Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 października 2022 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSA Małgorzata Zwierzyńska

Protokolant: stażysta Sandra Speck

po rozpoznaniu w dniu 28 września 2022 r. w Gdańsku

na rozprawie

sprawy z powództwa M. T. i A. T. (1)

przeciwko Bank (...) Spółce Akcyjnej w G.

o ustalenie i zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku

z dnia 30 grudnia 2021 r. sygn. akt XV C 677/19

I. oddala apelację;

II. zasądza od pozwanego na rzecz powodów kwotę 8.100 zł (osiem tysięcy sto złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

SSA Małgorzata Zwierzyńska

Sygn. I ACa 346/22

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 30 grudnia 2021 r. Sąd Okręgowy w Gdańsku w sprawie o sygn. akt XV C 677/19 z powództwa M. T. i A. T. (1) przeciwko Bankowi (...) SA w G. o ustalenie i zapłatę ustalił, że umowa kredytowa nr (...) z dnia 2 lutego 2006 r. zawarta pomiędzy powodami M. T. i A. T. (1) a poprzednikiem prawnym pozwanego (...) Bank SA w G. jest nieważna, (pkt I), zasądził od pozwanego Banku (...) SA w G. na rzecz powódki M. T. kwotę 70100,62 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie: a) liczonymi od kwoty 51554,39 zł od dnia 8 grudnia 2018 r. do dnia zapłaty, b) liczonymi od kwoty 18546,23 zł od dnia 22 czerwca 2021 r. do dnia zapłaty, (pkt II), zasądził od pozwanego Banku (...) SA w G. na rzecz powódki M. T. kwotę 17828,48 CHF wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 22 czerwca 2021 r. do dnia zapłaty, (pkt III), zasądził od pozwanego Banku (...) SA w G. na rzecz powoda A. T. (1) kwotę 70100,62 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie: a) liczonymi od kwoty 51554,39 zł od dnia 8 grudnia 2018 r. do dnia zapłaty, b) liczonymi od kwoty 18546,23 zł od dnia 22 czerwca 2021 r. do dnia zapłaty, (pkt IV), zasądził od pozwanego Banku (...) SA w G. na rzecz powoda A. T. (1) kwotę 17828,48 CHF wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 22 czerwca 2021 r. do dnia zapłaty, (pkt V), w pozostałym zakresie powództwo oddalił, (pkt VI) oraz ustalił, że koszty procesu obciążają w całości pozwany Bank (...) SA w G., pozostawiając referendarzowi sądowemu ich szczegółowe wyliczenie. (pkt VII)

Uzasadniając swe orzeczenie Sąd I instancji wskazał, że powodowie po ostatecznym sprecyzowaniu żądania wnosili łącznie o zasądzenie od pozwanego kwoty 140.201,25 zł oraz 35 656,97 CHF wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie tytułem zwrotu świadczeń nienależnych spełnionych przez powoda w okresie od dnia 14 lipca 2009 r. do dnia 12 października 2018 r. W odpowiedzi na pozew z dnia 5 sierpnia 2019 roku pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości, oraz zasądzenie od powodów solidarnie na rzecz pozwanego zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Ponadto pozwany podniósł zarzut przedawnienia roszczeń powodów. W odpowiedzi na zmianę powództwa, pozwany zarzucił, że powodowie nie posiadają interesu prawnego w żądaniu ustalenia nieistnienia stosunku prawnego z umowy kredytu.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Pozwany Bank (...) S.A. z siedzibą w G. jest następcą prawnym (...) Banku S.A. z siedzibą w G.. W 2006 roku w ofercie (...) Banku S.A. z siedzibą w G. znajdowały się kredyty w walucie polskiej oraz kredyty indeksowane do walut obcych, w tym franka szwajcarskiego. Decyzja co do wyboru waluty należała do klienta. Popularność kredytów indeksowanych do (...) wynikała przede wszystkim z korzystniejszych warunków finansowych tych kredytów – klienci mogli bowiem otrzymywać kredyty w wyższych wysokościach i spłacać raty w niższych wysokościach niż w przypadku kredytów w walucie polskiej. Ponadto bardzo często klienci banku mieli zdolność kredytową na zaciągnięcie kredytu indeksowanego do waluty obcej, nie mieli jej natomiast na zaciągnięcie kredytu w walucie polskiej.

Powodowie M. i A. T. (2) byli zainteresowani zaciągnięciem kredytu w złotych polskich, jednakże w kilku bankach otrzymali informację, że nie posiadają zdolności kredytowej potrzebnej do zaciągnięcia kredytu w planowanej wysokości w tej walucie. (...) Banku SA poinformował powodów o możliwości zawarcia umowy kredytu indeksowanego do waluty (...). Powodowie nie mieli żadnej możliwości negocjowania warunków umowy wpływających na wysokość ich zobowiązania, poza kwotą kredytu oraz okresem jego spłaty, przed zawarciem umowy kredytu nie została im wytłumaczona przez pracowników banku istota mechanizmu indeksacji, powodom w sposób ogólnikowy wytłumaczono możliwość zmiany wysokości ich zobowiązania w związku ze zmianą kursu złotego polskiego wobec franka szwajcarskiego. Powodom nie wytłumaczono pojęcia tzw. spreadu walutowego oraz tabel kursowych banku i tego w jaki sposób są one kształtowane.

W dniu 9 grudnia 2005 roku powodowie złożyli w Banku wniosek o udzielenie kredytu hipotecznego w wysokości 350.000,00 zł, indeksowanego kursem (...). W momencie ubiegania się o kredyt każde z powodów było zatrudnione w oparciu o umowę o pracę na czas nieokreślony.

Jednocześnie ze złożeniem wniosku kredytowego powodowie podpisali zawiadomienie dotyczące prawa odstąpienia od umowy oraz oświadczenie o wyrażeniu zgody na weryfikację danych osobowych i zdolności kredytowej.

W dniu 2 lutego 2006 roku doszło do zawarcia pomiędzy (...) Bankiem S.A. w G. a A. i M. T. umowy kredytu nr (...).

W dniu podpisania umowy kredytu powodowie otrzymali w Banku gotowy tekst umowy podpisany uprzednio przez przedstawicieli Banku. Z tego powodu powodowie nie mieli możliwości negocjowania postanowień umowy kredytu ani wprowadzenia w jej treści jakichkolwiek zmian. Powodowie nie otrzymali projektu umowy przed jej podpisaniem.

Powodowie zawarli przedmiotową umowę kredytu działając jako konsumenci w rozumieniu art. 22 ¹ k.c.

U poprzednika prawnego pozwanego Banku nie obowiązywały wytyczne lub ogólne zasady dotyczące negocjowania warunków umów z klientami. W praktyce możliwość negocjowania postanowień umowy dotyczyła jedynie takich zmiennych jak prowizja czy marża banku, nie istniała natomiast możliwość zmiany treści poszczególnych postanowień umownych. (...) negocjacji zawsze pochodziła od klienta.

Na mocy przedmiotowej umowy kredytu Bank udzielił kredytobiorcom kredytu w kwocie 357.742,00 zł, indeksowanego do (...). Na kwotę kredytu składały się:

-

kwota pozostawiona do dyspozycji kredytobiorcy w wysokości 350.000,00 zł, przeznaczona na pokrycie kosztów budowy domu mieszkalnego

-

koszt z tytułu ubezpieczenia od ryzyka utraty pracy w wysokości 4.242, 00

-

kwota należna tytułem prowizji w wysokości 3.5000,00 zł,

Stosownie do treści § 1 ust. 1 zdanie ostatnie umowy: „w dniu wypłaty saldo jest wyrażone w walucie do której indeksowany jest Kredyt według kursu kupna waluty do której indeksowany jest Kredyt, podanego w Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A., opisanej szczegółowo w § 17, następnie saldo walutowe przeliczane jest dziennie na złote polskie według kursu sprzedaży waluty do której indeksowany jest kredyt, podanego w Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A., opisanej szczegółowo w § 17”.

Wypłata miała nastąpić przelewem na wskazany rachunek bankowy. Zgodnie z § 7 ust. 2 zdanie ostatnie umowy: „każdorazowo wypłacona kwota złotych polskich, zostanie przeliczona na walutę do której indeksowany jest Kredyt według kursu kupna waluty Kredyty podanego w Tabel kursów kupna/sprzedaży, dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A., obowiązującego w dniu dokonania wypłaty przez Bank”.

W dniu 6 marca 2008 r. zawarto aneks do zawartej uprzednio umowy kredytu, powiększając kwotę kredytu o kwotę 39.000,00 zł. W dniu 3 listopada 2008 r. zawarto kolejny aneks do zawartej uprzednio umowy kredytu, powiększając kwotę kredytu o 173.839,50 zł.

Kredyt został wypłacony w następujących transzach:

-

w dniu 10.02.2006 r. w wysokości 150.000,00 zł (62.688,06 CHF),

-

w dniu 19.06.2006 r. w wysokości 100.000,00 zł (39.446,18 CHF),

-

w dniu 28.09.2006 r. w wysokości 100.000,00 zł (40.906,49 CHF).

