Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 grudnia 2023 roku

Sąd Apelacyjny w L. I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 29 grudnia 2023 roku w L. na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa M. Z.

przeciwko Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Prezesów Sądu Rejonowego w K. i Sądu Rejonowego (...) w(...) zastępowanemu przez Prokuratorię Generalną Rzeczypospolitej Polskiej

o zadośćuczynienie

na skutek apelacji pozwanego od wyroku Sądu Okręgowego w Z. z dnia
10 października 2022 roku, sygn. akt (...)

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od pozwanego Skarbu Państwa reprezentowanego przez Prezesów Sądu Rejonowego w K. i Sądu Rejonowego (...) w L. na rzecz powoda M. Z. kwotę 2700 zł (dwa tysiące siedemset złotych) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się niniejszego postanowienia do dnia zapłaty tytułem zwrotu kosztów procesu za drugą instancję.

Sygn. akt I ACa 66/23

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 10 października 2022 roku Sąd Okręgowy w Z.:

I. zasądził od pozwanego Skarbu Państwa reprezentowanego przez Prezesów Sądu Rejonowego w K. i Sądu Rejonowego (...) w L. zastępowanego przez Prokuratorię Generalną Rzeczypospolitej Polskiej w W. na rzecz powoda M. Z. kwotę 20.000 zł zadośćuczynienia z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 21 sierpnia 2019 roku do dnia zapłaty;

II. umorzył postępowanie w pozostałym zakresie – co do żądania zasądzenia odszkodowania;

III. zniósł wzajemnie między stronami koszty procesu;

IV. przyznał pełnomocnikowi powoda adwokatowi B. B. wynagrodzenie za pomoc prawną udzieloną z urzędu w kwocie 2.400 zł plus 23% podatku VAT, które wypłacić z rachunku Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Z..

Rozstrzygnięcie zawarte w powyższym wyroku zostało oparte na następujących ustaleniach faktycznych i rozważaniach prawnych.

M. Z. wyrokiem zaocznym Sądu Rejonowego w K. z dnia 10 listopada 2009 r. sygn. akt (...) został skazany na karę 1 roku pozbawienia wolności i 100 stawek dziennych grzywny po 10 zł. Wyrokiem łącznym Sądu Rejonowego(...)w L. z dnia 29 sierpnia 2012 r., sygn. akt (...) kara pozbawienia wolności oraz kara grzywny orzeczone w sprawie o sygn. akt (...) Sądu Rejonowego w K. zostały objęte karami łącznymi orzeczonymi w wymiarze 2 lat pozbawienia wolności i 100 stawek dziennych grzywny po 10 zł. Wykonanie kary łącznej pozbawienia wolności warunkowo zawieszono na okres próby wynoszący 3 lata, a wyrok ten uprawomocnił się w dniu 6 września 2012 r.

W dniu 13 czerwca 2014 r. wprowadzono do wykonania wobec M. Z. karę 1 roku pozbawienia wolności orzeczoną w sprawie (...), mimo, że objęta była ona karą łączną prawomocnie orzeczoną w sprawie (...) z warunkowym zawieszeniem jej wykonania. Wykonanie tej kary zakończono wobec powoda w dniu 6 października 2014 r. na podstawie zarządzenia o natychmiastowym zwolnieniu skazanego.

Wyrokiem Sądu Rejonowego (...) w L. z dnia 23 września 2015 r., sygn. akt (...) powód został skazany na karę 3 lat i 6 miesięcy pozbawienia wolności. Na poczet tej kary zaliczono mu okres rzeczywistego pozbawienia wolności w sprawie od 6 maja 2014 r. do 5 listopada 2014 r. Karę tą wprowadzono powodowi do wykonania w dniu 19 października 2016 r.

Postanowieniem z dnia 21 listopada 2016 r. zaliczono powodowi na poczet kary 3 lat i 6 miesięcy pozbawienia wolności orzeczonej w sprawie (...) okres rzeczywistego pozbawienia wolności w sprawie w dniach od 6 maja 2014 r. do 13 czerwca 2014 r. i od 6 października 2014 r. do 5 listopada 2014 r. Następnie postanowieniem Sądu Rejonowego (...) w L. z dnia 9 czerwca 2017r. sygn. akt (...) zaliczono M. Z. na poczet kary pozbawienia wolności orzeczonej w sprawie (...) okres rzeczywistego pozbawienia wolności w sprawie od dnia 13 czerwca 2014 r. do 6 października 2014 r.

W kolejnym wyroku łącznym wydanym przez Sąd Rejonowy (...) w L. w dniu 3 października 2017 r. sygn. akt (...) połączono między innymi karę 3 lat i 6 miesięcy orzeczoną w sprawie (...) i jako karę łączną orzeczono wobec powoda karę 4 lat i 9 miesięcy pozbawienia wolności zaliczając okresy, w których odbywał on kary pozbawienia wolności z połączonych wyroków jednostkowych.

Postanowieniem Sądu Rejonowego (...) w L. z dnia 31 października 2019 r. wydanym w sprawie o sygn. akt (...) orzeczono, że na poczet kary łącznej 4 lat i 9 miesięcy pozbawienia wolności orzeczonej wobec M. Z. wyrokiem łącznym w sprawie (...) Sądu Rejonowego (...) w L. nie podlega zaliczeniu okres pozbawienia wolności w dniach od 13 czerwca 2014 r. do 6 października 2014 r. Postanowienie uprawomocniło się w dniu 20 listopada 2019 r.

Okres odbywania kary pozbawienia wolności powoda od dnia 13 czerwca 2014 r. do dnia 6 października 2014 r. nie został zaliczony na poczet żadnej innej kary, która podlegałaby rzeczywistemu wykonaniu.

