Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 3 lipca 2023 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSA Paweł Rygiel (spr.)

Sędziowie: SSA Grzegorz Krężołek

SSA Beata Kurdziel

po rozpoznaniu w dniu 3 lipca 2023 r. w Krakowie na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa A. M.

przeciwko Skarbowi Państwa - Generalnemu Dyrektorowi Dróg Krajowych i Autostrad w K.

o zapłatę

na skutek apelacji strony pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Kielcach

z dnia 26 maja 2021 r. sygn. akt VII GC 47/20

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od strony pozwanej na rzecz powoda kwotę 240 zł (dwieście czterdzieści złotych) tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

sygn. akt I AGa 249/21

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 3 lipca 2023 r.

Powód A. M. domagał się zasądzenia od pozwanego Skarbu Państwa – Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad kwoty 237 059,93 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 25 lutego 2020 r. do dnia zapłaty.

Pismem procesowym z dnia 14 marca 2020 r. powód cofnął pozew co do kwoty 237 059,93 zł z uwagi na uregulowanie przez pozwanego dochodzonej należności głównej w dniu 4 marca 2020 r. W pozostałym zakresie, tj. co do odsetek oraz kosztów procesu powód podtrzymał żądanie pozwu.

Strona pozwana wniosła o oddalenie powództwa, kwestionując datę wymagalności dochodzonego przez powoda roszczenia odsetkowego.

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy zasądził od strony pozwanej Skarbu Państwa - Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad w K. na rzecz powoda A. M. kwotę 363,71 zł tytułem skapitalizowanych odsetek ustawowych za opóźnienie w zapłacie należności głównej oraz kwotę 16 377 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sąd I instancji ustalił, że:

1/ Powód wraz z innymi przedsiębiorcami zawarł w dniu 9 lutego 2017 r. umowę konsorcjum, w ramach której zobowiązali się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu polegającego na realizacji robót na zadaniu p.n. „Poprawa bezpieczeństwa ruchu drogowego w województwie (...) na (...) i (...) w miejscowościach R., P., G. i S. w ramach (...) Program Likwidacji Miejsc Niebezpiecznych”. Liderem Konsorcjum został powód. W § 5 umowy konsorcjum ustalono, że Lider Konsorcjum będzie wystawiał Zamawiającemu fakturę za całość robót zrealizowanych przez obu partnerów konsorcjum i odebranych przez Zamawiającego, rozliczając się następnie z partnerem na zasadach określonych w odrębnej umowie wykonawczej.

2/ W dniu 14 czerwca 2017 r. Skarb Państwa – Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad (Zamawiający) zawarł z konsorcjum w składzie: A. M. oraz P. B. (Wykonawca) umowę Nr (...), mocą której Wykonawcy zostało powierzone wykonanie zadania p.n. „Poprawa bezpieczeństwa ruchu drogowego w województwie (...) na (...) i (...) w miejscowościach R., P., G. i S. w ramach (...) Program Likwidacji Miejsc Niebezpiecznych”. Za wykonanie przedmiotu umowy strony ustaliły wynagrodzenie ryczałtowe w wysokości 6 799 999,65 zł brutto.

W § 5 umowy strony postanowiły, że rozliczenie końcowe za wykonanie przedmiotu umowy nastąpi na podstawie faktury VAT wystawionej przez Wykonawcę w oparciu o protokół odbioru kocowego przedmiotu umowy na kwotę ustaloną w załączonym do faktury zestawieniu, stanowiącą różnicę pomiędzy ceną umowną, o której mowa w 4 ust. 1 umowy, a suma kwot poprzednio zafakturowanych. Zestawienie, o którym mowa w zdaniu poprzednim musi być sprawdzone i opieczętowane przez Inspektora Nadzoru, Kierownika Budowy i Kierownika Projektu. Do faktury wystawionej przez Wykonawcę załączone będzie zestawienie należność dla podwykonawców wraz z kopiami wystawionych przez nich faktur będących podstawą do wystawienia faktury przez Wykonawcę. Warunkiem zapłaty za wykonane roboty jest otrzymanie przez Zamawiającego faktury VAT wraz z podpisanym przez obie strony protokołem odbioru częściowego, oraz w przypadku drugiej i następnych części zapłaty wraz z oświadczeniem podwykonawcy lub dalszego podwykonawcy, stwierdzające, że Wykonawca uregulował im wszystkie należności dotyczące realizacji zadania opisanego w § 1.

Zgodnie z § 5 ust. 4 umowy Zamawiający miał obowiązek zapłaty faktury w terminie do 30 dni licząc od daty otrzymania faktury prawidłowo wystawionej przez Wykonawcę. Datą zapłaty jest dzień wydania polecenia przelewu bankowego.

