Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 grudnia 2022r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 7 grudnia 2022r., na posiedzeniu niejawnym, w Szczecinie

sprawy z powództwa (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w Ł.

przeciwko B. K.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie

z dnia 31 maja 2022r., sygn. akt VIII GC 115/22

I.  oddala apelację,

II.  zasądza od pozwanej B. K. na rzecz powódki (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Ł. kwotę 8.100 (osiem tysięcy sto) zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym;

III.  przyznaje od Skarbu Państwa – Sądu Apelacyjnego w Szczecinie na rzecz r. pr. A. K. kwotę 3.985,20 (trzy tysiące dziewięćset osiemdziesiąt pięć złotych i dwadzieścia groszy), w tym kwotę 745,20 (siedemset czterdzieści pięć złotych i dwadzieścia groszy), tytułem podatku od towarów i usług w stawce 23%, tytułem wynagrodzenia za pełnienie w postępowaniu apelacyjnym funkcji kuratora dla nieznanej z miejsca pobytu pozwanej B. K.;

IV.  nakazuje pobrać od pozwanej B. K. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Apelacyjnego w Szczecinie kwotę 3.985,20 (trzy tysiące dziewięćset osiemdziesiąt pięć złotych i dwadzieścia groszy) tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych.

SSA Artur Kowalewski

Sygn. akt I AGa 113/22

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 31 maja 2022 r. Sąd Okręgowy w Szczecinie zasądził od pozwanej B. K. na rzecz powódki (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w Ł. kwotę 209.210,33 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w transakcjach handlowych liczonymi od kwot i dat szczegółowo opisanych w jego punkcie 1; zasądził od pozwanej na rzecz powódki 25.698 zł tytułem kosztów procesu (pkt 2); przyznał od Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Szczecinie radcy prawnemu A. K. wynagrodzenie za pełnienie funkcji kurator ustanowionej dla nieznanej z miejsca pobytu pozwanej B. K. w wysokości 5.313,60 zł (pkt 3) oraz nakazał ściągnąć od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Szczecinie 893,60 zł tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych.

Sąd Okręgowy ustalił, że strony przez kilka lat współpracowały ze sobą w ten sposób, że pozwana kupowała hurtowo towar od powódki z odroczonym terminem płatności w celu dalszej odsprzedaży na terenie województwa (...). Od grudnia 2018 roku do czerwca 2020 roku powódka sprzedała pozwanej baterie, akumulatory oraz inne artykuły elektryczne na łączną kwotę 212.082,83 zł. Powódka wystawiła jedną fakturę korektę na kwotę 49,20 zł. Pozwana częściowo zapłaciła cenę z jednej faktury w kwocie 2.872,50 zł. Towar został dostarczony na wskazany przez pozwaną adres za pośrednictwem firmy kurierskiej. Pozwana nie zareagowała na pisemne wezwanie do zapłaty wyszczególniające poszczególne transakcje.

W takich uwarunkowaniach faktycznych Sąd Okręgowy uznał powództwo, oparte na treści art. 535 k.c. oraz art. 354 § 1 k.c., za uzasadnione. Podkreślił, odnosząc się do zaoferowanych przez powódkę dowodów, że co prawda faktura nie jest dokumentem inkorporującym oświadczenia woli stron, tym niemniej – w realiach obrotu gospodarczego - zazwyczaj jest zgodna ze tymi oświadczeniami woli, zwłaszcza w sytuacji, gdy strony łączy stała współpraca handlowa trwająca od lat, w której zasadą jest składanie zamówień telefonicznie mailem albo bezpośrednio i wystawienie faktur zgodnie z ustalonymi warunkami. W takich uwarunkowaniach, korzystając z instytucji domniemania faktycznego przewidzianej w art. 231 k.p.c., przy której stosowaniu obok zasad logiki, istotną rolę odgrywają zasady doświadczenia, w tym typowość określonych sytuacji, Sąd I instancji przyjął, że na podstawie treści faktur można wyprowadzić wniosek, że strony ustaliły cenę i termin płatności w taki sposób, jaki wynika z tych faktur. Innymi słowy, nie jest prawdopodobne, aby faktury nie odzwierciedlały rzeczywistej treści stosunków prawnych istniejących między stronami.