Powyższych ustaleń stanu faktycznego Sąd Okręgowy dokonał w oparciu o zeznania powoda oraz zgromadzone w sprawie dokumenty. Sąd I instancji uznał, że nie miał podstaw by odmówić wiarygodności zeznaniom powoda, ponieważ były spójne, konsekwentne oraz korespondowały ze zgromadzonymi w sprawie dokumentami, których autentyczność również nie nasuwała wątpliwości tego sądu, nie była także kwestionowana przez strony postępowania.

W pierwszej kolejności Sąd Okręgowy odniósł się do zgłoszonego przez pozwanego zarzutu przedawnienia roszczenia powoda z art. 442 ¹ § 1 k.c. i go nie uwzględnił.

Sąd Okręgowy wskazał, że powód wystąpił z roszczeniami w sprawie w dniu 12 sierpnia 2019 r. i jak sam przyznał w zeznaniach na rozprawie w dniu 26 września 2022 r. dowiedział się, że nie powinien był być osadzony, gdy przebywał w zakładzie karnym w 2014 r. W ocenie Sądu Okręgowego początek biegu terminu przedawnienia roszczenia powoda o zadośćuczynienie należy łączyć obiektywnie z faktycznym bezprawnym osadzeniem go w zakładzie karnym w przedmiotowym okresie 2014 r., gdyż z tym zdarzeniem i jego czasokresem łączy się roszczenie o zadośćuczynienie za krzywdę wywołaną pozbawieniem powoda wolności (art. 120 § 1 k.c.).

Sąd Okręgowy podkreślił, że stosownie do ówczesnego art. 442 § 1 k.c. roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulegało przedawnieniu z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednakże w każdym wypadku roszczenie przedawniało się z upływem lat dziesięciu od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wyrządzające szkodę. Przy tak ujętym początku biegu terminu przedawnienia roszczenia powoda o zadośćuczynienie, nie znalazł uznania sądu I instancji pogląd pełnomocnika powoda, że termin początkowy przedawnienia należałoby liczyć od dnia otrzymania przez powoda postanowienia Sądu Rejonowego (...) w L. z dnia 31 października 2019 r., od kiedy to powód miał wiedzę, że nie zaliczono mu okresu odbytej niesłusznie przedmiotowej kary pozbawienia wolności w 2014 r. na poczet innej orzeczonej powodowi kary pozbawienia wolności. Taka koncepcja początku biegu terminu przedawnienia roszczenia prowadziłaby do jego subiektywnej oceny, co pozostaje w sprzeczności z bezwzględnie obowiązującym charakterem przepisów prawa o przedawnieniu.

Sąd Okręgowy stanął nadto na stanowisku, że gdyby nawet powodowi prawomocnie zaliczono odbytą bezprawnie karę pozbawienia wolności w 2014 r. na poczet późniejszego skazania na karę pozbawienia wolności, to i tak nie zmieniłoby to faktu naruszenia jego dobra osobistego przez bezprawne pozbawienie go wolności w 2014 r. i co najwyżej mogłoby być ocenione z punktu widzenia rozmiaru doznanej krzywdy. Nie można bowiem przyjąć, że krzywda ta zostałaby „naprawiona" i zrekompensowana przez odpowiednio krótszy okres odbywania przez powoda kary pozbawienia wolności później orzeczonej.

Sąd I instancji wskazał, że w sprawie mimo, że upłynął powodowi trzyletni termin przedawnienia jego roszczenia, to termin ten mieści się w terminie 10 lat od zakończenia osadzenia powoda w więzieniu w 2014 r. Podkreślił, że powód miał prawo oczekiwać od państwa prawa, że skoro sądy podjęły procedowanie zaliczenia przedmiotowej niesłusznie odbytej kary pozbawienia wolności na poczet innych takich kar, a nawet orzekały o takim zaliczeniu, to nie będzie z jego perspektywy potrzeby wytaczania powództwa. Sąd Okręgowy stwierdził, że trzyletni termin przedawnienia roszczenia powoda upłynął w 2017 r. a pozew został wniesiony w 2019 r., a więc nie upłynął znacząco długi okres przedawnienia. Przyjął również, że przytoczone okoliczności związane z procedowaniem przez sądy zaliczenia powodowi odbytej kary pozbawienia wolności niejako usprawiedliwiają, że ten nie występował wcześniej z powództwem w sprawie. Konkludując Sąd Okręgowy uznał, że wyjątkowo w stanie faktycznym sprawy uwzględnienie zarzutu przedawnienia nie zasługuje na ochronę w oparciu o przepis art. 5 k.c. a to wobec faktu bezprawnego pozbawienia powoda jego prawa do wolności naruszającego tym samym zasady współżycia społecznego.

Przechodząc do rozstrzygnięcia z wyroku, sąd I instancji stwierdził, że powód dochodził zasądzenia zadośćuczynienia w kwocie 20.000 zł za naruszenie przez pozwanego jego dobra osobistego - wolności poprzez niesłuszne odbywanie w okresie od 13 czerwca 2014 r. do dnia 6 października 2014 r. kary pozbawienia wolności. Wskazał również, że zgodnie z treścią art. 23 k.c. dobra osobiste człowieka, w szczególności wolność, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach. Zgodnie natomiast z art. 24 k.c. ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, żeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków w szczególności żeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy na wskazany cel społeczny.

Sąd Okręgowy wskazał przesłanki udzielenia ochrony dóbr osobistych przewidzianej w powyższym przepisie, którymi są: istnienie dobra osobistego, zagrożenie lub naruszenie tego dobra oraz bezprawność zagrożenia lub naruszenia. Stwierdził również, że wszystkie te przesłanki muszą zaistnieć łącznie, zaś w razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny, niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia (art. 448 k.c.).