-

w dniu 14 marca 2008 r. w wysokości 39.00,00 zł (17,699,92 CHF),

-

w dniu 14 listopada 2008 r. w wysokości 159.405,50 zł (63.782,61 CHF),

-

w dniu 14 listopada 2008 r. w wysokości 14.249.99 zł (5.701,82 CHF)

Spłata kredytu wraz z odsetkami miała nastąpić w 360 równych miesięcznych ratach kapitałowo – odsetkowych zgodnie z harmonogramem spłat wyrażonym w (...). Zgodnie z § 10 ust. 6 umowy kredytu: „rozliczenie każdej wpłaty dokonanej przez Kredytobiorcę, będzie następować z datą wpływu środków do Banku, według kursu sprzedaży waluty do której jest indeksowany Kredyt, podanego w Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A. obowiązującego w dniu wpływu środków do Banku”.

W dacie, w której powodowie zawarli umowę kredytu niemożliwe było dokonywanie jej spłat bezpośrednio w walucie (...). Dlatego też początkowo powodowie dokonywali spłat kredytu wyłącznie w walucie polskiej, jednakże po wejściu w życie przepisów tzw. ustawy antyspreadowej, na mocy której kredytobiorcy uzyskali możliwość spłaty zobowiązań bezpośrednio w ich walucie kredytobiorcy rozpoczęli spłacać kredyt bezpośrednio w walucie (...).

§ 17 umowy kredytu dotyczył tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A. Jego treść jest następująca:

1.  Do rozliczania transakcji wypłat i spłat kredytów stosowane są odpowiednie kursy kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A. walut zawartych w ofercie Banku obowiązujące w dniu dokonania transakcji.

2.  Kursy kupna określa się jako średnie kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP minus marża kupna.

3.  Kursy sprzedaży określa się jako średnie kursy złotego dla danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich plus marża kupna.

4.  Do wyliczenia kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A. stosuje się kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP w danym dniu roboczym skorygowane o marże (...) Banku S.A.

5.  Obowiązujące w danym dniu roboczym kursy kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielonych przez (...) Bank S.A. walut zawartych w ofercie Banku określone są przez Bank po godz. 15.00 poprzedniego dnia roboczego i wywieszone są w siedzibie banku oraz publikowane na stronie internetowej (...) Banku S.A. ( (...)

S. jest różnicą pomiędzy kursem kupna i kursem sprzedaży danej waluty. W praktyce stanowi on przychód banku. W celu ustalenia wysokości marży banku (tzw. spreadu) pobierano kursy kupna i sprzedaży z oficjalnych tabel pięciu banków ( (...) S.A., (...) S.A., Bank (...), S. i Bank (...)) i uśredniano te kursy w sposób arytmetyczny. Następnie wartości te były odejmowane od fixingów NBP i w ten sposób ustalano marże kupna i sprzedaży banku, które obowiązywały przez cały miesiąc. W 2015 roku na skutek zmiany regulacji wprowadzono maksymalną wartość marży na 2,53%.

Oprocentowanie kredytu na dzień sporządzenia umowy wynosiło 3 % w skali roku
i stanowiło sumę następujących pozycji: marży banku niezmiennej w okresie trwania umowy
w wysokości 1,140%, aktualnie obowiązującego indeksu L3 oraz 0,95 % do czasu przedstawienia z banku odpisu z księgi wieczystej zawierającego prawomocny wpis hipoteki na rzecz banku.

Odsetki naliczane były naliczane dziennie, od pozostałej do spłaty kwoty wykorzystanego kredytu, według aktualnej stopy procentowej, począwszy od dnia wypłaty kredytu w całości lub w części do dnia poprzedzającego jego całkowitą spłatę włącznie.

Jeżeli kredytobiorca dokonał zapłaty całości lub części raty lub innej należności banku wynikającej z umowy po terminie płatności, to obowiązany był do zapłaty odsetek za każdy dzień opóźnienia od kwoty kredytu niespłaconej w terminie wymagalności. Stopa odsetek za opóźnienie na dzień sporządzenia umowy wynosiła 10.98% w skali roku. Stopa odsetek za opóźnienie była zmienna i zależała od poziomu podstawowych stóp procentowych właściwych dla danej waluty, poziomu rezerw obowiązkowych ustalanych dla banków przez NBP oraz poziomu oprocentowania lokat międzybankowych.

Prawnym zabezpieczeniem spłaty kredytu były: hipoteka kaucyjna w złotych polskich do kwoty stanowiącej 170% kwoty kredytu wpisana w księdze wieczystej prowadzonej dla nieruchomości stanowiącej działkę budowlaną, dz. ew. nr 443/14, o powierzchni 900 m ², położonej w miejscowości S., gmina (...), powiat (...), województwo (...), weksel własny in blanco wraz z deklaracją wekslową do tego weksla, cesja na rzecz banku wierzytelności z tytułu umowy ubezpieczenia nieruchomości, ubezpieczenie od ognia i innych zdarzeń losowych, ubezpieczenie na życie i ubezpieczenie na wypadek całkowitej niezdolności do pracy, ubezpieczenie od ryzyka utraty stałego źródła dochodu w skutek utraty pracy.

W czasie trwania stosunku wynikającego z umowy kredytu powodowie zrezygnowali
z pakietu ubezpieczeń bezpieczna rodzina oraz dwukrotnie występowali o prolongatę raty kredytu.

Pismem z dnia 27 listopada 2018 roku powodowie złożyli pozwanemu reklamację wraz
z ostatecznym przedsądowym wezwaniem do zapłaty. W przedmiotowym piśmie powodowie wezwali pozwanego do zapłaty kwoty 105.495,34 zł tytułem nienależnie pobranych przez pozwanego rat kapitałowo – odsetkowych oraz kwotę 1.560,93 zł tytułem nienależnie pobranej opłaty manipulacyjnej.

W odpowiedzi Bank w piśmie z dnia 7 grudnia 2018 roku poinformował, że nie akceptuje stanowiska powodów przedstawionego w reklamacji oraz odmawia zwrotu żądanych kwot.

W okresie od 14.07.2009 r. do 12.07.2018 r. powodowie uiścili na rzecz Banku z tytułu spłaty kredytu łączną kwotę 140.201.24 zł oraz 35.656,96 CHF.

Powodowie są świadomi konsekwencji unieważnienia umowy kredytu i domagają się takiego unieważnienia. Powodowie mają świadomość, że w przypadku unieważnienia umowy Bank może dochodzić od nich roszczeń pieniężnych, ewentualnie także z tytułu wynagrodzenia za korzystanie z kapitału.

Zdaniem Sądu Okręgowy powództwo zasługiwało na uwzględnienie prawie w całości.

Pierwszą kwestią, do której odniósł się Sąd Okręgowy był zarzut braku interesu prawnego podniesiony przez pozwanego. Sąd Okręgowy podkreślił, iż interes prawny istnieje wówczas, gdy istnieje niepewność stosunku prawnego lub prawa, wynikająca z obecnego lub przewidywanego ich kwestionowania lub naruszenia, zatem gdy zachodzi swoista potrzeba ich potwierdzenia, wynikająca z sytuacji prawnej w jakiej znajduje się powód. Odnosząc się do powyższego zagadnienia Sąd Okręgowy ustalił, iż stronie powodowej przysługuje interes prawny w ustaleniu nieważności umowy kredytowej, albowiem umowa ta wyznacza zakres zobowiązań powódki i stanowi podstawę dla pozwanego w ustalaniu kwot należnych z tytuły spłaty kredytu. Ponadto zdaniem Sądu Okręgowego pozwany nie wziął pod uwagę, iż Sąd może wydać rozstrzygnięcie, w którym uwzględni roszczenie niepieniężne powódki i ustali nieważność przedmiotowej umowy kredytu jednocześnie oddalając roszczenie pieniężne (na przykład z powodu jego nieudowodnienia). Tym samym Sąd Okręgowy nie uwzględnił zarzutu strony pozwanej dotyczącego braku po stronie powodowej interesu prawnego w żądaniu ustalenia nieważności umowy kredytu. Sąd Okręgowy podkreślił, iż dokonanie takiego ustalenia przez Sąd rozstrzygnie spór prawny pomiędzy stronami i stanie się podstawą rozliczeń na przyszłość.

W niniejszej sprawie Sąd Okręgowy ustalił, iż powodowie zawarli umowę kredytu działając jako konsumenci w rozumieniu art. 22 ¹ k.c.

Sąd Okręgowy na podstawie art. 69 ust. 1 i 2 ustawy prawo bankowe oraz orzecznictwa Sądu Najwyższego ustalił, iż była to umowa kredytu indeksowanego do waluty obcej – franka szwajcarskiego. W jego ocenie, świadczy o tym fakt, iż kwota kredytu została określona w umowie w walucie polskiej przy jednoczesnym wskazaniu, iż każdorazowo wypłacona kwota polskich złotych zostanie przeliczona na walutę, do której indeksowany jest kredyt według kursu kupna waluty kredytu podanego w tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A. obowiązującego w dniu dokonania wypłaty przez bank. W praktyce kwota kredytu wypłacona została w walucie polskiej i w tej samej walucie raty były spłacane przez powodów do momentu wejścia w życie tzw. ustawy antyspreadowej.

Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, iż w niniejszej sprawie powodowie wskazali, że ich roszczenie opiera się na przepisach o niedozwolonych postanowieniach umownych – art. 385 ¹ i następne k.c. oraz art. 1 - 8 dyrektywy Rady 93/19/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich. W ocenie powodów klauzulami abuzywnymi są klauzule indeksacyjne zawarte w umowie kredytu. Sąd Okręgowy w kontekście powyższego zarzutu rozpoznał następujące postanowienia umowy kredytu:

-

§ 1 ust. 1: „W dniu wypłaty saldo jest wyrażone w walucie do której indeksowany jest Kredyt według kursu kupna waluty do której indeksowany jest Kredyt, podanego w Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A., opisanej szczegółowo w § 17, następnie saldo walutowe przeliczane jest dziennie na złote polskie według kursu sprzedaży waluty do której indeksowany jest kredytu, podanego w Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A., opisanej szczegółowo w § 17”.

-

§ 7 ust. 2: „Każdorazowo wypłacona kwota złotych polskich, zostanie przeliczona na walutę do której indeksowany jest Kredyt według kursu kupna waluty Kredyty podanego w Tabel kursów kupna/sprzedaży, dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A., obowiązującego w dniu dokonania wypłaty przez Bank”,

-

§ 10 ust. 6: „Rozliczenie każdej wpłaty dokonanej przez Kredytobiorcę, będzie następować
z datą wpływu środków do Banku, według kursu sprzedaży waluty do której jest indeksowany Kredyt, podanego w Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A. obowiązującego w dniu wpływu środków do Banku”,

-

§ 17 umowy: „1. Do rozliczania transakcji wypłat i spłat kredytów stosowane są odpowiednie kursy kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A. walut zawartych w ofercie Banku obowiązujące w dniu dokonania transakcji. 2. Kursy kupna określa się jako średnie kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP minus marża kupna. 3. Kursy sprzedaży określa się jako średnie kursy złotego dla danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich plus marża kupna. 4. Do wyliczenia kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A. stosuje się kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP w danym dniu roboczym skorygowane o marże (...) Banku S.A. 5. Obowiązujące
w danym dniu roboczym kursy kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielonych przez (...) Bank S.A. walut zawartych w ofercie Banku określone są przez Bank po godz. 15.00 poprzedniego dnia roboczego i wywieszone są w siedzibie banku oraz publikowane na stronie internetowej (...) Banku S.A. ( (...)

W niniejszej sprawie Sąd Okręgowy ustalił, iż zarówno ostateczna wysokość kwoty kredytu jak i wysokość poszczególnych rat kapitałowo – odsetkowych spłacanych przez powodów była uzależniona od kursów kupna i sprzedaży waluty, do której indeksowany był kredyt – (...) określonej w tabeli kursów, która była opracowywana przez bank. Sposób ustalania kursów publikowanych w przedmiotowej tabeli został opisany w § 17 kredytu i były one ustalane na podstawie kursów średnich NBP powiększanych lub pomniejszanych w marże walutowe Banku. Sąd Okręgowy zwrócił uwagę iż kredytobiorcy nie zostali poinformowani o sposobie ustalania marży przez bank, a zatem pomimo treści § 17 ust. 2 i 3 umowy kredytu nie mogli oni samodzielnie ustalać wysokości kursów walut stosowanych przez bank ani weryfikować poprawności kursów opublikowanych w tabeli. Jak zostało ustalone na gruncie niniejszej sprawy powodowie w momencie zawierania umowy kredytu nie byli w stanie określić jego rzeczywistej kwoty – znali jedynie kwotę wyrażoną w walucie polskiej, określoną w umowie. Dopiero w momencie wypłaty kredytu powodowie uzyskali informację o jego wysokości – albowiem ta była uzależniona od kwoty kredytu ustalonej w walucie (...). Podobnie wygląda kwestia wysokości rat kapitałowo – odsetkowych, albowiem powodowie dopiero w dniu spłaty określonych kwot z tytułu poszczególnych rat kredytu z oznaczonego rachunku bankowego poznawali wysokość poszczególnych rat kredytu. Powyższa analiza doprowadziła Sąd Okręgowy do wniosku, iż w przedmiotowej umowie kredytu nie zostały określone świadczenia główne stron umowy. Oczywistym jest, zdaniem Sądu Okręgowego, że takie ukształtowanie treści umowy i zakres informacji udzielanych kredytobiorcom doprowadził do niekorzystnego ukształtowania ich sytuacji prawnej jako strony stosunku zobowiązaniowego. Z powyższego Sąd Okręgowy wywnioskował, iż strony przedmiotowego stosunku prawnego wynikającego z umowy kredytu nie są sobie równe, albowiem bank faktycznie jednostronnie kształtował wysokość zobowiązania kredytobiorców ustalając kurs waluty, do której indeksowany był kredyt.

Sąd Okręgowy zwrócił uwagę na wyrok TSUE z dnia 30 kwietnia 2014 roku wydany w sprawie o sygn. C-26/13 (K. i K. R. v. (...)), w którym wyjaśniono, że dla oceny abuzywności postanowienia, będącego współźródłem spreadu walutowego, zezwalającego przedsiębiorcy na obliczenie wysokości należnych od konsumenta rat miesięcznych według stosowanego przez tego przedsiębiorcę kursu sprzedaży waluty obcej istotne jest to, czy przeciętny konsument mógł nie tylko dowiedzieć się o istnieniu różnicy ogólnie obserwowanej na rynku papierów wartościowych, między kursem sprzedaży a kursem kupna waluty obcej, ale również oszacować – potencjalnie istotne – konsekwencje ekonomiczne, jakie niosło dla niego zastosowanie kursu sprzedaży przy obliczaniu rat kredytu, którymi zostanie ostatecznie obciążony, a w rezultacie także „całkowity koszt zaciągniętego przez siebie kredytu”. Na gruncie niniejszej sprawy Sąd Okręgowy ustalił, że bank poprzez wprowadzenie spreadu zapewnił sobie zabezpieczenie od ryzyka kursowego oraz dodatkowy dochód, zaś kredytobiorcy nie zostali w żaden sposób zabezpieczeni przed ryzykiem kursowym.

Ponadto, w toku niniejszej sprawy Sąd Okręgowy ustalił, iż treść przedmiotowej umowy kredytu została ustalona w oparciu o standardowy wzorzec umowy, którego zapisy nie były negocjowane przez powodów, a zatem powodowie nie mieli wpływu na ukształtowanie treści umowy kredytu, którą zawarli z pozwanym. Sąd Okręgowy podkreślił, iż powodowie w stosunku z bankiem są konsumentami – nie mają wiedzy na temat produktów bankowych, nie mieli także doświadczenia w spłacaniu kredytu indeksowanego do waluty obcej. Powodowie zawierając przedmiotową umowę kredytu kierowali się zaufaniem do instytucji, jaką jest bank i wierzyli, iż zaoferowany im produkt będzie zgodny z ich oczekiwaniami i będzie produktem bezpiecznym. Powodowie, zawierając przedmiotową umowę kredytu nie mieli świadomości w jaki sposób zmiana kursu waluty, do której indeksowany jest kredyt może wpłynąć na wysokość ich zobowiązania. Co więcej, byli oni zapewniani o stabilności waluty, jaką jest frank szwajcarski. Okoliczności niniejszej sprawy, w tym w szczególności fakt,
iż podlegające ocenie postanowienia umowy nie zostały z powodami indywidualnie uzgodnione, ani nie wyjaśniono im znaczenia poszczególnych postanowień ani nie uprzedzono o ewentualnych negatywnych skutkach zmiany kursy waluty indeksacji doprowadziły Sąd Okręgowy do wniosku, iż została spełniona została kolejna przesłanka z art. 385 ¹ k.c. oraz z cytowanych przepisów dyrektywy Rady 93/13/EWG.

Konsekwencją powyższych ustaleń, że umowa obejmuje klauzule abuzywne było przyjęcie, przez Sąd Okręgowy, że strony nie są nimi związane, co następuje ex lege ze skutkiem ex tunc (por. także wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 września 2016 roku, sygn. II CSK 750/15). Takie przyjęcie powoduje konieczność dokonania oceny, czy umowa będzie obowiązywała strony w pozostałym zakresie.

Sąd Okręgowy mając na względzie art. 6 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 roku w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich rozważania Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawie o sygn. C-260/18 (K. D. i J. D. przeciwko R. Bank (...)), art. 58 § 1 k.c. oraz

