Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 października 2023 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSA Marek Boniecki (spr.)

Protokolant: Marta Sekuła

po rozpoznaniu w dniu 16 października 2023 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa M. W. kuratora spadku po B. z.d. L. I

v. K.II v. G.

przeciwko K. J.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie

z dnia 3 lutego 2022 r. sygn. akt I C 118/18

1.  oddala apelację;

2.  przyznaje od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Krakowie na rzecz adwokata M. S. kwotę 8.100 zł (osiem tysięcy sto złotych), w tym podatek od towarów i usług, tytułem pomocy prawnej udzielonej pozwanemu z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt I ACa 493/22

Uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie

z 16 października 2023 r.

Wyrokiem z 3 lutego 2022 r. Sąd Okręgowy w Krakowie: I. zasądził od pozwanego K. J. na rzecz powoda M. W. - kuratora spadku po B. z. d. L. I v. K. II v. G. kwotę 283.913,09 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od:
a) 90.000 zł od 10 maja 2016 r. do dnia zapłaty, b) 176.553,47 zł od 18 października 2016 r. do dnia zapłaty, c) 17.379,62 zł od 3 września 2020 r. do dnia zapłaty; II. oddalił powództwo w pozostałym zakresie; III. zasądził od pozwanego na rzecz powoda 14.327 zł tytułem zwrotu kosztów procesu oraz IV. przyznał adwokatowi A. K. wynagrodzenie za pomoc prawną udzieloną pozwanemu z urzędu.

Sąd pierwszej instancji ustalił stan faktyczny zaprezentowany w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, z którego to uzasadnienia wynika, że:

- B. z domu L. p.v. K., s.v. G., która zmarła 24 października 1984 r. była właścicielką szczegółowo opisanej nieruchomości położonej w K., przy ul. (...) (dalej: nieruchomość spadkowa);

- postanowieniem z 20 sierpnia 1997 r. Sąd Rejonowy (...)w Krakowie, ustanowił dla ww. właścicielki kuratora dla osoby nieobecnej w osobie pozwanego;

- postanowieniem z 2 lipca 2012 r. Sąd Rejonowy (...) w Krakowie, uchylił ww. orzeczenie w przedmiocie ustanowienia kuratora; ponadto Sąd zwolnił K. J. z funkcji kuratora dla nieobecnej;

- postanowieniem Sądu Rejonowego (...) w Krakowie z 25 sierpnia 2015 r. M. W. został ustanowiony kuratorem spadku po B. z domu L. p.v. K., s.v. G.;

- pismami z 30 listopada 2015 r. i 11 lutego 2016 r. powód wezwał pozwanego do przekazania środków pieniężnych pobranych przez niego w związku z prowadzeniem czynności związanych z zarządzaniem majątkiem spadkowym po zmarłej właścicielce, w tym pobranych w jej imieniu pożytków z nieruchomości; pozwany odebrał pisma odpowiednio 3 grudnia 2015 r. oraz 17 lutego 2016 r.;

- pismem doręczonym pozwanemu 25 kwietnia 2016 r. został on wezwany do zapłaty na rzecz kuratora kwoty 90.000 zł, stanowiącej pobrane przez pozwanego pożytki z nieruchomości;

- powód zawezwał pozwanego do próby ugodowej, składając w tym celu wniosek do Sądu Rejonowego, w którym to wniosku, datowanym na 22 lipca 2016 r., wezwał pozwanego do zapłaty na rzecz kuratora kwoty 328.800 zł, stanowiącej pobrane przez pozwanego pożytki
z nieruchomości w okresie od 1 stycznia 2013 r. do 31 maja 2016 r.; wniosek został doręczony pozwanemu 17 października 2016 r.