Sąd Okręgowy wskazał również na treść art. 417 § 1 k.c., zgodnie z którym za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego lub inna osoba prawna wykonująca te władzę z mocy prawa. Podkreślił, że ciężar dowodu co do zaistnienia przesłanek przyznania zadośćuczynienia obciąża stosownie do art. 6 k.c. powoda.

W ocenie Sądu Okręgowego powód sprostał temu zadaniu i przedstawił dowody na poparcie swoich twierdzeń przestawionych w pozwie i w toku niniejszego postępowania. Przyjął, że ze zgromadzonego materiału dowodowego wynika, że orzeczona w sprawie (...) przez Sąd Rejonowy w K. kara 1 roku pozbawienia wolności mimo, że była objęta karą łączną pozbawienia wolności orzeczoną z warunkowym zawieszeniem wykonania wyrokiem łącznym w sprawie (...) przez Sąd Rejonowy (...) w L. została wprowadzona do wykonania w dniu 13 czerwca 2014 r.

Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że podejmowane były próby dokonania zaliczenia okresu odbywania kary pozbawienia wolności w sprawie (...) na poczet orzeczonych kar łącznych. Ostatecznie jednak okres obywania przez powoda pozbawienia wolności od dnia 13 czerwca 2014 r. do dnia 6 października 2014 r. nie został zaliczony na poczet żadnej z orzeczonych wobec powoda kar łącznych pozbawienia wolności.

Zdaniem Sądu I instancji, w świetle powyższego powód odbył karę pozbawienia wolności w jednostce penitencjarnej o prawie cztery miesiące więcej niż powinien. W rezultacie przyjął, że doszło do bezprawnej ingerencji w dobra osobiste powoda - jego wolność. Podkreślił, że wolność człowieka jest jednym z podstawowych dóbr chronionych prawem, w tym przez art. 41 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, art. 5 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności oraz art. 23 k.c. Natomiast pozbawienie wolności jest daleko idącą ingerencją w sferę wolności jednostki.

Sąd Okręgowy uznał, że ponieważ pozwany naruszył dobro osobiste powoda, przysługuje mu wobec pozwanego wynikające z art. 448 k.c. roszczenie o zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę. Skoro powodowi została wyrządzona krzywda przy wykonywaniu władzy publicznej, możliwość żądania przez niego zadośćuczynienia za tą krzywdę na podstawie powyższego przepisu oparta jest na przesłance niezgodności z prawem (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 18 października 2011 r., III CZP 25/11, OSNC 2012, Nr 2, poz. 15).

W ocenie sądu I instancji, szacując wysokość stosownego i odpowiedniego zadośćuczynienia za bezprawne pozbawienie powoda wolności, zobowiązany był wziąć pod uwagę nie tylko czasokres trwania naruszenia, ale i wszelkie dolegliwości fizyczne i psychiczne, w tym cierpienia fizyczne i ujemne doznania psychiczne oraz stopień ich natężeń. Uznał, że kwota zadośćuczynienia musi być adekwatna do celu zadośćuczynienia jakim jest złagodzenie doznanych cierpień i naprawienie wyrządzonej krzywdy niemajątkowej, stąd też jego wysokość nie może stanowić zapłaty symbolicznej, lecz musi przedstawiać ekonomicznie odczuwalną wartość, nie będąc jednocześnie nadmierną w stosunku do doznanej krzywdy. Powinna uwzględniać aktualne stosunki majątkowe w społeczeństwie i wysokość przeciętnej stopy życiowej.

Sąd Okręgowy, mierząc wysokość należnego powodowi zadośćuczynienia wziął pod uwagę, że powód przebywał bezprawnie w izolacji więziennej od dnia 13 czerwca 2014 r. do dnia 6 października 2014 r., to jest prawie 4 miesiące i musiał w tym czasie podporządkować się rygorom panującym w zakładzie karnym.

Biorąc pod uwagę ten fakt jak i przywołane wyżej kryteria, Sąd Okręgowy uznał, że żądana kwota 20.000 zł tytułem zadośćuczynienia będzie odpowiednia oraz zrekompensuje powodowi doznaną krzywdę i nie jest w żadnym razie wygórowana.

Orzekając o odsetkach od kwoty zadośćuczynienia sąd I instancji miał na uwadze treść art. 481 § 1 k.c. i zasądził je od 21 sierpnia 2019r. - dnia wniesienia przez powoda wniosku o odszkodowanie i zadośćuczynienie do Sądu Rejonowego w K..

Sąd Okręgowy umorzył postępowanie odnośnie żądania zasądzenia odszkodowania, ponieważ powód cofnął w tym zakresie powództwo bez zrzeczenia się roszczenia, na co pełnomocnik pozwanego wyraził zgodę.

Na podstawie art. 100 k.p.c. sąd I instancji zniósł wzajemnie koszty procesu między stronami, przyjmując, że w zakresie cofniętego powództwa o odszkodowanie, należy potraktować powoda jako przegrywającego proces. Ponadto Sąd Okręgowy przyznał pełnomocnikowi powoda Adwokatowi B. B. wynagrodzenie za pomoc prawną udzieloną z urzędu.

Apelację od powyższego wyroku wniósł pozwany, który zaskarżył orzeczenie w części, tj. w zakresie rozstrzygnięcia zawartego w pkt I. i III. wyroku.

Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił:

1. naruszenie przepisów prawa materialnego art. 442 ¹§1 k.c. (dawnej art. 442 §1 k.c.), a także art. 5 k.c. poprzez jego zastosowanie oraz nieuwzględnienie zarzutu przedawnienia roszczenia w sytuacji, kiedy Sąd I instancji sam przyjął, że termin przedawnienia roszczenia upłynął w 2017 roku, a pozew został wniesiony w 2019 roku, a ponadto (na co zwrócił uwagę Sąd I instancji w uzasadnieniu) - powód sam przyznał w zeznaniach na rozprawie w dniu 26 września 2022 roku (zapis z rozprawy z 26 września 2022 r. 00:17:55 do 00:26:25), że dowiedział się, że nie powinien być osadzony, tj. o szkodzie, gdy przebywał w zakładzie karnym (k.313v.). Pozwany wskazał, że w jego ocenie niedochowany 3-letni termin jest nadmiernie przekroczony, gdyż prawie doszło do kolejnego upłynięcia 3-letniego okresu przedawnienia, a ponadto, że nic nie stało na przeszkodzie aby powód w terminie wytoczył powództwo. Podkreślił, że błąd nie wynikał z celowych działań pozwanego, ale jedynie z ilości kar oraz wyroków wynikających z popełnionych przestępstw przez powoda mających podlegać analizie przy ich uwzględnieniu w wyroku łącznym, a także że powód mógł skorzystać z art. 13 § 1 kkw i zwrócić się do sądu o rozstrzygnięcie wątpliwości co do wykonania orzeczenia lub zarzutów co do obliczenia kary;

2. naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 448 k.c., a także art. 24 §1 k.c. oraz art. 233 § 1 k.p.c. oraz art. 6 k.c. poprzez zasądzenie na rzecz powoda zadośćuczynienia 20 000 złotych od Skarbu Państwa reprezentowanego przez Prezesa Sądu Rejonowego w K. oraz Skarbu Państwa - Prezesa Sądu Rejonowego (...) w L. w sytuacji, gdy z analizy materiału dowodowego zebranego w sprawie (dokumenty załączone do odpowiedzi na pozew z dnia 20 maja 2021 roku k. 340-343 i 347) wynika, że do Sądu Rejonowego w K. dopiero w dniu 3 października 2014 r. (karta 340-343) - w piątek wpłynął faksem z SR (...) odpis wyroku łącznego (...) z adnotacją o prawomocności z dnia 29 sierpnia 2012 r. Z wyroku tego wynikało, że kara jednostkowa ze sprawy (...) została połączona z innymi karami, zaś kara łączna została zawieszona na okres próby 3 lat. Zatem w ocenie pozwanego odpowiedzialności nie powinien ponosić Skarb Państwa reprezentowany przez Prezesa Sądu Rejonowego w K., gdyż ten Sąd nie został odpowiednio poinformowany, zaś po uzyskaniu powyższej informacji, natychmiast podjął działania i zarządzeniem z dnia 6 października 2014 r. (poniedziałek) zwolnił skazanego M. Z. z jednostki penitencjarnej. Zatem działania Skarbu Państwa reprezentowanego przez Prezesa Sądu Rejonowego w K. były zgodne z prawem i wynikały z dostępnych informacji;

3. naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 448 k.c., a także art. 24 §1 k.c. oraz art. 233§ 1 k.p.c. oraz art. 6 k.c. poprzez zasądzenie na rzecz powoda zadośćuczynienia 20 000 złotych oraz uznanie, że kwota 20 000 złotych jest kwotą odpowiednią w rozumieniu w/w przepisu i zasądzenia jej od Skarbu Państwa reprezentowanego przez Prezesa Sądu Rejonowego w K. oraz Skarbu Państwa - Prezesa Sądu Rejonowego (...) w L. w tej wysokości, podczas gdy nie nastąpiło pogorszenie sytuacji życiowej powoda na tyle aby zasądzić powyższą kwotę, nie pogorszył się jego stan zdrowia, a nie można również wykluczyć, iż przyszłości powód będzie ubiegał się o zaliczenie mu tego okresu objętym w/w zasądzeniem, który zdaniem Sądu I instancji nie został mu zaliczony;

4. naruszenie przepisów art. 233 § 1 k.p.c. oraz art. 6 k.c., a także art. 327 ^{( 1 )}§ 1 i 2 k.p.c. poprzez zasądzenie na rzecz powoda zadośćuczynienia 20 000 złotych od Skarbu Państwa reprezentowanego przez Prezesa Sądu Rejonowego w K. oraz Skarbu Państwa - Prezesa Sądu Rejonowego (...) w L. bez wskazania i wyjaśnienia podstaw odpowiedzialności każdego z osobna tych podmiotów, podczas gdy czynności przez nich podejmowane nie były takie same. Pozwany ponownie wskazał, że z analizy materiału dowodowego zebranego w sprawie (dokumenty załączone do odpowiedzi na pozew z dnia 20 maja 2021 roku k. 340-343 i 347) wynika, że do Sądu Rejonowego w K. dopiero w dniu 3 października 2014 r. (karta 340-343) - w piątek wpłynął faksem z SR (...) odpis wyroku łącznego (...) z adnotacją o prawomocności z dnia 29 sierpnia 2012 r., a z wyroku tego wynikało, że kara jednostkowa ze sprawy (...) została połączona z innymi karami, zaś kara łączna została zawieszona na okres próby 3 lat. W ocenie pozwanego odpowiedzialności nie powinien ponosić zatem Skarb Państwa reprezentowany przez Prezesa Sądu Rejonowego w K., gdyż ten Sąd nie został odpowiednio poinformowany, zaś po uzyskaniu powyższej informacji, natychmiast podjął działania i zarządzeniem z dnia 6 października 2014 r. (poniedziałek) zwolnił skazanego M. Z. z jednostki penitencjarnej.

5. naruszenie przepisów prawa art. 481 § 1 i 2 k.c. - naruszenie sądu polegające na zasądzeniu odsetek ustawowych w zakresie jak to określił Sąd I instancji.