art. 69 ust. 1 i 2 prawa bankowego, doszedł do wniosku, iż umowa kredytu zawarta pomiędzy powodami a poprzednikiem prawnym pozwanego pozwoliła na ustalenie, że kwota kredytu była wyrażona w walucie polskiej, jednak że jednocześnie w umowie wskazano, iż w dniu wypłaty saldo wyrażane jest w walucie, do której indeksowany jest kredyt według kursu kupna waluty, do której indeksowany jest kredytu podanego w tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A., następnie saldo walutowe przeliczane jest dziennie na złote polskie według kursu sprzedaży waluty, do której indeksowany był kredyt podanego w tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A. Oznacza to, że każdorazowo wypłacona powodom kwota w polskich złotych została przeliczona na walutę, do której indeksowany jest kredyt według kursu kupna waluty kredytu podanego w tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A. obowiązującego w dniu dokonania wypłaty przez bank. Zdaniem Sądu Okręgowego takie ukształtowanie postanowień umowy kredytu nie pozwalało na precyzyjne określenie jego kwoty, albowiem w praktyce wysokość tej kwoty uzależniona była od kursu waluty (...), który obowiązywał w dniu jego wypłaty. Sąd Okręgowy zauważył, że bank wypłacił powodom kredyt w transzach, a zatem w dniu wypłaty każdej z transz w banku obowiązywał odmienny kurs waluty (...). Kursy walut były ustalane w banku na podstawie tabeli kursów, którą opracowywał bank. Mimo iż w umowie kredytu określono sposób, w jaki bank kształtuje wysokość poszczególnych kursów walut to powodowie nie mogli samodzielnie ustalić tych kursów, bowiem mimo iż mieli dostęp do kursów średnich NBP to nie znali wartości marży kupna i sprzedaży banku. Wbrew twierdzeniom pozwanego klienci banku nie mieli dostępu to informacji, w jaki sposób przedmiotowe marże są ustalane a zatem nie mogli samodzielnie ustalać kursów walut, które miały wpływ na wysokość kwoty wypłaconego im kredytu. Oznacza to, iż w praktyce powodowie o ostatecznej wysokości poszczególnych transz dowiadywali się dopiero po ich otrzymaniu od banku, zaś określenie całej ostatecznej kwoty kredytu możliwe było dopiero po wypłacie wszystkich transz. Sąd Okręgowy miał jednak na uwadze, iż saldo zadłużenia ulegało zmianom w czasie trwania umowy, albowiem jego wysokości była również uzależniona od kursu waluty, do której kredyt był indeksowany ( (...)). W analogiczny sposób ukształtowano w umowie postanowienia dotyczące spłaty kredytu – wskazano bowiem, że rozliczenie każdej wpłaty dokonanej przez kredytobiorcę następować będzie z datą wpływu środków do banku według kursu sprzedaży waluty, do której indeksowany jest kredyt podanego w tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A. obowiązującego w dniu wpływu środków do banku. Oznacza to, iż powodowie mimo posiadania harmonogramu spłat, z uwagi na fakt, iż był on sporządzony w walucie indeksacji nie mogli samodzielnie ustalić wysokości rat kredytu. Jak Sąd Okręgowy ustalił w toku niniejszej sprawy w momencie zawierania umowy kredytu przez powodów w banku nie było możliwości dokonywania spłat bezpośrednio w walucie obcej i taka możliwość pojawiła się dopiero później, a więc powodowie byli zobowiązani do dokonywania spłat w walucie polskiej. W praktyce oznaczało to, że powodowie o ostatecznej wysokości rat kredytu dowiadywali się dopiero w momencie, w którym bank pobrał z ich rachunku bankowego określone kwoty tytułem spłat. Jest oczywistym, zdaniem Sądu O.,, że takie ukształtowanie postanowień umowy kredytu świadczy o naruszeniu art. 69 ust. 1 i ust. 2 pkt 2 i 4 ustawy prawo bankowe oraz o sprzeczności naturą stosunku prawnego wynikającego z umowy kredytu, poprzez niedookreślenie w umowie kredytu kwoty kredytu oraz zasad jego spłat.

Sąd Okręgowy, mając na względzie art. 353 ¹ k.c. wskazał, że w toku niniejszej sprawy ustalono, że treść przedmiotowej umowy kredytu została określona na podstawie wzorca umownego obowiązującego w banku. Powodowie nie negocjowali postanowień umowy kredytu. W praktyce wykorzystanie przez bank wzorca umownego doprowadziło do sytuacji, że powodowie nie mieli wpływu na kształt postanowień umowy kredytu. Jak zostało również ustalone w toku niniejszej sprawy powodowie jako kredytobiorcy nie mieli również wpływu na sposób ustalania kursów walut przez bank. Powyższe doprowadziło Sąd Okręgowy do wniosku, iż bank poprzez takie ukształtowanie umowy kredytu przyznał sobie prawo do jednostronnego, nieweryfikowalnego ustalania kursów walut, które miały wpływ na wysokości zobowiązań stron – kwoty wypłacane, kwoty rat i kwotę zadłużenia. Takie ukształtowanie postanowień umowy kredytu doprowadziło do pogłębienia nierówności stron stosunku kredytu – albowiem powodowie jako konsumenci w relacji z bankiem (profesjonalistą) od początku znajdowali się w mniej korzystnym położeniu. Ponadto w toku niniejszej sprawy Sąd Okręgowy ustalił, że pozwany nie dopełnił obowiązku informacyjnego wobec powodów. Pozwany zaproponował powodom kredyt indeksowany do waluty obcej nie informując ich jednocześnie na czym polega indeksacja, jaki charakter ma określenie (...) w przedmiotowej umowie i w jaki sposób kurs tej waluty będzie wpływał na wysokość zobowiązań stron a także nie wyjaśnił kredytobiorcom ryzyka, jakie wiązało się z zawarciem takiej umowy. Zdaniem Sądu Okręgowego powyższe okoliczności bez wątpienia świadczą o tym, że bank mimo iż jako profesjonalista od początku znajdował się w uprzywilejowanej pozycji względem powodów, to poprzez takie ukształtowanie postanowień umowy kredytu i nieudzielenie powodom stosownych informacji doprowadził do pogłębienia nierówności między stronami i przyznał sobie prawo do jednostronnego kształtowania kursów walut, które miały wpływ na wysokość zobowiązań drugiej strony umowy kredytu (kredytobiorców). W ocenie Sądu Okręgowego powyższe okoliczności niewątpliwie świadczą o naruszeniu art. 353 ¹ k.c. i zasad współżycia społecznego poprzez naruszenie lojalności kontraktowej a także o naruszeniu zasady równości stron
i ekwiwalentności ich świadczeń.

Sąd Okręgowy wskazując na art. 358 ¹ k.c. stwierdził, iż w przedmiotowej sprawie waloryzacji ulegało zarówno świadczenie banku jak i świadczenie kredytobiorcy. Wynika to z faktu, iż świadczenia te zostały wyrażone w walucie obcej a ich ostateczna wysokość była uzależniona od wysokości kursu waluty obcej obowiązującego w danym dniu w banku. Takie ukształtowanie postanowień umowy kredytu jest szczególnie niekorzystne dla kredytobiorców, których świadczenie polega na comiesięcznej spłacie rat kapitałowo – odsetkowych. Zmiana wysokości kursu franka szwajcarskiego, jaka nastąpiła na przestrzeni lat doprowadziła do sytuacji, iż zobowiązanie powodów w sposób faktyczny uległo powiększeniu, albowiem kurs waluty wpłynął na wysokość poszczególnych rat. Mimo to wydaje się,
że denominowanie do waluty obcej, której kurs jest zmieniany w oderwaniu od sytuacji gospodarczej w Polsce spełnia funkcje waloryzacji umownej, chociaż wywołuje negatywne skutki po stronie kredytobiorców.

Sąd Okręgowego stwierdził abuzywność postanowień umownych dotyczących indeksacji i niemożność ich uzupełnienia przepisami prawa oraz naruszenie art. 69 ust. 1 i 2 pkt 2 i 4 ustawy prawo bankowe, art. 353 ¹ k.c. oraz naruszenie zasad współżycia społecznego, naruszenie zasady ekwiwalentności świadczeń i równości stron oraz sprzeczność z naturą stosunku zobowiązaniowego. W konsekwencji, zdaniem Sądu Okręgowego, zasadnym jest stwierdzenie nieważności umowy kredytu zawartej pomiędzy powodami a poprzednikiem prawnym pozwanego, zarówno na podstawie art. 58 § 1 k.c. jak i też na podstawie 58 § 2 k.c.

Sąd Okręgowy odnosząc się do zarzutu przedawnienia podniesionego przez pozwanego, wskazał na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2021 roku (sygn. akt III CZP 11/20)w konsekwencji Sąd Okręgowy uznał, iż na gruncie niniejszej sprawy momentem, kiedy kredytobiorcy podjęli świadomą i wiążącą decyzję było złożenie pozwanemu reklamacji wraz z wezwaniem do zapłaty w piśmie z dnia 27 listopada 2018 roku, a zatem nie budzi wątpliwości, iż niezależnie od przyjętego terminu przedawnienia w niniejszej sprawie ono nie nastąpiło. Tym samym Sąd Okręgowy uznał zarzut pozwanego za chybiony.

W niniejszej sprawie Sąd Okręgowy ustalił, że w okresie od dnia 14.07.2009 r. do dnia 12.10.2018 r. powodowie uiścili na rzecz banku z tytułu spłaty kredytu łączną kwotę 140.201.24 zł oraz 35.656,96 CHF. W ocenie Sądu Okręgowego, oznacza to, że dochodzona przez powodów kwota znajduje odzwierciedlenie w wysokości świadczeń spełnionych przez powodów na rzecz banku w okresie objętym żądaniem pozwu – a zatem zasługiwało na uwzględnienie w całości. Sąd Okręgowy dodał, że strona pozwana nie zakwestionowała skutecznie wyliczeń matematycznych przedstawionych przez powodów obrazujących wysokości pieniężne ich roszczeń, nie przedstawiła bowiem jakichkolwiek własnych wyliczeń odnoszących się co do tych wyliczeń powodów.

Jako podstawę prawną uwzględnienia roszczenia pieniężnego powodów Sąd Okręgowy ustalił art. 410 k.c. w zw. z art. 405 k.c. oraz wskazał na bogate orzecznictwo Sąd Najwyższego stwierdzające, że świadczenie spełnione przez kredytobiorcę na podstawie postanowienia abuzywnego jest świadczeniem nienależnym oznacza, iż co do zasady podlega ono zwrotowi, choćby kredytobiorca był równolegle dłużnikiem banku..