- nadwyżka z przychodów z nieruchomości za 2012 r. wyniosła 21.306,16 zł;

- w dniu 1 stycznia 2013 r. na rachunku pozwanego znajdowały się środki pieniężne
w wysokości 21.306,16 zł;

- w okresie od 1 stycznia 2013 r. do 31 maja 2016 r. na zarządzany przez pozwanego rachunek bankowy tytułem należności czynszowych za wynajem lokali w budynku na nieruchomości wpłynęło 307.639,15 zł;

- łączna kwota kosztów poniesionych na utrzymanie nieruchomości spadkowej wyniosła 62.411,84 zł;

- łączne zyski z ww. nieruchomości za okres od 1 stycznia 2013 r. do 31 maja 2016 r. wyniosły 245.227,31 zł (307.639,15-62.411,84);

- najemcy lokali znajdujących się w kamienicy na spadkowej nieruchomości tytułem czynszu za najem dokonali wpłat na rachunek zarządzany przez pozwanego w łącznej wysokości 17.379,62 zł w okresie od 1 czerwca 2016 r. do 28 lutego 2017 r.;

- pozwany faktycznie zarządzał spadkową nieruchomością od 1997r.; najemcy lokali wpłacali czynsz pozwanemu na wskazany przez niego rachunek bankowy; do 2016 r. najemcy wpłacali pozwanemu opłaty czynszowe nie mając wiedzy, że nie jest uprawniony do pobierania tych opłat z uwagi na zwolnienie go z pełnienia funkcji kuratora; pozwany nie poinformował najemców lokali, że przestał pełnić tę funkcję;

- pozwany przeprowadził remonty na nieruchomości w latach 1998-1999 oraz 2006-2007;

- pozwany otrzymał postanowienie Sądu o zwolnieniu go z pełnienia funkcji kuratora i miał świadomość, że nie może wykonywać żadnych czynności do których uprawniony jest kurator dla osoby nieobecnej;

- pismem z 23 września 2018 r. pozwany złożył sprawozdanie zamykające okres sprawowania funkcji kuratora dla nieobecnej, w którym wskazał, że na koncie bankowym z roku 2012 r. pozostało 21.306,16 zł, zaś przychodu za okres od 1 stycznia 2013 r. do 31 lipca 2013 r. wyniosły 47.234,02 zł, a nadto że opłaty za administrację i zarząd nad nieruchomością za okres od 1 kwietnia 1997 r. do 1 lipca 2013 r. wyniosły 256.000 zł;

- postanowieniem Sądu Rejonowego (...) w K. z 23 listopada 2018 r. zatwierdzono sprawozdanie końcowe pozwanego, który nie złożył jednak wniosku
o przyznanie mu wynagrodzenia z tytułu pełnionej funkcji.

W ustalonym przez siebie stanie faktycznym, po dokonaniu analizy zebranego
w sprawie materiału dowodowego, Sąd Okręgowy przyjął, że:

- kurator posiadał legitymację do dochodzenia objętej pozwem sumy;

- dochodzone roszczenie ma oparcie w art. 405 k.c.;

- pozwany kwestionował, aby wskutek wpłat dokonanych na należący do niego rachunek bankowy uzyskał korzyść majątkową kosztem powoda, albowiem część środków z wpłat najemców przeznaczał na remonty nieruchomości spadkowej, za które płacił gotówką, a nadto pełnił jednocześnie trzy funkcje: kuratora, zarządcy nieruchomości oraz administratora nieruchomości i z tego tytułu ustalił dla siebie wynagrodzenie w kwocie 1.972,80 zł, tj. 472,80 zł (zwolnienie z czynszu) i 1.500 zł (wynagrodzenie), co za cały okres sprawowania opieki nad nieruchomością wyniosło 256.500 zł;

- pozwany nie mógł skutecznie powoływać się na zatrzymanie części dochodzonych środków, jako należnego mu jako kuratorowi wynagrodzenia, albowiem zgodnie z art. 162 k.r.o. w zw.
z art. 178 § 2 k.r.o. i art. 184 k.r.o. wynagrodzenie takie zawsze przyznaje sąd opiekuńczy odrębnym postanowieniem; nie można dochodzić wynagrodzenia za pełnioną kuratelę poza postępowaniem, w którym kurator został ustanowiony;

- ponadto nie został nawet zgłoszony zarzut potrącenia;