Poprawność tego wniosku potwierdzają, w ocenie Sądu Okręgowego, kolejne domniemania faktyczne, przy czym możliwa jest sytuacja, kiedy podstawą domniemania będzie wniosek innego domniemania. Fakt, że pozwanej doręczono faktury wynika z przedstawianego wykazu przesyłek oraz także z zasad doświadczenia życiowego – przy sprzedaży na odległość faktury są doręczane kontrahentom, inaczej nie jest możliwa płatność. W normalnym, zazwyczaj spotykanym układzie stosunków gospodarczych przedsiębiorca reaguje na doręczoną jemu fakturę, jeżeli nie jest zgodna z treścią stosunku prawnego, więc jeżeli dokumentuje inne ustalenia w zakresie ceny i terminu zapłaty. Brak reakcji strony pozwanej tworzy domniemanie, że strony umówiły się zgodnie z treścią faktur. Ponadto, przedsiębiorca wezwany do zapłaty, jeżeli otrzymuje wyszczególnienie dziesiątek transakcji, to reaguje na ten fakt, jeżeli którakolwiek z wymienionych nie odpowiada oświadczeniem woli. Z faktu, że pozwana nie zareagowała na wezwanie do zapłaty można wyprowadzić wniosek redukcyjny, że prawdopodobnie pozostaje dłużnikiem w wymienionym zakresie. Jakkolwiek zatem domniemanie faktyczne jest wnioskowaniem zawodnym, jednak połączenie wskazanych wyżej domniemań tworzy pewnym ustalenie, że pozwana pozostaje dłużnikiem powódki w zakresie, jaki wynika z wyroku.

Zakwestionowanie wniosku domniemania wymaga dowodu przeciwnego, którego rola polega na poddaniu w wątpliwość wniosków domniemania, co nie prowadzi oczywiście od odwrócenia ciężaru dowodu. Sytuacja kuratora procesowego jest w tym zakresie ograniczona faktycznie, ponieważ nie dysponuje dostępem do odpowiednich dowodów. Nie ma to jednak żadnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy: strona pozwana nie przedstawiła dowodów, z których wynika kwestionowanie treści faktur, doręczenia towaru i wezwania do zapłaty. Podnoszona przez kuratora kwestia nieścisłości w dowodach doręczenia, braku podpisów albo istnienie podpisów, których nie można przypisać pozwanej, przy istnieniu wykazu nadania przesyłek, nawet niepełnego, na adres prowadzenia działalności przez pozwaną, nie ma znaczenia dla poprawności wyprowadzanych wyżej w drodze domniemania wniosków. Nie są to dowody, które poddają w wątpliwość fakt, że strony zawarły umowy sprzedaży i że towar doręczono. Jeżeli w rzeczywistości byłoby tak, że pozwanej nie doręczono towaru, spowodowałoby to jej reklamacją - kwestionowanie treści faktury i odmowę zapłaty. Dowodów dla stwierdzenia tej okoliczności nie ma, oczywiście przy uwzględnieniu, nie mającej znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy okoliczności, że kurator nie mógł nimi dysponować. Z zasad doświadczenia życiowego wynika, że często podpisy na terminalach kurierów dostarczających towary nie są czytelne, a towar nie jest odbierany przez przedsiębiorcę, ale przez jego współpracowników.

Strony dokonały transakcji handlowych, a pozwana pozostaje w opóźnieniu z zapłatą ceny od dnia następnego po terminie zapłaty wynikającego z faktur, zatem powódce należą się odsetki za opóźnienie w transakcjach handlowych (art. 7 ust. 1 ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych, Dz.U. z 2022 r. poz. 893 i art. 481 k.c.).

Pozwana przegrał sprawę w całości i jest zobowiązana do zwrotu powódce kosztów procesu: wynagrodzenia radcy prawnego kwocie 10.800 zł, ustalonego na podstawie § 7 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych, opłaty od pozwu – 10.461 zł, zaliczki na kuratora – 4.420 zł oraz opłaty od pełnomocnictwa - 17 zł, łącznie 25.698 zł.

O kosztach wynagrodzenia kuratora będącego radcą prawnym ustanowionego dla nieznanej z miejsca pobytu pozwanej, w wysokości 5.313,60 zł, Sąd Okręgowy orzekł na podstawie § 1 i 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 9 marca 2018 r. w sprawie określenia wysokości wynagrodzenia i zwrotu wydatków poniesionych przez kuratorów ustanowionych dla strony w sprawie cywilnej (Dz. U. z 2018 r., poz. 536) oraz § 2 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych z 22 października 2015 r., które zwiększono o podatek VAT. Do zapłaty Skarbowi Państwa brakującej kwotę wynagrodzenia kuratora 893,60 zł zobowiązana jest pozwana, jako przegrywająca.

