Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 20 czerwca 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie, I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Marzena Konsek-Bitkowska

po rozpoznaniu w dniu 20 czerwca 2024 r. w Warszawie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa M. M.

przeciwko Syndykowi masy upadłości (...) Sp. z o.o. w upadłości likwidacyjnej z siedzibą w W.

o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego

na skutek zażalenia powoda

na postanowienie Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie

z dnia 30 listopada 2023 r., sygn. akt I C 3028/23

p o s t a n a w i a:

uchylić zaskarżone postanowienie.

Marzena Konsek-Bitkowska

(...)

(...)

Sygn. akt I ACz 672/24

UZASADNIENIE

Postanowieniem z 30 listopada 2023 r. Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie odrzucił jako niedopuszczalny wniosek powoda o zabezpieczenie powództwa poprzez umorzenie postępowania egzekucyjnego prowadzonego na podstawie kwestionowanego tytułu wykonawczego, względnie poprzez uchylenie wszystkich zajęć komorniczych i zawieszenie postępowania egzekucyjnego. Sąd Okręgowy odwołał się do treści art. 146 ust. 3 prawa upadłościowego i stanął na stanowisku, że zabezpieczenie byłoby skierowane do majątku upadłego, co nie jest dopuszczalne.

Powód zaskarżył powyższe postanowienie, zarzucając naruszenie, art. 146 ust. 3 ustawy Prawo upadłościowe, art. 199 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. i wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez udzielenie zabezpieczenia.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Zażalenie podlegało uwzględnieniu przez uchylenie zaskarżonego postanowienia.

Jak wynika z art. 146 ust. 3 ustawy - Prawo upadłościowe (dalej: p.u.), po dniu ogłoszenia upadłości niedopuszczalne jest skierowanie egzekucji do majątku wchodzącego w skład masy upadłości oraz wykonanie postanowienia o zabezpieczeniu lub zarządzenia zabezpieczenia na majątku upadłego.

Zasadnie powód twierdzi, że niedopuszczalne jest jedynie wykonywanie takiego zabezpieczenia na majątku upadłego. Samo rozpoznanie wniosku o zabezpieczenie jest natomiast dopuszczalne, szczególnie gdy wniosek o zabezpieczenie wskazuje na sposób zabezpieczenia, który nie podlega wykonaniu przy odpowiednim zastosowaniu przepisów o egzekucji, a jednocześnie może się toczyć sprawa przeciwko syndykowi z uwagi na charakter roszczenia. Z taką sytuacją mamy do czynienia w niniejszej sprawie, bowiem powód dochodzi pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności, a zatem usiłuje uniknąć egzekucji skierowanej do jego majątku, kwestionując tytuł wykonawczy egzekwowany przez pozwanego syndyka. Nie kieruje natomiast roszczeń do masy upadłości, które mogłyby podlegać zgłoszeniu w postępowaniu upadłościowym i uwzględnieniu na liście wierzytelności. Jednocześnie wskazane we wniosku sposoby zabezpieczenia nie należą do takich, które podlegają wykonaniu na majątku upadłego.

Sąd Okręgowy odwołał się do wyroku Sądu Najwyższego z 16 stycznia 2009 r., III CSK 244/08. Nie dostrzegł jednak lub nie wyciągnął prawidłowych wniosków z faktu, że powołane orzeczenie dotyczy właśnie przypadku takiego roszczenia (o ukształtowanie), które nie podlega zgłoszeniu do masy upadłości, w związku z czym Sąd Najwyższy dopuścił możliwość prowadzenia postępowania cywilnego przeciwko syndykowi masy upadłości, wskazując na brak podstaw do zgłoszenia tego rodzaju roszczenia do masy upadłości, a wobec tego także na brak czasowych przeszkód w rozpoznaniu sprawy w postępowaniu procesowym. Przywołane orzeczenie Sądu Najwyższego nie wspiera zatem stanowiska Sądu Okręgowego o niedopuszczalności rozpoznania wniosku o zabezpieczenie w niniejszej sprawie.

Skoro może toczyć się postępowanie rozpoznawcze, to uznać należy, że dopuszczalne jest także orzekanie o wniosku o zabezpieczenie, zaś art. 146 ust. 3 praw upadłościowego ma zastosowanie dopiero na etapie wykonania zabezpieczenia. Podkreślić przy tym trzeba, że art. 146 ust. 3 p.u. odnosi się wyłącznie do takich sposobów zabezpieczenia, które w braku ustanowionego zakazu podlegałyby wykonaniu na majątku upadłego z odpowiednim zastosowaniem przepisów o egzekucji. Tymczasem wskazane we wniosku uprawnionego w niniejszej sprawie sposoby zabezpieczenia nie należą do takich, które podlegałyby wykonaniu w powyższy sposób.

Uznając za wadliwe zaskarżone postanowienie o odrzuceniu wniosku o zabezpieczenie, Sąd Apelacyjny orzekł o uchyleniu tego postanowienia. Oznacza to, że obowiązkiem Sądu I instancji będzie obecnie merytoryczne rozpoznanie wniosku o zabezpieczenie.