3/ Pismem z dnia 31 lipca 2019 r., potwierdzonym również wpisami w dzienniku budowy z dnia 30 lipca 2019 r. kierownika budowy i z 31 lipca 2019 r. inspektora nadzoru, powód zgłosił pozwanemu zakończenie wykonania robót dla przedmiotowego zadania.

W dniu 16 grudnia 2019 r. strony sporządziły protokół Nr (...) odbioru ostatecznego obiektu, którym Zamawiający odebrał obiekt i przekazał go do eksploatacji. Ponadto w protokole wskazano, że Wykonawca ma prawo wystawić fakturę według zasad ujętych w umowie, a wartość robót odebranych określono na kwotę 6 790 366,09 zł brutto (po uwzględnieniu potrącenia za jakość).

4/ W dniu 10 stycznia 2020 r. powód wystawił Zamawiającemu fakturę VAT nr (...) na kwotę 671 850,56 zł brutto z terminem płatności do dnia 9 lutego 2020 r., która została doręczona pozwanemu w dniu 23 stycznia 2020 r.

5/ Należność objęta wskazaną powyżej fakturą została uprzednio zafakturowana przez powoda za nr faktury (...), która z uwagi na niedoręczenie wymaganego umową kompletu dokumentów, została zwrócona przez Zamawiającego jako nieprawidłowo wystawiona.

Brakującą dokumentację, o której mowa w § 5 ust. 3 i 4 umowy z dnia 14 czerwca 2017 r., powód doręczył pozwanemu w dniu 15 stycznia 2020 r. Dokumentacja ta nadal nie zawierała oświadczenia podwykonawcy – Firmy Usługowej (...) stwierdzającego, że Wykonawca uregulował mu wszystkie należności dotyczące zrealizowanego zadania, albowiem pomiędzy partnerem konsorcjum Zakładem Usług (...) a tym podwykonawcą powstał spór dotyczący terminowości wykonanych przez L. K. (1) robót, a także nie dokonania przez niego zgłoszenia zakończenia robót, nie załączenia wymaganej dokumentacji odbiorowej oraz wykonania przedmiotu umowy niezgodnie z dokumentacją projektową. Zwłoka tego podwykonawcy wynosiła co najmniej 108 dni, za co naliczono mu karę umowną w kwocie 271 811 zł, a następnie (...) P. B. dokonał potrącenia przysługujących mu w stosunku do podwykonawcy kar umownych z należnego mu wynagrodzenia. L. K. (1) nie zgodził się z tym potrąceniem i złożył do pozwanego wnioski: a/ z dnia 6 grudnia 2019 r. o zapłatę bezpośrednio przez pozwanego faktury Nr (...) z dnia 19 września 2019 r. na kwotę 150 000 zł i b/ z dnia 5 lutego 2020 r. o zapłatę bezpośrednio przez pozwanego faktury Nr (...) z dnia 16 grudnia 2019 r. na kwotę 125 062,83 zł.

Po wpłynięciu tych wniosków pozwany zwrócił się do konsorcjantów o zajęcie stanowiska w przedmiocie żądań podwykonawcy w terminie 7 dni, a konsorcjanci zaoponowali tym wnioskom podwykonawcy.

6/ Pismem z dnia 25 lutego 2020 r. powód wezwał pozwanego do zapłaty kwoty 671 850,56 zł w terminie 3 dni, ale pozwany pismem z dnia 27 lutego 2020 r. odmówił spełnienia świadczenia z uwagi na brak oświadczenia podwykonawcy – Firmy Usługowej (...). Jednocześnie poinformował powoda, iż należność będzie uregulowana po zakończeniu procedury rozpatrywania dwóch wniosków (z 6 grudnia 2019 r. i 5 lutego 2020 r.) podwykonawcy ((...)) o solidarną zapłatę wynagrodzenia.

7/ Należność wynikająca z faktury nr (...) do wysokości bezspornej kwoty 237 059,93 zł została uregulowana na rzecz powoda przelewem zleconym przez pozwanego w dniu 3 marca 2020 r. W zakresie pozostałej spornej kwoty 275 062,83 zł pozwany w marcu 2020 r. wystąpił do Sądu Rejonowego wB. o zezwolenie na złożenie jej do depozytu sądowego.

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy uznał dochodzone roszczenie odsetkowe za uzasadnione.

