Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 czerwca 2022 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 7 czerwca 2022 r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) w J.

przeciwko I. S.

o uznanie czynności prawnych za bezskuteczne

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Częstochowie

z dnia 9 grudnia 2020 r., sygn. akt I C 37/18

1)  oddala apelację;

2)  zasądza od pozwanej na rzecz powódki 4 050 (cztery tysiące pięćdziesiąt) złotych z tytułu kosztów postępowania apelacyjnego.

SSO Tomasz Tatarczyk

Sygn. akt I ACa 346/21

UZASADNIENIE

Wyrokiem z 9 grudnia 2020 r. Sąd Okręgowy w Częstochowie uznał za bezskuteczne względem powódki w celu ochrony wierzytelności przysługującej jej w stosunku do Ł. S. stwierdzonej wyrokiem Sądu Rejonowego w Częstochowie z 23 stycznia 2017 r., sygn. akt VIII GC 888/13 czynności prawne, którymi dokonał on darowizn na rzecz pozwanej udziałów wynoszących ½ we własności nieruchomości lokalowej i we własności dwóch nieruchomości gruntowych, opisanych w wyroku, orzekł o kosztach procesu. Sąd ustalił, że pozwem z 28 maja 2013 r. powodowa spółka wniosła o zasądzenie od Ł. S. 60 000 zł z ustawowymi odsetkami z tytułu zwrotu zaliczki w związku z zamówieniem przedpaleniska przystosowanego do spalania peletu. Wyrokiem z 23 stycznia 2017 r. Sąd Rejonowy w Częstochowie uwzględnił to powództwo. Apelację pozwanego oddalił Sąd Okręgowy w Częstochowie wyrokiem z 28 kwietnia 2017 r. W dniu 3 lutego 2017 r. Ł. S. zawarł z pozwaną, swoją siostrą, trzy umowy darowizny w formie aktu notarialnego przenosząc na nią udziały wynoszące ½ udziału we własności nieruchomości lokalowej położonej w C. przy ul. (...), we własności nieruchomości położonej w miejscowości N. o powierzchni 1.83.46 ha i we własności nieruchomości położonej w miejscowości W., o powierzchni 2.14.70 ha. Po dokonaniu darowizn jedynym składnikiem mienia Ł. S. pozostało przedpalenisko przystosowane do spalania peletu. Urządzenie to zamówiła u niego w marca 2012 r. strona powodowa. Zwrot uiszczonej przez nią zaliczki wobec niewywiązania się Ł. S. z zaciągniętego zobowiązania był przedmiotem procesu zakończonego stwierdzeniem istnienia wierzytelności, której ochrony powódka domaga się w niniejszej sprawie ze skargi pauliańskiej. Wobec braku zapłaty zasądzonej kwoty powódka wszczęła postępowanie egzekucyjne, w jego toku dłużnik wskazał jako majątek podlegający zajęciu przedpalenisko, którego wartość określił na 492 000 zł. P. zostało zajęte przez komornika. Na zlecenie komornika biegły z zakresu wyceny maszyn ustalił, że wartość urządzenia wynosi 79 200 zł. Postanowieniem z 20 listopada 2019 r. komornik umorzył postępowanie egzekucyjne w części dotyczącej przedpaleniska wskazując, że licytacja nie doszła do skutku wobec braku licytantów, a wierzyciel nie skorzystał z przysługującego mu prawa przejęcia ruchomości na własność. P. nie jest urządzeniem zbywalnym na rynku z uwagi na wykonanie go według indywidualnych potrzeb zamawiającego. Stwierdził Sąd, że spełnione zostały wszystkie przesłanki ochrony pauliańskiej, przewidziane w art. 527 k.c. Przywołał treść art. 528 k.c. stanowiącego, że jeżeli wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Wskazał Sąd na istnienie wierzytelności powódki względem Ł. S. i fakt dokonania przez niego na rzecz pozwanej darowizn. Wyjaśnił, że wobec stosunku bliskości łączącego dłużnika z pozwaną powód był zwolniony z wykazywania, że pozwana wiedziała o działaniu przez Ł. S. ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Podniósł, że pozwana nie obaliła domniemania wynikającego z art. 527 § 3 k.c., że jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Wskazał, że według art. 527 § 2 k.c. czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności. Niewypłacalność dłużnika zgodnie z tym przepisem oznacza taki stan majątku dłużnika, w którym egzekucja prowadzona zgodnie z przepisami kodeksu postępowania cywilnego nie może przynieść zaspokojenia wierzytelności pieniężnej przysługującej od tego dłużnika. Pokrzywdzenie wierzycieli powstaje na skutek takiego stanu faktycznego majątku dłużnika, który powoduje niemożność, utrudnienie lub odwleczenie zaspokojenia wierzyciela. Za nieuzasadniony uznał zarzut pozwanej, że nie zachodzi stan niewypłacalności dłużnika bowiem był on właścicielem urządzenia technicznego – przedpaleniska o znacznej wartości. W oparciu o opinię biegłego ustalił, że urządzenie to ma cechę niesprzedawalności jako sporządzone na specjalne zamówienie powoda. O zwolnieniu powódki z obowiązku wykazania przesłanki świadomości dłużnika pokrzywdzenia wierzyciela zadecydowała, jak dalej podniósł, treść art. 529 k.c., zgodnie z którym, jeżeli w chwili darowizny dłużnik był niewypłacalny, domniemywa się, iż działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli; to samo dotyczy wypadku, gdy dłużnik stał się niewypłacalny wskutek dokonania darowizny. Wywiódł, że umowy darowizn niewątpliwie przyniosły pozwanej korzyść majątkową, bowiem nabyła ona nieodpłatnie prawo własności nieruchomości. O kosztach procesu orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. i art. 113 ust. 1 ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