Powyższy wyrok, w części dotyczącej rozstrzygnięć zawartych w jego punktach 1,2 i 4, zaskarżyła apelacją pozwana B. K., reprezentowana przez kuratora r.pr. A. K., zarzucając:

1) naruszenie prawa procesowego mające istotny wpływ na wynik sprawy, tj. art. 231 k.p.c. w zw. z art. 233 § 1 k.p.c. poprzez błędną ocenę wiarygodności i mocy dowodowej faktur VAT wystawionych przez powódkę, potwierdzeń doręczenia przesyłek oraz listów przewozowych oraz poprzez nieuzasadnione przyjęcie domniemania faktycznego, polegających na uznaniu, że powódka udowodniła na ich podstawie, że umowy sprzedaży towarów, na które powołuje się powódka zostały przez nią wykonane, a co więcej że zostały w ogóle zawarte, a więc, że powódce przysługuje względem pozwanej wierzytelność z tytułu wskazanych umów sprzedaży;

2)  naruszenie prawa procesowego mające istotny wpływ na wynik sprawy, tj. art. 386 § 4 k.p.c. poprzez nierozpoznanie istoty sprawy i nierozpoznanie zgłoszonego w sprzeciwie od nakazu zapłaty zarzutu przedawnienia;

3)  naruszenie przepisu prawa materialnego tj. art. 6 k.c. poprzez jego niewłaściwą wykładnię oraz wadliwe rozłożenie ciężaru dowodu w sprawie i przyjęcie, że to strona pozwana w sprawie winna wykazać, iż nie zawarła z powódką umów sprzedaży, że powódce nie przysługiwała wierzytelność względem pozwanej oraz, że nie otrzymała od powódki towarów wyszczególnionych w wystawionych fakturach VAT.

Wskazując na te uchybienia pozwana wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości oraz przyznanie ze środków Skarbu Państwa na rzecz kuratora kwoty 3985,20 zł, w tym 745,20 zł tytułem podatku od towarów i usług w stawce 23%, tytułem wynagrodzenia za pełnienie funkcji kuratora dla pozwanej B. K. nieznanej z miejsca pobytu w postępowaniu przed sądem apelacyjnym.

W odpowiedzi na apelację powódka wniosła o jej oddalenie i zasądzenie na jej rzecz od pozwanej kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja okazała się bezzasadna.

Sąd Apelacyjny rozpoznał sprawę na posiedzeniu niejawnym. Żadna ze stron nie złożyła wiążącego wniosku o przeprowadzenie rozprawy z art. 374 k.p.c., natomiast w ocenie Sądu w sprawie nie ujawniły się żadne okoliczności, które przemawiałyby za koniecznością jej wyznaczenia. Nadto, zgodnie z obowiązującym od dnia 2 lipca 2021 r. art. 15zzs1 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem (...)19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych, w brzmieniu ustalonym ustawą z dnia 28 maja 2021 r. o zmianie ustawy – kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2021.1090), w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu (...)19 oraz w ciągu roku od odwołania ostatniego z nich, w sprawach rozpoznawanych według przepisów kodeksu postępowania cywilnego w pierwszej i drugiej instancji sąd rozpoznaje sprawy w składzie jednego sędziego. Zasada ta, zgodnie z art. 6 powołanej ustawy z dnia 28 maja 2021 r. znajduje zastosowanie do wszystkich spraw wszczętych i niezakończonych przed dniem jej wejścia w życie. Taki stan prawny, zważywszy na datę wydania niniejszego orzeczenia, uzasadniał rozpoznanie przedmiotowej sprawy w składzie jednego sędziego.

Tytułem uwagi ogólnej, uwzględniającej treść przepisu art. 387 § 2 ¹ pkt 1 i 2 k.p.c., Sąd odwoławczy wskazuje na wstępie, że w całości podziela - bez potrzeby powtarzania - dokonane przez Sąd Okręgowy ustalenia faktyczne, poprzedzone niewadliwą, spełniającą kryteria przewidziane w art. 233 § 1 k.p.c., oceną zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, a także przedstawioną w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku wykładnię istotnych dla rozstrzygnięcia przepisów prawa tak materialnego, jak i procesowego oraz ich subsumcję do ustalonego stanu faktycznego. Do skutecznego podważenia tych ustaleń oraz ocen nie mogła prowadzić treść zgłoszonych w apelacji zarzutów, których weryfikacja samoistnie wyznaczała kierunek rozstrzygnięcia sprawy przez Sąd II instancji.