Pozwany wniósł o zmianę wyroku w zaskarżonej części, tj. pkt I. i III. poprzez oddalenie powództwa w całości lub ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, w każdym zaś z powyższych przypadków wniósł o zasądzenie od powoda na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w obu instancjach według norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację pełnomocnik powoda wniósł o jej oddalenie oraz przyznanie mu od Skarbu Państwa wynagrodzenia za reprezentowanie powoda z urzędu przed sądem II instancji – według norm przepisanych, oświadczając, że wynagrodzenie to nie zostało mu zapłacone w całości ani w części.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

apelacja pozwanego, jako bezzasadna, podlegała oddaleniu.

Sformułowany przez pozwanego wniosek o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania nie jest zasadny. Pozwany nie wskazuje w czym upatruje podstawy uchylenia wyroku. Przepis art. 386 § 2 i 4 k.p.c. wyczerpująco określa przypadki, w których możliwe jest uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. Wśród nich wymienia się nieważność postępowania, brak rozpoznania istoty sprawy lub konieczność przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości. Żadna z ww. sytuacji nie miała miejsca w niniejszej sprawie. Wobec powyższego, apelacja podlegała rozpoznaniu pod kątem ewentualnej zmiany orzeczenia.

Sąd Apelacyjny podziela i uznaje za swoje ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd I instancji, ponieważ ustalenia te znajdują oparcie w zebranym materiale dowodowym, ocenionym przez ten Sąd w granicach zakreślonych przepisem art. 233 § 1 k.p.c.

Wśród podniesionych zarzutów apelacji pozwany wskazuje na naruszenie przepisów prawa procesowego, tj. art. 233 § 1 k.p.c. i art. 327 ^{( 1)} § 1 i 2 k.p.c., a wraz z nimi zarzut naruszenia przepisu prawa materialnego, tj. art. 6 k.c., wskazując, że Sąd Okręgowy nie wyjaśnił podstaw odpowiedzialności Skarbu Państwa - Prezesa Sądu Rejonowego w K. i odrębnie Skarbu Państwa - Prezesa Sądu Rejonowego (...) w L., podczas gdy czynności tych podmiotów były różne.

O skutecznym postawieniu zarzutu naruszenia przepisu art. 327 ¹ § 1 i 2 k.p.c. można mówić tylko wtedy, gdy uzasadnienie wyroku nie zawiera elementów pozwalających na weryfikację stanowiska sądu, a braki uzasadnienia w zakresie poczynionych ustaleń faktycznych, oceny dowodów i oceny prawnej są tak znaczne, że sfera motywacyjna orzeczenia pozostaje nieujawniona, bądź ujawniona w sposób uniemożliwiający poddanie jej ocenie instancyjnej. Stąd zarzut ten może znaleźć zastosowanie jedynie w tych wyjątkowych sytuacjach, w których treść uzasadnienia orzeczenia sądu pierwszej instancji uniemożliwia całkowicie dokonanie oceny toku wywodu, który doprowadził do wydania zaskarżonego orzeczenia. Taka sytuacja nie zaistniała w niniejszej sprawie.

Wbrew stanowisku pozwanego, uzasadnienie wyroku sądu I instancji nie zawiera wewnętrznych sprzeczności uzasadniających twierdzenie, iż nie jest możliwe odczytanie przyjętych przez ten sąd przyczyn wydanego rozstrzygnięcia. Pozwanym w niniejszej sprawie jest Skarb Państwa, który stanowi jednolity podmiot. Rozstrzygnięcie sprawy następuje zatem w stosunku do Skarbu Państwa, a nie jego poszczególnych stationes fisci (por. wyrok Sądu Najwyższego – Izby Cywilnej z dnia 11 maja 1999 r., I CKN 1148/97, Legalis 44463; K. Flaga-Gieruszyńska, A. Zieliński, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Wyd. 12, Warszawa 2024). Kwestia wskazania odpowiedniej jednostki statio fisci Skarbu Państwa dotyczy natomiast płaszczyzny jego reprezentacji. Zgodnie bowiem z art. 67 § 2 zd. 1 k.p.c. za Skarb Państwa czynności procesowe podejmuje organ państwowej jednostki organizacyjnej, z której działalnością wiąże się dochodzone roszczenie, lub organ jednostki nadrzędnej. W zdaniu drugim ww. przepisu uregulowano, że w zakresie określonym odrębną ustawą za Skarb Państwa czynności procesowe podejmuje Prokuratoria Generalna Rzeczypospolitej Polskiej. Przedmiotem rozważań sądu orzekającego jest zatem podstawa odpowiedzialności Skarbu Państwa, a nie poszczególnych jednostek, z których działalnością wiąże się dochodzone roszczenie.

Niezasadny jest zatem zarzut pozwanego dotyczący naruszenia przez sąd I instancji art. 327 ^{( 1)} § pkt 1 i 2 k.p.c. poprzez brak wyjaśnienia w uzasadnieniu wyroku podstaw odpowiedzialności odrębnie Skarbu Państwa – Prezesa Sądu Rejonowego w K. oraz Skarbu Państwa - Prezesa Sądu Rejonowego (...) w L..

Sąd Apelacyjny podziela ocenę prawną żądania powoda dokonaną przez Sąd Okręgowy, tak co do zasady jak i co do jego wysokości.

Odpowiedzialność Skarbu Państwa wynikająca z art. 417 § 1 k.c. związana jest z bezprawnym działaniem lub zaniechaniem przy wykonywaniu władzy publicznej wywołującym szkodę.