Sąd Okręgowy, odnosząc się do sposobu zasądzenia na rzecz powodów dochodzonych kwot pieniężnych Sąd, mając na względzie art. 369 k.c. nie uwzględnił żądania pozwanych o solidarne zasądzenie tych kwot. Z uwagi na fakt, iż Sąd Okręgowy nie znalazł źródła solidarności powodów ani w ustawie ani w umowie kredytu Sąd nie miał podstaw do zasądzenia dochodzonych kwot solidarnie na rzecz powodów. Mając na uwadze powyższe okoliczności, zasadnym jest zasądzenie dochodzonych kwot na rzecz każdego z powodów osobno w wysokościach odpowiadających połowie kwoty dowiedzionego roszczenia powodów.

Sąd Okręgowy przychylił się również co do zasady do żądania powodów zasądzenia na ich rzecz odsetek za opóźnienie od dochodzonych kwot odpowiednio od dnia 8 grudnia 2018 r. do dnia zapłaty (co do kwoty 103.108,78 zł) oraz od dnia 22 czerwca 2021 r. do dnia zapłaty (co do kwoty 37 092,46 zł i kwoty 35 656,96 CHF). Sąd Okręgowy podkreślił, że roszczenie o zwrot świadczenia wzajemnego w przypadku stwierdzenia nieważności umowy jest roszczeniem bezterminowym i staje się wymagalne na zasadzie wynikającej z przepisu art. 455 k.c. Stosownie do treści art. 455 k.c. „jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania”. O zakresie pojęcia "niezwłocznego świadczenia" powinny decydować każdorazowo okoliczności konkretnego przypadku, analizowane zgodnie z ogólnymi regułami art. 354 i art. 355 k.c. Dopiero w ten sposób sprecyzowany termin stanowi podstawę formułowania zarzutu opóźnienia dłużnika i daje wierzycielowi roszczenie o zapłatę odsetek na podstawie art. 481 § 1 k.c. Na gruncie niniejszej sprawy momentem wezwania dłużnika do wykonania świadczenia było doręczenie pozwanemu reklamacji wraz z wezwaniem do zapłaty które nastąpiło w dniu 27 listopada 2018 r. (lecz data naliczania odsetek została określona od dnia 8 grudnia 2018 r., tj. od dnia następującego po dacie odpowiedzi na reklamację, zgodnie z żądaniem powoda) i zostało objęte następnie żądaniem pozwu z dnia 3 lipca 2019 r. Natomiast pozostała część żądanej przez powodów kwoty została wskazane w treści pisma procesowego zawierającego rozszerzenie powództwa, doręczonego pozwanemu w dniu 22 czerwca 2021 r.

Sąd Okręgowy oddalił roszczenie powodów o zasądzenie na ich rzecz odsetek za opóźnienie co do okresu pomiędzy datą doręczenia pozwanemu odpisu pisma powodów z dnia 25 maja 2021 r. a dniem 22 czerwca 2021 r. – w zakresie odnoszącym się do roszczeń objętych punktami I. 1 lit. b i c, uznając, że w kontekście regulacji zawartej w art. 455 k.p.c. odpowiednim termin do spełnienia świadczenia przez pozwanego jest okres 14 dni od daty doręczenia odpisu pisma z dnia 25 maja 2021 r. pozwanemu.

O kosztach Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z art. 100 zd. 2 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku wniósł pozwany, zaskarżając go w części, to jest co do punktów I -V oraz VII. Zaskarżonemu wyrokowi pozwany zarzucił:

- naruszenie przepisów postępowania, mające istotny wpływ na wynik sprawy tj. art. 189 k.p.c., poprzez przyjęcie, że powód ma interes prawny w dochodzeniu powództwa o ustalenie, że umowa kredytu jest nieważna pomimo, iż wyrok ustalający nie rozstrzygnie ostatecznie sporu między stronami co do przyszłych świadczeń;

- nierozpoznanie istoty sprawy poprzez zaniechanie dokonania oceny, z jakimi skutkami wiąże się uznanie postanowienia § 17 umowy kredytu za abuzywne, a w szczególności, czy istnieje możliwość usunięcia z umowy jedynie warunku dotyczącego marży zgodnie z wykładnią prawa przedstawioną przez (...) w wyroku z dnia 29 kwietnia 2021 r. C-19/20, wydanym w sprawie z udziałem Banku (...) S.A., a także naruszenie art. 327 ¹ § 1 k.p.c. polegające na sporządzeniu uzasadnienia zaskarżonego wyroku w sposób uniemożliwiający odtworzenie toku rozumowania Sądu I instancji co do tego, z jakich przyczyn nie uwzględnił wytycznych zawartych w ww. wyroku (...) C-19/20;

-naruszenie przepisów prawa materialnego art. 385 ¹ § 1 i 3 k.c. w zw. z art. 3 ust. 1 i art. 4 ust. 2 i art. 6 ust. 1 Dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, polegające na jego błędnej wykładni i błędnym przyjęciu, że postanowienia umowy kredytu (§ 1 ust. 1, § 7 ust. 2, § 10 ust. 6 i § 17) kształtują prawa i obowiązki powoda w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, naruszając jego interesy i to w sposób rażący - mimo że postanowienia te oceniane na dzień zawarcia umowy kredytu przesłanek tych nie spełniały;

- naruszenie przepisów prawa materialnego art. 65 § 1 i § 2 k.c. w zw. z art. 385 ¹ § 1 i § 2 k.c. w zw. z art. 6 ust. 1 Dyrektywy Rady 93//EWG polegające na ich błędnej wykładni i pominięciu przez Sąd, że § 17 umowy odwołuje się do kursu średniego NBP i zawiera dwa odrębne obowiązki umowne stron, tj. (a) obowiązek przeliczenia walut według kursów średnich NBP; (b) obowiązek zapłaty marży przez kredytobiorcę, które: (i) mają inną treść normatywną; (ii) pełnią inne funkcje; ( (...)) nie są ze sobą nierozerwalnie związane, a w konsekwencji mogą być przedmiotem indywidualnej kontroli pod kątem ich uczciwości, a usunięcie obowiązku zapłaty marży nie wpłynie na istotę pozostałych warunków umowy, co zgodnie z wytycznymi zawartymi w wyroku (...) z dnia 29 kwietnia 2021 roku, wydanego w sprawie C-19/20 - Bank (...) ( (...)) powoduje, że Sąd powinien stwierdzić, iż co najwyżej wyłącznie warunek dotyczący marży nie wiąże powoda;

- naruszenie przepisów prawa materialnego art. 65 § 1 i § 2 k.c. i art. 385 ¹ § 2 k.c. w zw. art. 69 ust. 1 i 2 Prawa bankowego (w brzmieniu sprzed nowelizacji dokonanej ustawą z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy - Prawo bankowe) polegające na ich błędnej wykładni oraz art.69 ust. 3 Prawa bankowego poprzez jego niezastosowanie - w zw. z art. 4 ust. 2 i art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13/EWG, a w konsekwencji błędne przyjęcie, iż Umowa Kredytu jest nieważna;

- naruszenie przepisów prawa materialnego art. 358 § 2 k.c. w zw. z art. 3 k.c. polegające na jego niezastosowaniu oraz art. 385 ² k.c. poprzez jego błędną wykładnię w zw. z art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13/EWG poprzez nieuzupełnienie luki powstałej wskutek uznania postanowień § 17 Umowy Kredytu za abuzywne, a w konsekwencji błędne stwierdzenie, że skutkiem abuzywności jest nieważność całej umowy, a w polskim systemie norm prawnych nie ma takich przepisów dyspozytywnych, którymi Sąd mógłby uzupełnić nieuczciwe klauzule;

- naruszenie przepisów prawa materialnego art. 385 ¹ § 1 i § 2 k.c. oraz art. 4 ustawy o zmianie ustawy - Prawo bankowe (dalej: Ustawa antyspreadowa) w zw. z art. 385 ² k.c. oraz art. 316 § 1 k.p.c. poprzez ich niezastosowanie i nieuwzględnienie stanu wprowadzonego Ustawą antyspreadową przy ocenie celowości stosowania przez Sąd sankcji (i to nieważności) dla zachęcenia banków do umieszczania w umowach kredytu postanowień dotyczących kursów walut w sytuacji, gdy obowiązek taki wynika już z ww. ustawy, wypełniając cele Dyrektywy 93/13 - a w konsekwencji zaniechanie dokonania oceny skutków braku związania abuzywnym postanowieniem na dzień orzekania i błędne przyjęcie, że nie została uchylona ewentualna abuzywność kwestionowanych postanowień;

- naruszenie przepisów prawa materialnego art. 58 § 1 w zw. z art. 385 ¹ § 1 i § 2 k.c. w zw. art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13/EWG poprzez ich błędne zastosowanie oraz art. 5 k.c. poprzez jego niezastosowanie, a w konsekwencji błędne przyjęcie, iż abuzywność postanowień dotyczących Tabeli Kursów Walut winna powodować nieważność umów kredytu;

- naruszenie przepisów prawa materialnego art. 58 § 1 i § 2 k.c. w zw. z art. 69 ust. 1, 2, 3 Prawa Bankowego w zw. z art. 353 ¹ k.c. poprzez błędne przyjęcie, że nieważna jest umowa kredytu ze względu na jej liczne wady prawne;

