystkich następców prawnych zmarłego kredytobiorcy, a następnie mając na uwadze przytoczone wyżej argumenty, pochyli się nad kwestią ważności umowy kredytowej przy uwzględnieniu ewentualnej konieczności odebrania od będących konsumentami kredytobiorców stosownego oświadczenia w kwestii nieważności umowy po uprzednim pouczeniu ich o skutkach takiego działania.

SSA Barbara Baran SSA Marek Boniecki SSA Wojciech Żukowski