- ewentualne roszczenie pozwanego o wynagrodzenie za pełnienie obowiązków zarządcy
i administratora nieruchomości za okres od 1 lipca 2013 r. do 31 maja 2016 r. w wysokości 52.500 zł należałoby rozpoznać ewentualnie przez pryzmat art. 752 i nast. k.c.; jeśli pozwany chciałby się na tej podstawie domagać wynagrodzenia za prowadzenie zarządu kamienicą, to można mówić tylko o okresie od 1 lipca 2013r. (zgodnie z żądaniem pozwanego) do 3 grudnia 2015 r., kiedy to pozwany otrzymał od kuratora pismo, z którego wynikało, że winien wydać powodowi środki pieniężne oraz oddać zarząd nieruchomością; nie zostało złożone w tym zakresie oświadczenie o potrąceniu;

- w okresie od 1 stycznia 2013 r. do 31 maja 2016 r. na zarządzany przez pozwanego rachunek bankowy tytułem należności czynszowych za wynajem lokali wpłynęła kwota 307.639,15 zł, a łączna kwota kosztów poniesionych na utrzymanie nieruchomości wyniosła 62.411,84 zł, co dało różnicę 245.227,31 zł; do kwoty tej należało doliczyć nadwyżkę z pożytków wygenerowanych przez nieruchomość spadkową w roku 2012 r. w wysokości 21.306,16 zł oraz 17.379,62 zł tytułem wpłat czynszu za najem nieruchomości spadkowej, jakich dokonali najemcy na rachunek pozwanego łącznie w okresie od 1 czerwca 2016 r. do 28 lutego 2017 r.

Wyrok powyższy w części uwzględniającej powództwo i rozstrzygającej o kosztach procesu zaskarżył apelacją pozwany, wnosząc o jego zmianę poprzez oddalenie powództwa
w całości.

Apelujący zarzucił naruszenie: 1) art. 162 k.r.o. w zw. z art. 178 § 2 k.r.o., poprzez jego zastosowanie, w sytuacji gdy kwestia wynagrodzenia kuratora za sprawowanie przez niego powyższej funkcji została w sposób odrębny i odmienny uregulowana w art. 179 k.r.o.,
w związku z czym nie istniała podstawa do odpowiedniego stosowania w tym zakresie przepisów dotyczących opieki; powyższe doprowadziło do błędnego przyjęcia, że roszczenie
o wynagrodzenie kuratora może być dochodzone jedynie do dnia ustania kurateli lub zwolnienia z niej, a nie że jest ono ograniczone terminem 3-letnim od daty zajścia powyższego zdarzenia; 2) art. 179 k.r.o. w zw. z art. 163 § 2 k.r.o. oraz art. 171 k.r.o., poprzez brak jego zastosowania, co doprowadziło do przyjęcia nieprawidłowej krańcowej daty dochodzenia roszczenia z tytułu wynagrodzenia za pełnienie funkcji kuratora, w sytuacji gdy termin ten upływa po 3 latach od daty ustania kurateli lub zwolnienia z niej oraz nieuwzględnienia, iż za moment ustania kurateli przyjmuje się nie każdorazowo datę wydania postanowienia o zwolnieniu z pełnienia funkcji kuratora, a datę, w której zaprzestała zachodzić konieczność prowadzenia przez kuratora pilnych spraw kuranda i zarządu jego majątkiem z uwagi na objęcie majątku przez spadkobierców bądź powołanie kuratora spadku; 3) art. 233 § 1 k.p.c., poprzez nierozważenie przez Sąd w sposób wszechstronny zebranego w sprawie materiału dowodowego oraz wyciągnięcie z niego częściowo wadliwych wniosków, a to w odniesieniu do: a) dokumentu w postaci sprawozdania zamykającego okres sprawowania funkcji kuratora dla nieobecnej B. z d. L. p.v. K. s.v. G. z dnia 23.09.2018 roku, co w konsekwencji doprowadziło do dokonania błędnych ustaleń stanu faktycznego, iż pozwany nie złożył wniosku o przyznanie mu wynagrodzenia z tytułu pełnionej funkcji kuratora, w sytuacji gdy wniosek w tym zakresie zawarty został w przedmiotowym sprawozdaniu;
b) dokumentu w postaci postanowienia Sądu Rejonowego (...)
w K. z dnia 23.11.2018 roku zatwierdzającego sprawozdanie zamykające okres sprawowania funkcji kuratora dla nieobecnej B. z d. L. p.v. K. s.v. G. z dnia 23.09.2018 roku, co w konsekwencji doprowadziło do dokonania błędnych ustaleń stanu faktycznego, iż wynagrodzenie za sprawowanie funkcji kuratora nie zostało przyznane pozwanemu przez Sąd opiekuńczy nadzorujący pełnienie funkcji kuratora przez pozwanego,
w sytuacji gdy ww. Sąd zatwierdził w całości sprawozdanie pozwanego, w tym wskazaną przez niego wysokość należnego mu wynagrodzenia; c) dokumentów w postaci postanowienia Sądu Rejonowego (...) w K. z 2.07.2012 roku, sygn. akt(...) oraz postanowienia Sądu Rejonowego (...) wK. z 25.08.2015 roku, sygn. akt (...), a także zeznań pozwanego, co w konsekwencji doprowadziło do pominięcia istotnych okoliczności i braku dokonania ustaleń stanu faktycznego, iż po dacie formalnego zwolnienia pozwanego z pełnienia funkcji kuratora zarząd nad majątkiem kuranda nie został objęty przez jego spadkobierców i takowi nie zgłosili się, kurator spadku nie został ustanowiony aż do daty 25.08.2015 roku, a pozwany zobowiązany był do sprawowania zarządu majątkiem kuranda po dacie formalnego zwolnienia go z funkcji kuratora aż do czasu ustanowienia kuratora spadku i musiał dbać o stan składników majątku B. z d. L. p.v. K. s.v. G. - co ma kluczowe znaczenie z punktu widzenia rzeczywistej daty ustania kurateli sprawowanej przez pozwanego.