W apelacji pozwana zarzuciła naruszenie prawa procesowego - art. 233 § 1 k.p.c. przez brak wszechstronnego rozważenia zgromadzonego materiału dowodowego i przyjęcie, że dłużnik wyzbywając się udziałów w nieruchomościach stał się niewypłacalny, podczas gdy w skład jego majątku wchodzi opatentowane urządzenie - przedpalenisko, które nigdy nie było przedmiotem egzekucji komorniczej, przyjęcie, że przedpalenisko nosi cechę niesprzedawalności, pominięcie, że urządzenie to jest oferowane do sprzedaży na rynku, pominięcie, że przedpalenisko nie zostało wystawione na licytację, a w toku postępowania egzekucyjnego licytowano nieznane urządzenie jako elementy przedpaleniska, pominięcie, że w toku egzekucji dłużnik złożył skargę na czynność komornika w postaci wyceny urządzenia, pominięcie, że zachowanie powoda w toku egzekucji nie było obojętne dla wyników egzekucji, skoro nie dążył on do uzyskania prawidłowej i rzetelnej wyceny przedpaleniska, art. 227 w związku z art. 205 ¹², 235 ² § 1 pkt 2 i 6 k.p.c. polegające na oddaleniu wniosków dowodowych strony pozwanej, których potrzeba wynikła z niewłaściwego stwierdzenia przez biegłego cechy niesprzedawalności przedpaleniska, art. 235 ² § 2 k.p.c. przez brak podania podstawy prawnej oddalenia wniosków dowodowych pozwanej; domagała się skarżąca zmiany wyroku i oddalenia powództwa, zasądzenia od powódki kosztów procesu za obie instancje.

Powódka wniosła o oddalenie apelacji i zasądzenie od pozwanej kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje :

Nietrafnie zarzuciła apelacja naruszenie art. 233 § 1 k.p.c., poza tą częścią jej zarzutów, w których podważa ustalenie w oparciu o opinię biegłego cechy niesprzedawalności przedpaleniska ale zarzuty te nie są zasadne i dotyczą dowodu, którego przeprowadzenie w sprawie uznać należało za zbyteczne. Art. 233 § 1 k.p.c. określa zasadę swobodnej oceny dowodów, zgodnie z którą sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału, a zatem z uwzględnieniem wszystkich dowodów przeprowadzonych w postępowaniu, jak również wszelkich okoliczności towarzyszących przeprowadzeniu poszczególnych dowodów i mających znaczenie dla oceny ich mocy i wiarygodności. Naruszenie tego przepisu może polegać na błędnym uznaniu, że przeprowadzony w sprawie dowód ma moc dowodową i jest wiarygodny albo że wiarygodności i mocy dowodowej jest pozbawiony. Prawidłowe postawienie zarzutu obrazy art. 233 § 1 k.p.c. wymaga wskazania konkretnych zasad, które sąd naruszył i dowodów, przy ocenie których do naruszenia takiego doszło.