Podstawę odpowiedzialności Skarbu Państwa stanowi w pierwszej kolejności bezprawne zaniechanie przy wykonaniu władzy publicznej polegające na braku przekazania przez Sąd Rejonowy (...) w L. do Sądu Rejonowego w K. informacji o wydaniu wyroku łącznego, na podstawie którego kara pozbawienia wolności orzeczona wobec powoda wyrokiem z dnia 10 listopada 2009 r., sygn. akt. II K 733/08 została połączona i której wykonanie warunkowo zawieszono, a następnie działanie Sądu Rejonowego w K. polegające na wprowadzeniu do wykonania kary orzeczonej z warunkowym zawieszeniem jej wykonania.

Zarówno zaniechanie Sądu Rejonowego (...) w L., jak i działanie Sądu Rejonowego w K. były bezprawne, jako sprzeczne z obowiązującymi przepisami prawa. Obowiązek przekazania informacji o wydaniu prawomocnego wyroku łącznego przez Sąd Rejonowy (...) w L. wynikał z obowiązującego wówczas § 432 pkt 4 zarządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 12 grudnia 2003 r. w sprawie organizacji i zakresu działania sekretariatów sądowych oraz innych działów administracji sądowej, co słusznie zauważył powód w piśmie z dnia 2 marca 2022 r. Wykonanie kary warunkowo zawieszonej przez Sąd Rejonowy w K. było natomiast sprzeczne z prawomocnym orzeczeniem sądu.

Nie ma przy tym znaczenia fakt, że Sąd Rejonowy w K. nie miał wiedzy w przedmiocie wydania wyroku łącznego. Odpowiedzialność Skarbu Państwa jest niezależna od winy funkcjonariusza, który w imieniu danej jednostki podejmował działania, czy jak wskazywał pozwany, od celowości tych działań. Konstytucyjna zasada odpowiedzialności państwa za działania w sferze imperium (art. 77 ust. 1 Konstytucji RP) wyklucza przyjęcie uzależnienia tej odpowiedzialności od przesłanki winy (por. Uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego – Izby Cywilnej z dnia 18 października 2011 r., III CZP 25/11, Lex 960463).

Fakt, że Sąd Rejonowy w K. działał w oparciu o dostępne informacje nie oznacza, że działania te były zgodne z prawem. Powyższe wskazuje, że także działanie Sądu Rejonowego w K. jest podstawą odpowiedzialności Skarbu Państwa, a zatem niezasadny jest zarzut pozwanego podniesiony w pkt 2 petitum apelacji, tj. naruszenia art. 448 k.c. i art. 24 § 1 k.c. oraz art. 233 § 1 k.p.c. i art. 6 k.c., kwestionujący przyjęcie odpowiedzialności jednej z stationes fisci Skarbu Państwa, tj. Prezesa Sądu Rejonowego w K., przy ponownym podkreśleniu, że badanie podstawy odpowiedzialności odnosić należy w niniejszej sprawie do Skarbu Państwa, a nie jego statio fisci.

Zaniechanie przekazania informacji o wydaniu wyroku łącznego oraz wprowadzenie do wykonania kary warunkowo zawieszonej jest obiektywnie sprzeczne z prawem, co stanowi wypełnienie przesłanki bezprawności z art. 417 § 1 k.c.

Nie sposób podzielić argumentacji pozwanego by okolicznością wyłączającą odpowiedzialność Skarbu Państwa był fakt, że błąd wynikał z ilości kar i wyroków dotyczących popełnionych przez powoda przestępstw. Organy władzy publicznej mają obowiązek działać na podstawie i w granicach prawa (art. 7 Konstytucji RP). Podmiot, który ma obowiązek podporządkować się ich decyzjom (w niniejszej sprawie powód) ma prawo oczekiwać, że decyzje te są zgodne z prawem.

Sąd Apelacyjny podziela ocenę sądu I instancji, iż na skutek bezprawnych działań organów państwowych podjętych przy wykonywaniu władzy publicznej doszło do naruszenia dobra osobistego powoda w postaci wolności poprzez wykonanie wobec niego w okresie od 13 czerwca 2014 r. do 6 października 2014 r. kary pozbawienia wolności (orzeczonej wyrokiem Sądu Rejonowego w K. z dnia 10 listopada 2009 r. w sprawie (...)), której wykonanie zostało uprzednio warunkowo zawieszone. Okres pozbawienia wolności wskazany powyżej nie został powodowi zaliczony na poczet żadnej innej kary, przy czym zwrócić należy uwagę, że sytuacja ta na przestrzeni lat ulegała zmianie. Wyrokiem Sądu Rejonowego (...) w L. z dnia 23 września 2015 r., sygn. akt (...) powodowi zaliczono na poczet orzeczonej nim kary 3 lat i 6 miesięcy pozbawienia wolności okres rzeczywistego pozbawienia wolności w sprawie od dnia 6 maja 2014 r. do dnia 5 listopada 2014 r. (k. 933 akt sprawy (...)). Następnie, postanowieniem z dnia 21 listopada 2016 r. Sąd Rejonowy (...) w L. postanowił zaliczyć na poczet ww. kary 3 lat i 6 miesięcy pozbawienia wolności okres rzeczywistego pozbawienia wolności w sprawie w dniach od 6 maja 2014 r. do 13 czerwca 2014 r. i od 6 października 2014 r. do 5 listopada 2014 r. (k. 1204 akt sprawy (...)). Kolejno postanowieniem z dnia 9 czerwca 2017 r., sygn. akt (...) Sąd Rejonowy (...) w L. ponownie zaliczył okres rzeczywistego pozbawienia wolności od dnia 6 maja 2014 r. do dnia 5 listopada 2014 r. na poczet ww. kary pozbawienia wolności 3 lat i 6 miesięcy (k. 1263 akt sprawy (...)), zaś w dniu 11 lipca 2019 r. sąd ten wydał kolejne postanowienie, w którym na poczet ww. kary zaliczył jedynie okres pozbawienia wolności od 6 maja 2014 r. do 13 czerwca 2014 r. i od 6 października 2014 r. do 5 listopada 2014 r. (k. 94 akt sprawy (...)). Postanowienie to zostało uchylone postanowieniem Sądu Okręgowego w L. z dnia 18 września 2019 r., sygn. akt XI Kz 526/19 (k. 116 akt sprawy (...)). Postanowieniem z dnia 31 października 2019 r., sygn. akt (...) Sąd Rejonowy (...) w L. stwierdził, że na poczet kary łącznej 4 lat i 9 miesięcy pozbawienia wolności orzeczonej wobec powoda wyrokiem łącznym Sądu Rejonowego (...) w L. z dnia 3 października 2017 r. w sprawie (...) (którym połączono kary jednostkowe orzeczone m.in. wyrokiem w sprawie (...)) nie podlega zaliczeniu okres pozbawienia wolności od dnia 13 czerwca 2014 r. do dnia 6 października 2014 r. (k. 133 akt sprawy (...)). Wyjaśnił, że na poczet kary łącznej orzeczonej ww. wyrokiem zaliczono skazanemu okresy, w których odbywał od kary pozbawienia wolności z połączonych wyroków jednostkowych, przy czym stwierdził, że w postanowieniu z dnia 9 czerwca 2017 r., sygn. akt (...) sąd omyłkowo zaliczył na poczet kary 3 lat i 6 miesięcy pozbawienia wolności okres pozbawienia wolności w dniach 13 czerwca 2014 r. – 6 października 2014 r., bowiem w tym okresie została powodowi wprowadzona do wykonania kara pozbawienia wolności w sprawie Sądu Rejonowego w K. sygn. akt (...).