Odwołując się do postanowień umowy Sąd I instancji wskazał, że Zamawiający pozwany Skarb Państwa miał obowiązek zapłaty faktury w terminie 30 dni licząc od daty otrzymania prawidłowo wystawionej faktury. Taką fakturę powód wystawił w dniu 10 stycznia 2020 r. (wobec zwrotu poprzednio wystawionej tożsamej faktury) i doręczył ją pozwanemu w dniu 23 stycznia 2020 r. – faktura ta zawierała wymagane umową potwierdzenia Inspektora Nadzoru, Kierownika Budowy i Kierownika Projektu oraz – doręczone pozwanemu w dniu 15 stycznia 2020 r. - zestawienie należność dla podwykonawców wraz z kopiami wystawionych przez nich faktur będących podstawą do wystawienia faktury przez Wykonawcę. Jedynym brakiem było nie dołączenie dokumentów jednego z podwykonawców - Firmy Usługowej (...). Brak oświadczenia tego podwykonawcy wynikał z faktu, iż na tle wykonania przedmiotowego zadania budowlanego pozostawał on w konflikcie ze swoim zamawiającym – partnerem konsorcjum Zakładem (...), który z tytułu nienależytego wykonania umowy przez podwykonawcę, naliczył mu kary umowne w kwocie 271 811 zł, które następnie potrącił z należnego mu wynagrodzenia. L. K. (1) nie zgodził się z tym potrąceniem i złożył do pozwanego wnioski o zapłatę wynagrodzenia.

W tym stanie rzeczy w oczywisty sposób powód nie mógł przedstawić pozwanemu oświadczenia tego podwykonawcy o uregulowaniu mu należności. O tych okolicznościach strona pozwana wiedziała. Podkreślił przy tym Sąd, że sam pozwany kierowane do niego wnioski podwykonawcy L. K. (1) o bezp[ośrednią zapłatę z dnia 6 grudnia 2019 r. i 5 lutego 2020 r. potraktował jako surogaty oświadczenia, o jakim mowa w § 5 ust. 3 umowy nr (...).

Sąd I instancji zauważył, że powód dochodził w niniejszej sprawie od strony pozwanego tylko tej części należności, która była niesporna tj. nie była nią objęta sporna należność na rzecz podwykonawcy L. K. (1). Skoro zatem w dacie złożenia faktury brakująca dokumentacja dotyczyła wyłącznie tych spornych należności, a nadto L. K. (1) złożył do pozwanego żądania bezpośredniej wypłaty wynagrodzenia, to brak było podstaw do odmowy wypłaty wynagrodzenia w części niespornej. Podkreślił, że ta niesporna część nie podlegała procedurze określonej w § 12 ust. 18 umowy stron i ewentualnemu złożeniu do depozytu sądowego.

W tym stanie rzeczy 30-dniowy termin do zapłaty dochodzonej pierwotnym pozwem należności głównej upłynął z dniem 24 lutego 2020 r. Tym samym roszczenie stało się wymagalne w dniu 25 lutego 2020 r. i od tego dnia pozwany pozostawał w zwłoce ze spełnieniem przedmiotowego świadczenia na rzecz powoda. Wobec tego powodowi, zgodnie z art. 481 § 1 k.c., przysługują odsetki ustawowe za opóźnienie do dnia zapłaty, tj. do dnia wydania przez pozwanego dyspozycji przelewu (3 marca 2020 r.) należności głównej. Suma skapitalizowanych odsetek ustawowych od kwoty 237 059,93 zł za okres od dnia 25 lutego 2020 r. do dnia 3 marca 2020 r. wyniosła 363,71 zł i taką też kwotę Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powoda.

O kosztach procesu Sąd orzekł zgodnie z art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c.

Od powyższego orzeczenia apelacje wniosła strona pozwana, zarzucając:

- błąd w ustaleniach faktycznych polegający na przyjęciu, że w dniu 5 lutego 2020 r. tj. w okresie biegu terminu zapłaty dochodzonej należności ziścił się warunek dokonania przez pozwanego zapłaty, bowiem pozwany dysponował wnioskami podwykonawcy L. K. (2) opiewającymi na łączną kwotę 237.062,83 zł, co, w ocenie Sądu I instancji, oznaczać ma, że w dacie powstania stanu wymagalności bezspornej części roszczenia powoda warunek zawieszający wynikający z § 5 ust.3 umowy stron był już spełniony - podczas gdy takie ustalenia pozostają w sprzeczności z założeniami umowy, zgodnie z którą z § 5 ust.4 umowy wynika, ze Zamawiający ma obowiązek zapłaty faktury w terminie 30 dni licząc od daty otrzymania faktury prawidłowo wystawionej przez Wykonawcę, gdzie datą zapłaty faktury jest data wydania przez pozwanego polecenia przelewu bankowego;

- naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez nieprawidłową ocenę okoliczności faktycznych sprawy i przyjęcie, że dokumenty Firmy Usługowej (...) nie mogły być dostarczone w ustalonym terminie ze względu na pozostawanie w konflikcie z partnerem konsorcjum Zakładem Usług (...), co nie miało związku z postanowieniami zawartymi w umowie i pozostaje w całkowitej sprzeczności z jej zapisami;

- sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią materiału dowodowego przez przyjęcie, że jedynym powodem braku wypłaty należności przez pozwanego był brak oświadczenia podwykonawcy Firmy Usługowej (...), podczas gdy z treści § 5 ust.4 umowy wynikało, że pozwany zapłaci wykonawcy także o ile faktura będzie uznana za kompletną i prawidłowo wystawioną;

- sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią materiału dowodowego przez przyjęcie, że roszczenie powoda stało się wymagalne w dniu 25 lutego 2020 r., podczas gdy w wezwaniu do zapłaty z dnia 25 lutego 2020 r. powód wyznaczył pozwanemu termin płatności jako datę 28 lutego 2020 r.;

- naruszenie prawa materialnego tj. art. 120 § 1 k.c. w zw. z art. 481 § 1 k.c. poprzez błędną wykładnie i niewłaściwe zastosowanie przez przyjęcie, że roszczenie powoda stało się wymagalne w dniu 25 lutego 2020 r., podczas gdy w wezwaniu do zapłaty z dnia 25 lutego 2020 r. powód wyznaczył pozwanemu termin płatności jako datę 28 lutego 2020 r.;

- naruszenie przepisów prawa materialnego tj. art. 647 ¹ § 1 k.c. poprzez błędną wykładnie i niewłaściwe zastosowanie przez przyjęcie, że roszczenie powoda stało się wymagalne w dniu 25 lutego 2020 r., podczas gdy pozwany procedował wnioski podwykonawcy L. K. (1) z tytułu solidarnej odpowiedzialności zamawiającego tj. wnioski z dnia 6 grudnia 2019 r. i 5 lutego 2020 r. – co oznacza, iż faktura Vat nr (...) na datę wytoczenia powództwa była nieprawidłowa;

- naruszenie przepisów postępowania tj. art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. w zw. z art. 233 k.p.c. i w zw. z art. 232 k.p.c. i bezzasadne przyjęcie, że pozwany jest zobowiązany do zapłaty kosztów procesu także przy uwzględnieniu roszczenia objętego cofnięciem powództwa wskutek dokonania zapłaty przez pozwanego po wytoczeniu powództwa, podczas gdy w dacie wytoczenia powództwa faktura Vat nr (...) była nieprawidłowa.

W uwzględnieniu podniesionych zarzutów strona pozwana wniosła o zmianę wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości i zasądzenie kosztów postępowania za obie instancje, ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania wraz z rozstrzygnięciem o kosztach postępowania apelacyjnego.

Powód wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja pozwanego Skarbu Państwa nie jest zasadna.

Ustalenia dokonane w pierwszej instancji są prawidłowe i Sąd Apelacyjny przyjmuje je za własne. Ustalenia te znajdują oparcie we wszystkich przeprowadzonych dowodach, których ocena mieści się w granicach wyznaczonych art. 233 § 1 k.p.c.

Zważyć należy, że wszystkie zarzuty strony apelującej skierowane przeciwko podstawie faktycznej wyroku, w istocie nie kwestionują ustalonych faktów lecz ich interpretację. Nie są przecież podważane poszczególne okoliczności faktyczne dotyczące poszczególnych zdarzeń, lecz przedmiotem zarzutów jest twierdzenie, że w świetle tych faktów oraz treści łączącej strony umowy wnioski Sądu Okręgowego winny być odmienne. Tym samym zarzuty te w rzeczywistości odnoszą się do sfery oceny prawnej sprawy.

Przypomnieć należy, że aktualnie spór ogranicza się wyłącznie do kwestii wymagalności części należności objętej wystawioną przez powoda fakturą. Poza sporem bowiem pozostaje, że powód nie dochodził w niniejszej sprawie tej części należności, która obejmuje prace wykonane przez podwykonawcę L. K. (1) – a to wobec sporu pomiędzy wykonawcą a podwykonawcą co do zasadności wypłaty podwykonawcy wynagrodzenia. Tym samym przedmiotem roszczenia powoda była tylko niesporna część wynagrodzenia, która została zapłacona przez pozwanego już po wytoczeniu powództwa.