W części apelacji sporządzonej osobiście przez pozwanego zarzucił on nieuwzględnienie należnego mu wynagrodzenia za funkcję kuratora, które zostało wskazane w sprawozdaniu i zatwierdzone przez Sąd Rejonowy, a nadto wadliwe uwzględnienie kwot: 21.306,16 zł wskazanej jako nadwyżka bilansowa z 2012 r., która została rozliczona
w sprawozdaniu za okres od 1.01.2013 r. do 31.07.2013 r. oraz 17.379.62 zł wskazanej jako opłaty czynszowe pobierane od 1.06.2016 r. do 28.02.2017 r., przy czym ostatnie opłaty czynszowe wpłynęły w lipcu 2016, a nie jak twierdzi powód do lutego 2017 r.

Powód wniósł o oddalenie apelacji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

Sąd pierwszej instancji prawidłowo, z poszanowaniem reguł wyrażonych w przepisie art. 233 §1 k.p.c. ustalił stan faktyczny sprawy, co sprawiło, że Sąd Apelacyjny przyjął go za własny. Jakkolwiek skarżący podniósł zarzut naruszenia przywołanego przepisu procesowego, to w istocie kwestionował on nie tyle same fakty przyjęte przez Sąd Okręgowy za podstawę rozstrzygnięcia, lecz wyciągnięte z tych faktów wnioski, które jednak podlegały ocenie poprzez pryzmat prawa materialnego. Wyjątkiem jest tutaj ustalenie dotyczące sposobu zaliczenia nadwyżki bilansowej za 2012 r. oraz czasokresu, za który pobrana została suma 17.379.62 zł.

W pierwszej z omawianych kwestii sięgnąć należy do opinii Biura Ekspertyz Sądowych w L., z której wynika, że nadwyżka bilansowa za 2012 r. ostatecznie nie została uwzględniona przy zestawieniu zysków i poniesionych kosztów w okresie od 1 stycznia 2013 r. do 31 maja 2016 r. Jakkolwiek bowiem z opisu materiałów źródłowych może wynikać, że środki znajdujące się na rachunku uwzględniono w bilansie otwarcia 2013 r., to ostatecznie we wnioskach (k. 91), w których zestawiono przychody i koszty, a te stały się przecież podstawą dla Sądu Okręgowego do oceny wysokości bezpodstawnego wzbogacenia, wartości tej nie uwzględniono. Ubocznie zauważyć należy przy tym, że niewyjaśnione zostało pobranie przez pozwanego z rachunku kwoty 127.913,20 zł.