Na chwilę orzekania okres rzeczywistego pozbawienia wolności od dnia 13 czerwca 2014 r. do 6 października 2014 r. nie został powodowi zaliczony na poczet żadnej innej odbywanej przez niego kary, stąd nie sposób przyjąć by wskutek działania organów państwowych nie doszło do pogorszenia sytuacji życiowej powoda. Bezprawne pozbawienie wolności jest daleko posuniętą ingerencją w sytuację danej osoby, stanowiącą poważne naruszenie dobra osobistego w postaci wolności. Podnoszone przez pozwanego twierdzenie, że powód w przyszłości będzie mógł ubiegać się o zaliczenie mu okresu rzeczywistego pozbawienia wolności od 13 czerwca 2014 r. do 6 października 2014 r. na poczet innej kary nie zmienia faktu, że na chwilę orzekania sytuacja powoda kształtuje się w ten sposób, że okres ten nie został mu zaliczony na poczet żadnej innej kary i brak jest podstaw do stanowczego stwierdzenia, że stan ten ulegnie zmianie, tym bardziej biorąc pod uwagę fakt, że wydane uprzednio postanowienia w tym przedmiocie były następnie zmieniane na niekorzyść powoda.

Niezasadne są zatem argumenty pozwanego, by kwota zasądzona zaskarżonym wyrokiem była nieodpowiednia do rozmiaru doznanej przez powoda krzywdy, tym bardziej by była ona rażąco zawyżona. Ustalenie zadośćuczynienia w wysokości adekwatnej do rozmiaru krzywdy stanowi uprawnienie sądu merytorycznie rozstrzygającego sprawę. Z tego względu w orzecznictwie podkreśla się, że korygowanie przez sąd odwoławczy wysokości zasądzonego zadośćuczynienia uzasadnione jest tylko wówczas, gdy przy uwzględnieniu wszystkich okoliczności sprawy mających wpływ na jego wysokość, jest ono niewspółmiernie nieodpowiednie, jako rażąco wygórowane lub rażąco niskie (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 lipca 1970 r., III PRN 39/70, LEX 12206).

W odniesieniu natomiast do podniesionego przez pozwanego zarzutu naruszenia art. 442 ¹ § 1 k.c., a także art. 5 k.c. podkreślić należy, że przedstawione powyżej okoliczności dotyczące dokonywania zaliczeń okresu rzeczywistego pozbawienia powoda wolności w dniach 13 czerwca 2014 r. – 6 października 2014 r. na poczet innej kary nie może pozostać bez wpływu na ocenę działań powoda w zakresie dochodzenia zadośćuczynienia oraz biegu terminu przedawnienia.