- naruszenie przepisów prawa materialnego - art. 410 § 1 i § 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c., polegające na ich błędnym zastosowaniu oraz art. 411 pkt. 1, 2 i 4 k.c. poprzez ich niezastosowanie, a także naruszenie art. 379 § 1 k.c. w zw. z art. 367 § 1 k.c., polegające na ich niezastosowaniu i zasądzeniu na rzecz powodów w częściach równych;

- naruszenie przepisów postępowania, mające istotny wpływ na wynik sprawy:

a) art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c. i art. 231 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia całości zgromadzonego materiału dowodowego a w konsekwencji błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę rozstrzygnięcia;

b) art. 235 ² § 2 k.p.c. w zw. z art. 235 ² § 1 pkt 1-5 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c., polegające na nierozpoznaniu, w konsekwencji nie wydaniu postanowienia o pominięciu wniosku naprowadzonego przez pozwanego o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego, pomimo pobrania zaliczki na wynagrodzenie biegłego, co w konsekwencji spowodowało błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę rozstrzygnięcia, które to naruszenia miały istotny wpływ na wynik sprawy, w tym w szczególności dla dokonania prawidłowej oceny, czy kwestionowane przez powoda klauzule mogą zostać uznane za postanowienia niedozwolone i w jakiej części, a w dalszej kolejności - do błędnego wniosku, że umowa kredytu jest nieważna, poszczególne jej postanowienia są niezgodne z dobrymi obyczajami oraz naruszają interes klienta w sposób rażący.

Apelujący wniósł o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie temu Sądowi sprawy do ponownego rozpoznania w tej części, wraz z pozostawieniem temu Sądowi orzeczenia co do kosztów procesu za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego oraz o zasądzenie, których według norm przepisanych w postępowaniu apelacyjnym od powodów solidarnie na rzecz pozwanego.

Ewentualnie apelujący wniósł o zmianę wyroku w zaskarżonej części, poprzez oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powodów solidarnie na rzecz pozwanego zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

Powodowie w odpowiedzi na apelację pozwanej wnieśli o jej oddalenie apelacji i o zasądzenie od pozwanego na ich rzecz kosztów postępowania odwoławczego według norm przepisanych.

Pismem z dnia 1 września 2022 r. pozwany zgłosił zarzut prawa zatrzymania. dotyczący kwoty 562.655,50 zł stanowiącej wartość kapitału udostępnionego powodom.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

Sąd Apelacyjny podziela i przyjmuje za własne ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji, co w takim wypadku nie wymaga ich ponownego przytaczania (art. 387 § 2 ¹ k.p.c.).

Odnosząc się na wstępie do najdalej idącego zarzutu, to jest nierozpoznania istoty sprawy, z czym także skarżący wiąże zarzut naruszenia art. 327 ¹ § 1 k.p.c. Sąd Apelacyjny wskazuje, że uzasadnienie zaskarżonego wyroku nie zawiera takich mankamentów, które nie pozwoliłyby na przeprowadzenie jego kontroli instancyjnej. Podkreślana przez skarżącego okoliczność, że Sąd Okręgowy nie rozważył skutków abuzywności § 17 umowy w szczególności co do możliwości usunięcia jedynie warunku dotyczącego marży, nie oznacza nierozpoznania istoty sprawy w rozumieniu art. 386 § 4 k.p.c. Kwestia skutków występowania w umowie postanowień abuzywnych stanowi materię prawa materialnego podlegającą samodzielnej ocenie sądu odwoławczego. W systemie apelacji pełnej sąd drugiej instancji rozpatruje bowiem sprawę ponownie i tym samym, postępowanie apelacyjne ma charakter merytoryczny, a z punktu widzenia metodologicznego stanowi dalszy ciąg postępowania przeprowadzonego w pierwszej instancji (por. postanowienia SN z dnia 12 maja 2020 r. IV CSK 730/19, LEX nr 3125102, z dnia 20 grudnia 2019 r., IV CZ 97/19, LEX nr 2777403).

Co do zarzutu naruszenia art. 189 k.p.c. Sąd Apelacyjny wskazuje, że wykładnia pojęcia interesu prawnego” musi odbywać w kontekście wszystkich okoliczności sprawy, z uwzględnieniem szeroko pojmowanego dostępu do sądów w celu zapewnienia należytej ochrony prawnej (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 maja 2021 r., I CSKP 64/21, LEX nr 3220046, z dnia 30 kwietnia 2021 r., LEX nr 32332171). Zawarte w punkcie pierwszym zaskarżonego wyroku rozstrzygnięcie dotyczy całego okresu, na jaki została zawarta umowa, w tym okresu po dacie wyrokowania i niezależne od żądania zwrotu wpłaconych na rzecz pozwanego kwot, kształtuje sytuację prawną obu stron przedmiotowego stosunku prawnego. Co więcej, słuszność takiego toku rozumowania na tle umów o kredyt waloryzowany kursem waluty obcej zaprezentował Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 17 marca 2022 r. (II CSKP 474/22, niepubl.).

Jeśli chodzi o zarzut wadliwych ustaleń faktycznych, co zdaniem skarżącego miałoby być wynikiem uchybienia normie art. 233 § 1 k.p.c. i art. 6 k.c. przy dokonywaniu oceny dowodu z zeznań świadków przez Sąd a quo, to wskazać przede wszystkim należy, że do naruszenia art. 6 k.c. dochodzi wówczas, gdy ciężarem udowodnienia określonego faktu obarcza stronę wbrew ogólnej regule wynikającej z tego przepisu (tak SN m.in. w postanowieniu z dnia 1 marca 2022 r., I PSK 211/21, LEX nr 3405550). Sytuacja taka nie miała miejsca w niniejszej sprawie.

Natomiast skuteczne postawienie zarzutu uchybienia art. 233§ 1 k.p.c. nie może ograniczać się jedynie do wskazywania, że możliwe były inne wnioski odnośnie do faktów, lecz polega na wykazaniu, że wnioski wyprowadzone przez sąd orzekający były niemożliwe, niespójne, nielogiczne lub sprzeczne z doświadczeniem życiowym (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 września 2002 r., sygn. akt II CKN 817/00; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 stycznia 2004 r., sygn. akt IV CK 339/02; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 czerwca 2003 r., sygn. akt IV CK 274/02). Niedopuszczalne jest podważanie swobodnej oceny dowodów jedynie poprzez przedstawianie przez apelującego własnych, korzystnych ustaleń stanu faktycznego, opartych wyłącznie na własnej ocenie dowodów, lecz konieczne jest wykazywanie wyłącznie argumentami jurydycznymi, że wskazane w art. 233 § 1 k.p.c. kryteria oceny wiarygodności i mocy dowodów zostały naruszone, co miało wpływ na wynik sprawy (tak np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia z dnia 14 stycznia 2000 r., sygn. akt I CKN 1169/99, OSNC 2000/7-8/139).

Sąd Apelacyjny nie dopatrzył się takich błędów w rozumowaniu Sądu Okręgowego przedstawionym w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku. Sąd a quo szeroko omówił zeznania świadków, wskazując, na jakie okoliczności zeznawał każdy z nich, co więcej – w każdym wypadku wskazał, ze uznaje je za wiarygodne. Rzecz jednak w tym, że zeznania ich dostarczyły jedynie ogólnych informacji na temat samych kredytów indeksowanych (M. C.), bądź na temat procedury zawierania umów (R. N., S. D., K. B.), jednak świadkowie nie pamiętali powodów, a tym samym - okoliczności związanych z zawieraniem tej konkretnej umowy.

Trudno zatem zgodzić się z zarzutem skarżącego, jakoby Sąd Okręgowy zmarginalizował zeznania świadków, skoro wszystkie te kwestie uwzględnił w części uzasadnienia poświęconej ocenie materiału dowodowego.

W konsekwencji wbrew przekonaniu skarżącego, trafna jest konkluzja Sądu Okręgowego, że powodowie nie mieli możliwości negocjacji umowy. Należy mieć na uwadze, że dla uznania, iż klauzula była indywidualnie uzgadniana, konieczne jest udowodnienie wspólnego ustalenia ostatecznego brzmienia klauzuli w wyniku rzetelnych negocjacji, w ramach których konsument miał realny wpływ na treść określonego postanowienia umownego, chyba że zostało ono sformułowane przez konsumenta i włączone do umowy na jego żądanie. (tak Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 6 marca 2019 r., I CSK 462/18, LEX nr 2629877). Ponadto, w niniejszej sprawie umowa była zawarta przy wykorzystaniu szablonu w opracowanego przez bank, a tymczasem przygotowanie wzorca umowy przez jedną ze stron stosunku obligacyjnego (a zwłaszcza przedsiębiorcę w relacji z konsumentem) oraz oparcie tej umowy na stosowanych przez przedsiębiorcę regulaminach, stwarza silne domniemanie faktyczne, iż tak wprowadzone do stosunku obligacyjnego postanowienia nie zostały indywidualnie uzgodnione (…) indywidualnemu uzgodnieniu postanowień umownych nie czyni zadość wybór przez konsumenta jednej z ofert zaproponowanych przez przedsiębiorcę (tak SA w Warszawie w wyroku z dnia 25 listopada 2020 r., VI ACa 779/19, LEX nr 3145135).