Odnosząc się w pierwszej kolejności do najdalej idącego zarzutu nierozpoznania istoty sprawy rację przyznać należy skarżącej, że Sąd Okręgowy pominął zgłoszony przez pozwaną zarzutu przedawnienia, co – jak się wydaje – wyniknęło ze sposobu jego zgłoszenia. Stanowisko pozwanej w tym aspekcie ograniczyło się bowiem do zamieszczonej w ostatnim zdaniu sprzeciwu od nakazy zapłaty treści, że (…) Marginalnie jedynie, z ostrożności procesowej, strona pozwana podnosi także zarzut przedawnienia dochodzonego roszczenia. (k. 200). Uchybienie to, zważywszy na merytoryczny charakter postępowania apelacyjnego, podlegało wszakże usunięciu przez Sąd II instancji, czego sama skarżąca zdawała się mieć świadomość, nie wnioskując o wydanie przewidzianego w art. 386 § 4 k.p.c. orzeczenia kasatoryjnego.

Podkreślenia w tym miejscu wymaga, że poza formalnym zarzutem z pkt 2 apelacji, pozwana nawet nie twierdzi, że jakiekolwiek konkretne roszczenia powódki uległy w jakimkolwiek zakresie przedawnieniu. Nie zgłosiła zarzutu naruszenia jakiegokolwiek przepisu prawa materialnego, z którego takie przedawnienie - w konfrontacji z nieujawnionymi także w apelacji relewantnymi prawnie elementami stanu faktycznego - miałoby wynikać. Wszystko to uprawnia do wniosku, że zarzut ten zgłoszony został wyłącznie na użytek apelacji i nie znajdował – także zdaniem samej pozwanej – merytorycznego uzasadnienia.

Tego rodzaju wniosek wprost wynika z analizy materiału procesowego. Zgodnie z art. 554 k.c. roszczenia z tytułu sprzedaży dokonanej w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedawcy przedawniają się z upływem lat dwóch. Bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, kiedy roszczenie stało się wymagalne (art. 120 § 1 k.c.). W niniejszej sprawie stan wymagalności wyznaczony jest terminami płatności ceny, określonymi w złożonych przez powódkę fakturach. Najwcześniejszy z tych terminów przypadał na dzień 11 stycznia 2019 r. Skoro zatem pozew wniesiony został w dniu 12 października 2020 r. (odcisk pieczęci operatora pocztowego koperta k. 152) oczywistym jest, że w tej dacie żadne z dochodzonych pozwem roszczeń nie uległo przedawnieniu.

Nieskutecznie zarzuca skarżąca naruszenie przez Sąd I instancji art. 231 k.p.c. w zw. z 233 § 1 k.p.c., co miałoby przejawiać się w wadliwym przyjęciu, że powódka wykazała fakty warunkujące skuteczność powództwa, tj, zawarcie umów sprzedaży o określonej treści oraz ich wykonanie przez powódkę. Sąd Okręgowy trafnie wskazał, że strony pozostawały w wieloletniej współpracy gospodarczej, która odbywała się wedle określonego – opisanego w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku – schematu. Gdyby tak nie było, to wedle elementarnych reguł doświadczenia życiowego, pozwana z pewnością kwestionowałaby faktury, które w takiej ilości były do niej przez powódkę kierowane, nie otrzymując przecież opisanego w nich towaru. Fakt istnienia tego rodzaju współpracy między stronami potwierdza dokonana przez pozwaną częściowa płatność. Brak dowodu, że pozwana zgłosiła jakiekolwiek zastrzeżenia nie tylko do samego faktu wystawienia faktur, ale także do ich treści, stwarza w konsekwencji podstawę do skutecznego wnioskowania, że odzwierciedlają one warunki zawieranych transakcji, tak w zakresie sprzedanego towaru, jego ceny oraz dat wymagalności. Złożone przez powódkę potwierdzenia doręczenia przesyłek, wykazy z listów przewozowych firmy kurierskiej, brak nie tylko dowodu ale nawet twierdzenia o kwestionowaniu kolejnych faktur, a także jak słusznie wskazał Sąd I instancji, niekwestionowanie przedprocesowych wezwań do zapłaty, stanowiły wystarczającą podstawę do ustalenia – także na podstawie art. 231 k.p.c. - że powódka wynikające z umów obowiązki sprzedawcy wykonała. W takich uwarunkowaniach na pozwanej, jako kupującej, spoczywał ciężar wykazania, że spełniła wynikające z umów sprzedaży świadczenia wzajemne, tj. że zapłaciła cenę. Brak jakiejkolwiek aktywności pozwanej w tym aspekcie (niewątpliwie utrudnionej brakiem jej osobistego uczestnictwa w procesie), samoistnie czynił powództwo uzasadnionym.