Z treści analizowanej opinii płynie również wniosek, że wyliczenia biegłych nie obejmowały kwoty 17.379.62 zł. Kwestia ta została wykazana jednak dowodami
z dokumentów w postaci wyciągu z rachunku (364-369). Podkreślić w tym miejscu należy, że skarżący nie znalazł przekonujących argumentów, które byłyby w stanie podważyć prawidłowość dokonanej przez Sąd pierwszej instancji oceny dowodów z opinii biegłych oraz ww. dokumentu.

Za prawidłową uznać należy konstatację Sądu Okręgowego, że pozwany nie złożył wniosku o przyznanie mu wynagrodzenia za sprawowanie funkcji kuratora. Za takowy nie sposób uznać końcowego sprawozdania złożonego do Sądu opiekuńczego, albowiem przeczy temu zarówno treść dokumentu oraz pisma z Sekretariatu Wydziału III Rodzinnego i Nieletnich (k. 143), jak i zachowanie samego skarżącego, który przynajmniej część kwot rzekomo składających się na jego wynagrodzenie miał pobrać wcześniej, chociażby
w formie zwolnienia z czynszu najmu. Niezależnie od powyższego zauważyć wypada, że samo złożenie przez pozwanego wniosku o wynagrodzenie nie uprawniało go do pobierania jakichkolwiek świadczeń lub złożenia oświadczenia o potrąceniu wzajemnych wierzytelności, albowiem Sąd Rejonowy nie wydał postanowienia o przyznaniu pozwanemu jako kuratorowi wynagrodzenia. Oczywiście nieprawidłowy jest pogląd, jakoby za takowe orzeczenie należałoby uznać postanowienie o zatwierdzeniu sprawozdania końcowego, chociażby z tego względu, że nie podlega ono wykonaniu. Kwestia ta zresztą została wyraźnie uregulowania
w art. 597 §1 i 2 k.r.o., który to przepis stosuje się odpowiednio do kurateli na podst. art. 605 k.p.c.

Zagadnienie istnienia obowiązku po stronie pozwanego obowiązku sprawowania pieczy nad spadkową nieruchomością po wydaniu postanowienia przez Sądu Rejonowego w dniu 2 lipca 2012 r., a przed objęciem zarządu majątkiem spadkowym przez powoda, podlegało ocenie poprzez pryzmat przepisu art. 171 k.r.o. w zw. z art. 178 §2 k.r.o., o czym niżej.

Na niepowodzenie skazane były także zarzuty obrazy prawa materialnego.

Jakkolwiek zgodzić należy się z apelującym odnośnie do tego, że kwestia przyznania wynagrodzenia powinna być w pierwszej kolejności rozpoznana w kontekście art. 179 k.r.o., to konstatacja powyższa nie czyni jego zarzutu skutecznym. Po pierwsze, art. 179 k.r.o. nie reguluje kompleksowo zagadnienia wynagrodzenia kuratora, co powoduje konieczność sięgnięcia także do przepisów o opiece. Po wtóre, brak jest jurydycznych podstaw do różnicowania sytuacji prawnej opiekuna i kuratora w kontekście sposobu orzekania przez sąd o jego wynagrodzeniu, co oznacza, że w pełni aktualne w tej kwestii pozostają przytoczone uzasadnieniu zaskarżonego wyroku poglądy judykatury, podzielane także przez Sąd Apelacyjny. Po trzecie wreszcie, irrelewantną pozostaje kwestia ograniczenia uprawnienia kuratora do żądania wynagrodzenia trzyletnim terminem, skoro jak wskazano wyżej, wniosek taki w ogóle nie został złożony, a przede wszystkim rozpoznany. Dlatego jedynie ubocznie zauważyć należy, że kwestia przedawnienia roszczenia o wynagrodzenie kuratora nie została odrębnie uregulowana, co oznacza, że art. 163 §2 k.r.o. mógłby znaleźć zastosowanie.