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, skarżący nie ma również racji podważając ustalenia faktyczne Sądu a quo w przedmiocie nienależytego poinformowania powodów o ryzyku ekonomicznym związanym z zawarciem przedmiotowej umowy oraz ryzyku związanym z zaciągnięciem kredytu indeksowanego do waluty obcej.

Rozważania w tym przedmiocie należy poprzedzić przedstawieniem stanowiska (...) (wyroki z dnia 10 czerwca 2021 r. C – 776/19 i z dnia 18 listopada 2021 r. C‑212/20), w myśl którego kr edytobiorca musi zostać jasno poinformowany, iż podpisując umowę kredytu denominowaną w obcej walucie, ponosi pewne ryzyko kursowe, które z ekonomicznego punktu widzenia może okazać się dla niego trudne do udźwignięcia w wypadku dewaluacji waluty, w której otrzymuje wynagrodzenie. Nie stanowi natomiast wypełniania obowiązku informacyjnego przedstawienie analizy historycznego kursu franka szwajcarskiego ani tym bardziej powoływanie się przez bank na złożenie w formie pisemnej przez konsumenta oświadczeń o świadomości ryzyka walutowego o standardowej treści.

Ponadto kwestia ta była również przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego, który szczególnie szeroko omówił ją w wyroku z dnia 13 maja 2022 r. (II CSKP 464/22), w którym podkreślił, - nawiązując do orzecznictwie TSUE – że w świetle unijnych wymogów co do odpowiedniego pouczenia konsumenta o powyższej materii, trudno uznać za wystarczające dane, których podanie zalecono w rekomendacji S Komisji Nadzoru Bankowego dotyczącej dobrych praktyk w zakresie ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie wydanej w 2006 r. na podstawie art. 137 prawa bankowego.

Na gruncie niniejszej sprawy, w świetle ogólnych zeznań świadków, nie sposób uznać, aby zakres informacji przekazanych powodom co do spreadu i ryzyka kursowego spełniał wyśrubowane standardy ochrony konsumenta, o jakich mowa w cytowanych wyrokach.

Co do zarzut naruszenia przepisów prawa procesowego polegającego zdaniem skarżącego na bezzasadnym pominięciu przez Sąd Okręgowy wniosku o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego, to słusznie Sąd uznał go za nieprzydatny. Zgodnie z wnioskami pozwanego, dowód ten miał wykazać, że kursy w Tabeli Kursów Walut Obcych były ustalane przez bank w sposób obiektywny . Jednak zagadnienia te nie mają znaczenia dla oceny spornych postanowień umownych pod kątem ich abuzywności, jako że wiążą się ze sposobem wykonywania umowy. Praktyka wykonywania umowy nie jest istotna, skoro badając przesłanki z art. 385 ¹ § 1 k.c. bierze się pod uwagę stan istniejący w chwili jej zawarcia (por. uchwała SN z dnia 20 czerwca 2018 .r, III CZP 19/17, OSNC 2019/1/2).

Nie było również potrzeby czynienia ustaleń faktycznych co do wysokości nadpłat po stronie powodów przy rozliczeniu kredytu według kursu średniego NBP. Sąd Apelacyjny podzielił bowiem stanowisko Sądu a quo co do skutków występowania w umowie klauzul abuzywnych; nadto Sąd Odwoławczy stoi na stanowisku, że niemożliwe jest wyeliminowanie z § 17 umowy zapisu dotyczącego marży i utrzymanie umowy w pozostałej części, co wiąże się z kwestią zastosowania prawa materialnego, o czym będzie mowa poniżej.

Jeśli bowiem chodzi o ocenę prawną ustalonego stanu faktycznego, Sąd Apelacyjny wskazuje, że obecnie nie może być wątpliwości co do tego, że postanowienia umowy dotyczące Tabeli Kursów Walut stanowią głównego przedmiotu umowy. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 17 marca 2022 r. (IV CSKP 474/22) przywołuje swój dotychczasowy bogaty dorobek orzeczniczy oraz judykaty TSUE, zgodnie z którymi zastrzeżone w umowie kredytu złotowego indeksowanego do waluty obcej klauzule, a zatem także klauzule zamieszczone we wzorcach umownych kształtujące mechanizm indeksacji, określają główne świadczenie kredytobiorcy. Za postanowienia umowne mieszczące się w pojęciu „głównego przedmiotu umowy” w rozumieniu art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13 należy uważać te, które określają podstawowe świadczenia w ramach danej umowy i które z tego względu charakteryzują tę umowę. Za takie uznawane są m.in. postanowienia (określane niekiedy jako „klauzule ryzyka walutowego”), które wiążą się z obciążeniem kredytobiorcy – konsumenta ryzykiem zmiany kursu waluty i związanym z tym ryzykiem zwiększenia kosztu kredytu.

Nadto skarżący forsuje pogląd, jakoby klauzula indeksacyjna nie mogła być badana pod kątem abuzywności, gdyż sposób ustalania kursu walut został precyzyjnie określony w § 17 umowy, poprzez odwołanie się do kursu średniego NBP.

Zdaniem Sądu Odwoławczego, nie sposób się z tym zgodzić, zważywszy na przytoczone wyżej stanowisko TSUE co do wymogów, jakie muszą być spełnione, aby uznać, że warunek umowny został sformułowany jednoznacznie.

Z prawidłowych ustaleń faktycznych Sądu Okręgowego wynika, że zakres udzielonych powodom pouczeń o ryzyku walutowym nie odpowiadał wymogom wynikającym z orzecznictwa TSUE, aprobowanym również w aktualnym orzecznictwie Sądu Najwyższego. W konsekwencji klauzula walutowa narusza dobre obyczaje i interesy konsumenta. Postanowienie umowne jest sprzeczne z dobrymi obyczajami, jeżeli kontrahent konsumenta, traktujący go w sposób sprawiedliwy, słuszny i uwzględniający jego prawnie uzasadnione roszczenia, nie mógłby racjonalnie spodziewać się, iż konsument ten przyjąłby takie postanowienie w drodze negocjacji indywidualnych (por. wyrok z dnia 27 lutego 2019 r.(II CSK 19/18, LEX nr 2626330 i przytoczone tam orzecznictwo). Nie sposób bowiem przyjąć, aby bez wyczerpujących pouczeń ze strony banku uczulającego konsumenta zwłaszcza na okoliczność, że zmiana kursu waluty wpływa nie tylko na wysokość rat, ale także na wysokość jego zadłużenia względem banku, powodowie mieli w chwili zawierania umowy świadomość, że zaciągnięcie tego typu kredytu jest bardzo ryzykowne i może skutkować tym, że ostatecznie mogą być zobowiązani do zwrotu kwoty wielokrotnie wyższej od pożyczonej, mimo dokonywania regularnych spłat.

Jeśli zatem z powyższych względów umowa zawiera klauzulę abuzywną, to traci na znaczeniu zawarty w umowie sam mechanizm indeksacji, co do którego skarżący forsuje pogląd, iż zawiera ona jednoznaczny i obiektywny wskaźnik wymiany kursu waluty (kurs średni NBP) i w jego przekonaniu umowa mogłaby nadal być wykonywana, a jedynie po wyeliminowaniu z zapisu dotyczącego marży.

Skarżący na rozprawie apelacyjnej powoływał się na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1 czerwca 2022 r. sygn. akt II CSKP 364/22 z udziałem pozwanego, w którym Sąd Najwyższy wyraził odmienny pogląd stwierdzając, że po wyeliminowaniu z umowy zapisu dotyczącego marży i pozostawienie średniego kursu NBP pozwala na dalsze trwanie umowy.

Jednak zdaniem Sądu Apelacyjnego, wyrok ten nie determinuje rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie, gdyż we wspomnianej sprawie konsumenci nie domagali się stwierdzenia nieważności umowy, lecz tylko ustalenia, że nie wiążą ich jej określone postanowienia, i znaczną część wywodów Sądu Najwyższego stanowią rozważania na temat prawidłowości sformułowania żądania pozwu. Ponadto Sąd Najwyższy nie odniósł się w tym wyroku do tego elementu mechanizmu indeksacji, jakim jest ryzyko walutowe. Natomiast odmienny pogląd Sąd Najwyższy zaprezentował w innych w sprawach z udziałem pozwanego banku, mianowicie w wyrokach z dnia 13 maja 2022 r. (II CSKP 464/22 i z dnia 18 maja 2022 r. II CSKP 1316/22 ) stwierdzając jednoznacznie w ostatnim z nich, że eliminacja jedynie części klauzuli dotyczącej marży banku zmienia sens brzmienia całego postanowienia umownego nie usuwając przy tym zagrożenia interesu konsumenta i nie jest to wystarczające do uznania, że klauzula określająca główne świadczenia stron została wyrażona jasno i jednoznacznie. Dalej Sąd Najwyższy zwrócił również uwagę na brak uświadomienia konsumentowi kwestii ryzyka walutowego, wskutek czego powód nie był w stanie ocenić wysokości własnego zobowiązania.