W ramach zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. podważa apelacja przyjęcie, że dłużnik wskutek darowizn stał się niewypłacalny albo niewypłacalny w wyższym stopniu, zarzuca pominięcie danych z akt sprawy świadczących o sprzedawalności urządzenia, pominięcie faktu, że przedmiotem licytacji nie było przedpalenisko lecz jego elementy, że dłużnik złożył skargę na czynności komornika oraz pominięcie tej okoliczności, że powódka w toku postępowania egzekucyjnego nie dążyła do uzyskania prawidłowej wyceny urządzenia, co - rzecz jasna - nie należy do materii uregulowanej w art. 233 § 1 k.p.c.

Nie zachodziła w sprawie potrzeba uzupełnienia postępowania o dowody powołane przez pozwaną dla podważenia wyceny przedpaleniska dokonanej w toku postępowania egzekucyjnego, zakwestionowania przyjęcia przez biegłego w opinii cechy niesprzedawalności tego urządzenia i wykazania, że jest to urządzenie zbywalne na rynku i posiada wartość pozwalającą zaspokoić wierzytelność powódki.

Brak wskazania przez Sąd Okręgowy w oddalającym wnioski dowodowe postanowieniu podstawy prawnej tego rozstrzygnięcia nie stanowi uchybienia, które mogłoby mieć wpływ na treść orzeczenia. W szczególności nie pozbawił ten brak pozwanej możności sformułowania zastrzeżeń odnośnie do odmowy dopuszczenia dalszych dowodów, zastrzeżenia takie jej pełnomocnik podczas rozprawy złożył.

Opinię biegłego słusznie uznał Sąd Okręgowy za miarodajną podstawę ustaleń odnośnie do cech urządzenia będącego przedmiotem postępowania egzekucyjnego.

Przeprowadzenie tego dowodu nie było jednakże w sprawie potrzebne.

Obrona pozwanej w procesie polegała na wykazaniu, że dokonując na jej rzecz darowizn nieruchomości dłużnik nie działał ze świadomością pokrzywdzenia powódki, gdyż posiadał przedpalenisko znacznej wartości, zbywalne na rynku, którego sprzedaż pozwolić mogła zaspokoić jej wierzytelność. Wyłącznie tego zagadnienia dotyczą zarzuty apelacji.

Działanie dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli stanowi, według art. 527 § 1 k.c., przesłankę ochrony pauliańskiej.

Zgodnie z tym przepisem, gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć. Przy czym, według § 3 art. 527 k.c., jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a jak stanowi art. 528 k.c., jeżeli wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

Pozwana jest osobą bliską dłużnika, mianowicie jego siostrą, korzyść majątkową wskutek czynności prawnych dłużnika uzyskała zaś bezpłatnie. Nie podjęła ona próby obalenia domniemania, że jako osoba bliska dłużnikowi wiedziała, iż działał on ze świadomością pokrzywdzenia powódki, co zresztą z uwagi na bezpłatny charakter uzyskania przez nią korzyści majątkowej pozostawałoby bez znaczenia w świetle unormowania art. 528 k.c. Koncentrowała się natomiast pozwana w procesie na wykazaniu, że dłużnik dokonując na jej rzecz darowizn nie działał ze świadomością pokrzywdzenia powódki, bo wszak posiadał przedpalenisko znacznej wartości, które zaspokojeniu jej roszczeń mogło służyć. Jak ustalił Sąd Okręgowy, a ustalenia tego skarżąca nie podważa, po dokonaniu darowizn jedynym składnikiem mienia Ł. S. pozostało to urządzenie, które zamówiła u niego strona powodowa, a zwrot uiszczonej przez nią zaliczki wobec niewywiązania się przez niego z zaciągniętego zobowiązania był przedmiotem procesu zakończonego stwierdzeniem istnienia wierzytelności, której ochrony dochodziła powódka w niniejszej sprawie wywiedzionej ze skargi pauliańskiej.

Wyzbywając się nieruchomości, a pozostawiając w swoim majątku z wartościowych przedmiotów jedynie urządzenie, którego dotyczył spór zakończony zasądzeniem na rzecz strony powodowej zwrotu zaliczki, działał dłużnik ze świadomością jej pokrzywdzenia. Musiał mieć on bowiem świadomość, że poszukiwać zaspokojenia swoich roszczeń z tytułu zwrotu zaliczki uiszczonej na poczet wynagrodzenia za przedpalenisko - w razie uprawomocnienia się wyroku zasądzającego zwrot tej zaliczki wobec ustalenia przez Sąd, że ze zobowiązania z umowy o dzieło dłużnik ( przyjmujący zamówienie ) się nie wywiązał - strona powodowa będzie mogła na drodze postępowania egzekucyjnego jedynie poprzez skierowanie egzekucji do tego urządzenia, czyli przedmiotu sporu zakończonego dla niej pomyślnie, którego zbycie, o ile w ogóle możliwe, to zapewne z uwagi na indywidulane jego cechy będzie utrudnione.