Rozstrzygnięcie sprawy sprowadza się zatem do wyjaśnienia, w świetle treści łączącego strony stosunku prawnego, kiedy niesporna część wynagrodzenia stała się wymagalna.

Warunkiem zapłaty za wystawioną przez powoda fakturę – zgodnie z § 5 ust.3 zd. 2 umowy – było otrzymanie przez Zamawiającego (stronę pozwaną) faktury VAT wraz z podpisanym przez obie strony protokołem odbioru oraz wraz z oświadczeniem podwykonawców stwierdzającym, że wykonawca uregulował im wszystkie należności dotyczące realizacji zadania. Poza sporem pozostaje, że pozwanemu w dniu 23 stycznia 2020 r. została doręczona faktura z dnia 10 stycznia 2020 r. nr(...) (w miejsce poprzednio wystawionej faktury) z terminem płatności do dnia 9 lutego 2020 r., która odpowiadała (po jej uzupełnieniu w dniu 15 stycznia 2020 r.) wszelkim w/w wskazanym warunkom, poza oświadczeniem jednego tylko podwykonawcy tj. L. K. (1). Poza sporem także pozostaje, że na skutek wniosków L. K. (1) z dnia 6 grudnia 2019 r. i 5 lutego 2020 r. o bezpośrednią zapłatę pozwany wiedział o nie zapłaceniu wynagrodzenia temu podwykonawcy oraz, że ten podwykonawca pozostaje w sporze z wykonawcą.

W tym stanie rzeczy nie można odmiennie rozumieć zapisów umownych zawartych w § 5 ust.3 i 4 oraz § 12 ust. 14-18 niż w taki sposób, że w przypadku bezpośredniej zapłaty przez Zamawiającego wynagrodzenia podwykonawcy bądź zgłoszenia żądania podwykonawcy do Zamawiającego o bezpośrednią zapłatę, istnieją podstawy bądź do odmowy zapłaty tej części wynagrodzenia Wykonawcy (w przypadku dokonania zapłaty bezpośrednio podwykonawcy) bądź do wstrzymania zapłaty tej części wynagrodzenia Wykonawcy (do czasu zweryfikowania zasadności żądania podwykonawcy). Ale jednocześnie w oczywisty sposób spór o określoną część wynagrodzenia związaną z zapłatą oznaczonemu podwykonawcy, nie uprawnia do wstrzymania bądź odmowy zapłaty wynagrodzenia na rzecz Wykonawcy w pozostałej, niespornej części. Taka wykładnia pozostaje w zgodzie także z postępowaniem samego pozwanego. Zważyć należy, że ostatecznie pozwany Skarb Państwa zapłacił niesporną część wynagrodzenia w dniu 3 marca 2020 r., przy niezmienionym w stosunku do 25 lutego 2020 r. stanie faktycznym. Przecież po złożeniu faktury i uzupełnieniu dokumentacji przez powoda w styczniu 2020 r. nie doszło do żadnych nowych zdarzeń, poza związanymi z weryfikacją należności w części spornej.

Nie ma racji Skarb Państwa, że sama faktura przedłożona przez powoda nie odpowiadała wymogom umownym. W części niespornej należności faktura była prawidłowa – ostatecznie Skarb Państwa uiścił należność w tej części na podstawie tak złożonej pierwotnie faktury.

Z tych przyczyn nie są zasadne wszelkie zarzuty apelującego Skarbu Państwa, iż brak było podstaw do liczenia terminu wymagalności od dnia 25 lutego 2020 r. Z dniem uzupełnienia wszelkich braków wystawionej faktury w części należności niespornej, na pozwanym spoczywał obowiązek zapłaty.

Nie ma także znaczenia, że wzywając o zapłatę w dniu 25 lutego 2020 r. powód wyznaczył dodatkowy termin do uiszczenia należności, skoro należność ta była już wymagalna. W szczególności wezwanie to nie może być tłumaczone jako przesunięcie daty już wymagalnego świadczenia.

W pozostałym zakresie Sąd Apelacyjny podziela argumentację prawną Sądu I instancji.

Z powyższych względów bezzasadny jest zarzut kwestionujący obciążenie pozwanego kosztami procesu także za część roszczenia związanego z zapłata należności głównej. Skoro w dacie wytoczenia powództwa dochodzona należność główna była już wymagalna, to jej zapłata w toku procesu uzasadnia wniosek, iż pozwany dał powody do wytoczenia powództwa, a w związku z tym obciążają go koszty procesu.

Biorąc to pod uwagę Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 385 k.p.c., orzekł jak w sentencji.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd orzekł zgodnie z zasada odpowiedzialności za jego wynik (art. 98 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c.