Również w wyroku z dnia 19 maja 2022 r. ( sygn. akt II CSKP 971/22) Sąd Najwyższy podkreślił, że samo odwołanie się w umowie do kursu NBP nie przesądza o nieabuzywności klauzuli przeliczeniowej. Co prawda zostaje wprowadzony miernik niezależny od banku, jednak nie można zapominać o ponoszeniu przez kredytobiorcę - w wyniku wprowadzenia takiej klauzuli umownej - nieograniczonego ryzyka kursowego (…) gdyby rzeczywiście zostało należycie wyjaśnione znaczenie zmiany kursu waluty i ponoszonego ryzyka, to racjonalny kredytobiorca nie decydowałby się na kredyt powiązany z kursem waluty obcej w sposób wadliwy w perspektywie jego spłacania przez kilkadziesiąt lat – chyba że z okoliczności spawy wyraźnie wynikało co innego.

Jeśli chodzi o skutki zamieszczenia w umowie klauzuli abuzywnej dotyczącej głównych świadczeń stron, to należy odwołać się do stanowiska Sądu Najwyższego, przede wszystkim do wyroku z dnia z dnia 11 grudnia 2019 r. (sygn. akt V CSK 382/18, LEX nr 2771344), w którym Sąd ten wyjaśnił, że wyeliminowanie ryzyka kursowego, charakterystycznego dla umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej i uzasadniającego powiązanie stawki oprocentowania ze stawką LIBOR, jest równoznaczne z tak daleko idącym przekształceniem umowy, że należy ją uznać za umowę o odmiennej istocie i charakterze, choćby nadal chodziło tu tylko o inny podtyp czy wariant umowy kredytu. Oznacza to z kolei, że po wyeliminowaniu tego rodzaju klauzul utrzymanie umowy o charakterze zamierzonym przez strony nie jest możliwe, co przemawia za jej całkowitą nieważnością, a tym samym zarzuty apelacji w tym zakresie są chybione.

Stwierdzenie nieważności mieści się w zakresie sankcji przewidzianych dyrektywą 93/13, zaś forsowana przez skarżącego teza o możliwości utrzymania umowy w mocy i dalszego jej wykonywania stoi w sprzeczności z aktualną linią orzeczniczą Sądu Najwyższego, której wyrazem oprócz przywołanego wyżej wyroku z dnia 11 grudnia 2019 r. są uchwały z 16 lutego 2021 r. i 7 maja 2021 r. (III CZP 11/20, OSNC 2021/6/40, III CZP 6/21 OSNC 2021/9/56), a także przywołane wyżej wyroki z dnia 13 maja 2022 r. II CSKP 464/22 i z dnia 18 maja 2022 r. II CSKP 1316/22.

Mimo iż z jednej strony celem Dyrektywy 93/13 jest przywrócenie równowagi pomiędzy stronami poprzez wyłączenie nieuczciwego warunku, przy jednoczesnym utrzymaniu w mocy zasadniczo ważności jej pozostałych warunków, to aktualne stanowisko judykatury nie nasuwa żadnych wątpliwości co do tego, że gdyby eliminacja ta pociągnęła za sobą skutek w postaci tak daleko idącego przekształcenia umowy, że oderwałaby się ona od swej istoty i przekształciłaby się w stosunek prawny o odmiennym charakterze, to decydujące znaczenie ma wola konsumenta, który określa, czy chce korzystać z ochrony przyznanej mu przez Dyrektywę 93/13, czy też nie.

W rozpoznawanej sprawie powodowie na rozprawie w dniu 2 grudnia 2021 r. oświadczyli, że akceptują skutki stwierdzenia nieważności umowy i są przygotowani na zwrot pozwanemu kwoty, którą otrzymali od jego poprzednika.

W świetle dwóch uchwał Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2021 r. i z dnia 7 maja 2021 r (III CZP 11/20, OSNC 2021/6/40) III CZP 6/21 OSNC 2021/9/56) nie są również trafne zarzuty skarżącego kwestionujące zastosowanie przez Sąd a quo przepisów o świadczeniu nienależnym

W uzasadnieniu uchwały z dnia 7 maja 2021 r. mającej moc zasady prawnej Sąd Najwyższy powtórzył uprzednio wielokrotnie wyrażany pogląd, że na tle art. 410 § 2 k.c. samo spełnienie świadczenia wypełnia przesłankę zubożenia po stronie powoda, a uzyskanie tego świadczenia przez pozwanego – przesłankę jego wzbogacenia. Nie ma zatem znaczenia podnoszona przez skarżącego okoliczność, że powodowie nie spłacili jeszcze całości wypłaconych im przez pozwanego środków.

Sąd Najwyższy w przywołanych uchwałach daje prymat teorii dwóch kondykcji podkreślając, że roszczenia stron o zwrot świadczeń spełnionych w wykonaniu nieważnych umów są od siebie niezależne, nie wykluczając jednocześnie możliwości skorzystania przez strony z instytucji potrącenia lub powołania się na zarzut zatrzymania.

Dodatkowo, w związku z zarzutem naruszenia art. 411 pkt 4 k.c. należy również wskazać, że zgodnie z poglądami doktryny i orzecznictwa, przypadki, w których podstawa świadczenia jest nieważna, nie są objęte zakazem unormowania tego przepisu, co pozwala na zwrot kwot nienależnie wpłaconych. Przepis art. 411 pkt 4 k.c. nie ma w ogóle zastosowania do świadczenia nienależnego, gdyż dotyczy zobowiązań istniejących, acz niewymagalnych. Nie może zatem stać na przeszkodzie uwzględnieniu condictio indebiti, sine causa czy ob rem; w takich wypadkach podstawa w ogóle nie powstała, więc brak jest roszczenia, które mogłoby jeszcze nie być wymagalne. Spełniający świadczenie może żądać jego zwrotu, gdy świadczenie spełniane jest w wykonaniu nieważnej czynności prawnej (…). W tej sytuacji zwrot następuje jednakże bez względu na wiedzę oraz przekonanie solvensa co do obowiązku spełnienia świadczenia (por. wyrok SN z dnia 31 sierpnia 2021 r., I NSNc 93/20, LEX nr 3220158. M. Fras, M. Habdas, komentarz do art. 411, t.9, WKP 2018, A. Kidyba, komentarz do art. 411 k. c. t. 19, LEX 2014).

Zarzut zatrzymania zgłoszony przez pozwanego w piśmie procesowym z dnia 1 września 2022 r. Sąd Apelacyjny uznał za nieskuteczny.

Co do zasady skorzystanie z tego rodzaju zarzutu na podstawie art. 496 k.c. i art. 497 k.c. jest dopuszczalne w odniesieniu do umowy kredytu, bowiem w ślad za stanowiskiem Sądu Najwyższego Sąd Odwoławczy uważa umowę kredytu za umowę wzajemną (por. wyrok z dnia 7 marca 2017 r., sygn. akt II CSK 281/16, LEX nr 2294390, uzasadnienie wyroku z dnia 7 kwietnia 2011 r., sygn. akt IV CSK 422/10, LEX nr 1129145), co jest także aprobowane w orzecznictwie sądów powszechnych (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 25 listopada 2020 r., sygn. akt VI ACa 779/19, LEX nr 3145135). Jednak przesłanką skuteczności zarzutu zatrzymania jest wymagalność wierzytelności objętej tym zarzutem, co wynika z istoty tej instytucji (por. komentarz do art. 461 k.c., J. Gudowski WKP 2018, oraz M. Fras i M. Habdas, WKP 2018).

W przypadku wierzytelności bez oznaczonego terminu spełnienia świadczenia i niewynikającego z właściwości zobowiązania, a tak jest w przypadku wierzytelności tytułu świadczenia nienależnego – w ten bowiem sposób należy traktować wierzytelność banku wobec kredytobiorcy po stwierdzeniu nieważności umowy - koniecznym jest wezwanie dłużnika do spełnienia świadczenia(art. 455 k.c.). Takie wezwanie ze strony pozwanego nie miało miejsca, roli takiej nie spełnia zdaniem Sądu Apelacyjnego oświadczenie z dnia 8 sierpnia 2022 r., skierowane bezpośrednio do powodów, zresztą sam pozwany nie wskazywał, aby taką właśnie rolę miało ono pełnić, zwłaszcza że zarzut zatrzymania został w nim podniesiony warunkowo. Przede wszystkim jednak pozwany nie przedstawił dowodu, że oświadczenie o tej treści zostało skutecznie doręczone powodom, aby mogli się oni zapoznać z jego treścią.

Warto przy tym zwrócić uwagę na stanowisko Sądu Najwyższego na tle skuteczności potrącenia wzajemnych wierzytelności, gdzie Sąd ten wykluczył, aby przedstawienie wierzytelności do potrącenia mogło zawierać w sobie równocześnie element wezwania dłużnika do zapłaty. Przedstawienie wierzytelności do potrącenia bez wcześniejszego wezwania do zapłaty, nie jest prawnie skuteczne (por. uzasadnienie wyroku z dnia 16 grudnia 2015 r., IV CSK 141/15, LEX nr 1957325). W ocenie Sądu Odwoławczego, ten sam tok rozumowania należy odnieść do oceny skuteczności zarzutu zatrzymania, jako że instytucja ta, podobnie jak potrącenie, znajduje zastosowanie do rozliczeń w sytuacji, w której dwie strony są wobec siebie wierzycielami.

Mając powyższe na uwadze, rzeczy Sąd Apelacyjny na mocy art. 385 k.p.c. oddalił apelację i orzekł o kosztach postępowania na mocy art. 98 k.p.c. w związku z art. 108 § 1 k.p.c. i § 2 pkt 7 w związku z § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie.

SSA Małgorzata Zwierzyńska