Do czasu wystąpienia przez powoda z żądaniem zapłaty zadośćuczynienia w dniu 21 sierpnia 2019 r. okres rzeczywistego pozbawienia powoda wolności w dniach 13 czerwca 2014 r. – 6 października 2014 r. został powodowi dwukrotnie zaliczony na poczet innej. W okresie od dnia wydania przez Sąd Rejonowy (...) w L. wyroku łącznego z dnia 23 września 2015 r. do dnia wydania przez ten sąd postanowienia z dnia 21 listopada 2016 r. ww. okres rzeczywistego pozbawienia powoda wolności pozostawał zaliczony na poczet kary 3 lat i 6 miesięcy pozbawienia wolności orzeczonej wyrokiem z dnia 23 września 2015 r. Podobnie, okres pozbawienia powoda wolności w dniach 13 czerwca 2014 r. – 6 października 2014 r. pozostawał zaliczony na poczet ww. kary w okresie od dnia wydania przez Sąd Rejonowy (...) w L. postanowienia z dnia 9 czerwca 2017 r., sygn. akt (...), do dnia wydania przez ten sąd postanowienia z dnia 31 października 2019 r. o zaliczeniu na poczet kary 4 lat i 9 miesięcy pozbawienia wolności wyłącznie okresów między 6 maja – 13 czerwca 2014 r. i 6 października – 5 listopada 2014 r. Podkreślenia wymaga fakt, że powyższe postanowienie z dnia 9 czerwca 2017 r. zostało wydane na skutek działań powoda, tj. złożenia przez niego pisma z dnia 16 maja 2017 r. (k. 358 akt sprawy (...)), w którym zwrócił się on o zapłatę zadośćuczynienia (formułując zamiennie żądanie zasądzenia odszkodowania lub zadośćuczynienia) z tytułu odbywania kary pozbawienia wolności w okresie od 13 czerwca 2014 r. do 6 października 2014 r. Jak wynika z notatki urzędowej (k. 362 akt sprawy (...)) powód w rozmowie telefonicznej poinformował, że w przypadku zaliczenia mu wskazanego okresu pozbawienia wolności na poczet odbywania kary wnosi, by jego pismu z dnia 16 maja 2017 r. nie nadawać biegu. Działanie powoda było nastawione na zaspokojenie swojego roszczenia bądź to poprzez zapłatę zadośćuczynienia, bądź zaliczenie okresu pozbawienia wolności na poczet innej kary. Czynności powoda przyniosły skutek w postaci wydania postanowienia z dnia 9 czerwca 2017 r., sygn. akt (...). W konsekwencji, w okresie między wydaniem ww. postanowienia a wydaniem postanowienia z dnia 31 października 2019 r. istniał stan prawny, w którym okres między 13 czerwca 2014 r. a 6 października 2014 r. został na mocy orzeczenia sądu zaliczony powodowi na poczet innej kary (postanowienie z dnia 11 lipca 2019 r. zostało następnie uchylone przez Sąd Okręgowy w L., dlatego ww. stan prawny trwał do czasu wydania postanowienia z dnia 31 października 2019 r.). Pismo powoda z dnia 16 maja 2017 r., na skutek którego doszło do wydania ww. postanowienia zostało wniesione przed upływem 3 lat od dnia zwolnienia powoda z odbywania kary w dniu 6 października 2014 r. Powoływany przez pozwanego argument dotyczący nadmiernego przekroczenia przez powoda terminu przedawnienia dotyczy właśnie tego okresu, w którym roszczenie powoda zostało w ten sposób zrekompensowane, że okres odbytej kary został zaliczony na poczet innej kary. W ocenie sądu odwoławczego, w sprawie miała miejsce specyficzna sytuacja, w której krzywda powoda była tymczasowo zaspokajana poprzez zaliczenie okresu pozbawienia wolności na poczet innej kary, co prowadziło do tymczasowego usunięcia skutków naruszenia dobra osobistego powoda w rozumieniu art. 24 § 1 k.c., przy czym finalnie do takiego usunięcia nie doszło. Złożenie przez powoda pisma z dnia 16 maja 2017 r. miało na celu dochodzenie roszczenia, a brak jego dalszego procedowania był wynikiem spełnienia stawianego przez powoda warunku zaspokojenia jego roszczenia poprzez dokonanie zaliczenia okresu pozbawienia wolności na poczet innej kary. Okoliczność ta nie może pozostać bez znaczenia przy ocenie zarzutu przedawnienia w świetle art. 5 k.c. Powyższe okoliczności wskazują, że powód podejmował działania mające na celu dochodzenie swojego roszczenia, na skutek których uważał swoje roszczenie za zaspokojone, zaś to działania pozwanego doprowadziły do sytuacji, w której po upływie terminu przedawnienia roszczenia o zapłatę zadośćuczynienia ponownie powstał stan, w którym okres pozbawienia powoda wolności nie został zaliczony na poczet żadnej innej orzeczonej wobec niego kary, przez co powód ponownie sformułował żądanie o zapłatę. Powyższe uzasadnia przyjęcie, że w sprawie zaszły wyjątkowe okoliczności usprawiedliwiające opóźnienie w dochodzeniu roszczenia przez powoda, co w konsekwencji stanowi podstawę zastosowania art. 5 k.c. i brak uwzględnienia zarzutu przedawnienia roszczenia.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, Sąd Okręgowy prawidłowo określił datę od jakiej należne są powodowi odsetki ustawowe za opóźnienie w spełnieniu świadczenia. Pozwany zarzuca, że skoro wysokość świadczenia odszkodowawczego podlega ustaleniu według cen z daty wyrokowania, to dłużnik pozostaje w opóźnieniu dopiero od tej daty. Wyjaśnić jednak należy, że odsetki są należne od daty ustalenia wysokości zadośćuczynienia przez sąd w sytuacji, gdy podstawą oceny są także okoliczności faktyczne, które miały miejsce pomiędzy datą wezwania do zapłaty a datą wyrokowania. Jednocześnie pozwany nie wskazuje żadnych okoliczności, które w niniejszej sprawie miały miejsce po dacie złożenia pozwu, a które miałyby wpływ na określenie rozmiaru krzywdy poszkodowanego. Wobec powyższego, zarzut naruszenia art. 481 § 1 i 2 k.c. nie mógł odnieść skutku.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację pozwanego jako bezzasadną.

O kosztach postępowania apelacyjnego sąd odwoławczy orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. i zasądził na rzecz powoda, jako wygrywającego to postępowanie, kwotę 2.700 zł tytułem zwrotu kosztów procesu za drugą instancję w wysokości wynagrodzenia profesjonalnego pełnomocnika ustalonego zgodnie z § 2 pkt 5 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. 2023, poz. 1964 ze zm.), mając na uwadze, że koszty nieopłaconej pomocy prawnej, udzielonej przez adwokata lub radcę prawnego z urzędu stronie wygrywającej sprawę, podlegają zasądzeniu od przeciwnika procesowego na rzecz tej strony, a nie jej pełnomocnika (zob. Uchwała SN z dn. 01.03.1989 r., III CZP 12/89, Lex 463039).