Sąd Apelacyjny podziela stanowisko pozwanej w zakresie prawnoprocesowego charakteru fakturyVAT, tyle tylko, że nic istotnego z niego dla kierunku rozstrzygnięcia sprawy nie wynika. Sąd I instancji faktury złożone przez powódkę uznał za element materiału dowodowego, który co prawda samoistnie nie może stanowić wystarczającego dowodu dla ustalenia faktu zawarcia umowy, jej warunków oraz spełnienia świadczenia przez powódkę jako sprzedawcę, tym niemniej przy uwzględnieniu innych dowodów, a zwłaszcza zasad ich oceny przewidzianych w art. 233 § 1 k.p.c., zakwalifikował je jako istotny element materiału procesowego, pozwalającego w swoim całokształcie na wyprowadzenie określonych domniemań faktycznych. Odwoływanie się przez skarżącą do treści art. 233 § 1 k.p.c. jako samoistnej podstawy oceny dowodów, wyłącznie w oparciu o którą Sąd Okręgowy zrekonstruował stan faktyczny sprawy jest oczywiście nieprawidłowe; Podstawą tych ustaleń jest bowiem norma art. 231 k.p.c., a reguły oceny dowodów określone w art. 233 § 1 k.p.c. Sąd I instancji stosował pośrednio, tj. przy ustaleniu faktów, w oparciu o które dokonał ostatecznych, bo dotyczących prawotwórczych przesłanek dochodzonych roszczeń ustaleń, przy wykorzystaniu instytucji domniemania faktycznego. Odwołując się do charakteru prawnego tej instytucji, które to stanowisko Sąd Apelacyjny również podziela, pozwana nie wykazała, aby wykładnia normy art. 231 k.p.c. dokonana przez Sąd Okręgowy była odmienna. Oczywiście wadliwie wskazuje przy tym skarżąca, jakoby fakt, że pozwana nie wywiązała się z obowiązku zapłaty ceny, był podstawą jakiegokolwiek wyprowadzonego przez ten Sąd domniemania faktycznego. Abstrahując bowiem od tego że domniemanie z art. 231 k.p.c. dotyczyć może wyłącznie faktu istniejącego (a tu pozwana powołuje się na okoliczność nieistniejącą), kwestia przyjęcia braku zapłaty ceny wynikała wprost z zasad rozkładu ciężaru dowodu w tego typy sprawach i niewykonania przez pozwaną obowiązków w tym aspekcie. Oczywiście wadliwie zarzuca również pozwana naruszenie art. 6 k.c., co miałoby polegać na nałożeniu na nią obowiązku wykazania, że nie zawarła z powódką umów sprzedaży że powódce nie przysługiwała wierzytelność względem pozwanej oraz, że nie otrzymała od powódki towarów wyszczególnionych w wystawionych fakturach. W opisanym zakresie Sąd Okręgowy stwierdził jedynie – całkowicie prawidłowo – że w sytuacji, w której przy wykorzystaniu instytucji domniemania faktycznego ustalone zostały, obciążające powódkę fakty o charakterze prawotwórczym (zawarcie umowy, jej treść, wykonanie umowy przez sprzedawcę), to na pozwanej spoczywał obowiązek przedstawienia twierdzeń i ich wykazania, niweczących poprawność wnioskowania przy użyciu instytucji domniemania faktycznego. Nie mogło być w konsekwencji mowy o nałożeniu na pozwaną jakichkolwiek obowiązków dowodowych w tym aspekcie. Ciężar dowodu (art. 232 k.p.c. oraz 6 k.c.) oraz podjęcie aktywności procesowej w celu zaprzeczenia wiarygodności twierdzeń i dowodów zaoferowanych przez drugą stronę w zakresie jej powinności dowodowych, to bowiem dwie zasadniczo różne, odnoszące się do odmiennych zagadnień konstrukcje, co – jak wynika z treści tego zarzutu oraz jego uzasadnienia - skarżąca zupełnie pomija.

Z tych wszystkich względów orzeczono jak w punkcie I sentencji, na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 108 § 1 k.p.c. w zw. z art. 98 k.p.c. i art. 99 k.p.c., zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik sprawy. W niniejszej sprawie to pozwana przegrała postępowanie apelacyjne w całości, a zatem na mocy art. 98 § 1 k.p.c. ma obowiązek zwrotu powódce koszty procesu, tożsame z kosztami zastępstwa procesowego, ustalonymi w stawce minimalnej, wynikającej z treści § 2 pkt 7 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych.

Na zakończenie wskazać należy, że niniejsze uzasadnienie sporządzono w granicach określonych we wniosku pozwanej (k. 336), tj. wyłącznie w zakresie pkt I i II wyroku z dnia 7 grudnia 2022 r.

Artur Kowalewski