Sąd pierwszej instancji przyjął, że żądanie przez pozwanego wynagrodzenia za okres między wydaniem przez Sąd opiekuńczy postanowienia o uchyleniu orzeczenia o ustanowieniu pozwanego kuratorem dla osoby nieobecnej a ustanowieniem powoda kuratorem spadku, należało rozpoznać poprzez pryzmat przepisów o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia. Tymczasem obie strony utrzymywały, że w okolicznościach sprawy winien znaleźć zastosowanie art. 171 k.r.o., oczywiście poprzez art. 178 §2 k.r.o. Niewątpliwie po wydaniu pierwszego z ww. orzeczeń istniała potrzeba ochrony spadkowej nieruchomości, a jednocześnie nie ujawniły się osoby, które zgodnie z prawem ochronę taką mogłyby przejąć natychmiast. Kluczowe w tej sytuacji stałoby się wyjaśnienie, czy zestawienie obu punktów postanowienia Sądu Rejonowego z 2 lipca 2012 r. nie pozwala na przyjęcie, że pozwany jako kurator został zwolniony z obowiązku zajmowania się sprawami pilnymi (art. 171 k.r.o. in fine). Czynienie w tym zakresie dodatkowych ustaleń uznać jednak należy za zbędne, gdy się zważy, że stanowisko pozwanego jest nie do obrony zarówno przy zastosowaniu art. 171 k.r.o., jak i art. 752 i nast. k.c. W pierwszym bowiem przypadku aktualne pozostają uwagi o wyłącznej kompetencji sądu do przyznania wynagrodzenia. Z uwagi bowiem na cel omawianej regulacji, którym jest kontynuacja pieczy, w tym przypadku nad majątkiem podopiecznego, oczywistym być winno, że działania osoby wykonującej obowiązki na podst. art. 171 k.r.o. podlegają kontroli sądu, który w konsekwencji decyduje też o wynagrodzeniu tejże osoby. W drugim przypadku zgodzić należałoby się z Sądem Okręgowym co do braku skutecznego w rozumieniu art. 499 k.c. oświadczenia o potrąceniu. Sytuacja ta nie uległa także zmianie w postępowaniu apelacyjnym. Oświadczenie pozwanego z 7 lipca 2022 r. (k. 472) zostało złożone z przekroczeniem terminu, o którym mowa w art. 203 ¹ §2 k.p.c., a nadto nie spełnia wymogów określonych w art. 203 ¹ §3 k.p.c (brak wskazania wymagalności ewentualnych wierzytelności). Nie została przede wszystkim jednak wykazana wysokość wynagrodzenia należnego ewentualnie pozwanemu. Postanowienie Sądu opiekuńczego w przedmiocie zatwierdzenia sprawozdania nie może być tu uznane za wystarczające, szczególnie w odniesieniu do okresu nie objętego sprawozdaniem. Tym samym za niewykazaną uznać należałoby także ewentualną oszczędność spadkobierców na sprawowaniu przez pozwanego zarządu, w kontekście art. 405 k.c.

Sąd odwoławczy nie dostrzegł także, aby Sąd pierwszej instancji uchybił prawu materialnemu w zakresie nie objętym zarzutami apelacji.

Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację jako bezzasadną.

O wynagrodzeniu ustanowionego dla powoda z urzędu pełnomocnika orzeczono na podst. art. 29 ust. 1 ustawy z dnia z dnia 26 maja 1982 r. - Prawo o adwokaturze (t. jedn. Dz. U. z 2020 r., poz. 1651) oraz §2 pkt 6 w zw. z §10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2015 r., poz. 1800 ze zm.). W ocenie Sądu Apelacyjnego art. 32 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej stoi na przeszkodzie normatywnemu różnicowaniu wynagrodzenia profesjonalnych pełnomocników procesowych w zależności od źródła ich umocowania.