Co do dopuszczalności uchylenia przez sad odwoławczy postanowienia o odrzuceniu wniosku o zabezpieczenie Sąd Apelacyjny wskazuje, co następuje:

Aktualnie przepis art. 741 § 3 k.p.c. stanowi, że sąd odwoławczy może uchylić zaskarżone postanowienie w przedmiocie wniosku o zabezpieczenie jedynie w przypadku, gdy doszło do nieważności postępowania. W ocenie Sądu Apelacyjnego takie ograniczenie odnosi się jednak wyłącznie do zakazu uchyleniu postanowienia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, a wobec tego odnosi się do wydanych w pierwszej instancji postanowień merytorycznych (o udzieleniu zabezpieczenia lub oddaleniu wniosku), a ponadto do postanowień formalnych wydanych na wniosek jednej ze stron, kiedy to wadliwość zaskarżonego postanowienia prowadzi do jego zmiany przez oddalenie formalnego wniosku strony (np. wniosku o odrzucenie, o zawieszenie lub umorzenie postępowania zabezpieczającego). Przepis art. 741 § 3 k.p.c. zakazuje zatem uchylania postanowień w celu dokonania przez sąd pierwszej instancji ponownej oceny tej kwestii, o której sąd ten wypowiedział się już w zaskarżonym postanowieniu.

Na postanowienie sądu I instancji udzielające lub odmawiające zabezpieczenia przysługuje zażalenie, którego rozpoznanie aktualnie należy do sądu drugiej instancji. Gdyby zaskarżenie postanowienia o odrzuceniu wniosku o zabezpieczenie miało oznaczać konieczność merytorycznego rozpoznania wniosku o zabezpieczenie przez sąd drugiej instancji w ramach postanowienia zażaleniowego, to takie rozwiązanie prowadziłoby do nieuzasadnionego wyjątku od powyższej reguły. Ocenie w obu instancjach podlegałaby bowiem tylko kwestia formalnej dopuszczalności wniosku, natomiast merytorycznie o zabezpieczeniu wypowiadałby się wyłącznie sąd drugiej instancji, na którego postanowienie w takim przypadku nie przysługuje zażalenie.

W świetle powyższych rozważań należy dokonać systemowej wykładni art. 741 § 3 k.p.c., która prowadzi do wniosku, że możliwe jest uchylenie zaskarżonego postanowienia, jeżeli przedmiotem kontroli instancyjnej jest formalne postanowienie wydane przez sąd pierwszej instancji z urzędu, a sąd odwoławczy uzna, że brak było podstaw do wydania tego postanowienia. Gdyby odrzucenie wniosku o zabezpieczenie nastąpiło na wniosek pozwanego, to Sąd Apelacyjny uznając zażalenie za słuszne dokonałby zmiany zaskarżonego postanowienia przez oddalenie wniosku pozwanego o odrzucenie i nie byłby uprawniony merytorycznie orzec o wniosku o zabezpieczenie, z pominięciem sądu I instancji i z ewidentnym przekroczeniem granic kontroli instancyjnej. W tej sprawie doszło jednak do odrzucenia wniosku z urzędu. Uchylenie nietrafnego postanowienia formalnego wydanego z urzędu przez sąd pierwszej instancji jest odpowiednikiem postanowienia o zmianie postanowienia sądu pierwszej instancji, którym orzeczono by o wniosku formalnym złożonym przez stronę.

Nie ma podstaw do takiej wykładni, w wyniku której wydanie wadliwego formalnego orzeczenia o odrzuceniu wniosku zwalniać miałoby sąd pierwszej instancji (notabene z naruszeniem zasady dwuinstancyjności) od obowiązku merytorycznego rozpoznania wniosku o zabezpieczenie, jeżeli uprawniony zaskarżył skutecznie wadliwe orzeczenie formalne. Pamiętać trzeba, że kontrola instancyjna odnosi się do tego, co było przedmiotem rozstrzygnięcia w zaskarżonym orzeczeniu. Skoro nie orzeczono merytorycznie o wniosku o zabezpieczenie, lecz wniosek taki został odrzucony z przyczyn formalnych, to sąd odwoławczy rozpoznając zażalenie od takiego orzeczenia ocenia wyłącznie kwestię istnienia lub braku podstaw do odrzucenia wniosku.

Wobec tego uznać należy, że art. 741 § 3 kpc ustanawia zakaz uchylania postanowień merytorycznych oraz formalnych i skierowania sprawy do ponownego rozpoznania w zakresie, w jakim była ona już raz rozpoznana zaskarżonym postanowieniem. Wobec tego, z wyjątkiem nieważności postępowania, powyższy przepis nie pozwala uchylić postanowienia, którym udzielono zabezpieczenia lub oddalono wniosek o zabezpieczenie. Będzie on stał także na przeszkodzie uchyleniu postanowień rozstrzygających kwestie formalne na wniosek jednej ze stron; w tym przypadku sąd odwoławczy zobowiązany będzie samodzielnie ocenić objętą zażaleniem kwestię formalną i uznając zażalenie za słuszne zmieni zaskarżone postanowienie w ten sposób, że oddali wniosek formalny.

Ustanowiony zakaz uchylania zaskarżonego postanowienia odnieść zatem należy do postanowień wydawanych na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. w zw. z art. 397 § 3 k.p.c. Nie obejmie on natomiast uchylenia mającego podstawę w art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 397 § 3 k.p.c., które to rozstrzygnięcie jest wyrazem dokonanej przez sąd II instancji oceny o błędności postanowienia wydanego z urzędu w kwestii formalnej.

W niniejszej sprawie Sąd Apelacyjny dokonał kontroli zaskarżonego postanowienia i uznał, że nie było podstaw do odrzucenia wniosku o zabezpieczenie. Wynikiem tej kontroli jest uchylenie zaskarżonego postanowienia, jako błędnego. Oznacza to, że Sąd Okręgowy jest aktualnie związany stanowiskiem sądu odwoławczego co do dopuszczalności wniosku o zabezpieczenie i będzie jego obowiązkiem merytoryczne rozpoznanie wniosku o zabezpieczenie.

Z tych względów Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 397 § 3 k.p.c. orzekł jak na wstępie.

Marzena Konsek-Bitkowska