Zakończenie sporu z umowy o dzieło zasądzeniem na rzecz strony powodowej zwrotu zaliczki nastąpiło wobec przyjęcia, że przysługiwało jej prawo odstąpienia od umowy. Przejęcie przez nią na własność przedpaleniska wobec niezaspokojenia przez dłużnika roszczenia stwierdzonego wyrokiem i niemożności jego wyegzekwowania z innych przedmiotów prowadziłoby do skutku przeciwnego, tzn. tego, którego nie powiodło się dłużnikowi zrealizować w sporze z zamawiającą, rozstrzygniętego dla niego niekorzystnie w sprawie o zwrot zaliczki. Sprzedaż zaś licytacyjna przedpaleniska w toku egzekucji komorniczej nie powiodła się z braku licytantów, mimo oszacowania urządzenia na kwotę znacznie niższą, niż wskazuje dłużnik, jako wartość tego urządzenia. Bez znaczenia dla rozstrzygnięcia pozostają zarzuty apelacji kwestionujące wycenę w toku egzekucji wartości przedpaleniska i wskazujące, że przedmiotem licytacji było nie przedpalenisko a jego elementy, skoro faktem jest, że egzekucja przez stronę powodową wszczęta w celu uzyskania zaspokojenia jej roszczeń skutku nie przyniosła, należność nie została ściągnięta, roszczeń powódki nie zaspokoił do tej pory dłużnik, nie zbył on przedpaleniska, które według skarżącej - wbrew temu, co przyjął biegły w opinii wskazując indywidulane wynikające z treści zamówienia cechy urządzenia - może być przedmiotem obrotu na rynku.

Rezultat działań dłużnika, który dobrowolnie tytułu egzekucyjnego nie zrealizował, a nieruchomości nieopłatnie na rzecz pozwanej się wyzbył, jest taki, że mimo upływu kilku lat od powstania tego tytułu i wszczęcia w oparciu o niego przez powódkę egzekucji, jej roszczenia pozostają niezaspokojone.

Jak wyjaśnił Sąd Okręgowy, pokrzywdzenie wierzycieli powstaje na skutek takiego stanu faktycznego majątku dłużnika, który powoduje niemożność, utrudnienie lub odwleczenie zaspokojenia wierzyciela.

Niewątpliwie taka sytuacja wystąpiła w sprawie w następstwie zaskarżonych przez powódkę czynności prawnych dłużnika.

Wobec spełnienia wszystkich przesłanek skargi pauliańskiej zasadnie powództwo Sąd Okręgowy uwzględnił.

Do przeciwnego wniosku nie może prowadzić wydanie w sprawie karnej wyroku uniewinniającego dłużnika od zarzutu udaremnienia egzekucji przez sprzedaż nieruchomości. Po pierwsze, według art. 11 k.p.c., sąd w postępowaniu cywilnym wiążą tylko ustalenia wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego co do popełnienia przestępstwa. Po drugie, orzekając w sprawie karnej Sąd kierował się zasadą rozstrzygania wszelkich wątpliwości na korzyść osoby oskarżonej o popełnienie czynu zabronionego. Po trzecie, do znamion czynu stypizowanego w art. 300 § 2 k.k. należy działanie sprawcy ukierunkowane na określony cel, którym jest udaremnienie wykonania orzeczenia, dla udzielenia zaś wierzycielowi ochrony pauliańskiej wystarcza, że dłużnik działa ze świadomością jego pokrzywdzenia, a nie w zamiarze pokrzywdzenia wierzyciela.

Z przytoczonych względów apelację, jako bezzasadną, Sąd Apelacyjny oddalił działając z mocy art. 385 k.p.c. obciążając pozwaną, będącą stroną przegrywającą, po myśli art. 98 § 1 i 3 k.p.c., obowiązkiem zwrotu powódce, na jej żądanie, kosztów zastępstwa prawnego w tym postępowaniu.

SSO Tomasz Tatarczyk